MUöLA MERKEZ øLÇE GIDA øùYERLERøNDE ÇALIùANLARIN EL VE VÜCUT HøJYENø KONUSUNDAKø BøLGø DÜZEYLERøNøN øNCELENMESø*
Yrd.Doç.Dr.Mursayettin EKSEN**, meksen@mu.edu.tr Öø.Gör.Nihal KARADA÷***,ndemirci@mu.edu.tr
Öø.Gör.Ayûe KARAKUú***, kayse@mu.edu.tr Muøla Üniversitesi,Muøla Saølık Yüksekokulu
úenay ÖZDEMùR**** Uøur UZUN**** Ümit ÖZBEK**** TurgutUZUNÇAKMAK****
ÖZET
Çalıûmada. gıda iûyerlerinde çalıûan personelin sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 11, hijyen konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 32 el ve 22 vücut hijyeni sorulardan oluûan anket formu kullanıldı.Bu çalıûma tanımlayıcı bir çalıûmadır.Çalıûmanın evrenini Muøla Merkez ùlçede bulunan 178 gıda iûyerinde çalıûan 809 kiûi oluûturdu. Araûtırma çalıûmayı kabul eden 710 kiûi ile sınırlandırıldı.[1]
Araûtırmada el, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları sırasıyla; 21.76±4.85; 16.08±2.88 ve 37.86±7.09 olarak belirlendi.. Çalıûanların %51.4’nün 20-29 yaû grubunda olduøu; %44.2’nin ilkokul mezunu olduøu; en yüksek bilgi puanlarını lise mezunlarının aldıøı, eøitim düzeylerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıøın(p<0.05) olduøu belirlendi. Çalıûanların görevlerine göre en yüksek oranla %39.6’nın garson olduøu; görevlerine göre en yüksek bilgi puanlarının ise fırıncılarda olduøu tespit edildi.Çalıûanların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıøın(p<0.05) olduøu belirlendi.Araûtırmada çalıûanların % 51.3’nün 1-4 yıl süreyle çalıûtıøı, en yüksek bilgi puanlarını 21-24 yıl süreyle çalıûanların aldıøı belirlendi.Çalıûanlarının % 58.3’nün iûe girerken saølık kontrolünden geçmediøi ,%75.8’nin periyodik saølık kontrolünden geçmediøi, % 75.6’sının hijyen eøitimi almadıøı ve denetim yapılmadıøı tespit edildi. [2]
Sonuç olarak; Gıda iûyerlerinin toplum saølıøı üzerindeki etkisi ve öneminin büyüklüøü göz önüne alınarak el ve vücut hijyeni konularında eøitilmelerinin, periyodik olarak eøitim ve denetimlerin tekrarlanmasının uygun olacaøı düûünüldü.[3]
Determining Of Information Level Of Hand And Body Hygiene Of Workers Working At Food Sector In Mugla City
ABSTRACT
In this stuty a survey composed of 11guestion to determine socio- demografic features of workers,32 questions about hand hygiene,22 question about body hygiene was used.This is a determining study.[5]
Body of the study was composed by 809 people working at 178 different food production places in Muøla City. Research was limited with 710 people who admitted this study.In the study information points about hand and body hygiene in order was determined as 21.76±4.85, 16.08±2.88 and 37.86±7.09 of the workers,51.4% were in 20-29 age group,44.2% were primary school graduates,secondary school graduates took the highest points,and a meaningful statistical difference was found ( p<00.5) between secondary school and primary school graduates. In the research it has been determined that 51.3% of the workers worked for a one to four years period,highest information points were taken by the workers who worked for a 21 to 24 years period of time.[6]
As a conclusion considering effect and importance of food producing places on public health we claim that these workers should be regularly trained and inspected about hand and body hygiene.[7]
Key words:
hand and body hygiene [8]GùRùú
