dinbiliml
r1
•
Akademik
Ara~t1rmaDergisi
ISSN: 1303-9199
-NAHViN KOLAYLA~TIRILMASI .
f?evki DAYF <;ev. Dr. Ali BULUT • <;ogu k:i§i nahvi kolayla§b.rma fikrinin 20. asrrda ortaya 91kml§ yeni bir du§U.nce oldugunu zanneder. Halbuki bu du§un-ce yakla§1k 1000 sene ondu§un-ce h. III. asirda ya§arn1§ olan Cfil112 (255/869)'la ba§lam1§b.r. C8.h12, birrisfilesinde 9ocuklaraArapc;a ogreten bir ogretmene §U tavsiyede bulunur:
"<;ocugun zihnini nahivle fazla me§gul etme. Ona, konu§ur-ken yanl1§ yapmaktan koruyacak ya da yazih bir metin veya i?iiri dogru okuyacak kadanm ogret. Bundan daha fazlas1 c;;ocugu, .atas6ZU., §iir .i?evahidi, sahih hadis ve giizel deyimleri rivayet et-mek gibi bir giizellikten ahkoyar. Nahivde ai?myakac;an ve oli;uyfi kac;rran kimseler, ulke ve milletin 6nemli ii?lerini ve maslahatlan-m ogrenmaslahatlan-meye gerek duymaslahatlan-mayan kimaslahatlan-mselerdir. Bunlar, bu yolla ge-c;;im saglayan ve ba§ka bir zevkleri olmayan ki§ilerdir. Derin na-hiv bilgisi muamelatta bir fayda saglamaz. Hic;;bir §ey insan1 bu derecede nahiv 6grenmeye zorlayamaz."
Yani Cah1z'a gore bir ogrenci, nahvin aynhb.sma girmeden, kendisini yanh§tan koruyacak kadanm 6grenmesi gerekir. Daha fazlas1, haya~1 nahiv ilmine vakfetmii? uzmanlann ii?idir.
C8.h12'm yapb.gr ogrenci-uzman aymm1m, daha sonrak:i na-hivciler de dev..am ettitmi§ler, her iki gruba da hi tap eden eserler yazrmi?lardir:. 1. Uzmanlar ic;in uzun ve aynntih eserler .. 2. Og-renciler ii;in klsa ve oz eserler. Bu klsa eserler §Unlardir:
1. ez-Zeccaci (337 /948), el-Cumel fi'n-Nahv: Bu klsa eser,
dilciler tarafmdan buyfik ragbet gormu§tiir. Ogrenciler bu eserle nahvi ogrenmi§lerdir.
2. Ebu Ca'fer en-Nahhas (338/949), Kitabu't-Tuffaha:
Nahhas, 16 sayfahk bu klsa eseri ogrenciler ic;in yazm1§,
uzman-Bu makale, "Teysiru'n-Nahv" adlyla, Mecelletu Mecma'i'l-Lugati'l-'Arabiyye
el-Kahira, Cilt 27, Mayis, 1981, ss. 109-12l'de yayimlanrmeytlr. Makaledeki baeyhl<lar, maddelendirrne ve numaralandJrmalar, ayet numaralan ve bazi alimlerin vefat tarihleri taraflllllZdan eklenmieytir.
Araey. Gar. Dr., O.M.U. ilahiyat Fakllltesi Arap Dili ve Belagatl ABO. (e-mail: alibulut@omu.edu.tr)
Iara ise Fustat i;;ehrinde, uzun ve ayrmtJ.h bir eser olan el-Kitdbi okutmui;;tur.
3. ibn Babi;;az (469/1076), el-Mukaddime.
4. Berri (582/ 1186), Mukaddime: Bu eseri c;:ok mei;;hur ol-mui;;tur.
5. ibn Acriim (723/ 1323), Mukaddime (el-Acramiyye): 20 sayfahk bu eserin i;;ohretini hic;:bir eser yakalayamam1i;;tlr.
6. Ebii Hayyan (745/1345),
el-Lumhatu'l-Bedriyyefi'llmi'l-Arabiyye: Bu eser 22 sayfadir.
7. ibn Hii;;am (761/ 1360), Katru'n-Nedd ve Bellu's-Sadd. 8. Hfilid el-Ezheri (905/ 1499), el-Mukaddimetu'l-Ezheriyyefi 'flmi'l-Arabiyye.
9. Abdulvehhab ei;;-~a'rani (973/ 1565), Lubdbu'[-j'rdb
el-Mdni' mine'l-Lahnfi's-Sunne ve'l-Kitdb: isminden de anlai;;tlacagi
gibi"yanhi;; yapmayi onlemek amac1yla yaz1lnni;; 40 sahifelik bir eserdir.
Bunlara benzer kisa eserler c;:oktur. Bunlarda, temel nahiv kon¥1an genel hatlanyla anlattlir.
AsnmlZda ise nahivde yenilik c;:agns1 l 930'1arda ibrahim Mustafa'nm c;:agns1 ile bai;;lam1i;;tir. 0, otuzdan fazla bai;;hktan olui;;an nahiv konulanmn ii<; ana bai;;hkta toplanmasm1 istemii;;-tir:
1. Babu'd-Damme: 'flmu'[-jsndd. 2. Babu'l-Kesra: 'ilmu'l-idfilet. 3. Babu'l-Fetha.
Ona gore bunlar i'rab alameti degildir.
Euna da yoneltilen en biiyiik elei;;tiri, ogrenciyi, kelimelerin gorevleriyle ilgili bilgiden yoksun birakmas1dir.
Misir Milli Egitim Bakanhgi, nahivde kolaylai;;tlrma konusu-nu ele almak amac1yla, Bakanhk, Ezher Oniversitesi ve Edebiyat Fakiiltesi'nin onde gelen edebiyat ve nahiv uzmanlanndan olu-i;;an bir komisyon kurar. Komisyon i;;u tekliflerde bulunur:
2. i·rab alfunetlerinin (ref, nasb, cer, cezm) at1larak mebni:lik alfunetleriyle (damme, fetha, kesra, sukiin) yetinilmesi. 3. Ciimle unsurlarmm ikiye indirgenmesi: 1. Mevdu'. 2. Mahmul. Bunlara bir de bu run mef ulleri i<;ine al an tekmile kls-mm1n eklenmesi.
