da var: Bu ilk da yer
sanatta bir
ma yol da
bir yerde Lenin'in ne yer verir: "Edebiyat, parti
Kahrolsun partizan olmayan yazarlar! Kahrolsun üstün
Edebiyat genel
bir
Sa-nat eserinin ideolojiye hizmet etmesi inanan zihnin bir bu söz. Kitapta, sadece bu bölümde pek çok yerde ide-olojinin edebi eserden
neden zorunlu dair
ifade-ler göre
ideolojiler
mele-kesini elinden sanat eseri-ni hfile getirir.
Ede-biyatta Süreklilik" bölümde
ise, sürecinde Türk
ele Söz gelimi,
serüveni Türk
bir du-rumdur. Burada edebi gelenek .ve
Türk bir bütün olarak
önemi üzerinde durulu-yor. Avrupa girme planla-bu dönemde, planla-bunu çok daha gerekli
na ediliyor.
üçüncü ve son bölümü-ne de
buradan sonra bir bilim
olarak ele alacak, ona modern dö-nemlerde ve hangi yöntemler-le
edebiyat biliminin ne üzerinde duruluyor. sanat
ve bilim
unsurla-neler
Ar-edebiyat biliminin alt dalla-n oladalla-n edebiyat teorisi, tedalla-nkidi,
tari-hi uzun Son
ise, edebiyat sosyolojisi, edebiyat ve edebiyat Yakup Ôztürk*
-Attila
ilhan
Üzerine
Bir
Yönüyle
Attila
ilhan**
Yönüyle Attila
sahibi Dr.
Se-ma Özher, 631 bu ve
Attila gibi çok bir yelpazede eser
ve-ren oranda büyük
bir birikimi
incelemekte ve bu Attila
romana dair
biz-lere, önemli tespitler
Yönüyle Attila bu
ele
roman-lar genel sekiz alt Bu
* Fatih Üniversitesi, Türk Dili ve Bölümü, Yüksek Lisans .
TANITIMI
Olay Örgüsü, Zaman,
ve
Te-matik Kurgu bir
izle-mektedir. da
üzere, eserde daha çok 'biçim (forme)' ve 'içerik
(theme)'leri-ne ve
bu ana iki temel üzerine otur-Roman içerisinde tematik
yoldan olmakla bir-likte genel kurgusal/biçim-sel hizmet eden ögelerin, ince-lenen tüm romanlarda
ya tabi ve
görül-mektedir. Eserde ele ve
da sekiz
de-söz konusu
"Tematik Kurgu" son bölüm-lerde içeriksel paralel ola-rak görülmektedir.
kendi içerisinde üç ana
bölüme Birinci
bö-lümde Attila
ede-bf
ve eserlerine; ikincibö-lümde ve
na; üçüncü bölümde ise da dil ve üslup
mektedir.
1. Eserleri
Eserin bu bölümünde; "Aile Çev-resi", ve
"Paris ve
de Attila
biyografisine yer verilmektedir. Yu- veri-len biyografisinin, özellikle
sanat ve bakan
yönleri, sanat etki eden ta-Dönemi" ve ve Olgunluk Dönemi"
linde iki · Attila
han' romana yönü ve bu yönünün
ile ilgili olarak önemli bil-gilere yer verilmektedir. Attila
roman yazmaya ve
bu ile ilgili
son derece önemli bilgi ve tespitlerin yer bu bölümlerde, roman yazma olgusuna ile ilgili de
tespitler
bu bölüm içeri-sinde son olarak Attila eser-lerine ait bilgiler yer
eserleri;
"Ro-ve "Attila Defteri", "Cumhuriyet "öykü", "Çeviriler"
tarihleri ile birlikte verilmektedir. son olarak Attila film
ve dizi ile
televiz-yon
belirtil-mektedir. Bunlar;
(sinema senaryosu); Sekiz Sütuna Kartallar Yüksek Uçar,
Bugündür, Gece
Bü-yür, Tele (dizi senaryo-Çalar Saat, Attila ilhan'la
Za-Yolculuk (televizyon biçiminde bir ile okuyuc.uya 2. Attila Romanlannda ve Tema "Attila Ya-ve Tema" ikinci bölüm; Topluma
Ta-rihsel Bir Tekrar (Sokaktaki Adam, Zenciler Birbirine Benzemez),
Toplu-mun Duran
(Kurtlar Türk Toplum Haya-dekiler" Ucu,
Yaraya Tuz Basmak, Fena Halde Leman, Dersaadet'te Sabah O
Karan-Biz, Süngüleri-Reis Süngüleri-Gazi
Halde Leman, Haco Vay ),
Ro-manlarda Ortak alt
lardan ve
be-lirtilen romanlar incelenmektedir. "Topluma
Tarihsel Bir Tekrar" alt ilk bö-lümde Sokaktaki Adam ve Zenciler Bir-birine Benzemez romanlar incele-me konusudur. Ana da an-üzere bu iki roma-kendine, topluma
bireylerin, 'pasif anlah-Daha çok modernist izle-rinin bu iki eseri tek bir
potada son derece
isabetli bir tutumdur. "Topluma
Tarihsel Bir Tekrar" bölümde in-celeme konusu ilk roman;
olmaya