Gıdaların maddelerinin sa÷lıklı ve temiz olması, üretiminden taúınmasına, depolanıp saklanmasına, hazırlanıp piúirilmesine ve servis yapılıp tüketilmesine kadar geçen tüm aúamalarda gıda sanitasyonu ilkelerine tümüyle uyulmasına ba÷lıdır(Baykan 1981). Kaliteli ve sa÷lıklı bir üretim için çevre ve çalıúanların temiz, sa÷lıklı olmaları ile birlikte iúletmede kullanılan hammaddelerin de belli bazı hijyenik koúullarda elde edilmesi gerekmektedir.Yeme-içme yerlerinde çalıúanlar topluma gıda hizmeti sunmakla beraber sa÷lık hizmeti de sunmaktadır.(Hobson 1980).[9]
Hastalık kaynaklarından ve hastalıkları bulaûtırma vasıtalarından ûahsen korunmak için alınacak tedbirlerin baûında gelen unsur temizliktir.Beslenme servislerinde çalıûan personel besin zehirlenmelerinin önlenmesinde önemli basamaktır.El temizliøi kiûisel hijyenin en önemli adımlarından biridir.Ayrıca yiyecek içecekle ilgili personelin saølık durumu da çok önem taûır(Ciøerim 1994). Elleri temiz tutmak çatlak ve sıyrıkların oluûmasını önlemek, bazı bulaûıcı hastalıkların yayılmasını önleme yollarındandır. (Açıkel 2000,Sefit 1996). Gıdanın hazırlanmasından satıûına kadar olan safhada birçok kereler deøiûik insanlar tarafından ellenirler. ( Açıkel 2000,Esmer
2001,Gıda Denetçisi Eøitim Materyali 1998,Turan 1992). Bireylerin enfeksiyon zincirini kırmada gerekli olan el hijyenine uymamaları, çevreyi kirletmeye ve toplumda endemik olarak görülen hastalıkların ortaya çıkmasına neden olduøu için oldukça önemlidir. El temizliøine dikkat edilmezse vücuda giren mikroorganizmalar saølıøı tehdit eder ve hastalanmaya sebep olur (Açıkel 2000, Dündar 1993,Erdem 1990, Sarıkaya 2001, Uzun 1999).Gıda iûyerlerinde çalıûan personel kesinlikle kirli tırnaklarla yiyecek maddelerini ellememeli, bayan personelin tırnakları ojesiz ve kısa olmalıdır (www.yildirimserim/gidahijyeni.com).Bu nedenle gıda iûyerlerinde çalıûan personelin hijyenik kurallara uyarak çalıûması, iûyerinin ve ürünlerin hijyenik düzeyinin yüksek olmasını saølamaktadır (Yurdakoç 1993).[10]
Sa÷lıklı bir toplum do÷ru ve hijyenik bilgilerle donatılmıú kiúilerle oluúturulur. Sa÷lı÷ın korunması açısından büyük önemi olan bu bilgilerin baúında kiúisel temizlik, çevresel hijyen ve sanitasyon kuralları gelmektedir (Taúkanal 1993). Toplu beslenme yapılan kurumlarda sanitasyon, gıda maddelerinin yenilip içilmesi ile meydana gelen bulaúıcı hastalıklar ve zehirlenmelerin önüne geçilmesinin yanı sıra, gıda maddelerinin hazırlanmasından tüketilmesine kadar geçen her aúamada besinlerin yapısında yer alan vitamin, mineral, protein ve di÷er besin ö÷eleri de÷erlerinin korunması ve temizlik úartlarına tam olarak uyulması faaliyetlerinin tümünü kapsar (Ünal 2000).[11]
Bireyin vücudunu ve çevresini temiz tutması, bunları temizleme ilkeleri bireysel hijyenin amacını oluúturur. Bireysel hijyende; deri ve mukoza, el, ayak, tırnaklar, a÷ız, diú, saç, kulak önem taúımaktadır (Açıkel 2000,Sefit 1996).[12]
Yiyeceklerin ve içeceklerin saklanması, hazırlanma ve sunulma aúamalarında uygun sa÷lık koúullarının olmaması,besin zehirlenmelerinin önemli bir sorun haline gelmesine yol açmaktadır (www.acıbademhastanesi.com.tr/guncel, Darcan 2002). Ayrıca yiyecek içeceklerle ilgili personelin genel sa÷lık durumu da çok önem taúır (Ünal 2000). Sa÷lıksız olan personel, yiyeceklerle, aletlerle yada yiyeceklerin hazırlamasında ve sunulmasında kullanılan kaplarla temastan kaçınmalıdırlar (www.yildirimserim/gidahijyeni.com). Çalıúanların kendi sa÷lı÷ı ve hizmet sundu÷u kiúilerin sa÷lı÷ı açısından uymak zorunda oldukları bazı kurallar vardır (www.saglık.gov.tr/saglıkbilgileri/toplum_beslenmesi_htm,murat.ozdemir@okyanusbilgiamb ari.com., www.yildirimserim/gidahijyeni.com.).[13]