4. i'lfil ve ibdfil konulanmn atllmasi.
Komisyon bu onerileri Kahire'deki Arap Dil Kurumu'na so-rar. Kurum da 1945 yilmdaki 11. kongresinde sekiz oturumda bu onerileri degerlendirir. Baz1 diizeltmelerle bu onerileri kabul eder:
1. Dil Kurumu, cumle unsurlarmm, mevdu' ve mahmUl i?eklinde mantlk terimleriyle degil de musned, musned ileyh i?ek-linde belagat teDm.leriyle olmas1ru kabul eder.
2. i'rab alfunetlerinin oldugu §ekliyle kalmasm1 kabul eder.
3. Tekmilenin de yanmda a<;1klamas1yla birlikte soylen-mesini kabul eder: i...1.;j ~lJ cumlesinde i...1.;j kelimesi i<;in mefillun bih
tekmile denmesi gibi.
Dil Kurumu,
Milli
Egitim Bakanh@'ndan buna uygun bir ki-tap haz1rlamas1m ister. Birka<; sene i<;inde yeni ders kiki-taplan ba-s1llr. Ancak bu, uzun omurlu olmaz. Birka<; sene sonra tekrar eskiye donUlur.Bu esnada Daru'l-Kutubi'l-M1sriyye'de Teymuriyye Kutiip-hanesi'nde tesadillen Endulus ve Magrib'te Ba§kad!llk yaprmi? olan ibn Mada el-Kurtubi (592/ 1196)'nin Kitabu'r-Red
·ala'n-Nuhat adh eserinin bir yazma nushasma rastlad1m. 0, bu
kita-bmda nahivden yap1 ve cumlelerdeki funil nazariyesi ve buna bagh illetler, klyaslar, takdirler ve te'villerin atllmasma <;a@nyor-du. Bu <;agnsm1 delillerle desteklemek amac1yla da tenazu', ii?tigal, sebep fa's1 ve beraberlik vav'mdan sonra viicuben gizli bir
~l ile muzari fiilin nasb1 konulanm ayrmtih olarak ele alm1:? ve bunlarm hepsinin dil ger<;eklerine uymayan farazi konular oldu-gunu soylemii?tir. Ben de onun incelemeleri ve fikirlerine dayana-rak, bu eserin girii?inde nahvin zorluklanm giderecek ve
kuralla-nm kolayla§tJ.racak yeni bir nahiv tasnifi teklifinde bulundum. Bunlan ii<; ana ba§hkta ele ald1m:
1. Nahiv ba§hklanmn yeniden duzenlenmesi: Bu da fer'i ba§hklann mumkUn oldugu kadanyla ana ba§hklarda toplanma-s1yla olur. Buradan, baz1 fer'i bablann atJ.lmas1 anla§tlmamahdrr. Sadece baz1 fer'i bab ba§hklarmm atJ.larak kapsammdaki konula-nn ana bablara katJ.lmas1 soz konusudur.
2. 1945 yilmda Dil Kurumu Kongresindeki kararlar ve Egi-tim Bakanh@ Komisyonun teklifine uyularak takdiri ve mahalli i'rabm <;:lkanlmasi.
3. Nahve yeni ba§layanlann, kendileri konu§maya da her-hangi bir a91dan fayda saglamayacak tUrden olan kelime i'rablanyla me§gul edilmemesi. <;unkU i'rabm gayesi nahve yeni ba§layanlann dogru konu§mayi ogrenmesine vesile olmaktJ.r.
Dil Kurumu'nun . 1977 yilmdaki kongresine, ogrencilere nahvin kolayla§tJ.nlmas1 i<;:in bir proje sundum. Bu projeye, daha once yaptJ.@m ii<; maddelik teklife dorduncu bir maddeyi de ekle-dim. Bu madde de "Ogrencilerin a91k ve saglam ifade ush1planm kazanmalanna yarayacak bazi kurallarm bablara eklenmesi" §eklindeydi. Dil Kurumu, benim bu projemi alt komisyona havale etti. Bu onerilerden bir klsmm1 kabul etti, bir klsmmda ise du-zel tmeler yaptJ..
Dil Kurumu alt komisyonda aldi@ kararlan 1979 yilmdaki kongresinde a<;:ikladi. Geneli itibariyle bu kararlar §Unlardrr:
A- Bab Ba~hklarimn Yeniden Tertip Edilmesi. Bunlar
da ~u ~ekilde olur:
1. Alt ba§hklarm ana bablara katJ.lmas1 silretiyle bablann yeniden duzenlenmesi: Arap<;:a'ya yeni ba§layan ogrencilere yone-lik kitaplarda uygulanmas1 kaydiyla, zanne ve a ·zeme bablannm, milteaddf fiil ba§h@na kat11masi.
2. Tendzu "babmda fazlaaynntJ.ya girmeden sadece fasih Arap<;:ada kullan1lan orneklerin gosterilmesi. 9u orneklerde oldu-gu gibi:
- Dehale ve celese Muhammedun
I
Muhammed girip- Muhammedun yuhsinu ve yutkinu ·amelehu
I
Muham-med i:;iini gilzel ve sag lam yapar.- Nakw}enf ve naka§tu Muhammeden /Muhammed benimle, ben de onunla munaka§a ettik.
3. <;;:e§itli bablarda ele alman ve temyiz olarak i"rab edilen nahiv siygalanmn, ogrencilere kolayhk olmas1 i9iil tek bir babta toplanmasi. Bu temyiz s1ygalan, ol9u isimleri, sifat-1 IDU§ebbehe, laz1m fiil, taaccub fiil, ni'me vb., ismi tafdil, saytlar, soru edatl
kem, ihtisas gibi siygalardan sonra gelen s1ygalardrr.
4. igra ve tahzir bablarmm mefulun bih babma dahil edilmesi.
5. istigase ve nudbe bablannm nidaya kattlmasi. Ancak ornek verilirken kattlan bu bablarm ne amac;:la kullantld1gi ac;:1k-lanmalidrr.
