T h e
G R A N D
A Z A A R
M A G A Z I N E
KAPALICARSI
EYLÜL/ SEPTEMBER 2 0 0 1 / ISSN 1 3 0 3 - 1 9 1 0 I S T A N B U L
* v -fS - J ! %
-U
URM m iiAH lf £ E A Mi £
Kapalıçarşı: Dünü ve bugünü
Grand Bazaar: Yesterday and today
Doları Çarşı bilir / Bazaar rules the dollar
B A Ş L A R K E N / T A K E O F F
Gerçekleşmesi gereken düşler
H
epimiz "keşke"yle başlayan cümlelerin ardından gelen kelimelerin anlattığı bir ülkenin hayaliyleyaşıyoruz:
Keşke "Ekonomik kriz olmasaydı!" Keşke "Sosyal kriz olmasaydı!"
Ama yine de umutlanınız tükenmişcesine mutsuzluğa yelken açıyoruz. Biliyorum; böyle düşünmekte hak lıyız. Ama bizim mutlu olmak için çok sebeplerimiz var. Ardımızda muazzam bir tarih ve farklı dinlerin ve dillerin birlikte ortaya koyduğu, kimsenin yok edemeyeceği büyük kültür zenginliği var. Bir başka anlatımla depremlerin, yangınlann, savaşlann ve hatta yokluklann bile yok edemediği bir Kapalıçarşı kültürümüz var.
Tanımayanlar Kapalıçarşı'yı turistlerin hediyelik eşyalar aldığı, altının alınıp satıldığı bir kent dekoru sanabi lirler. Oysa Kapalıçarşı, bir parça erozyona uğramış olsa da kültürel kimliğini asırlardır koruyabilmiş nadir ku- rumlanmızdan biridir.
Kapalıçarşı her türlü zanaatin toplandığı yerdir. Nice güzelliklerin, sanatın, antikanın yolculuğa başladığı ve ya yeni yolculuklar için durakladığı yer olmuştur. Kimler gelmiş; kimler geçmiş; hepsi hoş birer seda olmuş; çoğu unutulmuş insanlann mekanıdır Kapalıçarşı.
Kapalıçarşı'nın sizin gözlerinizden uzak köşelerin daracık odalannda marpuççu İhsan Amca, örücü Seyfet tin Abi, eski bakıra yeniden hayat veren Tevfik Abi, kalıpçı Erhan Kardeş gibi sayısız usta, geçmişlerine ve ge leneklerine sımsıkı bağlı üretimlerini sürdürüyorlar. Bizi mutlu bir geleceğe götürecek insanlar işte onlar ve onlann yetiştireceği yeni ustalar.
Bizim mutlu olmak için çok sebeplerimiz var. Gelin yeni hayaller kuralım; bir kültür merkezimiz olsun, bir de büyük mezat salonumuz. Etrafımızdaki yıkıldı, yıkılacak derme çatma binalardan kurtaralım kendimizi. Bir konser salonumuz olsun ki dünyanın en önemli sanatçılan en güzel konserlerini burada verebilsin; bir sergi salonumuz olsun ki, en ünlü ressamlannı, plastik sanatçılan, yontu ustalannı davet edebilelim. Ulus lararası en görkemli müzayedeleri burada oluşturalım. Biz de yeniden üretelim. Biz, tekrar her sabah işimize güler bir yüzle gelelim, günümüze güler bir yüzle başlayalım. Yeniden birbirimize, tamsak da tanımasak da selam verir olalım. Bizim mutlu olmak için çok, daha çok sebeplerimiz olsun. Ve unutmayalım:
Kapalıçarşı tarihi ve kültürüyle yalnız bizim değil tüm insanlığın malıdır.
Dreams to come true
W
e all dream of a country described by words in sentences starting with "If only...If only "There were no economic crisis!" If only "There were no social crisis!"But still we sail into desperacy as if we have lost all our hopes. I know; we are justified to feel that way. But, don’t forget; we have many reasons to be happy and content. We possess a vast history and an incredib le cultural wealth brought together by different languages and religions; a culture which nobody can deny. We ha ve a ‘Grand Bazaar culture’ which fires, earthquakes and even poverty have not been able to destroy.
Those who are not familiar may think that the Grand Bazaar is a shopping arcade where tourists buy souvenirs or a place where vast amouns o f gold is exchanged.
But the Grand Bazaar is hardly that. The Grand Bazaar is one our rare institutions which have been able to pre
serve its cultural identity over the centuries.
The Grand Bazaar is a place where all kinds of crafts come together. It has been the place where beauty, art and antiques have started their journeys or where they have stopped to start new journeys. People have come; people have gone; some living in memories; but the Grand Bazzar is a place where most is forgotten.
In remote comers o f the Grand Bazaar work the craftsmen in their tiny cells: pipesmith Ihsan; clothes mender Seyfettin; Tevfik who gives a new lease of life to old copperware; molder Erhan; the list goes on. They carry on pro ducing with no concessions from their traditions and past.
We have many reasons to be happy. Let’s have new dreams; Let’s have a cultural center in the Bazaar and a grand auction hall. Let's have international auctions here. Let’s get rid o f the shabby constructions which surround us. Let’s have a concert hall where famous musicians perform. Let’s start to produce again. Let’s once again start the day with smilingfaces. Let’s greet each other wheather we know each other or not. We have so many reasons to be happy.
The Grand Bazaar, with its past and its culture belongs not only to us but to the w hole world.
Atilla Özbey
İ Ç İ N D E K İ L E R / C O N T E N T S
G ra n d B azaar-İstanbul
KAPALICARSI
• •dergisi/m ag azine
Kapak fotoğrafı / Cover photography by Oktay Ankm Nuruosmaniye Kapısı'ndaki Osmanlı arması
Ottoman coad o f a m a t Nuruosmaniye Gate
Sahibi / President Atilla Özbey Yayın yönetmeni / Editör
Rifat Dedeoğlu
Katkıda bulunanlar / Contributers Bilgin Adalı, Oktay Ankm, Semih Balcıoglu, Yelda Baler, Nur Bilginoğlu,
Aydın Boysan, Ergun Candemir, Emine Çaykara, Yeşim Çobankent,
Burçak Evren, Emin Nedret İşli, Metin Keskin, Tan Oral, Sevin Okyay,
Yurdanur Ûndersoy, Işıl Özgentürk, Füsun Saka,
Gürol Sözen, Metin Sözen, Celalettin Vardarsuyu
Görsel tasarım / Art Ece Yıldmm
Renk ayrımı / Color seperation Grafik yapım
Baskı ve cilt / Printed and binded at Mepa A.Ş.
Dağıtım / Distribution UPS
Hukuk danışmam / Legal advisor Deniz Tavşancıl
Adres / Address Yağlıkçılar Caddesi, İç Cebeci Han,
no: 10 / A.Kapalıçarşı Tel: 0212 5135736 Faks: 0212 5118780 E-mail: lialay@weezy.com
Sessiz sakin Rıza Yüzbaşıoğlu, hurda gemilerden topladığı bakır, pirinç ve bronz parçalan yaşama iade ediyor, işini bıraktığında zanaatını sürdürecek kimse yok.
Hıza Yüzbaşıoğlu, a quie t man on his own, gives life to brass, copper and bronze ship parts. When he is gone there is no one to replace him.
30
Bindallı bilindiği gibi sadece bir giysi değildir. Bu emek yoğun el işlemesi değerli her tür
örtüyü süsler.
B indallı is n o t ju s t a needle work th a t decorates wedding o r cerem onial dresses. I t decorates
covers o f a ll sorts.
36
Pazarola Hasan Bey bir dönem Kapalıçarşı'nın sembolüydü. Toplumun böyle insanlara ihtiyacı
her zaman var.
"Good lu c k " Hasan Bey was once a symbol o f the Grand Bazaar. Society always needs
characters like him.
64
Kapalıçarşı değişti mi? Değişmiş olabilir. Ama geleneklerinin çoğu hala sürüp gidiyor.
Has the Grand Bazaar changed? It may have. B ut a lo t o f its traditions prevail.