bu-Cumhuriyet içinde kendine,
top-luma ve toplumun
ya-bedbin tipi olan Kamarot Hasan' illegal bir olaya ve bunun sonucunda bir kavgada öldürülmesinin anlahl-Sokaktaki Adam' sevgi,
ölüm üzerine
inceleme ana
eksenini (alienation)'
bölümde inceleme konusu ikinci roman; içinde
toplumu ve sorgulayan,
yönsüzlük duygusu içerisinde boca-layan Mehmet Ali'nin Paris'te geçen günlerini ele alan Zenciler Birbirine
Benzemez Sokaktaki
Adam gibi bu
ro-manda da ortaya
kan
(protagonist) Mehmet Ali ortaya
"Toplumun Duran
alt sahip ikinci
bö-lüme özellikle Karl
okuduktan sonra toplumu, tarihsel sürecin
içinde diyalektik bir yöntemle
kav-ramaya Attila
Dr. Sema Özher, Türkiye' de elli
bir süreci Kurtlar
incelemektedir.
tematik
sömü-rü düzeni, tarih ve ben bilinci, sevgi
ve gibi ögelerden
"Türk Toplum
alt sahip üçüncü bölümde incele-me konusu ilk roman; 27
öncesi sosyal ve olaylara yer verilmesinin
toplumsal ve bireysel
yönle-rinin Ucu
ro-Bununla birlikte geri-ye (jlashback)'lerle Milli Müca-dele ve Mütareke okuyucu-ya sunan seferberlik temsilci-si Miralay Ferit'in kalp krizi sonucu ölmesinin ikinci roman ise
incelenme-si, biçim-içerik yönünden
dirilerek bitirilmektedir.
Bu serinin ikinci olan Sirtlan
TANITIMI
ki Yaraya Tuz Basmak roman da, ile in-celenmektedir.
serisi içeri-sinde inceleme konusu buse-rinin dördüncü yer alan ve 1908 öncesi tüccar bir Müslüman aile-sini konu edinen roman Dersaadette
Sabah bu roman
da, seriye ait romanlarda oldu-gibi, kimi özellikler Son olarak bu bölümde incelenen
romanlar; II. Dünya
kalmak isteyen Türkiye'nin anlatan O
Biz; TBMM'nin birlikte
düzenli ordunun ve
mücadelesini ele
alan Süngüleri: Reis
Meydan ile
yönünü ele alan ve Attila
son olan Süngüleri:
Gazi
Üçüncü Cinsiyeti ve · Toplum" alt dördüncü
bö-lümde Fena Halde Leman ve Haco Ha-Vay romanlar incelenmekte-dir. Attila döneminde çokça
toplum
için-de muhtemel olan
cinsellik' olgusuna bu bö-lümde romanlar ekseninde
dirilmektedir. Dr. Sema Özher, bu se-riye ait olarak üçüncü bir romandan da bahsetmektedir.
Dr. Sema ôzher, Üçüncü
Cinsiyeti ve Toplum" bu bö-lümde ele inceleme konusu
yap-Fena Halde Leman ve Haco Vay romanlar ile bu seriye ait
ol-ancak Attila roman
için;
di-zisiyle bir dönemde
ya-üzerine bu serinin birinci 1960'/ara
çerçe-vede geriye de
Pa-ris'teki ikincisinde Birinci
Dünya ve
üçüncüsünde ise 1930'lu mir'ini
tir. Bu roman dizisinde yine sosyal ko-ele ancak bunu
'cinseldi-de gün'cinseldi-deme getirerek söyleyen Attila üçüncü
bir tespitte Bu bölümde incelenen iki roman-dan ilki Fena Halde Leman' Olay örgüsü, romana veren
Le-ekseninde
27 1960 dönemde
yurtta, özellikle i temel düz-lem olarak belirleyen
da Paris'i ve orada hayan· ele Serinin ikincisi ise Haco
Vay Bu romanda bir
olan Feridun
Hak-ve
def-konumunda
Haco'nun gizemli ele iki roman da, di-incelenmesinde kul-yöntem ve tekniklerle irde-Özellikle cinsellik
ekse-ninde kimi
ler, bilinen
çok daha imkan
ve romanlara
bir getirmemize
"Romanlarda Ortak alt sahip bu son bölümünde
Atti-la roman yazmaya
serüveni ve roman
te-mel etkenler üzerinde durul-Attila roman
anla-olaylar düzleminde ve romanlarda klasik va-ka düzeninin hakim belir-ten Özher,
ki tema ve üsluba ait ortak özellikleri yolunu seçmek-tedir. Bu ortak özellikler;
daha çok hakim ve
ya-zar
romanlar-da en biçimde
me-kan olarak seçilmesi, insanlar ara-çok bir biçimde verilmesi, romanlar-da vaka
anlahlan
la bazen kurgusal bazen de gerçek yer verilmesi, karakterlere özellikle ve
on-yönleriyle
anlahlan döneme
bir dil gitmesi,
anlahm
lan ortak yöntemlerden birinin de montaj gibi çok bir kap-samda verilmektedir.
