Para7ıHoloji ve ıHelımi11ltoh>ji KüI1Sü'sÜ' J>,ror. Dr. H. Ş. OylU'n
TAVUKLARıN ASKARiT VE HETERAKIs'LERINE KARŞI piPERAZiNE CiTRATE'IN ANTELMENTIK TESİRINE DAIR MÜŞAHEDELERiMlz
Doç. Dr. Nevzat CÜRALP
Meırnlekeıtilmizde bvukçuluk 'Ve tavuik sanayiinin gelişmesininbir çok faideler sağlıyacağına inanıyoruz. Halkrmızın hayvanı protein ihti-yacı esasen yeter derecede karşılanamamaktadır. Bu noksanın, küçük mik-yasta yapılacak ev yetiştiriciliği veya muhtelif teşekkül ve çiftliklerin me-todlu çalışmalariyle :piyasaya ucuz olarak sevkedecekleri tavuk eti ve yu-murtadan ikllSmen olsun teıarisi mümkündür. Bu gayeye erişmek için i ön~-mÜıZde aşılması güç ve fakat halli mü1nikün bazı problemlerin me'Vcudiyeti inkar edilemez .
. S. Batu'ya göre {5) halen yurdumuzda tavukçuluğunbakımı ve bes-lenme şa'rtlan geridir. Irklar ise çok ka~ıktır. ~vrupa ve' Amerikada ol-duğu gibi muntazam sele,ksiyonla yetiştirilen saf ıtklar yoktur. Son sene-lerde ihariçten getirilen Le,ghorn ve Rhode İsland gibikültür nklan mev-cut baikıım ve beslenme şartlarında tutunaımamışlardır.
Bu kötü şartlara ve bilhassa SQn yıllarda Newcastle hastalığının verdi'rdiği ağır rtelefat ve kayıplara rağmen, memleiketimizde tavuk adedi bir artış göster~ektedir. iBuna paralelolarak yumurta isti:hsaHn'de de bir artış müşahede edilmektedir. Amerikada 1956 yılında neşredilen (10) is-tatistiklere 'nazaran, yurdummıda 1934-1938 yılları arasında vasati olarak 16 milyon 764 bin olan tavuk sayısı, 1955 yılı başlarında 21 milyon 400 bini ibulmuştur. Aynı yılda yumurta istihsali ise 1 milyon 260 bindir. ç.
Akpınar (2) 1948 yılında ihraç edilen yumurtadan elde edilen gelirin 14
milyon 246 ,binT. lira&ı olduğunu ,bildirmektedir.
Memleikertiimw:de tavukçuluğukalkındırmak için zaman zaman yu-murta ve civciv ithali yapılmaktadır. Netekim 1952 yılında 1700 Leghorn ve Rhode İsland cirvcivi İngiltereden, 3400 den fazla Le'ghorn, Rhode İsland ve New Hampshire civCJvi ile 1200 Leghorn yumurtaısı Bkleşik Ameri-kadan ithal ediLmiş.tir. (2)
iBizde tavukçuluğun gelişmesini talıdit eden ıbeslenme, )bakı:rn, kıy-metlendiııme ve satış piyasası >proıbleımleriyle Ibirlikte .salgınlar ve par azi-ter hastalıklar da daima önemli ,bir yertutmuştur.
Konumuzu ilgilendirmesi dolayısiyle tavuklardaki bazı parazite hastalıklar ü'Zerinde durmayı faideli Ibulmaktayız. Tedarvi deneylerirniz mevzu olan tavuk Askarit ve Heterakis'leri memleketimizde mebzu! ola rak bulunmaktadır. N. Tolgay'(31) Ankara ve dvarı ta'vuklarında görüle ibarsak Nematod'ları üzerinde sistematik 'bir araştırma yaparken muayen ettiği 1000 tavuğun 865 inde yfmi % 86,5 inde Nematod'ların bulunduğu nu bildirmektedir. Toplanan 9951 Nematod'un 6212 s:nin (% 62,42) Hete rakis gallinae, 2746 sının (% 27,59) Subulura brumpti, 993 ünün (% 9,97 ise Ascaridia galli olduğu tesbit edilmiştIr. Elde edilen 668 adet CJpilla ria'nın 624 ü(% 93,41) C.retusa, 28 i (% 4,19) C.caudinflata, 16 sını (% 2,39) ise C.hursata olduğu belirtilmektedir. Bundan ayrı olarak mua yeneleri yapılan tavukların % 19,8 inde fazla miktarda Cestod teSıbit edi!
miştir. .