Kiûisel hijyen; bireyin kendi saølıøını devam ettirmesi için yaptıøı “özbakım uygulamalarını” içerir. ùnsanın kendi vücudunu ve giyeceklerini temiz tutması ve temizlemesi
kiûisel hijyenin amacıdır. Bu da vücudun her zaman saølıklı olmasını saølar (Bebiû 1997,www.yildirimserim/gidahijyeni.com, Turan 1992).Gıda maddeleri üretiminde çalıûan
tüm personel yüksek derecede kiûisel hijyen kurallarına uygulamalı; servis personelinin üniforması daima temiz ve ütülü olmalıdır. Gıda maddeleri ile doørudan temas eden bütün personelin portör muayeneleri düzenli olarak yapılmalıdır. Gıda maddeleri ile bulaûabilecek hastalıøı olduøundan kuûkulanılan, enfeksiyonlu veya açık yaralar taûıyan, baøırsak hastalıkları bulunan hiç kimse gıda maddelerine doørudan veya dolaylı patojenik mikroorganizmalar bulaûtırabilecekleri iûlerde çalıûtırılmamalıdır (www.yildirimserim/gidahijyeni.com).[14]
Deri vücudun bazı atıklarını ter aracılıøıyla dıûarı atar ve deri üzerindeki ter buharlaûtıøında bu atıklar deri yüzeyinde kalır. Banyo yaparak bu pislikler temizlenmezse, deri üzerinde bakteriler çoøalır ve birçok hastalıklara neden olur. Bu atıklar aynı zamanda kötü kokmamıza neden olurlar (Dirican, Bilgel 1993, Sabuncu, Babadaø, Taûocak, Atabek 1991, Turan 1992, Uzun 1999).Gıda iûyerlerinde çalıûanların iûe baûlamadan önce ve iû bitiminde vücut temizliøi ve hijyeni saølayacak ûekilde duû almaları, bunun için gerekli olanaklar saølanmalıdır (Yurdakoç 1993).[15]
Mikroorganizmalar saç üzerinde bulunur. Bu nedenle yiyeceklerin hazırlanması sırasında eller saçlara temas ettirilmemeli, ettirildi ise temastan sonra eller mutlaka yıkanmalıdır. Bu durumu önlemek için ise gıda iûyerlerinde çalıûan personel eldiven ve bone kullanmalı, saçları temiz olmalıdır (www.yildirimserim/gidahijyeni.com, Ünal 2000).[16]
Gıda üretim yerlerinde çalıúanların bireysel hijyen kurallarına uymadıkları durumlarda hastalıkların bulaúmasından direkt ve indirekt olarak hastalık kayna÷ı vazifesi görecekleri unutulmamalıdır. Bundan dolayı sanitasyon kuralları ve iyi bir hijyen bilgisi ve alıúkanlı÷ına sahip personel hastalıkların baúka hedeflere bulaúmasını önleyen ilk engelleyici unsur durumundadır. Hijyenik üretim yapılmasında en büyük etken iúletmede görev alan tüm personelin hijyenik durumu ve sanitasyon konusunda e÷itilmiú ve konunun önemini kavramıú olmasıdır (Ünal 2000).[17]
Toplu beslenme hizmeti veren personelin iúyeri ve kiúisel hijyen konusunda bilgi düzeylerinin incelendi÷i çalıúmada çalıúanların %41.7’ nin ilkokul mezunu ve %38.0’nin 30-39 yaú grubunda oldu÷u,øúe girerken sa÷lık kontrolünden geçmedikleri, periyodik sa÷lık
kontrolünden geçmedikleri, yaú arttıkça e÷itim düzeyinin azaldı÷ı belirtilmektedir (Ünal 2000).[18]
Araútırma Mu÷la Merkez ølçedeki gıda imalathanelerinde çalıúan personelin el ve vücut hijyeni konusundaki bilgi düzeylerinin belirlenmesi amacıyla planlandı.[19]
MATERYAL ve METOT
Çalıûmada iki bölümden oluûan anket formu kullanıldı. Birinci bölümde gıda iûyerlerinde çalıûan personelin sosyo-demografik özelliklerini belirlemeye yönelik 11 sorudan oluûan Kiûisel Bilgi Formu (KBF); ikinci bölümde ise çalıûanların el hijyeni konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 32 soru, vücut hijyeni konusundaki bilgilerini ölçmeye yönelik 22 soru olmak üzere toplam 54 sorudan oluûan Bilgi Düzeyi Ölçme Formu (BDÖF) kullanıldı.Araûtırma tanımlayıcı bir çalıûma olarak yapıldı.[20]