20
1 C İ N D E K İ L E R / C O N T E N T S
Kapalıçarçı Türkiye ekonomisinin beyni olmasa da kalbi. Bu aralar dövizin nabzını Kapalıçarşı tutuyor.The Grand Bazaar is the heart o f the Turkish economy i f no t the brain.
Nowadays it controls the pulse o f currency exchange rates.
54
Biz Kapalıçarşı’yı şöyle veya böyle biliriz. Pek iyi de yabancılar nasıl bilir? Khosrowshahi çifti yanıtladı.
The Turks more o r less know what the Grand Bazaar is a ll about. But how do the foreigners judge the place. The Khosrowshahi couple answers.
60
İçindekiler /
Contents:
Türkiye’nin aynası / Mirror of Turkey
12
Değişti mi? / Has it changed?
20
Zor zenaat / Crafts
30
Antika / Antiques
36
Hah / Carpets
44
Mücevherat / Jewellery
48
Ekonomi / Economy
54
Yabancı gözüyle / Foreign insight
60
Sararan portreler / Fading portraits
64
Eski günler / Good old days
72
Düşünce / Opinion
76
Çizim / Illustration
80
Köşe yazıları /
Articles:
Prof. Dr. Metin Sözen
6
Aydın Boysan
28
Işıl Özgentürk
42
Editörden /
Editorial
Yola çıkarken
B u dergiyle gurur duyuyorum: Türkiye’de ilk kez imece usulüyle bir dergi çıkıyor. Kimler bu derginin ucundan tutmadı ki. Yakından tanıdığınız bir çok profesyonel isim dergide gönüllü görev aldı. Kimi fotoğraflarını çekti, kimi tercümeleri yetiştirdi, kimi söyleşilere gitti. Ve ilk kez bir dergi grubunun dışında, hiç bir kuruluşun maddi desteğini almadan,
maıjinallikten uzak bir kültür dergisi yaratıldı. Derginin bir tek amacı var: Türkiye’nin en önemli kültür miraslanndan biri olan ve diğerlerinin tersine hala soluk alıp veren Kapalıçarşı’yı layık olduğu yere ulaştırabilmek. Bunu yaparken de dışandan bilmeden ahkam kesenlerin değil de, gerçek Kapalıçarşı esnafının ve gerçek Kapalıçarşı sevenlerinin sesini duyurabilmek.
Kapalıçarşı gerçekten Türkiye’nin aynası. Bu dergi ise işte o aynanın aynası. Yolumuz açık olsun.
On
the way
I
must say I am proud of this magazine.For the first time in Turkey, a magazine is being published by collective effort. Many professional journalists volunteered to take part in this issue; some photographed, some did the translations, some went to interviews. And again for the first time a cultural magazine outside any publishing group or without any support from any any financial concern, and steering away from marginality, is coming to life.
This magazine serves only one purpose: To carry the Grand Bazaar which is one of the most important cultural heritages of Turkey and probably the only heritage which even today is in life, to the cultural peak where it deserves to be. In doing so this magazine aims to reflect the voices of the trades and craftsmen and real friends of the Grand Bazaar and not of those who profisize without any knowledge the place.
May our path be clear.
Rifat Dedeoglu
B İ L E N İ N G Ö Z Ü Y L E / I N T H E E Y E S O F . . .
Prof. Dr. Metin Sözen
İstanbul’da bir kent:
Kapalıçarşı
D
ünya kültür kentleri ayırıcı özellikleriyle varlıklarım belirlerler. Çok yönlü birikim,bu kentlerde yaşamın egemen öğesidir. Bu kimliğin özenle korunması, kentlilerin günü ve geleceği doğru değerlendirdiği anlamına gelir.
Bu düşüncelerle, doğa ve kültür zengini İstanbul’u dünya kentleriyle birlikte gün deme getirdiğimizde, dünü-bugünü-geleceği soğukkanlı gözden geçirdiğimizde, temel sorulara İstanbul için de inandırıcı başlıklar bulmamız gerekir.
Bugün İstanbul’u İstanbul kılan mekanlar-ortamlar ne durumdadır? Ne oranda kimliklerini- ağırlıklanm korumaktadırlar? Dünya kentlerinde esen olumlu rüzgarlara koşut çabaların İstan bul’a yansıma şansı var mıdır?
Hiç kuşkusuz bu sorular farklı başlıklar altında çoğaltılabilir. Kaygı verici yanlışların sonuçla rı, nedenleriyle açıklanabilir. Bizleri umutsuzluğa-karamsarlığa itebilecek örnekler sıralanabilir. Ancak, kentler de insanlar gibidir, acılı-sızılı günleri vardır. Önemli olan, doğrulan egemen kı lacak noktalara yaşam hakkı sağlayacak ortamları yaratmaktır. Öncelikleri, kalıcı değerleri bil- gili-bilinçli saptamaktır.
Bu süreçte, dünya kenti İstanbul’un öncelikli mekanlan-ortamları bellidir. Büyük imparator lukların başkenti olarak derinlikli geçmiş, O ’nun çıkış noktalarını belirlemiştir: Tarihi Yarıma- da-Haliç-Boğaziçi...
İstanbul, tarihin her döneminde özel coğrafyasını, kültür sularının kesişme noktası olma ni teliğini sürekli korumuş, buna uygun örgütlenmiştir. Gelişme evrelerini dikkatli araştıranlar, günümüze ulaşan anıtsal yapıları adım adım izlediklerinde, ticaret-konut bölgelerini belirleme de hangi nedenlerin ağır bastığını kolaylıkla anlarlar.
Kapalıçarşı bu konuda verilebilecek en somut örnektir. Kentin kuruluş öykülerine karışan bu bölge, ticaret ve yönetim alanı olarak önemini korumuş,
ister istemez çok yönlü birikimler somut sonuçlarını bu rada sergilemiştir.
Geçmişin örgütlenme özelliklerini, sanat-zanaat ilişki lerini, dünyadan akan değerlerle buradan dünyaya su nulanları, kısacası dünya toplumlarınm özel buluşma alanım ayrıntılı öğrenmek istiyorsak, Kapalıçarşı’ya uy gun gündem oluşturmamız gerekir. Bu durum, İstanbul kadar dünya için de farklı girdileri içerecek bir yaklaşı mı egemen kılacaktır. Doğa-insan-kültür, emek-ürün-ti- caret ilişkilerinin yeniden tanımlandığı dünyamızda, Ka- palıçarşı’yı farklı boyutlara taşımanın bir yolu da bura dan geçmektedir.
Çok yönlü yayınlara konu olan Kapalıçarşı, yıllarm-ge- leneğin gücüyle kendini ayakta tutan nitelikleri-incelik- leriyle "kendini kendi" anlatabilirse, bir "ilki" başarmış olacaktır.
Kapalıçarşı’nın kuşaklar boyu akıp gelen birikimini günümüzde yaşatanlar, sonuçlarını herkesle paylaşırlar sa, bu bir bakıma dünün örgütlenme anlayışım da yan sıtacak, geleneğe süreklilik kazandıracaktır. Birikim doğrudan yazıya dönüştüğü için de kalıcılığın sınırları zorlanacaktır.
Orhan Veli "kapalı çarşı, kapalı kutu" diyor. Kapalı kutu yu kutunun sahipleri açıyor. İlk kez üretenleri-yazanlan-sa-
tanlanyla birlikte. Kuşkusuz bu girişimi sürekliliğe dönüş türecekler, yaşatacaklar da gene onlar olacaktır.
Dileriz bu yayın "Kapalıçarşı" kadar uzun ömürlü olsun...
B İ L E N İ N G Ö Z Ü Y L E / I N T H E E Y E S O F . . .
A city in Istanbul:
the Grand Bazaar
c
ultural cities o f the world determine their style o f existence through their distinctive character istics. A multi-dimensional accumulation of experince is the dominant factor on the lives in such cities. Protection o f this identity indicates that its citi zens are behaving in the right direction to evaluate the city’s today and tomorrow.With these thoughts in mind, if and when we judge Istanbul -a city very rich in culture and nature- along with other such cities, and if and when we make a fair assess ment of its yesterday, today and tomorrow, we have to find convincing headlines to the basic questions.