Durum yalnız 'yurdumuz i,çin değil, tavuk'çuluk problemlerinin bİ çoğunu fha~letmŞ olan ıbazı garp memleketleri için de önemli <bir konu ol makta dervam etımektedir. Ameri~ka Birleşik De'vletlerinde tavuk ha~talık larından mütevellit senelik kayıp tahminen 100 milyon dolardı'r. Bu mem lekette çiftçiler mevcut ta,vuklarının % 18,8 ini veya 1/5 ini hastalık ne ticesi kaybetmektedirler. (32)
Todd'un (26, 27, 28) muhtelif tarihlerde Amerika'da yaptığı araş tırmalara nazaran Tennessee tawklarında A.galli'nin yayılışı ni~ibeti o/c 42,5-47,1 arasında, Heterakis :gallinae ise %82,7-85,8 arasında değ;şmek tedir. Aynı araştırıcı (28) 1950 yılında Tennessee'de muayene ettiği 101 tavuğun 972 ,sinin (% 95,8) 1-21 tür parazit taşıdığını görmüştür. Bun lardan to)}lanan 'meomu parazİt m:ktarı 122,050 dir. Vasati' olarak he tavuğa düşen miktar ise 125,5 dir. Toplanan 21 neviparazitin 10 un Nematod, 9 unu CestO'd, 1 ini Acanthocephala ve diğer birini ise Trema tode'lara bağlı türler teşk:ı etmekteydi. H ..gallinae'ye, va!k'aların % 83, ünd~, Ascaridia galli'ye ise % 47,1 inde rastlanmış bulunmaktadır.
Edgar (8) Alaibamada ıtav:uıklarda 5Q parazit türü teslbit etmiştir Bunların 22 sinln ÇC~( veya pek çokgörüldüğü de ayrıca bildirilmektedir
Yazar, A.galli ve H.gallinae'nın en fazla görülen türler arasında bulun. duğuna, da işaret etmektedir.
Morgan ve Wilson (17) İsküıçyada .tavuklarda görülen Hel;minth pa razitleri hakkında yaptıkları etüd sonunda H.gallinae ni~betini % 82,' bulmuşlardır. Capillaria türlerinin yayilış ni~ıbeti ise % 43görülmi.iştür A.galli'ye % 11,1 niSlbetinde tesadıiif edilm'ştir. Aynı yazarla,r (18) muh telif tavuk ırkları arasında H.gal1inae'ye ihassasiyet 'bahmmdan bazı fark lar olduğunu IbildirmeJk.tedirler.
TAVUKLARDA pjpERAZİNE CİTRATE
Todd ve Hollingsworth (30) yaptı!kları deneyler sonunda erkek
pi-tiçlerde diş~lere nazaran dab,a fazla A~galli'nin geliştiğipi ,görmüşlerdir.
Sprehn '(25) AJine'ata,'nın (A,ga1li)' Avrupa, Asya, M,riika, Güney ve
Kuzey Amerikada ,görüldüğünü, H.gallinae'nin ise kozmOpolit olduğunu ıbildirmektedir.
Memleke~zde ve dünyanın bazı yerlerinde yayılışını bildirdiği-miz tavuk Askarit ve Heterakis inıvaziıyıonlarına karşı muhtelif ilaçlar de-neıımiş ibulunımaktadır.
Acker1' ve Graham (1) 10 ıhaftaIrk piliçlerin her kg. vücut sikletine
'LO cc. hesaplıyarak verdiği Te1traC'hlorure de canbone neticesi, A.galli'nin tamamen elimine olduğunu, buna muka:bil mevcut 'Sürünün % 25 inİn bu dozdaki tedaviden öldüğünü bildIr,mektedirler. Buna mukabil he'r ~g. vü-cut &ikletine 4. cc. hesaplanarak verilen Carbone tetrac!hlorure'Üll tavuk askaritlerine % 100 tesirli olduğunu ve toksik ıbir etJki müşahede etme-diklerini de ibildiıımektedirler. Ancak :bu dozla yapıla~ tedaviyi müteakip tavukların yumurtlamasında 7- 10 ıg.ün devam eden bk azalma müşahede etmişlerdir.