Çalıûmanın evrenini Muøla Merkez ùlçede bulunan 28 pastane, cafe ve çayocaøı, 119 lokanta , 16 fırın ve 15 yufka, ûekerleme imalathanesi olmak üzere 178 iûyerinde çalıûan 809 kiûi oluûturdu. Araûtırma çalıûmayı kabul eden 710 kiûi ile sınırlandı.[21]
Anket formu ilgili kaynaklar taranarak hazırlandı (Daø 1996, Dündar 1993 www.saglık.gov.tr/saglıkbilgileri/toplum_beslenmesi_htm,murat.ozdemir@okyanusbilgiambari.co m).Ön uygulama sonucunda SPSS 10.0 paket programında anket formunun anlaûılırlıøı ve güvenilirliøi test edildi(Cronbach’s Alpha = 0.7164), anlaûılmayan ifadeler yeniden düzenlendi.[22]
BDÖF’nun deøerlendirilmesinde doøru cevaplara “1 puan’’, bilmeyen ve yanlıû bilen cevaplara “0 puan’’ verilerek bilgi puanı hesaplandı.BDÖF’de alınabilecek maksimum el hijyeni puanı 32, vücut hijyeni puanı 22. ve toplam bilgi puanı 54’dür. Veriler bilgisayar ortamında SPSS 10.0 paket programı kullanılarak deøerlendirildi.. Deøerlendirmede bilgi puanı baøımlı deøiûken, kiûisel bilgi formundaki veriler ise baøımsız deøiûken olarak kullanıldı. [23]
ùstatistiksel analiz yöntem olarak gruplar arası farkın önemliliøi test edildi. Grup sayısı 2 olan deøiûkenlerin bilgi puanlarına göre karûılaûtırılmasında Independent Sample t testi, anlamlı çıkan çoklu deøiûkenlerin karûılaûtırılmasında Tukey HSD Testi kullanıldı. p<0.05 seviyesi önemlilik seviyesi olarak kabul edildi.[24]
BULGULAR
Araûtırma kapsamına giren gıda iûyeri çalıûanlarının el hijyeni bilgi puanı ortalamasının 21.76 ±4.85 olduøu, en düûük puanın 2 en yüksek puanın 31 olduøu belirlendi. Vücut hijyeni ortalama bilgi puanın 16.08 ±2.88 olduøu, en düûük puanın 6 en yüksek puanın 22 olduøu tespit edildi. Toplam bilgi puanı ortalamasının ise 37.86±7.09 olduøu belirlendi.[25]
Yaû gruplarına göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 1’de, cinsiyetlerine göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 2’de verildi. Yaû gruplarına göre bilgi puanlarının çoklu karûılaûtırılmasında 20-29 yaû grubu ile 0-19 yaû grubu arasında el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05) iliûkinin olduøu belirlendi.[26]
Tablo 1. Yaû Gruplarına Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan Yaû Grubu n % X±Ss X±Ss X±Ss 0-19 73 10.3 20.26±4.72 15.29±3.28 35.51±7.29 20-29 365 51.4 22.05±4.80 16.30±2.86 38.36±7.04 30-39 195 27.5 21.82±4.76 15.99±2.76 37.82±6.83 40-49 77 10.8 21.64±5.22 16.04±2.74 37.81±7.46 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.18±2.88 37.86±7.09 østatistik Analiz f=2.809 p=0.039 f=2.652 p=0.048 f=3.310 p=0.020
Tablo 2. Cinsiyetlerine Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan
Cinsiyet n % X±Ss X±Ss X±Ss Bayan 158 22.3 22.39±5.24 16.37±3.18 38.82±7.89 Erkek 552 77.7 21.58±4.72 16.00±2.79 37.58±6.82 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.18±2.88 37.86±7.09 østatistik Analiz t=119.585 p=0.000 t=148.911 p=0.000 t=142.242 p=0.000
Eøitim durumlarına göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 3’te, eøitim durumlarına göre bilgi puanlarının çoklu karûılaûtırması Tablo 4’de verildi. [27]