6. Okul kitaplanndan terhim babmm kaldmlmasi. BU.run bunlardan sonra okul kitaplan §U ana bablardan olu§acaktlr:
1. Mubteda-Haber.
2. Nevas1h (zanne ve a'leme bablan haric;:). 3. Fail.
4. Naibi fail.
5. Mefuller: M. bih, m. mutlak, m.
rill,
m. li-eclih, m. ma' ah.6. istisna. 7. Hfil. 8. Temyiz.
9. Teva.bi': Na·t, atlf, tekit, bedel. 10. Muzaf-muzafun ileyh.
11. Harf-i ceder: Zaid-gayri zaid olarak. 12. Mecriirlar.
Kufeliler, kane vb.lerini lmm fiil kabul edip, ismini merfU fail, haberini de mansub hfil olarak i'rab ettikleri i9in bu babm da atllmasm1 teklif ettim, ancak komisyon bu teklifimi kabul et-medi.
Sibeveyh'i delil gosterek kiide vb. babmm da attlmas1ru iste-dim, komisyon bunu da kabul etmedi. Sibeveyh'e gore mukarabe ve raca' fiilleri karabe
I
yaklm;tz, ve karubeI
yakla9tz anlamm-dadir. Sibeveyh, Kade Zeydun en yekameI
Zeyd kalkayazdi cumlesinde Zeydi fail, en yekame klsm1ru da kiyam/ kalkmak an-lammda masdar-1 muevvel olarak i'rab eder. Kade'yi k<irabe an-lamma kabul edersek en yekame klsrm mefulun bih, karnbe an-larmna kabul edersek gizli bir min harfi cerriyle "Karnbe Zeydunmine'l-kiyam" anlarmnda mecrur masdan muevvel olur.
B- Takdiri ve mahalli i'rabtn at1lmas1:
Takdiri ve mahalli i'rab konusunda Milli Egitim Bakanhgi Komisyonu, bunlann ders kitaplanndan 91kanlmasm1 teklif et-mi§ti. ",/11 :[,,,.
I
Delikanlz geldi" cumlesinin .::' ::::--;)..t.:.,. ~ ~;, .. yu _;...ill.;.id1 L>Jn-\o yerine sadece..,U>u :,,-il1 §eklinde i'rab1yeterlidir. Ayru §ekilde
-4j lh cumlesinde c}J y .J .:i.;-<...!1 ._,,J.;. _:,,..,,.1.i::,..1..L> yerine sadece t.i::,.. lh
den-mesi yeterlidir. Dil Kurumu'nun 1945yilmdayap1lan kongresin-de bu teklif kabul edildi.
Dil Kurumu, 1945 yilmdaki kongresinde bu teklifi kabul etmi§ti. Ancak 1977 yilmda kurulan alt komisyon bu karan ye-niden gozden ge9irir ve 1979'daki kongrede ~u karara vanhr:
"Arap Dil Kurumlan Birligi, ta'lillere girmeksizin, mahalli:ve takdiri i'rabm aynen · kalmas1 sonucuna varrm§tlr. <;unkU bu, nahVin ogretilmesini kolayla§tlTir . .,.-"Ull ,.[,,,. cumlesi, ~ ~;,... :,,,_:,Ull
; . ..t.:.. J "?t ">eklinde, _, -_;L.. ... ....,. ;.6. cumlesi..; L"" jl .ili! ... i;.u : . .:; seklinde, ---':,.;; .._. ., _, J ~ cumlesi de r ~a.~:,__;,,.; §eklinde i'rab edilmelidir.
Ben de takdiri i 'rabm oldugu yerlerde, mahalli i'rabm genel-le§tirilmesini ve kelimenin maksur, mankUs ya da mebni oldu-gunu belirttikten sonra ref, nasb ya da cer mahallinde olduoldu-gunu a91klamanm ogrenciler i9in yararh olacagi kanaatindeyim.
Kongrede, ibn Mada'ya uygun olarak zarf ve mecrura genel muteallik takdir edilemeyecegi kararla§tlnldi. Yine onun 9al1§rmas11§1gi altlnda, fa-yi sebiyye ya da vav-1 ma'iyyeden sonra
gizli bir '.:,i ile mansu b olarak gelen muzfui. frilin i 'rabmda, ~ ...,.,
.r=-; _rl.2:.!1 .::.:1~,~·1 / ar;zk edatlarla mansub denmesi kararla§tlnldi.
Kahire'de Milli Egitim Bakanhgi'nm yaptJ.rdigi kongrede, her hareke ic;:in tek i 'rab ya da mebnllik alameti konulmas1, bunda da sadece mebnilik alametlerinin kullan1lmas1 kabul edilmi§ti. 1945'teki Dil Kurumu kongresinde ise sadece i'rab alametlerinin kullan11mas1 kabul edilmi§ti. 1979 yilmdaki Dil Kurumu toplan-t1smda da 1945'teki karann ayms1 kabul edilir.
Milli Egitim Bakanhgi komisyonu, fer'i i 'rab alametlerinin at1lmasm1, bunun yerine bazi zorluklan olan bir s1yga konmas1ru onermi§ti. Ancak 1945 yihndaki Dil Kurumu toplantlsmda, hem fer'i i'rab alametlerinin, hem de bu s1yganm c;:ikarilmas1 kararla§-tlnldi. Bu fer'i i 'rablar §Unlard1:
• Gayn munsanfta fetha, kesranm nfilbi degildir.
• Cem-i muennes sfilimde kesra, fethanm nfilbi degildir. • Esmay-1 hamsede vav, cem-i muzekker sfilimde vav ve tesniyelerde elif, dammenin nfilbi degildir.
Dil Kurumu, 1979'da asli ve fer'i i'rab alametlerinin, i'rab alametleri adiyla birle§tirilmesini kabul etti.