Barger ve Card'a ,göre (4) Buckley, Bunyea 've Cram tavuk
aska-ritlerinin tedavisinde Tetrachlorure de carbone ve Tetracıhlorethylene kul-lanılma,sını .tavsiye etmektedirler. Hall ve Wehr (12) ise ıgenç tavukların askaritlerinin tedavisinde daha emniyetli olması ibakınıından Tetrachlo-rethylene'i, Tetrachlorure de caI1bone'a tercih etmektedirler. Mc Dougle
ve Durant (16) % 1,5-2 Nkotine İhtiva eden 1 libre tütün tozunu 50 liıbre
yem içerisine karıştıra'rak verilmesini tavsiye etmektedirler. Hurd (13) kullanılacak tütünün terk:ibindeki Nicotine nisbetinin sabit olmaması ve tavuklar tarafından alınan gıdanın ıffiuayyen ibulunmaması ve tütün ihti-va eden yemlerin bazan t,a.vuklar tarafından ,reddedilmesi sebebiyle; be-lirli miıktarda Nkotine ihtiva eden Ikapsüllemn kullanılmasını tavsiye et-mektedir. Yazar bu metodla tedavi edilen tavuklarda ayrıca bir perhize lüzum oLmıyacağından, yumurtlama kabiliyetlerinde de .birazalma mey-dana gelmediğine kani olmaktadır.
Morgan ve Hawkins {ıg) tavuklardaki A.'galli invaziyonlarında
tü-tün tı<Yzununye:mle verilmesinden mü tevellit elde edilen neticelerin çok değişik olduklannı bildirerek :bu parazite !karşı TetracJılorure de carbone, Nicotine veya todine vermicide kullanılmasını tavsiye etmeICiedirler.
Alicata (3) A.;galli enfekısiyonlarında Te1-rachloretıhylene
kullanılma-sını terciıh etmektedir. Yazar aynı zamanda tavuklarda sürü tedavisi ye-rine hayvanların . teker teker tedavisini
,
de ,tavsiye etmektedir.js1:ilhlaıkineıtıi-cesinde yemle birlikte tedavilerine yarıyacak ilaçlarm az alınmasına mani olunacağına kani olmaktadır.
,
.
Roberts {21) her libre kuru gıdaya 5 cc. Nicotine sulphate karış-tırmak suretiyle elde edilen terk1bin tavuklara 7-8 günden fazla devamlı olarak verilmesinin A.galli enfeksiyonlarında % 82,5 nisbetinde ibir tesi-re malik olduğunu ila:ve etmektedir.
H. Ş. Oytun'a (20) göre tavuk Askaritlerinin tedavisinde en ziyade tavsiye edilen ilaçlardan .biri Thymol olup, iher tavuk için 0,06 gr. hesa-'bedilere'k birer hap yapılır. Haptan 2-3 saat sonra \bir çay kaşığı zeytin yağı içiriIiI'.
Edgar ve Walsh (7) Sodium Huoride'le tavuklar üzerinde yaptıkları mahdut denemelerde bu ihay:vanlardaki Askaritleri düşürmek için kulla-nılan Sodium fluoride dozunun tavuklarda tok'sik' etkiler meydana getir-diği ve 'yumurta isühsalini durdurduğunu IDÜşahede etımişlerdir. Mezkül' ilacın Heteralkis ve C.columibae'ye müessir olmadığı da tes!bit edilmiştir. Yazarlar hu bak!mdan Sodium !fluoride'in tavu'kların bir antelmentiği ola-mk kullanılmasının pratik bir ilaç olmadığında müttefik buLunmaktadırlar.
Todd (29) antelmenti.ktesirlerini öğ.renmeik üzere her 'libore yeme 15 mg. Penidllin, Streptomydn ve Neomycin karıştırmak 'suretiyle 3 ta-vuk gurubunda yaptığı deneyler netkesinde, antetmentiık etki ,bakımından Penidllin'in diğer ikisine üstün olduğunu müşahede etmiştir.