Tablo 3. Eøitim Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan Eøitim Durumu n % X±Ss X±Ss X±Ss Okur- yazar 32 4.5 17.53±5.13 13.38±3.63 301.91±8.09 ùlkokul 314 44.2 21.66±4.44 16.12±2.50 37.84±6.05 Ortaokul 201 28.3 21.04±4.83 15.83±2.97 36.65±7.44 Lise 135 19.0 23.73±4.70 17.07±2.82 41.08±6.71 Fakülte/Yüksekokul 28 3.9 23.32±5.42 15.82±3.30 39.14±8.09 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 østatistik Analiz f=14.606 p=0.000 f=12.895 p=0.000 f=17.918 p=0.000
Tablo 4. Eøitim Durumlarına Göre Bilgi Puanlarının Çoklu Karûılaûtırması *
E÷itim Durumu Ortalamalar Arası Fark Standart Hata p El Hijyeni Bilgi Puanı
ùlkokul Okur-Yazar 4.13 0.87 0.000 Ortaokul Okur-Yazar 3.50 0.89 0.001 Lise Okur-Yazar ùlkokul Ortaokul 6.20 2.07 2.70 0.92 0.48 0.52 0.000 0.000 0.000 Yüksekokul Okur-Yazar 5.79 1.21 0.000 Vücut Hijyeni Bilgi Puanı
ùlkokul Okur-yazar 2.75 0.52 0.000 Ortaokul Okur-yazar 2.45 0.53 0.000 3.70 0.55 0.000 0.95 0.28 0.008 Lise Okur-yazar ùlkokul Ortaokul 1.25 0.31 0.001 Yüksekokul Okur-Yazar 2.45 0.72 0.006 Toplam Puan ùlkokul Okur-yazar 6.93 1.26 0.000 Ortaokul Okur-yazar 5.74 1.29 0.000 Lise ùlkokul Ortaokul 10.18 3.24 4.44 1.33 0.70 0.75 0.000 0.000 0.000 Yüksekokul 8.24 1.75 0.000
* Sadece p<0.05 olanlar verildi.
Görevlerine göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 5’de verildi. Çalıûanların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıøın(p<0.05) olduøu belirlendi.Araûtırmada el hijyeni ve toplam bilgi puanlarının aûçı, garson ve bulaûıkçılarda fırıncılara göre anlamlı derecede düûük olduøu belirlendi. [28]
Tablo 5. Görevlerine Göre Bilgi Puanlarının Da÷ılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan
Görevi n % X±Ss X±Ss X±Ss Aûçı 126 17.7 21.42±4.42 16.00±2.85 37.50±6.63 Garson 281 39.6 21.43±5.07 15.92±3.07 37.35±7.61 Bulaûıkçı 110 15.5 20.93±4.56 15.90±2.66 36.83±6.54 Temizlik Görevlisi 40 5.6 21.93±4.81 15.95±2.64 37.88±6.77 Fırıncı 153 21.5 23.18±4.76 16.61±2.70 39.81±6.64 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 ùstatistik Analiz f=4.655 p=0.001 f=1.690 p=0.150 f=3.984 p=0.003
Görevde çalıûılan süreye göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 6’da, çalıûtıkları süreye göre bilgi puanlarının çoklu karûılaûtırmasında 9-12 yıl çalıûanlarda 1-4 yıl çalıûanlara göre toplam bilgi puanları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı(p<0.05) bulundu. [29]
Tablo 6. Görevde Çalıúılan Süreye Göre Bilgi Puanlarının Da÷ılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan Görevde Çalıûtıøı Süre n %
X±Ss X±Ss X±Ss 1-4 yıl 364 51.3 21.15±4.90 15.80±3.09 36.96±7.24 5-8 yıl 139 19.6 22.13±5.11 16.46±2.74 38.86±6.99 9-12 yıl 112 15.8 22.66±4.54 16.44±2.61 39.21±6.53 13-16 yıl 44 6.2 23.07±4.66 15.98±2.91 38.07±8.57 17-20 yıl 31 4.4 21.16±3.68 16.16±2.08 37.32±4.87 21-24 yıl 12 1.7 23.25±4.31 17.25±1.60 40.50±5.50 25-28 yıl 8 1.1 23.13±4.39 16.13±1.55 39.25±5.06 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 østatistik Analiz p=0.014 f=2.690 p=0.1.35 f=1.634 p=0.021 f=2.514
ùûe girerken saølık kontrolünden geçme durumuna göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 7’de verildi.Periyodik saølık kontrolünden geçme durumuna göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 8’de, hijyen eøitimi alma ve denetimi yapılma durumuna göre bilgi puanlarının daøılımı Tablo 9’da verildi.[30]
Tablo 7.ùûe Girerken Saølık Kontrolünden Geçme Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan ùûe Girerken Saølık Kontrolünden Geçme