C- Ogrencilere hic;:bir faydas1 olmayan baz1 gereksiz ke-lime i'rablar1mn ders kitaplarindan c;:1kartlmas1:
Alt komisyon, ogrencilere hic;:bir faydas1 olmayacak bazi ge-reksiz kelime i'rablarmm ders kitaplarmdan c;:1kanlmasrm goru§-tu. Bu gereksiz i'rablar §Unlardir: Bazi istisna edatlan, baz1 §art edatlan, soru ve haberi ~'in i'rab1 ve L,.... 'j nm i'rabi.
istisna konusunda komisyon a§agidaki kararlan ald1: • Muceb ve gayn muceb tam mustesnarun nasb1 caizdir.
• 1_\9 ,")'> ve l;.6:. ile istisnada mustesna, bu edatlar 'j! gibi kabul
edilerek daima mansub olur.
• istisna edatl eger ..sr ya da ;:...;. ise edat, mansub ve muzaf, edattan sonras1 ise muzafun ileyh olur. " ),-.
>
:l>-1 :1.>.-t... / Ali'denba$ka kimse gelmedi" orneginde oldugu gibi. -f1j ~ ~u t.. ve J...,. '.'! 1u 1.,. ornekleri ise istisna degi]., hasr olur.
Ben de Ebu Ali el-Farisi'ye binan;:;. ve .s.r-'nm istisna edat-lan arasmdan 91kartlmasm1 teklif ettim. <;unkii Farisi'ye gore.1>.-t ..
04j ;_.;. ..l;>-1 cumlesinde;:;. lafzi hfil olur. Ona gore;:;. edati bazen ha.I,
bazen de s1fat olur. ...,., _,..::;J.1;:;. ~ ~i .:.~.il1 .11_....,, ayetindel s1fattlr. Farisi'ye gore ;:)'- edatl, ",\>.. -f1j ~ ....
I
Zeyd'den bm;;kasi geldi"cumle-sinde mubteda, ''..t;j .;. ....
,\>..\..I
Zeyd'den ba$kasi gelmedi" cumlesin-de ise fail olarak gelmi!;;tir . ..s.r- edatl da;:;:. ile aym i'rab1 ahr.Komisyon, benim de teklif ettigim gibi, ogrencinin, §art isimlerinin i'rabmdan sorumlu tutulmas1m zarftri gormedi. Bu konuda komisyon §U kararlara vardi:
• Bu konuda, cezm eden ya da cezm etmeyen §art edatlnm isminin soylenmesi yeterli olmah.
• Bu edatlarm §art ve cevap cumlesi olarak iki cumle al-d1klanm soylemekle yetinilmeli. .
• Eger :;;art ve cevaplarmda gelen fiiller muzari ise, bu edatlann, onlar1 cezm ettigini soylemek yeterli olmali.
Bilindigi gibi
;.s
soru edatlnm <;;e§itli i'rab1 vardrr. " ...,_u,. ~15;.s
~-,....:-<11I
Siramn 11.stande ka<;. kitap var?" cumlesinde mubteda, "~~::.,i} ~15 / Ka<; kitap ok:udun?" cumle~inde mefulun bih, ~~iJ ~iJ ~ /
Neler dU.$11.ndun?" cumlesinde mefulu mutlak, "~::...,, t...r-~/Ka<;
gun oru<; tuttun?" cumlesinde ise mef Ulun fih olarak i 'rab edilir.
Bu i'rablann hi<; birisinin ogrencinin saghkh konu§masma bir faydas1 yak. Aym durum, haberiyye olan
;.s
i<;;in de ge<;;erlidir.Bu konuda komisyon §Unlan kabul etti:
• istifhamiyye ~ 'inden sonra mansub, mufred bir temyiz gelir. ~:.:__ ), W... ~ / Ka<; ilim tahsil ettin?" orneginde oldugu gibi.
• ,.s-'den once harfi cer gelmi§se temyizi izafetli olur: /A"~ ~::.:...t...ci / Ka<; k:uru$ sadaka verdin? gibi.
• Haberiyye r-5''i, <;:okluk i<;:in gelm.i§se, temyizi, mufred ya da i;:ogul olarak izafetle mecnlr olur:;;s-,..i1.:; 11~1 i:~1 ~~I!.,.~ r-5' /
Sava9ta nice kahramanlar 9ehit oldu" gibi.
• Haberiyye r-5''inin temyizinden once, harfi cer de gelebilir:
.11 ,:,;~
i...,5
~ ~ ~? .:.:-" ,.S- / Nice az topluluklar, kalabalik gruplaraAllah'm izniyle galip gelmi9lerdir' ayeti2 gibi.
Komisyon, 1...,.-~ ile ilgili olarak da §U kararlan ald1:
• L.,,.... ~ cumledeki yargiya muhfilefet edatidir. 1...,.-~ 'dan
son-ras1, anlam a91smdan, oncesine tercih edilir.
• 1...,.-~ 'clan sonraki kelime mufred bir isimse, ref, nasb, cer
he psi de caizdir: ·~~}JI 1...,.-~
?
)I :,,,~ / <;ir;ekleri, ozellikle de gillll seve-rim" gibi.D- Komisyan tariflerde baz1 yenilikler yapmay1 kararlaf?-tud1:
Komisyon, mefulu mutlak, mefUlu ma'h ve hfil bablannm daha dikkatli bir §ekilde yeniden tariflerinin yap11mas1m karar-la§tlrd1:
a- MefUlu Mutlak: Nahivciler, mefUlu mutlak ii;:in "Amilini tekit eden ya da amilinin rurunu veya s1fatim a<;:_lklayan isimdir" §eklinde noksan bir tarifyaprm§lardrr. Bu tarif, mefulu mutlakm bu run s1ygalar1m kapsamamaktadrr. <;unkU mef'ulu mutlak, f)
i_.,,5
I
<;ok okudu" cumlesinde oldugu gibi s1fat olai-ak; ;Ml ..:.lJ; ~ /Onu bu ~ekilde bildi" cumlesinde oldugu gibi ism-i i§aret olarak
ve ,ti)'_, j .:.:-" _:C...I ~
t
uu,; ...w. .:.i.;1I
Arkada9lanndan hir;birinin yapmadigi$ekilde i$ini sapsaglam yaptr." cumlesinde oldugu gibi mastara ait
bir zamirle de gelmektedir. Bu vb. orneklere binaen Komisyon, mefulu mutlaki "Amilini tekit eden, ya da niteleyen ya da anlam-ca hangi tur oldugunu gosteren isimdir" §eklinde yeniden tarif etti.
