İLK YILLAR — Bütün Kurtuluş Savaşı boyunca İlk Meclis bina
sının önü, AnkaralIların bir gezi, umut ve kuvvet bulma yeri idi.
Demokrasiye...
E
LLİ yıl geçti... Elli yıl bir millet tarihinde nedir ki? Ama, yoktan var olan bir millet için bu elli yılda ulaşılan sonuç önemlidir.ilk Meclis, bozkır Ankara'nın içinde sonsuz bir iman ve inanç kaynağı ola rak İşe başlamıştı. Kuruluşuyle dikta tör bir Meclisti bu... Bütün kuvvetler elindeydi. Kanun yapıyor, hükümet ku
ruyor, savaş açıyor ve olağanüstü
mahkemeler (istiklâl Mahkemeleri) ku rarak ülkeyi yönetiyordu. Kuruluşu İca bı yumuşak duygulara yer vermiyordu. Bakanları sıygaya çekiyor, baş kaldıran ları eziyordu. Ona tezatlar M eclisi de denebilirdi. Bir tarafta sarıklı tutucular, öte yanda kalpaklı İlericiler vardı. Tu tucuların arasında hllâfetçiler, salta natçılar ve ümmetçiler vardı. İlericiler de karışıktı: içlerinde demokratlar, devletçiler ve komünistler vardı... Fa kat bu tezatlarla dolu ateşli M eclis bir noktada tek vücut oluyordu: Bağımsız ve hür Türkiye.
Bu ilk M eclisin tutanakları ilgi çeki ci konuşmalarla doluydu. Para az oldu ğu için milletvekilleri tahsisatlarını ala mıyordu. Yüz liralık bir tahsisatın he sabı on parasına kadar soruluyordu. Tu tanaklar, kâğıtsızlıktan kese kâğıtları üzerine tutuluyor, bazen odun yerine tezek kullanıldığı oluyordu. Bu sert Meclis, yetkilerini vermekte kıskançtı ama. gerekince bütün yetkiyi Başkomu tan seçtiği «Başkanı* Mustafa Kemal Paşaya devretmekten çekinmiyordu.
Cesur ve atak bir Meclisti. Padişahçı bir üyenin, Mustafa Kemal'in muhafızı Topal Osman tarafından öldürülmesi üzerine dikleşiyor, hesap soruyordu.
Evet, ilk M e clis bir tezatlar M eclisiy di. Yaşlı üye Şerif Bey. Mehmet Hanı Sadls Hazretlerine (Vahdettin'e) bağlı lıktan bahsederek M eclisi açmıştı. A y nı Meclis, 1 kasım 1922'de saltanatı
• İ n » O fl o H m l O O 'l 't a H a P ı ı m k ı ı e l u a t l İ l * - »
MUSTAFA KEMAL KÜRSÜDE Bir ölüm-kalım savaşının verildiği o sıkıntılı günlerde Mustafa Kemal, Meclis'te daima son dayanak olur, kürsüden onun azim dolu tok sesi milletvekillerine, orduya ve millete güç verirdi. Üstteki resimde Yüce Önder, Başkumandanlık Savaşının karar altına alındığı tarihi Meclis celsesinde heyecan uyandıran konuşmasını yapıyor. ATATÜRK MECLİSE GİDİYOR — Millî Mücadele yıllarının Ankarasında zar zor çalışan tek otomobil, Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa'ya aitti. Resimde Atatürk, bu köhne araba ile Meclis'e gidiyor. Yanında yaverleri Salih ve Rusuhi Beyler...