Durumu n % X±Ss X±Ss X±Ss Evet 296 41.7 23.08±5.25 16.38±2.90 39.43±7.55 Hayır 414 58.3 20.81±4.31 15.87±2.85 36.73±6.52 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 ùstatistik Analiz t=119.589 p=0.000 t=148.911 p=0.000 t=142.242 p=0.000
Tablo 8. Periyodik Saølık Kontrolünden Geçme Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan Periyodik Saølık
Kontrolünden Geçme Durumu n % X±Ss X±Ss X±Ss
Evet 172 24.2 25.25±4.57 17.08±2.53 42.12±6.93 Hayır 538 75.8 20.64±4.38 15.77±2.91 36.49±6.59 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 ùstatistik Analiz t=119.589 p=0.000 t=148.911 p=0.000 t=142.242 p=0.000
Tablo 9. Hijyen Eøitimi Alma ve Denetimi Yapılma Durumuna Göre Bilgi Puanlarının Daøılımı
El Hijyeni Vücut Hijyeni Toplam Puan Hijyen Eøitimi Alma ve Denetimi Yapılma
Durumuna n % X±Ss X±Ss X±Ss Evet 185 26.1 23.96±5.43 16.76±2.67 40.85±7.02 Hayır 525 73.9 20.98±4.37 15.85±2.91 36.80±6.81 Toplam 710 100.0 21.76±4.85 16.08±2.88 37.86±7.09 ùstatistik Analiz t=119.589 p=0.000 t=148.911 p=0.000 t=142.242 p=0.000 TARTIúMA ve SONUÇ
Çalıûmada yaû gruplarına göre bilgi puanlarının daøılımı incelendiøinde (Tablo 1) çalıûanların %51.4’nün 20-29 yaû grubunda olduøu; el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam puanın bu yaû grubunda en yüksek olduøu ve yaû gruplarına göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı(p<0.05) farklılık olduøu belirlendi.Yaû gruplarına göre bilgi puanlarının çoklu karûılaûtırılmasında 20-29 yaû grubu ile 0-19 yaû grubu arasında el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı (p<0.05) iliûkinin olduøu belirlendi.[31]
Araûtırmada bilgi puanlarının cinsiyet göre daøılımları incelendiøinde (Tablo 2) çalıûanların %77.7’nin erkek olduøu; cinsiyete göre bilgi puanlarının karûılaûtırılmasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık (p<0.05) olduøu tespit edildi.[32]
Çalıûanların %44.2’nin ilkokul mezunu olduøu; en yüksek bilgi puanlarını lise mezunlarının aldıøı, eøitim düzeylerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık(p<0.05) olduøu belirlendi(Tablo 3).Çalıûmada el hijyeni, vücut hijyeni ve toplam bilgi puanlarının okur yazar olanlarda ilkokul, ortaokul,lise ve yüksekokul mezunlarına, ilkokul mezunlarında lise mezunlarına ve
ortaokul mezunlarında lise mezunlarına göre istatistiksel olarak anlamlı derecede(p<0.05) düûük olduøu tespit edildi(Tablo 4).[33]
Çalıûanların görevlerine göre daøılımları incelendiøinde (Tablo 5) en yüksek oranla %39.6’nın garson olduøu; görevlerine göre en yüksek bilgi puanlarının ise fırıncılarda olduøu tespit edildi.Çalıûanların görevlerine göre bilgi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıøın(p<0.05) olduøu belirlendi.Araûtırmada el hijyeni ve toplam bilgi puanlarının aûçı, garson ve bulaûıkçılarda fırıncılara göre anlamlı derecede düûük olduøu belirlendi .[34]
Araûtırmada çalıûanların %51.3’nün 1-4 yıl süreyle çalıûtıøı, en yüksek bilgi puanlarını 21-24 yıl süreyle çalıûanların aldıøı(Tablo 6), 1-4 yıl çalıûanlarda bilgi puanlarının 9-12 yıl çalıûanlara göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düûük (p<0.05) olduøu belirlendi.[35]