b- MefUlun ma'ah: Nahivciler, mefUlun ma'h i<;:in "Fiil ya da fiilimsi alm1§ bir cumleden sonra bulunan :::- anlammdaki vav'dan
sonra gelen fazlahk bir isimdir" ~eklinde kapal1 bir tarif yapm1~
lardir. Bu tarifte nahivciler, mekan ya da zaman zarf1 anlamm-daki mefulun ma'ah vav'1 ile atifvav'1m birbirine kan~tirnn~lar
dir. Bunun sonucunda ~u yap1lan da mefulun ma'ah'a dahil ederek izah etmi~lerdir ki bunlar kabul edilemez:
• At1f vacip: :.,-...._. ~j iJ,.=.::-1/ Zeyd ve Amr katrldi, ,.:..._. ~j ;l>.- /
Zeyd ve Amr geldi.
• Bazen vav'm abf ya da maiyet olmas1 imkans12dir: \..w, ::_isi
;t..,. /
i?u ve yemek yedim" cumlesi:L..
~,..:..,. ve su i<;ti.m" anlammda-dir.• Vav'm beraberlik iyin oldugu tercih edilir: l-1.;jJ .'.:....; /
Zeyd'le beraber kalktrm" gibi. Nahivciler bu vav'1 abf olarak
gor-mezler.
Esasmda bu dart siyga da mefulun ma'ah'a ait degildir. <;unk:U mefulun ma'ah, vav'm beraberlik i<;:in olup, zarfiyet an-lam1m da i<;:erdigi ~u cumlelerdir:
.:.•1_,,J-1 ij,..l.>-,. ~ .r:'" / Hayvanat bah9esi boyunca yQrildum.
~,.:...:Ji :_fa, J '- ;., __ 1 / Gune~ dogarken ·uyandim.
Bu iki omekte de vav' dan sonrasmm once sine atfi mumk:Un degildir. BU.run bunlara binaen Komisyon, mefulun ma'ah'1
yeni-den ~u ~ekilde tarif etmi~tir:
"Beraberlik anlannndaki vav'dan sonra gelen ve vav'dan on-ceki amille anlam ortakhgi bulunmaycm mansu b isimdir. n
c- Hfil: Hfilin tarifinde de ince nuanslara dikkat edilmedigi i<;:in, ogrenciler, hfille s1fat1 kar1~brmaktadirlar. Nahivciler hfili "Hfil, durumu a<;:1klamak i<;:in gelen fazlalik bir niteliktir" ~eklinde
tarif etmi~lerdir. Bu tarife, hfilin, na'tin aksine belirli bir zamana bagh bir s1fat oldugunu eklememi~lerdir. Halbuki na't, devam ifade eden bir s1fatbr. Bu sebeple Komisyon, hfil i<;:in "Hfil, hfil sahibinin durumunu a<;:iklayan, mansub ve nekra olarak gelen muvakkat bir s1fatbr" ~eklinde yeni bir tarif yapnn~tir.
i~te butun bunlar, genel hatlar1yla Dil Kurumu'nun ve Alt
Komisyon'un, ogrencilere nahvi kolayla~tirma amac1yla 1979 y1-lmda alm1~ oldugu kararlardir. Bu kararlar ve bunlarda bir
nok-sanhk olup olmadigi konusunda defalarca dU.!?U.ndum. iki mad-dede 5. ve 6. maddelerde noksanhk vardi. Okullardaki nahiv 6g-retiminin kolayla!?tlnhp, gereksiz konulardan anndinlmas1 ama-cma ula!?mak ic;in nahiv kitaplanna bazi yeni bablann eklenmesi ve baz1 bablara da alt bablann ilavesi gerekiyordu.
5. madde "Ogrencinin az ya da c;ok, nahiv hevesini klran fazlal1klann nahivden atllmas1" !?eklindeydi. Bu konuda ilk akl1-ma gelen, baz1 bablardaki, !?artlarla ilgili birtaklm kurallann c;1-kanlmasi. Bol 6rnek verilirse, 6grenci, bunlara klyas ederek diger ornekleri de anlar ve bu !?artlan ezberlemek zorunda kalmaz. Bu !?artlar !?Unlardir: ·
• ismi taf dil s1ygalan ile ilgili !?artlar. • Taaccub fiili ile ilgili !?artlar.
• Hfil sahibi (sahibu'l-hfil) ile ilgili !?artlar. • Muzariyi nasbeden ..:;,-> ve ~;l ile ilgili !?artlar ..
• Amil ismi f~, !?imdiki zaman ve gelecek zamana i!?aret etmesi ile ilgili !?artlar. <;unkU ismi fail, maziye delfilet ederse a.mil olmaz. Nitekim """'"' Jl~ ~1)~ ~4
#. /
ayetinde3 bu !?art bozul-mu!?tur.Bazi bablardaki yo gun kurallar c;lkanhp, bunlarm yerine bol 6rneklere yer verilerek konu i!?lenmelidir. ismi tasgir bab1 mesela. Bu babm, kurallan c;oktur ve 6rneklerinin c;ogu buglin kullan1l-maz. Mesel@(~-<W) -.c~ - ~> '<:Y-1~ - ~!> '($ I~ - S) '(~;. - ;Ll.>
<~:4:ii-
1
1~>
,<;_,;~I~ - :<:~w> vb. 6rnekler buglin kullan1lmaz. Taaccu bun dahi ;~1 ~~( t.. !?eklinde tasgiri yap11m1!?tlr: Yine , ':! .rismi i~aretinin \,l)l:. !?eklinde tasgiri yap1lrm!?tlr. Bu vb. burun 6r-neklerin ders kitaplarmdan c;lkanlmas1 gerekir.
Bunlann yerine glinlUk dilde ya da edebiyat kitaplannda yaygm olarak kullan1lan-.)~(> '<~ - Y> ·<~
-
:'.:...:i ,~1> '<~~-
.:.'> •c_,3 - _,_:;><-~ gibi.6rneklere yer verilmelidir.