In what condition are the places or the environments today, which make Istanbul what it actually is? To what extent have they been able to preserve their identity and weight? Do the efforts that create positive winds sweeping the global cities o f the world, have a chance o f having them selves felt in Istanbul?
Doubtless, the number o f such questions may be increased under differing headlines. The results o f disasterous mis takes may be explained with their reasons. Examples may be given which will lead us to pessimism and hopelessness. However, cities just like human beings, have their days of pain and sorrow. What is important is to provide a life line to those points which will lead to the sovereignity o f truth;
and to determine the priorités and prevelant values wisely and thoughtfully.
Within this process, the priority environments and areas o f the global city o f Istanbul are already known. The depth o f its past as capital o f great empires determines its starting points: the Historical Peninsula, the Golden Horn and and the Bosphorus.
Istanbul at all stages o f its history has managed continually to preserve its special geography, and its charac teristic o f being the point at which waters o f diffent cultures intersect. Should those who have studied carefully the development stages o f Istanbul and trace the monumental buildings which have survived to our day, they would easily understand which factors have been deterministic in foundation o f trade and dwelling districts.
The Grand Bazaar is the most concrete example o f this proposition. This district which has taken part in the foundation stories o f the city, has preserved its importance in commerce and administration and multidimen
sional experiences have unconsciously displayed here their concrete results.
If we are to learn in detail: the organizational skills; art and craft relationships o f the past; values which have flown into here from the rest o f the world and those that have been offered from here; in short this special meet ing place o f the nations o f the world; we must founder a suitable agenda fo r the Grand Bazaar. This is yet another way with which the Grand Bazaar can be carried to differing dimensions in a world where relation ships between nature/man/culture and labour/production/commerce are being revised and renewed.
Already covered by different publications, if the Grand Bazaar with its strenght accumulated through years and traditions and with its qualities and refinements, could "speak fo r itsself, this would be the first o f its kind.
Those who keep alive the experiences which have survived through many generations, could share the out come, the organisational skill o f the past will be reflected and tradition will recieve continuity. And as exper ince will be transferred to verse, limitations of permanancy will be forced.
Turkish poet Orhal Veli talks o f "covered bazaar, covered box". Now this covered or rather sealed box is being relieved by its possessors; fo r the first time along with its manufacturers/authors/shopkeepers. Its doubt less that it will also be them to keep alive and keep going this publication.
We hope that this publication is as long lived as the "Grand Bazaar".
8 KAPALIÇARŞl
İSİBUL KAPALIÇAK
Q UANT)
BA
A b b r c t Han Ic, c e e e a HAN f^brnutp«“- ' pap'»« Xenn« ¿MSttJbClr Ç p *
1$5 H y a n g ın ın d a K a p a l* ç a r ş ın ın y c*n a n b o lü m ü H a r i t a iC İ n y a r a r l a n ı l a n . K c ty n a â - * ApeiTCZT peñGlf¡.19S6 /ho 2 83/S-*£JZ-KAPALIÇARŞl 9Kapalı mı,
açık mı?
Covered or uncovered?
Adı Kapalıçarşı. Neden kapalı? Üstü kapalı diye mi dersiniz? Yoksa üstü kapalı bir söylemle, taşıdığı gizem nedeniyle biraz gizli kapaklı olduğundan mı? Ya da esnaf geleneğini hala sürdürdüğü için, içine kapalı bir görünüm sergilediğinden mi? Kapalıçarşı'nın kapalılığının nedeni ne olursa olsun, beş yüz yıldır sayısız kapıları -yangın ve depremler dışında- herkese, ardına kadar açık. Kapalıçarşı, OsmanlI'nın en ihtişamlı döneminden, kanıyla canıyla, biraz törpülenmiş olsa da geleneğiyle göreneğiyle, günümüze kadar kesintisiz gelebilmiş tek kurum. Kapıları her ne kadar ardına kadar açık olsa da taşıdığı gizem yüzünden çoğunun gözünde Kapalıçarşı yine de -Orhan Veli'nin tanımıyla- bir "kapalı kutu",
ilk sayımızda bu kapalı kutunun kapağını aralayalım, içine bir göz atalım dedik. Emine Çaykara Kapalıçarşı'nın yakın geçmişine, Çarşı'da uzun yıllardır çalışanlarla bir göz attı, Füsun Saka ise günümüzün Kapalıçarşı'sım izledi:
Some call it the Covered Bazaar. Why call it covered! Cou/d it be because the who/e bazaar
is covered with a roof? Or is it that the place is covered with a cloak of Oriental mystery
and mysticism? Could it a/so be that the traditions of the bazaar do not allow the secret
codes of the merchants to be uncovered by outsiders? Whatever the reason be for its
'coveredness, its innumarab/e doors have been wide open -except for times of fires and
earthquakes- for over five centuries. Kapahyaq/ is the only institution, although slightly eroded
in its traditions, to reach our days in flesh and b/ood from the glorious days of the Ottomans.
No matter how wide open its doors be, Kapahparyi -due to its mystic and mysterious
reflections- is still regarded as a tightly sealed box whose secrets need to be uncovered,
it is the intention of this magazine to open that /id and uncover the beauties which stifl
He in this box.
Emine Çaykara glances into the near past of the Bazaar while
Füsun Ma observes its present days.
Fotoğraflar / Photography by Ergun Candemir
KAPALIÇARŞI 11
K A P A L I Ç A R Ş I / G R A N
Türkiye’nin
aynası: Kapalıçarşı
Kapalıçarşı hızla değişen dünyamıza
uyum sağlamakta zorluk çekmez. Müşteri
velinimettir; değişen zevklere Çarşı hemen
uyum sağlar. Ama geçmişe özlem dinmez,
tükenmez. İşte Kapalıçarşı'nm yakın geçmişi:
Emine Çaykara
1
930 doğumlu, 6 yaşından, yani ilkokuldan beri Kapalıçar-şı'da halıların ve çarşının kokusuyla büyüyen Şemsettin Şengör, kapıdan giren her kişiyi ayakta karşılıyor. Yüzün de gülücükler, elini sıkıyor, müşteri namzetini dinliyor, anlamaya çalışıyor ve evine gelmiş bir konuk gibi rahat ettiriyor. Sıkıntı yok, gerginlik yok; içeride hayat su gibi dingin akıyor. Şengör ailesi, dört kuşaktır halıcılık yapıyor, Şemsettin Bey, aynı zamanda ünlü jeologumuz Celal Şengör'ün amcası. Dede Cemal Aga 1910'larda Prizren'den (Kosova) Uşak'a, oradan da 1918'de Kapalıçarşı'ya gelmiş. Aslında aile Osmanlı toplumunun canlı ör neği: Aile, 1650'lerde Kastamonu'dan kalkıp Rumeli'ye Koso- va'ya geçiyor; Balkanlara ait her tür el işleri -başta halı- uzmanlık alanlan. Ardından tekrar Anadolu yollanndan İstanbul'da bulu yorlar kendilerini...
Şemsettin Bey "Eskiden zenginler halıyı sadece Kapalıçarşı'dan alırdı, yani genelde hep Türkler vardı. Yabancılar sadece konso losluk çalışanlanydı. Ya da yabancı okullardaki hocalar." Bugün hemen herkesin birkaç yabancı dili konuştuğu çarşıda eskiden Şemsettin Bey dükkanına Rafael, Sabetay, Mordo ve Jak'ı çağım mış ki yabancı müşterisine satış yapabilsin. Laf, yine eski günler üzerinden sürüyor: "Hamallık yapan Bitli Mustafa'yı -ki gerçek ten bitliydi-, sonra Çingene Yusufu özlerim. Yusuf, halıyı sırtın dan cetvelle ölçmüş gibi yukarıya, sırasına atardı. Ya tezgahtar Zare?" diyerek dalıp gidiyor Şemsettin Bey, "Saatlerce müşteriyle ilgilendiğini ve işini ne kadar saygıyla yaptığını anlatamam size!"