Tavuklardaki Heterakis gallinae'leri düışürmek için tavsiye edilen ilaçla,I' arasında Phenotihiazine en tesirli ve 'verilmesi en pratik olanıdır.
lot. $. Oytun'a (20) göre bu ilaç Heterakis gallinae'ye % 100 etkj,.. lidir. Edwards (9) Phenothiazine tedavi~iyle H.gallinae'nin tamamİyle elimi-ne edildiğini yazmaktadır. Wehr'e göre (34) Mc Culloch ve Nicholson, ta-vuklara Phenothiazine, terapöük dozun 500 misli verildiği olaylarda dahi, bu hayvanİarda patolojik Ibir hal m'Ü.Şahede etmemişlerdir.
Foster ve En:z:ie'ye göre (11) Phenot:hiazine'in, Heterakis yumıur-talariyle nakledilen Karalbaş (Blac1clıead) hastalığının kontrolünde endi-rekt" ıbir faidesi mevcuttur. Wehr ve Olivier (33) ise Pihenothiazine ihtiva edengıdalar 4-6 hafta hindilere verildiği olaylarda dahi, Heterakis gallinae YUlmurtalariyle kontamine sahada dolaşan hayvanların Karabaş ihastalığı-na yakalanış. nisjbetinde diikikate değer \bir azalma müşahede etmediklerini bildiI"melrtedirler. .
Leiper (15) .1954 de Piperazine ve bazı P1perazine bileşiklerini en~ feksiyonlu ehli tavuklarda inıvwo oiarak denemeye taıbi tutmuş; bu ilaç-ların Ascaridia galli'yi elimine etmekte tesirli olduğunu, daha az nisbette ise Capillaria ve Heterakis'lere' 'inüelSsir olduğunugörmüş~.
TAVUKLARDA PİPERAZİNE CiTRATE
Sloa'n ve arkadaşları (24) 14 haftalık 109 genç horoz üzerinde
Pi-perazine adipate'la ya.pbklan deneyler sünunda, kapsül içinde her kg. vü-cut sikletine 100 mg. :hesabedilerek verilen Ime'Zkur ilacın, Aslkaritlerin •
%
73
ünü, 300 mg. hesCl!bedilerek verilen Pi'pera7line adipate'ın ise Aska-ritlerin hepsini düışürdüğünü görmüşlerdir. A~nı araştırıcılar {24) 3 aylık piliçlerin !her kg. vücut sikletine 1000 mg. hesabederek verdikleri yük-sek Piperazine adirpate dozu neticesi bu hayvanlarda 'kölli hir hal müşa-hede etmemişlerdir. Her kg. siklete verdikleri 2000 mg. ilaç neticesi ise piliçlerde uyuşukluk hali ve tedaviden 1-3 saat ,sonralki zaman zarfında verilen ,gıdalara karşı ıbir isteksizlikgörmüşlerdir. Hütün bu haller 5 inci saat 'SOnra tamamen zail olmuştur.Bradley (6) P1perazine dtrate'la tavuklar üzerinde yaptığı
deney-ler sonunda huilac~n iyi bir antelırnentik tesire malik 'olduğu ve ilacın kullanılmasından ötürü ,tarvukların su ve yeım istmlakinde kötü bir ~al görülmediğini .ve azalma o1madığını yamnalktadır. Aynı araştıneı (6) bir piliç sürüsünde her gal'on İçme suyuha 8000 mg. Piperazine citrate he-sap, ederek 60 saat miiddetle yaptığı deney sonunda, bunların otopsile-rinde her ibir hayvanda 0,'24' olgunlaşmamış Askarit mÜişahede ettiği hal-de, hir galon içme suyuna 6000 mg. Pi,perazinecit,rate nesaibederek 24 saat müddetle verdiği diğer sürünün otopsi'sinde" her piliçte 0,85 oLgun-laşmamış ve 0,14 kemale gelmiş A.;galli gördüğıünü ilave etmektedir.
