TT-ŞEYH BEDREDDİN
V Â R İ D Â T
İnceleme ve Ç e v iri: Cemil YENER elif yayınları 1 9 7 0ELİF YAYINLARI N o.: 22
B İ R K A Ç S Ö Z
Şeyh Bedreddin Mahmud, günümüzden tam beş yüz elli yıl önce asılmış. Onu yakalayıp getirenlerin, yar gılayanların, asanların hiç biri, gördüklerini, yaptıklarım yazmamışlar. Onunla konuşmuş olanların, onun hakkın da yazdıklarından birkaç cümle gelmiş bugüne. Bunlar da yuvarlak sözler : «Çok bilgili idi; fıkıh alanında çok yetkiliydi...» gibilerden.
Bedreddin halikında bilgi veren en eski yazılı bel gelerden biri Aşikpaşazade tarihidir. Tarih yazarı, Şeyh asıldığı zaman yirmi yaşlarında idi. Bilgisiz bir derviş olan Âşıkpaşazade, ya bir çıkar umduğu kimseye yaran mak için ya da Şeyhin düşüncelerini çok aykırı bulduğu için yazdıklarını kinle yoğurmuş.
Toplum işlerine el atmış ve bu alanda ün yapmış kişiler karşısında tarafsız kalabilmek için, feylesofça bir erginlik bile az gelir. Bu gibiler hakkında konuşup ya zanları iki kategoriye ayırabiliriz: Ondan yana olanlar ve ona karşı olanlar.
Bedreddin hakkında bilgi veren tarihçiler, ya hü kümdarın adamıdır, onun ekmeği ile besleniyor; ya da ondan bir şeyler bekliyordu. Bilgilerini ise, kendi sınıfla rından almışlardı. Bu yazarların bilgi düzeyleri de şöyle böyle idi.
7
Bu donmuş kafalı bilginlerin etkileri, kısa süre için de şehir ve kasabalar halkını etkiledi. Bütün ilkel to p luluklarda görülen, yeniliklere karşı direnme, bu bilgin lerin ya da onlara özenenlerin çok bulunduğu çevrelerde daha da yoğunlaştı. Özellikle orta sınıf halk arasında medreseli zihniyeti gelişip yayıldı.
Şeyh Bedreddin, bu katılaşmış insanları etkilemenin güçlüğünü sezmiş ve anlamış olacak ki, şehirlerden uzak durmuş, çalışmalarını daha çok köyler ve özellikle göçe beler üzerinde yoğunlaştırmıştır. Ama alın yazısı, yine o uzak durduğu insanların elinde sona ermiş.
Şeyhi, eserleri ile tanımak da zor. Elde bulunan e- serlerinin çoğu dinle ilgili. Din kitabı yazan, eserine ken di kişiliğinden bir şey katamaz pek. Dolayısıyle, Bedred- din’in gerçek çehresini onlarda aramakla önemli bir so nuca ereceğimizi sanmam. Ancak, insan oğlunun, adım atışında bile kişiliğinden bir şeyler bulunduğunu gözö- nünde tutarak, bunların dikkatle incelemeye değer ol duklarını kabul ederiz.
Elimizde bulunan eserlerinden biri daha çok tasav vufu anlatan Vâridat'ıdır. Dinî - felsefî bir kitapçık olan bu eser, Bedreddin’in iç dünyasından çok şeyler yansı tır. Çalışmalarımı bu kitapçık çevresinde toplayacağım.