Mağazasının ünlü liste kalabalık: Ispanya Kralı Juan Carlos'tan Gorbaçov'a, Hillary ve Chelsea Clinton'dan Madline Albright'a - dükkanda yoğurtlu kebab yemiş- eski İtalya Dışişleri Başkanı Al- berto Dini'den Helmut Kohl’e; Yul Bryner'dan Sean Connery'ye; liste sürüp gidiyor. İşin püf noktasını soruyorum; cevabı: "Doy mayı, bereket görmeyi kalben isteyeceksiniz. Ne müşteriyi, ne de parayı küçümseyeceksiniz."
35 yıldır çarşıdaki Cebeci Han'da bakırcılık yapan Trabzonlu Tevfik ve Nizam Çolak kardeşler her nevi eskiyi onanp parlattı ğı gibi üretim de yapıyorlar. Bir keresinde 800'den fazla semaver yaptığı günleri unutamıyor Tevfik Usta. Dükkanının içi bakır cenneti. Sekiz yıldır her hafta dükkanı bir Fransız öğretmen zi yaret eder ve alışveriş yaparmış; artık memleketine dönmüş.
Şemsettin Şengör Kapalıçarşı’nm eski günlerini özlüyor.
Şemsettin Şengör misses the old days a t the Grand Bazaar.
12 KAPALIÇARŞI
G R A N D B A Z A A R
The mirror of Turkey:
Grand Bazaar
The Grand Bazaar does not find it difficult
to adopt itsself to our rapidly changing world.
The customers’ changing demands must always
be met. But the Bazaar’s attachment to its past
never diminishes. Here we look at the past o f the
place.
Emine Ç aykara
emsettin Şengör was bom in 1930. He has been in the Grand Bazaar since the age o f six, living amongst the smell o f the car-J pets. He cheerfully welcomes every customer (it the doorstep of his shop. Shaking hands with a broad smile on his face, he listens to every customer with patiance, trying to understand their needs, tre ating them as if they are guests at his home. There is no hustle or bust le; time goes on with ease.
The Şengör family has been in carpet business fo r four generations now. Grandfather Cemal Aga has immigrated from Prizren, Kosovo, to Uşak, west o f Turkey in the 1910's. In 1918 the family was already wor king in the Grand Bazaar. The family is Anatolian in their origins: They had immigrated to Kosovo from Kastamonu, -a town near the Black Sea-during the 1650's. Over their long period o f stay at Kosovo they had spe cialised in all types o f handicrafts -carpets in particular- o f the Balkans. Decades later they were to find themselves back in Anatolia and eventu ally Istanbul.
"In the past, the wealthy people used to buy their carpets only from Grand Bazaar. Our customers were mostly the Turkish people then. Fo reign customers were only employees o f embassies and staffs o f foreing schools." explains Şemsettin Bey.
In old days Şemsettin Bey used to call Jewish friends like Rafael, Sabe tay, Mordo and Jak who spoke at least one foreign language, to help him deal with the customers. Today, every member o f the Bazaar speaks se veral languages.
Speaking o f the old days Şemsettin Bey tells: "I miss the days when Bit
li (infested) Mustafa (he was indeed infested with lice) and Çingene (gypsy) Yusuf were around. Yusuf used to shove carpets in their places on the shelves with a single move o f his shoulders. And there was this sales man Zare... I can't explain how respectfully he dealt with the customers fo r hours!"
A long list o f VIP's have visited Şengör’s store : Juan Carlos (King of Spain), Gorbachov, Hillary and Chelsea Clinton, Madeline Albright -she has eaten yoghurt kebab here-, Alberto Dini (former Foreign Minister o f Italy), Helmut Kohl, artists Yul Bryner, Sean Connery and many more.
When asked the main principles o f his profession, "One has to wish blessing and satiety to earn a living. Never despise the customer or the money" he replies.
Tevfik and Nizam Çolak brothers are from Trabzon from Eastern
K A P A L I C A R S I / G R A N D B A Z A A R
Kapalıçarçı’da her dükkan kendi gizemini ta$ır. Each shop a t the Bazaar creates its own mystique.
Türklerin pek bilmediği, yabancıların bizden daha iyi tanıdığı Cebeci Han halıcıdan bakırcıya pek çok meslek grubunu bann- dmyor. Gemi malzemelerinden yeni tasanmlar üreten Rıza Yüz- başıoğlu "Türkler beni tanımaz, müşterilerim yabancılardır, doğ rudan yurtdışma yollanm, onlar da orada üretirler" diyor. Koca geminin pervanesini ters çevirip cam bir masa yapmış, bir yan dan lambalannı, süs eşyalannı gösteriyor.
Yoldan geçerken iki üç çeşit yabancı dil denemesiyle sizi dük kanına çekmeye çalışan Ahmet, neredeyse tüm çarşı boyunca eş lik etmeye kararlı. Cevap vermemenize rağmen yılmıyor, susmu yor, çabasını sürdürüyor. İngiliz misin, Fransız mısın, İtalyan mı sın sorulanna "rahat bırakın lütfen" demeniz de yetersiz, çünkü "Türk müsünüz" diye bir başka soru geliyor arkadan. Türkçe ko nuşmanız çalışmasını biraz aksatsa da devamını getiriyor: "Size indirim yapanz". Kazara sorduğunuz bir malın fiyatı birden yan- ya inse de kafanız kanşıyor ve kaçıp gitmek istiyorsunuz. Ahmet gibi Mehmet, Haşan, Ali de sizi diğer sokaklarda aynı tarzda ak lınızı çelmek için bekliyor. Kaçış yok, etrafa hiç bakmamaya baş lıyorsunuz.
Mahmutpaşa'ya inişe yakın, Acı Çeşme Sokak'ta bir köşede öy lece oturuyor, ismini söylemek istemiyor, ama şu bir gerçek: Ya- nm asırdır orada insanlan tanıyor; "kantarcıyım" diyor; "hayatı mı hep bu işten kazandım, çocuklanmı okuttum ama sigonayı akıl etmemişim, neyse, topraklanmı sattım da sıkıntım yok.". 85 yaşındaki ismini gizleyen amca 51 yıldır aynı yerde insanlann
Black Sea region. They've been working as coppersmiths in Cebeci Han (Han is a two or three floor construction o f rooms and halls around a co urtyard serving as workshops, used as storage and housing amenities) fo r the past 35 years. They restore and polish old coppeiware as well as
producing new ones. Tevflk Usta can't forget the days he produced over 800 hundred samovars in one order. Their shop is a paradise o f copper. To explain the loyalty o f his customers he tells o f a French teacher who has visited him on regular basis fo r over eight years. He has recently go ne back to France.
Cebeci Han, where you can find several groups o f professionsfrom car pet traders to coppersmiths, is a site known more by the foreigners than the Turkish people. Riza Yiizba$ioglu, designing new objects from the brass items he salvages from old boats and ships says "Turkish customers don't know about me. My customers are mostly from abroad." He has turned a ship’s propeller up-side- to support a glass top to be used as a table. He is proud o f his lamps and various other ornaments he has ma de from the brass ship parts.
While walking through, Ahmet, a young shopkeeper, tries to invite you into his shop trying his luck in two or three different languages. He is in
sistent on followingyou through the whole Bazaar. Even if you don't ans wer him, he tries to figure out if you are British, French or Italian. If you try to avoid him, he'll end up asking if you are Turkish and if he finds out that you are Turkish he will offer you a discount. If you by any chan ce happen to ask the price o f an item he sells, he will offer you half the usual price, confusingyou even further. You just want to run away from
K A P A L I Ç A R Ş I / G R A N D B A Z A A R
ağırlıklarının haberciliği görevini üstlenmiş... Üzerinde de yarım asınn ağırlığı var.
Bir zamanlann tek büyük alışveriş merkezi Kapalıçarşı değişen çağa ayak uydurmaya çalışırken her köşe başında karşınıza çı kan farklı renkler ve çeşitte "mallarla11 birlikte insan manzaralan da sunuyor. Fatih Sultan Mehmet'in fetihten kısa bir süre sonra yaptırdığı çarşı artık internette bile elinizin altında; isteyen alış verişini o havayı koklamadan yapabiliyor. Aynca kokunun pe şinde çarşıyı gezmeyi tercih edenler eskisi gibi içinde kaybolmu yor, sokaklar ve cadde adlannın bulunduğu tabelalan takip ede rek yolunuzu bulabiliyor.