Shumard ve Eveleth (22) 16 beyaz Legftıorn tavuğunun içme
sula-:-ına muhtelif ikonsantras;Yıünhalinde lmyduğu Piperazine citrate'in A.galli
'le H.:gallinae'yekarşı tesirini denemişlerdir. Her galon içme suyuna 8000 ve 16000 mg. Piperarine citrate ilavesi sonucu elde ettilkleri neticelere göre, her iki konsantrasyonda tedavi edilen tavukların otopsilerinde A. galli ıgörülmemi'ştir. Buna mukabil, her galon içme 5'Uyunda 8000 mg. Pi-perazine citrate'la değişik müddetlerle tedavi edilen tarvuklann 'bazıiarın-da hala Heterakis gal1jnae'ye tesadüf edilmiştir. Bu deney sonucuna na-zaran, yukimdaki do:zla bir gün tedavi edilen 3 tavuğU'n birin.in~.2 gün tedavi edilen 3 tavuğun he;psinin, 3 gün tedavi edilen üç -iavuğun hiç bi-ri-sinin ;ye 4 gtiin tedarvi edilen 3 hayvanınbirinin hala Heterakis taşıdığı görülmüştür. Buna mukabil, her galon içme suYuna 16000 mg. hesabedi-lerek 4 ,gıi..inmüddetle tedaviye tabi tutulan bir tavukta ise, H.gallinae'ye tesadüıf edilmemiştir. Yazarların (22) 'bu deneyler sonucu vardıkları neti-celerine göre, Pirpe,razine citrate'in içme suyuna yukarıda bildirilen nis-bette karıştırılması neticesi A.ıg'alli'ye' % 100 bi1r tesiri görüldüğü' halde, H.gatlinae'ye daha az müessir olmaktadır. Aynı araştırıcıların (23) 1956 da yapt0-ları ~kinci bir deneye göre, A.galli'ye karşı Pi,perazine citrate'in Em az tesirli dOIZU,her gflon içme suyuna 2000-4000 'mg. hesaibedilerek
elde edilmektedir. Jones (14) ,gerek Piperazine adipate, gerekse Pipera-zine citrate'ın tavuklardaki Ascaridia galli enfeks:YQnlarına tesirli oldu-ğunu, buna mukabil Heterakis g,!llinae'ye karşı mahdut ,bir etkisi bulun-duğunu bildirımektedir.
MATERYEL VE METOD
Piperazine citrate'in (Piperex-Squibb) tavuk Mikarit ve Heterakis'. lerine tesirine dair araştırımalarıml:Zl 10 homi üzerinde denedik. 10-12 haftalık olan bu genç horozlar Ziraat Faıkültesİ ZooteJrni Kürsüsünden temin edilmiştir. !Bu hayvanların 7 si ıbeyaz Uıghıorn, üçü ise Hint-New Hampshire melezi idiler. Deneybaşlangıcında ağırlıkları 440-910 gr. ara-sında olan bu hororzlarm tedaviden 48 ve 24 saat evıvel gaitaları .II].eşou tuzlu su mahlfılü ile muayene edilerek taşıdıkları parazit türleri tesbit edilmiştir. Ayrıca mikroskopta yumurta \Sayımları yapılarak invaziyoiı de-receleri de kaydedilmiştir. Bu ıl1a,yvanların hepsinin de deneylerirniz için lüzumlu Askarİt ve Heterakis taşıdıkları tesbit edildikten sonra ilaç de-nemesine geçilmiştir. 10 horozun ikisinin her gal'On {4,5459 litre) içme su-yuna 16000 mg., ikisinin her galon içme suyuna 8000 mg., ikisinin 6000 mg., !birisinin 4000 mg., !birisinin ise 2000 mg. Piperazine citrate ilave edilmiştir. tki horoz ikontrol içinayrılmış ve bunlar tedaviye tabi tutul-mamışlardır. Tedaviden iki gün evvel hayvanların ağırlıkları teSbit edi-lerek Piperazine dbrate'in kil'O kaybına 'sebep olup 'Olmadığı <ÜZerinde du-rulıİıuştur. Bundan ayrı 'Olarak muhtelif konsantrasyonlar halinde verilen Piperazine citrate'h içme suyunun deney Ihayvanları tarafından 24 saatte' sarfedilen miktarları ölçülerek kontrol hayvanlarının normal su istihl~-ları ile mukayesesi yapıLmıştır. Sekiz hayvanın 60 saat müddetle Pipera-zine citrate'lı su :iıçmelerine müsaade edilmiş ve !bu müddetten 72 saat sonra iki kontrol horozu ile birlikte kesilerek ot{)psileri yapılmış ve bar-saklarında taşıdıklan parazit ve miktarları tes,bit edilerek m!1kayeseleri yapılmıştur. Tedavi müddeti esnasıında bütün 'hayvanlar, ayrı ayrı kafes-lerde muhafaza edilmişlerdir.