3. Attila Dil ve Üslup
bu bölümü, Attila roman yazmaya
daki temel etmenlerin Dönemi" ile
Bu bölümde, roman
yazma serüveni etmenler ve bu
et-menlerin genel
ro-ne düzeyde etki in-celenmektedir.
"Romanlarda Anlahm Teknikleri" ikinci bölümde Attila
sanata, roman sanahna
belirtildikten sonra, romanla-kimi roman tekniklerine yer verilmektedir. Bu teknikler genel olarak iç monolog, diyalog (genellikle okuyucuyu
met-ne dahil eden), montaj, edebf leitmotiv, bireyin iç
ya- vurgula-mak ve bu için bilinç toplanabilir. Bu tekniklerin Attila ve bu teknikleri kullan-temel amaçlar,
romanlar-dan dayanak
ki pasajlarla belirtilmektedir. "Romanlarda Anlahm Biçimleri"
bölüme
kimi anlahm
bi-çimleri Attila
kurguya daha bir pencereden bakmaya imkan
hakim ve yazar
gibi anlahm
teknikleri-ni özellikle
belirtil-mektedir. Attila
roman-mekan ile insan ku-rulan mutlak bir söz eden Öz-her, mekan ile insan
daha ulusal bir boyuta makla mekan unsurunun kültürel bir bellek ögesi olarak
na dikkatleri çekmektedir.
"Romanlarda Anlahm Yöntemle-ri"ne
anlahm yöntemleri
sahip en karakteristik özelli-Marksizm literatürünün temel
'diyalektik'i
belirtilmektedir. zamanda Dr. Sema Özher, Attila
gerçeklik duygusunu
arhr-mak için, iki iç
içe tespitine
zaman unsuru-nun önemini vurgulamak
bölümlerinin ay ya
da gün
bah-sedilerek anlahm yöntemlerine ait tespitler kuvvetlendirilrnektedir.
TANITIMI
"Romanlarda Söz Dizimi" son bölümde Dr. Sema Özher'in,
Attila
betim-lemeye önem ve bu önemin ileri
deki tespiti, ilk sayfala-100 sözcük üzerinden istatistiksel verilerle desteklenmekte ve bu verilerin dö-kümü yüzdelik ifadelerle belirtil-mektedir.
Yönüyle Attila
bu hacimli
çok bir kapsa-ihtiva görülmektedir. "Kay-nakça" da kendi içinde,
niteliklerine göre alt "Kaynak-ça"ya ait bu alt Attila
Kendi Attila
han'la Tezler, Makale ve Söyle-ve Genel Kaynaklar bir izlemektedir.
"Roman
çerçe-vesinde, bu için
teorik eserler "Genel Kaynaklar" verilmektedir.
Roman-Yönüyle Attila eserin
muhteva ve
tes-pitlerin bu denli
ha-cimli ve yetkin bu
referans gösterilen yerli ve teorik / kuramsal eserlerin büyüktür. Dr. Sema Özher bu
roman, roman teorisi ve metin tahlilleri üzerine
Gürsel Aytaç, Murat Belge, Enginün, Mehmet Kaplan, Jale Parla gibi yerli
Mihail Bakhtin, Roland Barthes, Terry Eagleton, E. M. Forster, Milan Kundera, Philip Stevick, Tzvetan To-dorov, Michel Foucault, Sigmund Freud, Soren Kierkegaard gibi psikolog, sosyolog, felsefeci, roman sanah ve roman teorisi üzerine malar yapan teorisyenlere yer
ver-özellikle bu eserin kuramsal
çok güçlü bir sahip
imkan ve
evre-nini çok daha bir kapsama
Sonuç olarak
bir-çok kalem oynatan ve bunu çok yetkin bir biçimde yapan,
mo-dem çok önemli
tem-silcilerinden olan Attila ro-yönü ile ilgili özenli ve titiz ça-bir ürünü olan bu hacimli eserin; gerek Türk gerekse
de Attila üzerine
bilimsel yapacak olan
te-mel kaynaklardan biri olma
ni kanaatindeyiz.
Emir Ali Çevirme*