Çalıûanlarının %58.3’nün iûe girerken saølık kontrolünden geçmediøi belirlendi. Bulgular bazı araûtırıcıların(Ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. ùûe girerken saølık kontrolünden geçenlerin bilgi puanlarının daha yüksek olduøu; bilgi puanlarının karûılaûtırılmasında ise istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık(p<0.05) bulunduøu belirlendi.(Tablo 7). Araûtırma kapsamındaki kiûilerin yarıdan azının iûe girerken saølık kontrolünden geçmesi, doørudan insan saølıøını ilgilendiren bu iû kolunda insan saølıøına verilen önem açısından düûündürücü bulundu.[36]
Periyodik saølık kontrolünden geçme durumları incelendiøinde (Tablo 8); çalıûanların %75.8’nin periyodik saølık kontrolünden geçmediøi, geçen bilgi puanlarının yüksek olduøu belirlendi. Bulgular bazı araûtırıcıların(Ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. Saølık kontrolünden geçenlerin bilgi puanlarının daha yüksek olduøu; bilgi puanlarının karûılaûtırılmasında ise periyodik saølık kontrolünden geçenlerde bilgi puanlarının istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek olduøu (p<0.05) belirlendi.(Tablo 8). ùûe girerken saølık kontrolünden geçme durumuna paralel olarak periyodik saølık kontrolünden geçme oranının da düûük olması bu iûyerlerinde çalıûan personelin görev türü ne olursa olsun böyle ciddi bir konuyu önemsememesi sonucu saølık problemlerinin kaçınılmaz olacaøını düûündürdü.[37]
Çalıûanların e %73.9’nun hijyen eøitimi almadıøı ve denetim yapılmadıøı tespit edildi. Bulgular bazı araûtırıcıların(Ünal 2000 ) bulgularına paralellik gösterdi. Eøitim alanların bilgi puanların daha yüksek olduøu; bilgi puanlarının karûılaûtırılmasında ise istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunduøu (p<0.05) belirlendi (Tablo 9). Çalıûma kapsamındaki bazı iûyerlerinde mevcut mevzuata
göre sorumlu personel bulundurulması zorunlu olmasına raømen hijyen eøitimi ve denetimi yapılanların oranının düûük olduøu kanaatine varıldı.[38]
Sonuç olarak; gıda iûyerlerinin toplum saølıøı üzerindeki etkisi ve öneminin büyüklüøü göz önüne alınarak iûe yeni baûlayacakların iûe baûlatılmadan önce saølık kontrolünden geçirilmesinin, el ve vücut hijyeni konularında eøitime tabi tutulmalarının, eøitimlerin belirli periyotlarla tekrarlanmasının, uygulanan eøitimlerin sonrasında rutin olarak sürekli denetimlerin yapılmasının, bilgilerin iûbaûında uygulamalarla hayata geçirilmesinin saølanmasının, çalıûanların periyodik saølık kontrolünden geçmeleri konusunda bilinçlendirmenin uygun olacaøı düûünüldü. [39]
KAYNAKLAR
1.Açıkel, C.H.; Gülhane Askeri Tıp Akademisi’nde Görev Yapan Gıda ùle ùlgili Personelin Hijyen Konusunda Eøitimleri, Genelkurmay Baûkanlıøı Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Askeri Tıp Fakültesi Halk Saølıøı Anabilim Dalı Baûkanlıøı, Uzmanlık Tezi, Ankara, 2000.
2.Baykan,S., Besin Saølıøı ve yol açtıøı sorunlar, çözüm yolları, Beslenme ve Diyet Dergisi,10,73,1981
3.Bebiû, H.; Hemûire Öørencilerin Kiûisel Hijyen Bilgi ve Uygulamalarının Belirlenmesi, Genelkurmay Baûkanlıøı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Saølık Bilimleri Enstitüsü Hemûirelik Yüksekokulu, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1997.
4.Besin Zehirlenmesi, (www.acıbademhastanesi.com.tr/guncel), 2002.
5.Ciøerim,N., Toplu beslenme yapılan kuruluûlarda besin, mutfak ve personel hijyeni saølıøı eøitimi,MPM, Ankara,1994.
6.Daø, A.; Toplu Beslenme Servislerinde Çalıûan Personel ùçin Geliûtirilen Hijyen Eøitim Programının Bilgi Tutum ve Davranıûlara Etkisi, Hacettepe Üniversitesi, Saølık Bilimleri Enstitüsü, Bilim Uzmanlıøı Tezi, Ankara, 1996.