Bana gore nadir ve §az olup kullan1m alan1 olmayan s1yga-lar da ders kitaplanndan 91kanlmal1dir. Ornegin, cinsini nefye-den:: 'nm ism.inden sonra gelen isim konusunda nahivciler, ref ya da nasb1 cfilz goriirler. Bu isim s1fatsa fetha uzere mebni ol-mas1 cfilzdir. A§agidaki orneklerde oldugu gibi:
Bu gibi s1fat ve diger tevabide ilk akla geldigi gibi nasbla ye-tinilmesi gerekir.
Ders kitaplarmdan ~4 ::1 ;; '!_: J,"'":: ifadesinin bulmacaya do-nu§mU§ i'rabmm da 9lkanlmas1 gerekir. <;unkii nahivcilere gore bu ifadenin ikisi:: 'nm ismiyle alakal1 be~ tiirlu i'rab1 vardir:
• flk ) , cinsini nefyeden :: kabul edilerek ism.i, fetha iizere mebni olur.
• ilk ) , cinsini nefyeden :: kabul edilerek is mi, f etha iizere mebni oldugunda, ikinci:: 'nm ism.i de ya fetha uzere mebni olur. • Ya ikinci '1 'nm ismi, ilk:: 'nm ism.ine atfen mansub da gelebilir.
• Ya da ikinci ':I 'nm ism.i, ilk ':I 'nm mahalline atfedilir ve ':I muhmel kabul edilerek merfu gelebilir. <;unkii ikisi de fer mahal-lindedir.
• ilk :: , ~ gibi amil ya da muhmel kabul edilerek ismi ref gelir. Bu durumda ikinci:: 'nm ismi, ilk::, cinsini nefyeden:: ola-rak kabul edilerek fetha uzere gelebilir. Ya da ilk ':I 'nm merfil is-mine atifla merfil da gelebilir. Bu durumda ikinci ) , muhmel olur.
BugiinkU dilimizde her iki '1 'nm ismini de fetha uzere
mebni akuyaruz. Ogrenci bunu bilse yeter. Bunun di§mdaki di-ger i"rab §ekillerinin ders kitaplarmdan 9kanlmas1 di-gerekir.
Bana gore ders kitaplannda, mastara muzaf almu§ kelime-nin s1fatmda cerri zikretmek yeterli almah. ;..Y:, ~.i,.1 7 1::..01 ;,,_~ orne-ginde, Ogrenciye -1:-.!,.i kelimesinin ;..Y:, ~.!,.\ 71=..(]1 ;,I} §eklinde nasb ile
de gelebilecegini soylemenin bir geregiyak. Bu cumlede..._..,1::..(J1 lafzi,
mastarm mefulu kanumundadir. Fakat mefUl kanumunda al-duguna baktlmakslZlil oldugu gibi mecrur kabul edilmelidir.
Aym §ekilde 3-=•~' ~w.1 ~ts" ~.i / Zeyd, edebi makale
yazmakta-dzr" cumlesinde, ;;JW.1 kelimesinin meful kanumunda aldugunu ve
~·~' s1fatmm da nasb ile de gelebilecegini soylemeye gerek yak. Benzer ornek ~I ':;l...JI ~ F ~j
I
Zeyd'in, gilzel i$i 6villmil$t11r"cumlesinde , ~ lafz1, naibi failine muzaf alarak gelmi§ ismi mefUldur. Burada
r'
lafz1, naibi fail kanumunda di ye slfatl alan-,.-,bl' kelimesinin refile de gelebilecegini soylemenin bir anlami
.yak.
Yine munadamn pe§inden gelen s1fat, tekit gibi tabilerin, munada mufred aldugunda, '_.>.L.:JI ~~ 4
I
,_'._.;;~_is. 4 §eklinde lafza ba-karak damme; j.L.:J1 j;. 4 / ~ j;. 4 §eklinde mahalle bakarak nasb ile gelmesi caizdir. Bu tabi, bed el ya da atlf ise damme caizdir: ti 4~~ ~~ ve ],...,.,,. ~ ~j 4 gibi. Munadanm bu tabisi mufred degilse mansubdur: :..;.,):Ji :.._,..1.;i 1.; ve :._.,._..,. 1.,.:.I :.._,,.. 1.; gibi. Munadamn tabisi
mufred degilse ve mu§taksa hem merfil hem de mansub gelebilir: )_i.1 -~_.Li:'.!....,:. 4 gibi.
Munada ile ilgili zikredilen butiin bu ornekler farazidir. Kur'an'da sadece _J,;1J w -1)i J1.,>.-4 ayeti4 gelrni§, pb]1 lafzi hem nasb
hem de refile okunmu§tur. 6grenciye sadece bu ayetler ogretilip diger farazi ornekler ders kitaplanndan <;1kanlmahdir. <;unkU bunlar <;ok mu <;ok zor ve kan§1k konulard1r.
Ders kitaplanndan <;1kanlmas1 gereken konulardan birisi de nekraya da lam1 tarifle marife mastarm ameli konusudur. f.Ji ;,1}
:w1.; / Nahiv ok:umak yararlzdir' ve :r:.;1 ~,1 _ _j1 '.i,,,,-.:. j_,j / "Zeyd, nahvi iyi
ok:ur" cumlelerinden birincisinde ~1 kelimesi nekra mastann,
ikirlcisinde de marife mastarm mefuludur. Ancak bu iki ornek de l?az orneklerdir. Bugiln kullantlan yap1
wi.;
~· ;,1) ve ~~ ~.1;.i1 ~ j_,j cumleleridir. Ba$ka bir §az ornek de~ :1.;jJdl ;,I}
I
"Zeyd'in metinok:umasz gilzeldir" cumlesidir. Burada mastar, mefulune muzaf
olmul? ve faili daha sonra gelmi§tir. Ders kitaplannda bunun ;,1}
~ ~..d1 .f!.j §eklirldeki normal y'ap1s1 verilebilir.