Bugün 4 binden fazla dük kan, 40 han, 61 sokak ve 2,200 odadan oluşan bu dev çarşının, ilk yapıldığı zaman basit bir amacı varmış: Ayasof- ya'ya gelir kaynağı yaratmak. Bunu iki bedesten sağlıyor muş: İç Bedesten, bir başka deyişle eski Cevahir Bedesteni ile Sandal Bedesteni. İhtiyaçla rın zamana göre farklılığını gö zünüzde canlanabilmesi için: Eski Saray'ın, yani bugün üni versitenin bulunduğu meka nın yakınma yaptınlan İç Be- desten'in ana amacı bez satıl masıymış; sonra bir yolu pa muk, bir yolu ipekle dokunan ve adına sandal denilen bir ne vi kumaş satışına tahsis edilen Sandal Bedesteni eklenmiş. Iç Bedesten'de, bir süre sonra zenginlerin mücevherlerini, kıymetli altın ve gümüş eşyala rını emanet ettikleri kasalar oluşmuş. Hatta zamanla unu tulan ve mirasçısı çıkmayan mallar beytülmala kalıyormuş. Bir örnek: Abdülmecid devri nin Şeyhülislamlanndan Mek- kizade Mustafa Asım Efendi büyük servet topladıktan son ra 1846 yılında ölünce, İç Be desten'de muhafaza ettiği kırk bin kese akçe, devlete intikal ederek bu para ile Ayasofya camii tamir ettirilmiş. Eskiden içinde 44 tane küçük, hücre ti
pi dükkan bulunan bedesten, bugün antika ve kuyum ağırlıklı; "mahzen" ya da "sandık" denilen küçük hücre dükkanlarsa vit rinlerin arkasında kayıp halde.
Gelelim Sandal Bedesteni'ne... Nuruosmaniye Kapısı'ndan gir diğinizde hemen solda yer alan Sandal Bedesteni'nin kubbesini, 12 fil ayağı ile 4 duvar taşıyor. Sandal Bedesteni, 19. yüzyılda Os- manlı İmparatorluğumun gümrük indirimleri devreye girip Av rupa endüstrisine teslim olununca yerli dokumacılığın çöküşüne tanıklık etmiş ve 1912'den itibaren esnaf düzeni de kaldırılınca iyice yoksullaşmış. 1914'te belediye burayı müzayede yeri haline
him. But then again isn't it the same with almost all the others? Like Ah met, Mehmet, Hasan, Ali: They are all over. There is no escape. You try to avoid them but usually to no avail.
While going towards to Mahmutpaşa -the avarage mans shopping street- just outside the Grand Bazaar, at a com er in A a Çeşme Street, you’ll notice a man just sitting there injront o f his scales. He doesn't want to give his name. His job: weighing people on his scales. He has been the refor almost half a century. "I weigh man" he says, "I've always earned my living doing this. I've sent my children to school. I never thought o f re tirement. Anyway, I sold my property at my home town, so I have no fi nancial problems now." He is 85 years old and has been doing the same job fo r 51 years: Weighing man. One can see only frustration in his face.
Once the only major shopping centre, Grand Bazaar today tries to adopt itself to the changing times. Meanwhile it still offers colours, so unds, scents and scenes o f the past. The Bazaar Mehmet The Conqu eror built soon after the conquest of Istanbul, however offers you servi ces even on internet. If you wish you can do your shopping in the Grand Bazaar without that at mosphere.
When this giant Bazaar consis ting o f over 4 thousand stores, 40
haris, 60 streets and 2,200 cells was first established, it served a simple goal: To create income for St. Sophia. It was achieved by two covered market places named be-destens: İç (the inner) Bedesten, or the Cevahir Bedesten as its called today and the present Sandal Be desten. The sole purpose o f the tç Bedesten that was built near the old palace (now the campus o f The University o f Istanbul at Beyazıt Square) was trade o f fabrics.
Sandal Bedesten was the trade centre o f a cotton fabric named "sandal" which had silk wefts. As
trade increased, bedesten expan ded. In the old days, the wealthy people of Istanbul used to deposit their valuables to the safes at the Sandal Bedesten. If the valuables in safekeeping were not claimed over a certain period o f lime by their owners or inheritors o f the owners, they would be transferred to the state treasury. It's told that Şeyhülislam (Is lamic pope o f the time) Mekkizade Mustafa Asım Efendi, left behind him
a great wealth when he died in 1846. Since he had no relatives, the sta te inherited the 40 thousand purses of gold he had deposited at the bedes ten and used it to restore St. Sophia.
The Inner Bedesten had 44 small cell-like stores in the old days. Today it's a centre o f antique and gold articles. These cell-like stores have lost their characters behind shiny display windows.
Bakır ustası Tevfık Çolak, günün yorgunluğunu dükkanının önünde nargile içerek atıyor.
Coppersmith Nizam Çolak relaxes in fro n t o f his shop sm oking his waterpipe.
K A P A LI Ç A R $1 / G R A N D B A Z A A R
Kapalıçarçı'da alış verrç, hem alıcı, hem de satıcı mutluysa anlamlıdır. Shopping a t the Bazaar has m eaning only i f both parties are satisfied.
getirilmiş. Bir zamanların cümbüşlü, insanda merak uyandıran mezat yeri olarak kullanılan bedesteni Paris'in ünlü mezat yeri Drout'dan esinlenerek yapılmıştı. 1980'li yallara kadar insanlar, tarihi bir atmosferde mezatın keyfini çıkardılar. Bugünse ne ya zık ki, mimarisi dışında çarşının en sıradan yerlerinden; İstan bul'un sıradan pazarlanndan farkı yok.
Kapalıçarşı için her iki bedesten, ilk yapıldığı yıllar göz önüne alındığında çarşının çekirdeğini temsil ediyor; bunlar zamanla yetmemeye başlayınca çevresinde tezgahlar, dükkanlar, açık pa zarlar oluşuyor, üstleri tonozlu çatılarla örtülüyor ve yüzyıllar içinde çarşı büyümesini sürdürüyor. Çelik Gülersoy'un deyişiyle bir "yollar ve galeriler manzumesi" haline geliyor. Çarşıda eski ile yeni bir arada; mimari, sanatsal, kültürel, tarihi açıdan...
Çarşının yeni kahvesi Fescafe'de 21. yüzyılın dekoru eşliğinde kahvelerini yudumlayan turistler kendilerini şüphesiz rahat his sediyorlar. Tarih meraklılanysa ünlü Şark Kahvesi'nde dinleni yor.
55 yıldır çarşıda kuyumculuk yapan Corç Vert, Antakya'dan İs tanbul'a gelmiş. Vert, Osmanlı bürokrasisinde önemli görevler üstlenmiş bir Paşa toatnu. Arapça, Rumca, İtalyanca, İngilizce bi liyor. Çıraklıkla başladığı ve okurken ustalaştığı mesleğinde yü zün üstünde insan yetiştinniş. Her biri bugün Avrupa, Amerika, Avustralya'da kuyumculuğu sürdürüyorlar. "Burası Türkiye mo- zayigidir" diyor: "Sadece kuyumda değil bütün mesleklerde bu rada aynı modeli yapan insanlan düşünün. Burada Erzurumlu ustayla İstanbullu ustanın aynı dediğiniz modelleri farklılaşır, çünkü onlann ruhunu taşır, bunu da gören görür."
The Sandal or the Inner Bedesten is the area on the left when you en ter the Bazaar from the Nuruosmaniye Gate. Its dome rests on four walls and 12 columns. The Sandal Bedesten has witnessed the fall o f Ottoman fabric industry in 19th century when the Empire cut down customs taxes and duties levied on imported fabrics. Annulation o f the guild order in 1912ffurthered the decline o f the fabric market.
In 1914 the municipality turned the Sandal Bedesten into an auction hall. Once, a very exciting place, this Bedesten Auctions were inspired from Drout, the famous auction site in Paris. Till the 1980's people en joyed here the excitement o f auction in a historical atmosphere. Unfortu nately today, this beautifull historic building resembles an ordinary stre et market.