8.Dirican, R. ve Bilgel, N.; Halk Saølıøı(Toplum Hekimliøi), 2. Baskı, Uludaø Üniversitesi Tıp Fakültesi, Yayın No: 70, 1993.
9.Dündar, V.; Hastane ùnfeksiyonlarının Önlenmesinde El Yıkamanın Önemi, Medikal Magazin(ùnfeksiyon Hastalıkları Özel Sayısı), 91, 67-70, 1993.
10.Erdem, S.; ùstanbul ùlinin Ataköy ve Sultançiftliøi Bölgelerinde ùki Okuldaki Öørencilerin Kiûisel Temizlik Bilgi ve Uygulamaları,ùstanbul Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü Hemûirelik Anabilim Dalı, Çocuk Saølıøı ve Hemûireliøi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, ùstanbul, 1990.
11.Esmer, G.; Konya ùl Merkezindeki Hastane Mutfaklarının Hijyen Durumunun Deøerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü, Halk Saølıøı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2001.
12.Gıda Denetçisi Eøitim Materyali, Saølık Bakanlıøı Temel Saølık Hizmetleri Genel Müdürlüøü, Ankara, 1998.
13.Halk Saølıøı Eøitimi Toplum Beslenmesi Programı Eøitim Materyali, Saølık BakanlıøıWebSayfaları, (www.saglık.gov.tr/saglıkbilgileri/toplum_beslenmesi_htm), 2002.
14.Hobson,W.,Halk Saølıøı Bilimi ve Uygulaması, Hıfzısıhha Okulu Yayını, Gürsoy Basımevi,Ankara,1980.
15.Özdemir, M.; Gıda ùûletmelerinde Çalıûanların Önemi ve Çalıûan Hijyeni (murat.ozdemir@okyanusbilgiambari.com), 2002.
16.Sabuncu, N., Babadaø, K., Taûocak, G. ve Atabek, T.; Hemûirelik Esasları Ders Kitabı, Ed., Seçim, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 496, Eskiûehir, 1991
17.Sarıkaya, A.G.; ùlköøretim Çaøındaki Çocuklarda El Hijyeni, Selçuk Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü, Mikrobiyoloji(VET) Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2001.
18.Sefit, Ü.; Meslek Yüksekokulu Öørencilerinin Kiûisel Hijyen Bilgilerinin Saptanması, ùstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, Saølık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ùstanbul, 1996.
19.Serim, Y.; Mutfakta Hijyen, (www.yildirimserim/gidahijyeni.com), 2004.
20.Taûkanal, N.; Ankara’daki Askeri Mutfakların ve Mutfak Personelinin Hijyenik Kontrolü Üzerine Araûtırmalar, Ankara Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1993.
21.Turan, G.; Bursa Yöresinde Bulunan Deøiûik Gıda ùûletmelerinin Hijyenik Durumları Üzerinde Araûtırmalar, Uludaø Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 1992. 22.Uzun, Ö.; El Yıkamanınùlkeleri, Sendrom Dergisi, 123-126, Ocak, 1999.
23.Ünal, G.; Erzurum ùl Merkezindeki Resmi Kurumlarda Toplu Beslenme Hizmeti Veren Personelin ùûyeri ve Kiûisel Hijyen Konusunda Bilgi Düzeyi, Atatürk Üniversitesi Saølık Bilimleri Enstitüsü,Tıp Fakültesi Halk Saølıøı Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2000
24.Yurdakoç, K.; Besin Çevre ve Saølık Ders Kitabı, Dicle Üniversitesi Basımevi, Diyarbakır, 1993. [40]
*;I.Ulusal Sa÷lı÷ı Geliútirme ve Sa÷lık E÷itimi Sempozyumu(Uluslarası Katılımlı), 24-26 Kasım 2004 Ankara Üniversitesi Sa÷lık E÷itim Fakültesi Sa÷lık E÷itimi Bölümü Ankara, sözel bildiri olarak kabul edilmiútir[ 41]
**; Muøla Üniversitesi Muøla Saølık Yüksekokulu, Öøretim Üyesi,MU÷LA[42] ***; Muøla Üniversitesi Muøla Saølık Yüksekokulu, Öøretim Görevlisi,MU÷LA[43] ****;Saølık Memuru [44]