Kanaatimce ders kitaplarmdan <;1kanlmas1 gereken konu-lardan birisi de ref ya da nasb ile mubteda olan ve ba§mda soru ya da nefy edati bulunan isrni fa.Hin ameli konusudur. Bu du-rumda, nahivcilere g6re isrni fail, mufred olmah ve faili de a<;lk isim olmahdrr. ~ .!l)u..w.i :-,:,1.>-1 / "Arkadm~lann hazzr mi?"ve :1_,,..:J1~1,. r'.i!G
I
"$airler, kasidelerini ok:umuyorlar" orneklerinde oldugu gibi. Bu orneklerde iki isim de haber yerine ge<;mi§ ismi faildir.Nahivciler, aym §artl, ismi meful i<;in de ararlar. ~ .!iju.w.i ;~ i / "Arkada$lann 6VO.lmil$ler mi?" ve .!lju..w.I ; F-L. / Arkada$lann
6VO.lmil$ degiller" cumlelerinde oldugu gibi. Bu cumlelerde de
naibi fail, haber yerine ge9mi§tir. Burada mubteda-haber arasm-daki tekillik, ikillik ve <;ogulluk yonunden uyum kurah ihlfil edil-mi§tir.
Nahivciler, buna delil olarak, soyleyeni bilinmeyen bir beyti kullanm1$lardrr. Bu beyitte,. ismi fail olan mubtedadan sonra merfU faili gelmektedir. Delil olarak gosterilen ikirlci beyit ise §air Ebu Nuvas'a aittir. Bu beyitte de mubteda olan ismi mefulden sonra naibi fail gelmektedir. Halbuki isti§had devrinden sonraki donemde ya$ad1g1 ic;in Ebu Nuvas'm §iiri, nahiv kurallan ic;in de--i Sebe (34): 10.
lil olarak kullamlmaz. ibn Cinni de bunun bu beytini §a.hid ol-mayacak §ekilde i'rab etmi§ ve bu beyti §a.hid olmaktan <;ikarmi§-tir.
Soyleyeni bilinmeyen bir beyit nedeniyle mubteda-haber arasmdaki kurallan bozamayiz. Bu beyit ve bu beyte bagh olarak konulan farazi kurallann atilmas1 gerekir.
BU.run bu sayd1gim gereksiz konular, ders kitaplarmdan 9-kanhnca bir bilmece halini alan nahiv ogretimi <;ok daha kolay olacaktir. Bu fazlal1k konulann, daha onceden Cahiz'm da dile getirdigi gibi uzmanlan tarafmdan incelenmesi i<;in hacimli nahiv kitaplarmda kalmas1 bizim i<;in yeterlidir. Ancak ogrenciler i<;in dillerini duzeltecek ve onlan hatalardan koruyacak kadanm bil-meleri yeterlidir.
Ders kitaplarina eklenmesi gereken konular: Be§inci madde, nahiv ders kitaplarmdan <;1kanlmas1 gereken konulara yer verirken, altinc1 madde ise eklenmesi gereken konulan ele almaktadir.
Ders kitaplarma, duzgiin ve dogru konu§makla ilgili bazi kurallar eklenmelidir. Bunlar da tecvid i1mi ad1 verilen ve Kur'an'm giizel bir §ekilde tertil ile okunmasm1 saglayacak kural-lardir. Bu ilimde harflerin mahre<;leri, sifatlan, harekeleri, §edde, tenvin, lin ve med harfleri, kati' ve vas1l hemzeleriyle bunlann cumledeki yerleri, §ems! ve kameri lam1 tarif, ..::.>-!.? fi.ilinde oldugu gibi harfleri birbirine idg8.ml gibi konular incelenir.
Mutekaddim nahivciler, ilk gramer kitaplarmda tecvidle ilgi-li bu kurallann hepsine yer vermemi§lerdir. <;::unkU ogrenciler, tahsillerine Kur'an'1 ezberleyerek ba§hyorlar, ezberden once de bu kurallan ogreniyorlardi.
Arna bugiin ogrenciler, tahsillerine Kur'an'm tamamm1 ya da bir klsmm1 ezberliyerek ba§lam1yorlar. Bunun neticesinde de kelimeleri ve harflerini, harekelerini ve s1fatlanm duzgiin telaffuz etmeyi ogrenemiyorlar. Hatta baz1 ogrenciler, kelimeleri agizla-nnda geveleyip duruyorlar ve ne soyledikleri anla§1lrmyor. Bu nedenle, ogrencilerin duzgiin telaffuzlanm saglayacak ol<;U.de tecvid bilgilerini nahiv ders kitaplarma koymak gerekir.
Sarf ilmi: N ahivde kolayhk konusu uzerinde c;.:okc;.:a konu§-tuk. Nerdeyse kelime yap1sm1 inceleyen sarf ilmini unutacagiz. Nahiv ders kitaplannda sarf ilmine geni§ yer verilmelidir.
Sarf konulanna ilk once fiille ilgili bolumlerle ba§lanmahdir. Bu bolumler §U §ekilde olmahdir:
I. BOLUM
1. Fill Yaptlan
2. Fiilin Kisrmalan
u
u
u
u
u
Mazi Sahih Mucerred Mutasarnf Mu'reb
Muzari Mu'tel Mezid Ca.mid Mebni
Emir
II. BOLUM
1. isim Yaptlan
2. ismin Bolumleri
u
u
u
u
u
u
Sahih Nekra Mufred Zat ismi Camid Mu're
b
Mu'tel Ma'rife MU.senna Ma'naismi Mu§tak Mebni
Cem'
III. BOLUM: Harfler ve c;:e§itleri
Isimlerle ilgili bolumde mebniler ve mu§taklar gosterilmeli-dir.
Mufred kelime yap1lanna iki bab eklenmelidir: 1. Muzaf-Muzafun ileyh ba.bi
2. Matbu'-Tabi': Na't, tekit, atif, bedel babi.
bgrencinin zihnine, bu iki babm <la mufred kelime bablanna dahil oldugu du§uncesi yerle§tirlmelidir.