If one considers the ages o f the two bedestens, it is easy to tell that they are the nuclei o f the whole Grand Bazaar. In due time when these two bedestens became insufficient, shops and Bazaars were formed around them. As they were covered with roofs and equipped with vaults, the Ba zaar grew.
Two cafes reflect the new and old in the Bazaar: The tourists sipping their coffee at Fescafe, the newly opened coffee house, enjoy the moder-nish atmosphere Those who want to smell the past prefer to rest in the Orient Coffee House (Şark Kahvesi) near the center o f the market.
Corç Vert, a goldsmith in the Bazaar for the past 55 years, is the grand son o f an Ottoman Pasha who came to Istanbul from Antakya. His grandfather has carried some major missions in the Ottoman bureauc
racy. He speaks Arabic, Greek, Italian and English. He began his pro fession as an apprentice. As a master, he has trained over hundred app rentices. All o f them are practising the art in Europe, America and
Sütunların süslediği sokaklarda dolaşan yabancı turistler için Kapalıçarçı aynı zamanda bir eğlence merkezidir de. To the tourist, the Grand Bazaar is an entertainm ent center as w ell as a shopping arcade. KAPALI ÇAR$I 17
K A P A L I Ç A R Ş I / G R A N D B A Z A A R
Birçok evlilik Kapalıçarçı’dan alınan bir alyansla başlar. Many weddings set o ff to a s ta rt by the purchase o f wedding rings from the Grand Bazaar.
Hanlar, caddeler, sokaklar, gözünüzü alan dükkan vitrinleri, tezgahlar... Yüzöl çümü 30,7 hektar olan dev bir fanus. Depremler, yangınlarla daraltılan, yeni den inşa edilen Kapalıçarşı. Şemsettin Şengör 27 Kasım 1954 akşamını unuta mıyor; eve dönüp çarşının yandığı habe rini aldığı o akşamı. Beyazıt'a koşarak ge lip kocaman bir fırının içinden döne döne çıkan ateşi görmesini... Tamiri 5 yıl süren bu yangın, çarşıda yaşanan en son felaket ve bu olayın canlı tanığının ağzından tas viri "Çarşı kara bir mezarlığa dönüşmüş tü."
Elazığlı Muhlis Günbattı'nın yaşamı 1955 yılında burada şekillenmiş. Her işi yaparak bugünlere gelmiş; O da eskiden yabancı müşterileri geldiğinde Sabetay'ı Mişo'yu çağınrmış; onlar da aracılık edip
satışa yardım ederlermiş. 1970'lerde başladığı yabancı dil eğiti mi sonrası sırasıyla İsveççe, Almanca, İtalyanca, İngilizce öğren miş. Her şeyin mübah olduğu dönem, 1970'lerin ortalanndan itibaren başladı, diyor. Bir zamanlar mobilyadan, giysiye, ayak kabıdan, çamaşıra, takıdan, yorgana, festen şapkaya "yok yok" diye nitelenebilecek çarşı alışverişin kalbi niteliğinden biçim de ğiştirse de özgün yanını korumasıyla varlığını devam ettirebilir,
rnlia. He says, "This Bazaar is a mosaic o f Tur key. Not only in jewellery; think o f the masters producing the 'same' models in every profession. You might think they are the same models, but the product o f a master from Erzurum differs from that o f a master from Istanbul as they ref lect their own individual spirits. Only experien ced eyes can see the difference."
The hans, the arcades, dazzling shop windows and the counters... It's a world o f its own covering an area o f 30.7 hectares. This is the Grand Ba zaar that has been destroyed by earthquakes and fires and rebuilt again and again. Şemsettin Şen gör can not forget the evening o f 27 November 1954. When he came home that evening, he re ceived the news that the Bazaar was on fire. He rushed to Beyazıt to see the sky high flames as if coming out of a giant blast furnace. Reconstruc tion o f the Bazaar took 5 years. As one witness of
the disaster said: "The Bazaar had become a black graveyard." The life o f Muhlis Günbattıfrom Elazığ, started to take shape here in 1955. He has done all kinds o f jobs throughout his 46 years in the Bazaar. He used to call his Jewish friends Sabetay and Mişo to help when foreign customers came. During the 70's he had learned German, Itali an and English. "Beginning with the mid 1970's the principals o f trade started to loose their meaning; you could get away with anything." he
Nuruosmaniye kapısındaki Osmanlı arması
The O nm an coat o f arms a t Nuruosmaniye m ain entrance.
K A P A L I Ç A R Ş I / G R A N D B A Z A A R
diyor. En çok özlediğiniz ne diye sorunca müşteriye saygılı, adam gibi davramlması, ceva bını veriyor. "Çok kere müşte riye 5 saat hizmet verdiğim ol du, sonunda da kusura bak ma, karar veremedim diye git ti müşteri. Ben insanların bu raya rahatça gelebilmesini isti yorum." Renk renk kıyafetle ri, hüzünleri ve neşeleriyle in sanlar burada dolaşıyor. Aynı dün olduğu gibi.
Halılar, kilimler, bakır mal zemeler, şapkalar, tişörtler, çantalar, dizi dizi altın bilezik ler, taşlı taşsız yüzükler, kolye ler, döviz bürolan, altın ve his se senedi piyasasında koşuştu ran "işadamları", kumaşlar, dansöz kıyafetleri... Kapalıçar- şı, her şeye rağmen, hala sessiz sedasız, Türkiyenin unutul muş el sanatlarını, zanaatları nı, kültürünü, yaşam tarzını yansıtıyor. Beyazıt Kapısı'nın üzerindeki II. Abdülhamid tuğrasının altındaki "El-kasibu Habibullah" yani "Tanrı ticaret yapanı sever" yazısını dikkat ederek içeri geçin ve dünyanın en büyük çarşısında alışverişin
keyfini çıkann. ■
Kürkçüler Çarçısı, Kapalıçarçı'ya tezat olan yüksek ve ışık alan kubbesiyle dikkatleri çeker.
In contradiction w ith Grand Bazaar in general, the high and lig h t recieving dome o f the Kürkçüler Çarşısı, attracts attention.
says "Once, this Bazaar was the he art o f shopping. You could find everything, from furniture to clot hes, from shoes to underwear, from jewellery to blankets, from fez to hats in here. Even though it has changed its style now, it can only survive by protecting its authentic characteristics." When asked what he misses most, "Proper treatment o f customers" he replies, "Many ti mes I served a customer five hours and at the end he would say that he couldn't make up his mind and go. So what? I wish all the people would come here feeling free and comfor table. " Still, as in the old days peop le in clothes o f different colors, with their sorrows and joys continue to come and go.
Carpets, kilims, copper items, hats, tea-shirts, jewellery, fabrics and belly dancers costumes... Grand Ba zaar, still silently represents the life style of Turkey with its forgotten handcrafts, arts and culture. Consi der the "El-kasibu habilullah-God loves those who practice trade." epigram below the signature Abdül hamid II on top o f Beyaztt Gate; go in and take all the pleasure you can from shopping in the largest Bazaar o f the world. ■
Felaketler tarihçesi
Uzun bir geçmişe sahip olan Kapalıçarçı’nın tarihi ne yazık ki bir felaketler manzumesine benziyor:
■ 1451-1481: Fatih Sultan Mehmet taralından çarşının çekirdeği oluşturuldu.
Çekirdek başlangıçta Beyazıd Kapısı'na yakın iç Bedesten ile Nuruosmaniye Kapısı’na yakın Sandal Bedesteni'nden ibaretti. Ama kısa sürede etrafını sergi ve tezgahlar çevreledi. * 1546, yangın: Etrafı ahşap evlerle dolu olan çarşı zarar gürdü.
■ 1589, yangın: Alevler çarşı içine atlamasa da tüm çevresi harap oldu. ■ 1618 ve 1652, yangın: Çarşı büyük tahribata u|ratmasa her iki yangından da
geniş çapta etkilendi.
* 1660, yangın: Bedestenlerde değişikliğe gidilmesine yol açtı; ahşap çatı ve kiremitlerle kaplı bedestenlerin üstü kagir tonozla örtüldü.
■ 1695 ve 1701 yangın: İç Bedesten'de. Sadrazam Damat İbrahim Paşa, Sandal Bedesteni'ni onarılmasını sağladı.