ıvıuuııuı ııııı
T
ÜRK Milli Devletini kuran, Türk istiklâl Savasım başaran ve Türk devrim tarihinin yaratıcısı olan Birinci Büyük Millet M eclisin de bulunan milletvekillerinin adları aşağıda gös terilmiştir:Adana: Abdullah Faik, Dr. Eşref Mehmet Hamdl, Zamir (Damar Arıkoğlu), Zekâi (Apay dın). Amasya: Ali. Ali Rıza, Bekir Sami, Dr. Asım . Hamdi, Mehmet Ragıp, Ömer Lütfl. An kara: Ali Fuat (Cebesoy),' Hacı Atıf, Hacı M u s tafa, Hilmi, Mustafa Kemal (Atatürk), Ömer Mümtpz, ROstem, Şakir, Şemsettin. Antalya: Ali Vefa, Halil İbrahim, Hamdullah Suphi (Tan- rıöver). Haşan Tahsin, Mustafa. Rasih (Kap lan). Ardahan: Hilmi, Osman Server. Aydın: Ahmet Şükrü, Cami, Dr. Mazhar (Germen), Emin, Esat, Sadık, Tahsin. Batum: Akif, Ah met Fevzi, Ahmet Nuri, Ali Rıza. Edip, Beya zıt: Atıf, Dr. Refik (Saydam), Hacı Mehmet, Süleyman Sudl, Şevket. Biga: Hafız Hamdl, Ha- mlt, Mehmet. Bitlis: Arif, Derviş, Hüseyin Hüs nü, Resul, Sadullah, Vehbi, Yusuf Ziya. Bolu: Abdullah Sabri, Cevat Abbas (Gürer), Dr. Fu at (Umay), Hacı Abdülvahap, Nuri, Şükrü, Tunalı Hilmi, Yusuf İzzet. Burdur: Ali Ulvi, Fah rettin, Halil Hulûsi, İsmail Hakkı, İsmail Sup hi, Mehmet Akif, Şevket, Veli. Bursa: Haşan Fehmi, Muhittin Baha (Pars), Mustafa Fehmi (Gerçeker), Necati, Operatör Emin, Osman Nu ri, Şeyh Servet. Canik: Emin, Hamdi (Yalman), Haşan Fehmi, Nafiz, Süleyman, Şükrü. Cebeli bereket: Ihsan, Fayık (Öztrak), Rasim. Çankı rı: Behçet, Müştak, Neşet, Salt, Tahlr, Tevflk, Ziya. Çorum: Dursun, Ferit, Fuat, Haşlm, İsmet (Eker), Sıddık. Denizli: Hakkı Behiç, Haşan, Mazlum Baba, Mustafa, Necip, Yusuf (Başka ya). Dersim: Abdülhak Tevflk, Dlyap, Haşan Hayri, Mustafa, M. Zeki, Ramlz. Diyarbakır: Fey zi, Hacı Şükrü, Hamdi, Kadri Ahmet, Mustafa Akif, Zülfü. Edime: Cafer Tayyar, Faik, ismet (İnönü), Kâzım Karabeklr, Mehmet Şeref. Ela zığ: Hacı Feyzi, Hüseyin, Muhittin, Mustafa Şükrü, Naci, Rasim, Tahsin. Ergani: İbrahim Hakkı, Kadri, Mahmut, Mehmet Emin, Nüzhet, Rüştü, Sırrı. Ertuğrul: Ahmet, Halil, Mustafa Kemal, Necip, Osmanzade Hamdl. Erzincan: Emin, Hüseyin, Osman Fevzi, Şeyh Hacı
Fev-T İ T o v / il \f E m ı n ı n f A o ı m W n e < l ^ ' e l A I » * * l - â . U
ııı\
Hüseyin Avnl, Is Durak, Nusret, ! hon). Eskişehir: t
Eyüp Sabri (Akg< Hüsrev Sami, Me durrahman Lâmi, Kılıç Ali, Ragıp, Gene: Ali Vasıf, Faik. Hamdl, Şeyh mi (Ataç), Mehı Veysel Rıza, Ziya, su), Tufan. İçel: dar Lüfti, Nalm, Hacı Tahlr, Hafız damar, İsmail R bul: Ahmet Ferit, tar, Ahmet ŞükrC za, Dr. Adnan ( Hüsnü. Neşet, Nı Dr. Mustafa, Env Esat (Bozkurt), I Yunus Nadi (Ab Abdullah, Halil il Tahlr. Karahisarı Hilmi, Hulûsi, Is Mustafa Hulûsi, I rı Şarki: Ali Sür Necdet, Mesut, I Hacim Muhittin ı him. Kâzım (özal Rıza, Cavlt, Fahri Kemali, Besim, D tü, Sabri, Yusuf I Ahmet Hilmi, Âlin zi, Rifat, Sabit. Kı lebi, Cevdet, Mül Konya: Abdülhallî Hulûsi, Kâzım Hı Kâzım, Ömer Ve Kozan: Dr. Fikre Fevzi (Çakm ak), sim Atalay, Cen Şeyh Seyfl. Lazist İbrahim Şevki, f Malatya: Fevzi, f Reşit, Sıtkı, Tahs şe Yakup Hamdl j i n . r v — c ~ —
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