Nahiv Bablarma Ek: Nahiv ders kitaplarmda, kelime telaf-fuzuyla ilgili bablara yeni bablann eklenmesini za.rUret olarak. go-riiyorum. Bu bablar §Unlardir:
1. Cumlenin isim ve fiil olarak. tak.simi bab1. Burada, bu iki cumle <;e§idi arasmdaki farklann a91klanmasma yer verilmeli ki ogrenci mubteda-haber cumlesiyle, fiil, fail ve mefulden olu§an cumle arasmdaki farklan tam olarak. anlasm.
2. Mastar ve mu§taklann ameliyle ilgili geni§ bir bab. 3. Car ve gayn car olarak. gel en ziyade harfler babi. 4. Cumle ogelerinden mubteda, haber, fiil, fail, mefUl, tem-yiz, muzafun ileyh ve baz1 harflerin hazfi ve zikri ile ilgili bab.
5. Mubteda-haber, fiil-fail-meful, inne'nin ismi-haberi, ha.I, kane'nin benzerleri, temyiz ve fiili gibi cumle ogelerinin tak.dim-te'hiri babi.
6. Cumlenin mustakil (isti'nafiyye ve hivariyye cumlesi gibi) ve gayn mustakil (haber, meful, slfat ve atif cumleleri gibi) olarak. tak.simi babi.
BU.run bunlarm yarunda ders kitaplarma bazi alt konular da eklenmeli ki ogrenciler, kelimenin ozelliklerini, <;ekimlerini, cumlenin tamamlayic1lanm ve cumlenin yapl §ekillerini tam ola-rak. ogrenebilsinler. Bunun i<;in, fill yap1lannm biti§ik merfU za-mirlerle birlikte bu run <;ekimlerini; muzari ve emir fiillerinin tekit nunuyla <;ekimlerini gosteren aynntlh bir tabla yap1labilir.
Muenneslik-muzekkerlikle ilgili baba, lafzi te'nis tasm1 gos-teren <;e§itli alametler eklenmelidir.
Tesniye ve cem-i muzekker sfilim nunlanyla effili hamse nunlan arasmdaki farka i§aret edilmelidir. Tensiye ve cem-i mu-zekker sfilim nunlannm, tekil kelimedeki tenvinden bedel oldugu ve bu nedenle izafet halinde bu nunlann du§tUgu ifade edilmeli-dir. Ancak. ef'fili hamsenin nunlan, ref alameti olup, nasb ve cezm durumunda dU.§erler.
Cem-i teksir konusuna, ummet, kavm gibi topluluk adlany-la, .:i)-J) .,.,,.._;, -;,._,,,..;. gibi i;ogul cins isimleri eklenmeli ve cem-i teksirle aralarmdaki fark ac;1klanmal1dir.
Smfil mastar konusuna:c,;L..;! ,<:,>-gibi lafizlar da eklenmeli ve bu lafizlarm i:;;tikaklan ac;1klanmahdir.
Meksur ve menkUs fiillerinde, ismi faillerinin ba§mda lfum tarif yoksa sonlanndaki ya'lar hazfedilir, onun yerine tenvin gelir.
:Ll - .,r81 '::-"'u - .,,,-"'lil' gibi. Bu konuda, Arap dilinde la:fzen mecrur ama
mahallen merfu ve mansu b mefuller oldugu ac;iklanma11dir. Gunliik dilde mec;hul olarak kullan1lan fiillere de yer veril-melidir.
' J ,
Gayn munsanfbabmda .. .;:,.;,.i 'mn<;ogulu ,;:.1 'a,, ,1_,..i 'dan Jt.:; 'a
kadar olan Ule§tirme sayilarmayerverilmelidir. <;unkii bunlar _;::,.
~ t;~J :.:.,,JJ ayetindes oldugu gibi Kur'an-1 Kerim'de gec;er.
Cumlelerle ilgili olarak nahiv ders kitaplarma §U onemli ko-nular da konma11dir: Kainat, tabiat ve e§yalardaki gayn aki1 cemi s1ygalan ele almmah ve bunlann, haber, s1fat ya da fiil aldikla-nnda mufred muennes gibi kabul edilecegi ac;1klanmahdir:
; .r,.... ~b.,;. ~1 : Haber alnn:;; hfili.
Fail, muennes olsun muzekker olsun, cem-i teksir kahbmda ise, fiili, muzekker de gelebilir, muennes de gelebilir:
Nahiv ders kitaplanyla ilgili olarak kafamda tasarlad1gim projemin temelleri bunlardir.
Nahiv bablannm yeniden duzenlenip, bir kisrm alt bablarm c;ikar1larak muhtevasmm, ana bablara katilmas1 gerekir.
Takdi:ri ve mahalli i'rab, tek bir siygada birle§tirilmelidir.
i'rabtan maksat, daima duzgiin telaffuzu saglamak olmah-dir. i'rab, bir lafzm yap1s1 ya da duzgiinlugune bir fayda saglam1-yorsa onun i'rab1 yap1lmamahdir.
Muhtevas1 anla§1lmayan baz1 bablar i<;:in yeni tarifler yap1l-mahdir.
Baz1 bablarda, fazladan olan kural ve §artlarda kisaltmaya gidilmeli, bol ornekler verilerek mumklinse bu fazlallklar attlma-hdir.
Nahiv kanallarmm, odun par<;:alanyla tlkanmasma neden olan §az ve karma§1k siygalar <;:lkanlmal1dir. ·
BU.run bunlann yanmda, ogrencinin, harf, hareke ve kelime telaffuzuyla konu§mas1m giizelle§tirmesi i<;:in, tecvid ilmine dair bir takim kurallar da ders kitaplarma eklenmelidir. .
Yine ogrencinin, Arap<;:anm inceliklerini ogrenmesine yar-d1mc1 olacak bir takim bablar ve onemli aynnttlar da ders kitap-lanna eklenmelidir.
Bu tiin bu degi§ikliklerin yapilmas1, nahiv ders kitaplarmm, bablan, bolumleri ve muhtevfilanyla yeniden duzenlenmesine baghdir. Bu degi§iklikler, ogrencinin, Arap<;:a s1ygalann temel un-surlanm ve cumledeki konumlanm saghkh ve saglam bir §ekilde ozlimsemesine yardimc1 olacaktlr.