■ 1750, yangın: Mercan Yokuşu'ndaki yangın çarşının içine sıçradı ve büyük zarara yol açtı. Tarihte ilk kez yeniçeriler çarşıyı yağmaladı. Çarşının güvenliğin sembolü olması ilk kez zedelendi.
* 1766, deprem: Çarşı'da onarım gerektirdi.
■ 1791, yangın: Uzun Çarşı Caddesi’ nde çıktı, çarşının dış tarafındaki han kısımlarını yaktı. * 1826, yangın: Hocapaşa’da çıktı; çarşıyı tahrip etti.
* 1894, deprem: İstanbul'u etkileyen büyük deprem çarşıda bir çok kubbe ve tonozun yere inmesine neden oldu. II. Abdülhamid dönemine rastlayan bu deprem sonrası, çarşının sınırları daraltıldı. Beyazıt ile Nuruosmaniye arasını birleştiren ana cadde olan Kalpakçılar'ın iki ucuna birer kapı yaptırıldı.
■ 1954, yangın: Çarşıyı neredeyse tamamen kül etti. Onarım çalışmaları beş yıl sürdü. I9 8 0 ’li yıllarda Çarşı yeniden onarım ve bakımdan geçti.
A brief history of disasters
H istory o f the G rand Bazaar consists m ostly o f disaster caused by fires an d earthquakes an d follo w ing restorations:
■ th e core o f the Bazaar was constructed between 1451-1481, d u rin g the reign o f
Suttan Mehm et the Conqueror.
■ i t the beghaning there was o n ly the İç Bedesten, near the prese nt Beyazıt Gate
and theSandal Bedesten near the present Nuruosm aniye Poor. In a sh o rt rim e, th e y were su r rounded b y vendors.
• 1546, fire : S urrounding wooden houses b u rn t; Bazaar s lig h tly damaged.
a 1589, fire : D id n o t effe ct the Bazaar; surroundings com pletely destroyed.
■ 1618 and 1652: No g re a t gene ral damage b u t Bazaar h ig h ly effected. ■ 1660, fire : Necessiated reconstruction. B ooling changed.
■ 1695 and 1901, Ore: Destroyed the Sandal Bedesten.
a 1750, Ore: a t Mercan (south neighborhood o f the Bazaar) caused g re a t damage to the Bazaar, ja n issa ry soldiers plun dered the Bazaar. Thus, Bazaar's repu tation o f secureness received a blow .
■ 1766, earthquake: G reat damage; the Bazaar restored.
■ 1791, Ore: a t Uzun (a rş ı S treet; b u rn t the bans surrounding the Bazaar.
m 1826, Ore: a t Hocapaya; extensive damage.
a 1894, earthquake: G reat dam age; domes and vaults fe ll dow n; g ro w th o f borders o f the Bazaar re stricte d ; some hans excluded from the Bazaar: tw o doors b u ilt to b o th ends o f the K alpakçılar S treet th a t connects Beyazıt and Nuruosm aniye; an O ttom an co a t o f arm s was place d to the facade o f the Nuruosm aniye Gate, and the signature o f ib d lU h a m it I I on Beyazıt Gate.
m 1954, Ore: W orst so fa r; n ear to ta l d estruction; resto ration laste d liv e years; I9 8 0 's, the in te rio r o f the Bazaar was resdecorated.
K A P A L I Ç A R $ I / G R A N D B A Z A A R
Kapalıçarşı değişti mi?
Has the Bazaar changed?
Kapalıçarşı’nın kimliğini yitirdiğine dair
yaygın bir kanaat var. Bunu sadece
Kapalıçarşı'yı tanıyan müşteriler değil,
çarşının eski esnafı da söylüyor. Ama hızla
değişen dünyamızda Kapalıçarşı'nın da
değişmesini yadırgamak haksızlık değil mi?
Füsun Saka
B
ir an için değiştiğini var sayalım. Siz, yani Kapaiıçarşı'ylayeni tanışanlar; bugünkü Kapalıçarşı'yı nasıl bilirsiniz? Tarihi sütunlar, kemerler arasında gezinirken dünyanın en eski çarşılarından birinde yürüdüğünüzü hatırlama nız için hala birçok şey bulunmaz mı Kapalıçarşı'da? Yani tarih diye bilmez misiniz?. Ya da rengarenk kumaştan, haklan, deri giysileri, gümüş, altın takılan, her tür antikası, labirent gibi
so-There is a common belief that Grand Bazaar
had lost its form er identity. This is not claimed
solely by the long time customers, but also by the
elder merchants o f the Bazaar. Is it not a bit
unfair to find the changes in Grand Bazaar odd
while our world is changing so fast?
L
et's assume that the Grand Bazaar has changed. Let’s then ask those who have visited the Grand Bazaar fo r the first ti me: How do you find the present Grand Bazaar? While you do your shopping between the ancient columns and around the domed arcades, don't you feel that you are within one o f the oldest Bazaars on our world? Is it not smelling o f history? Can't you sense the old and mysterious in those colourful fabrics, carpets, leather goods,K A P A L I Ç A R Ş I / G R A N D B A Z A A R
kaklan, müşteri kapmak için yanşan sancılan, sürprizlerle dolu hanlan, ve insanı çıldırtan cazibesiyle bilir, tanımaz mısınız? Ka- palıçarşı'ya günümüzde bir defa gitmiş olanlann bile ortak kanı sıdır bunlar; burada bambaşka bir dünyanın kapılan aralanır, hiç bilinmedik duygular, renkler, şekiller ve seslerle tanışılır.
Kapalıçarşı'nın geçmişine ait fazla fotoğraf bulunmaz nedense. Evvelki yüzyıla ait görüntülerin çoğu kısıtlı sayıdaki gravürlerdir. Yine her nedense Kapalıçarşı'nın geçmiş yaşamıyla ilgili fazla ya zı da bulunmaz. Kısacası, geçmişiyle bugününün karşılaştırmak için yeterli malzeme bulunmuyor gibidir. Ama gerçek olan o ki, tüm değişmişliğine rağmen evvelki yüzyılda Kapalıçarşı'ya gelen yabancı gezginlerin ifadeleri sizin bugün düşünüp hissettiklerin den fazla farklı değil. Yüzyıllann gizemi, yüzyıllann panltısı, yüz yılların zenginliği yüzyıllann şaşırtıcılığı, değişik biçimlerde de olsa günümüzde de sürüp gidiyor.
Şimdi diyebilirsiniz ki Kapalıçarşı'da nefes alıp veren kavaflar, yorgancılar, marpuççular gibi birçok zanaat yok oldu gitti. Yanı lıyorsunuz. Siz parlak ışıklar arasındaki caddelerinde dolaşıp alış verişin ve tarihin keyfini sürerken, Kapalıçarşı'nın göremediğiniz arka odalannda, yani kirli, paslı, tozlu ama bir o kadar da keyifli atölyelerinde, Carşı’da gördüğünüz parlak ışıklı vitrinlere konul mak üzere hani hani el emeği göz nuru mallar üretiliyor. Gelin, Çarşı'yı hep beraber bu gözle bir kez daha dolaşalım.
wellery, gold, antiques, labyrinth-like arcades, bargaining salesmen and the unexpected? This usually is the common opinion o f all those who have visited the Grand Bazaar even once. Here, the doors o f a dif ferent world open up in front o f you. Here, you are surrounded by fe elings, colours, designs and sounds you have never experienced before. One may not find many past photographs from the old days o f the Grand Bazaar. Visual material from the 19th Century is limited to a number o f engravings made by Europeans. One may also not find too many articles or books written on the past o f the Grand Bazaar. Thus, it is difficult to compare its past and the present. But the fact remains that, what the foreigners have written -however little they may be- abo ut Grand Bazaar in the past do not differ in depth from one’s present thoughts and feelings about the Bazaar. Even if it has changed in one way or the other, the mystery, the richness and the charm prevails. One may complain that the craftsman o f the past such as shoemakers, quiltmakers, nargile (waterpipe) manufaçturers do not exist any more. That's not completely true. While you do your shopping under neon lights and feel the history, in the dark, dirty and dusty backrooms o f the Grand Bazaar, there still are men who produce handicrafts o f the past to be sold in those shiny shop windows in the Bazaar. Having said this let's go and have a closer look around the Bazaar.
For hundreds o f years, its jewels, gold, carpets, rare objects and expen sive fabrics have contributed to the Bazaar's magnificence. But one will
Kapalıçarşı'nın yeni tür zanaatlerimfen bin de turistlerin ¡ok rağbet ettiği dansöz elbisesi dikimi.
Om o t the new crofts i t G rind B a ilo r is sewing costumes to r belly d in tin g fin s .
K A P A L I Ç A R ŞI / G R A N D B A Z A A R
1940 yılından beri marpuç üreten İhsan Üçyıldız tam öldü diye ijini kapatmaya hazırlanırken nargile aniden ve yeniden revaç bulmu$.
Marpuç (mouthpiece fo r the waterpipe) m anufacturer İhsan Üçyıldız who has been in production since 1940 is happy to see (he revıval o f (he nargile o r wa(erpipe.
Kapalıçarşı'mn ihtişamını, yüzyıllar boyunca mücevherleri, altı nı, halısı nadide eşyalan ve pahalı kumaşları oluşturmuş. Aynı öğelere günümüzde de rastlıyorsunuz: Kapalıçarşı bugün de altı nın ve kuyumculuğun merkezi; bugün de dünya halı ticaretinin göz bebeği; bugün de gerçek antikanın yatağı; pahalı ve renga renk ipek, lahur kumaşları bugün yok ama yerlerinde janjanlı, yanar döner, akla gelmeyen her renkte kumaşlarıyla bugün de gözleri okşamaya devam ediyor. Kapalıçarşı'mn bozulmazlıgma, değişime karşı direnirken turizme ayak uydurabilmesinin en bü yük göstergesi ise plastik ve elektroniğe geçit vermemiş olması. Kapalıçarşı'da halı yine halı, mücevher yine mücevher, antika yi ne antika.
Düşünülenin aksine geçmişe saygının çok önemli bir örneği ya şanıyor Kapalıçarşı'da: Antika eşyalann tıpkı yapımlan. Çarşı'mn dükkanlannda bir çok kaliteli antika eşya görebiliyorsunuz. Eğer dükkan sahibi size söylemese gerçek antika olduğuna inanabilir siniz. Ama dükkan sahipleri asla bu konuda yalan söylemiyorlar. Bildiğiniz sokaklarda günümüzde durum böyle işte. Şimdi gelin biraz sokaklann ardına, hanlar ve hanların ardına geçelim:
Kapalıçarşı'da kimi harap, kimi yarı kullanılan birçok han bulu nuyor. Kapalıçarşı'mn bilinmeyen yüzünü de bu hanlar oluşturu yor zaten. Bu hanlann içinde en canlılarından biri de Cebeci Han.
Altının, gümüşün, bakırın ve her tür kuyum ijinin şekillenmesinde en önemli unsur olan ateş, usta ve çırakların tatlı belasıdır.
Fire, v ita l to shaping gold, silver, and a ll kinds o f jew ellery, is a sweet disaster to the m aster craftsmen and apprentices.
find such articles today as well. Grand Bazaar is still the centre o f gold and goldsmiths; it still is the most important carpet trade centre o f the world; and it is still the address o f real antique in Turkey. True; one can no longerfind expensive and exclusive silk fabrics from the Orient, but the Bazaar still excites visitors with cheap but glittering fabrics o f all kinds and colours. The real proof o f Grand Bazaar's unchanged face is its resistance to changes: The Bazaar hasn't conceeded to electronics and plastics. At Grand Bazaar, carpet is still carpet, gold is still gold and antique is still antique...
Once again; contrary to common belief, a great respect fo r the past pre vails at the Grand Bazaar. They produce amazingly perfect replicas o f popular antiques. You will come across plenty o f high quality antique replicas in the Bazaar's shops. If you are not an expert you will never be able to tell it’s a replica. But the shop keepers will not try to deceit you.
Now, let's again go beyond the arcades and countless shops and have a peep at the backstage. The first places to look at will be the hans (A Han is a two or three floor construction consisting o f numerous rooms and halls around a courtyard serving as workshops, used fo r storage and housing amenities).
There are several hans at Grand Bazaar, some in mins, some partially used. They make up the unknown face of Grand Bazaar. Cebeci Han
K A P AL I Ç A R $ I / G R A N D B A Z A A R
Nazar Halı'nın sahibi Adem Sağdıç’ın bu resmine bakıp da deli mi demeyin. O ne yaptığını çok iyi biliyor. Yaptığı, halının arkasında üretim sırasında oluşan fazla havlan dağlayarak ortadan kaldırmak.
One may th in k th is man is mad tryin g to bum a carpet. B ut Adem Sağdıç, a carpet m erchant a t Cebeci Han knows what he is doing; He is m erely singing fine threads o f excess wool a t the back o f a carpet.
Turistlerin gözlerinden uzakta, Kapalıçarçı’nın karanlık ve küçük odalarda becerikli eller altın ve gümüşe şekil verir.
S killfu l hands shape copper and silver away from the eyes o f the tourists in the dark and sm all rooms in theGrand Bazaar.
Orijinal yapısından çok az bir kısmı kalan Cebeci Han, bu haline rağmen Çarşı'mn esnaf yaşamını en iyi yansıtan mekanlardan bi ri. İlk bakışta aşmalı, çardaklı, kahvelt, tuvaletli serin ve basit bir avluyu andıran bu han dikkat ve sabırla dolaştığınızda inanılmaz bir Kapalıçarşı kesiti sergiliyor. Birinci kattaki sahanlıklarda ve bu sahanlıkların ardında yer alan oda ve odacıklarda, Çarşı'da satı lan, kuyum ürünler dışında her tür malın üretimi ve
satışı sürüyor. Bir köşede seyyar berber bir esnafın sakalını ustura ile alırken, arka odalardan birinde marpuç imal ediliyor; bir diğerinde ise nargile. Çukur Han'a geçerseniz, kapalı kapılar ardında ince ince ve elde gümüş eşya üretimini yine ufacık odalarda izleyebilirsiniz. Bir diğer handa öldü denilen yorgancılığa, bir başka avluda ise nesli tükendiği sanılan gramafonların tıpkı ya pımının en güzel örneklerine rastlayabilirsi niz; mağaraya benzeyen ve kapıdan başka cephesi olmayan bir köşede ise biblo ka lıbı hazırlayan işine hasta derecede aşık bir adama.
Kapalıçarşı denilince hiç kuşku yok ki hemen herkesin aklına gelen şeylerin başında altın bulu nuyor: Bilezikler, kolyeler, yüzükler, küpeler,
near the Mercan (towards the north) exit is one o f the liveliest o f these hans. Little has remained from the original construction, but it still is
one o f the best spots that reflect the everyday life o f the Bazaar merc hants.
This han -easy going and quiet courtyard with its grapewines, coffee ho uses, simple restaurants, souvenir shops and cells in which craftsmen produce- in fact presents you an open air model of the Grand Bazaar. On the upper landing and in its attached rooms, one can hear the ham mer working on brass and copper all they long producing antique rep licas to be sold at the Bazaar or other touristic resorts o f Turkey. At a corner at the courtyard itsself an itinerant barber shaves a merchant seated on an ordinary wooden chair while others play cards just to pass time.Opposite Cebeci Han’s gate comes the gate o f Çukur Han, one can observe hand production o f silverware in the small rooms of the upper gallery. Yet in another han, you'll find quilt makers who are now believed to be extinct, practising their art. In another
court-| yard, you'll find perfect replicas of the old gramophones. In yet another han you may come across a man who has a deep affection with his profession, preparing moulds fo r trinkets, sat in a dark co ve at the entrance o f a han.
Indeed when you speak o f the Grand Bazaar, the first thing that comes to one’s mind is gold: Bracelets, necklaces, rings, earrings and all types o f jewellery. Though there are so many places o f great interest in the
Turist için en büyük sorun ne alacağına karar verebilmektir.
I t is d iffic u lt to decide what to buy a t the Grand Bazaar.