. DENEYLERIMiziN SONUÇLARI
Bir numaralı cetvelde ,görüldüğü veçhile, muhtelif konsantrasyon-lar halinde Piperazine dtrate'h içme suyu ile tedaviye' taıbi tutulan hay-vanların kendi 'aralarında ve bunların kontrol h'Orozları ile kilo artışları bakımından yapılan mukayeselerinde sabit ve belirli rakikamlar elde edi-lemeİnlştir. Bunun başlıca sebebinin deneme hayvanlarının bir kısmının yaşlarının aynı olmasına rağmen kilolarının farklı ıbulunmasına atfediya. 20
TAVUKLARDA PİPERAZİNE CİTRATE
ruz. Bununla ıberaber en yüksek konsantrasyonlu içme' suyuna tabi tutu-lan 1 ve 2 numMalı piliçlerde kilo artışı % 13,1-15,3 arasında olduğu hal-de, 9 ve 10 numaralı kontrol hayvanlarındaki artış % 7,4-13,7 ıbulunmuş-tur. (Cetvel No. 1).
Bu neticeyi dikkate aldığım~z takdirde, heT galon içme suyuna 16 gr. Piperazine citrate ilave edilen olaylarda dahi ilacın deney hayvanla-rının kilo art~ına kötü ,bir etkisi ıgörülmediğine ve bu artışa mani olma-dığına 'şahit oLmaktayız.
Deney ve kontrol 'hayvanlarının 24 saatta istihlak ettikleri su mik-tan ikinci cetvelde gösterilmiştir. Bu cetvelin ,tetkiki sonunda ise en az istihlak her galon içme s\lyuna 16 ve 6 gr. Pip~razine citrate ilave edil-miş olan 1 ve 6 numaralı hayvanlarda 'görülmektedi~. Buİlurua !beraber bu hayvanlar tecrübeye dahil 'borodann içinde kilo bakımından en dü-şük olanları dır. En fazla su iıslihlili ise (160 cc.) her ,galQn içme suyuna 16 gr. Piperazine citrate ilave edilen 2 numaralı, iber gaLon içme ;suyuna
(Cetvel No. 1)
TEDAViYE TABi TUTULAN PILİçLERIN KILO ARTIŞINDAKi
NlsBETI GÖSTERIR CETVEL
60 saa tlilk
teda-Piliçloerin te d a.vi- viden 3 gün PiliçlerJn
den 2 .gün evvel;ki İ9JI1Ie sUly'und aki Pi- SQnraki siklet- te d3ividen sonraki stMetleri pera'zine citratoe ,Ioon- leri siıklet a,rtışı ve (Gram ola ra,k) santrasyoI1u (Gram olaraık) yüzdesi
No. 1 455 Ga'loın.da 16 gr. 525 70 gr. (% 15,3) No. 2 910 " 1030 120 'gr. (% 13,1) No. 3 740 Galonda 3 gr. 890 150 ,gr. (% 20,2) No. 4 580 " 620 40 gr. (% 6,8) No. 5 790 Galonda 6 gr. 840 50 gr. {% 6,3) No. 6 440 " 485 45 gr. (% 10,2) No. 7 760 Gaıwnda 4 gr. 860 100 gr. (% 13,1) No. 8 845 Ga:1onda 2 gr. 875 30 gr. ,(% 3,5) No. 9 670 Kontrol 720 50 gr. (% 7,4) No. 10 690 " 785 95 gr. (% 13,7) 21
8 gr. ilaç ilave edilen 3 numaralı, herga10n içme suyuna 6 :gr. ilave edi-len 5 numaralı ve her galon içme suyuna. 2 gr. Piperazine cit'rate ilave edilen 8 numaralı horazda görülmüştür. (Cetvel No. 2)
(Cetvel No. 2)
DENEY PiLiçLERiNiN 24 SAATLIK SU İSTiHLAKiNI
GÖSTERIR CETVEL Hayvan No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
İıçme su(Yu ile verilen Piper<ızine citırate 'k;onısa.ntl'<lSy1OI1Ju Ga'londa 16 gr. Galond~ 6 (gr. Gadonda 4 gr. Galo'llda 2 gr: Normal su
24 saatta istilılak edilen
su mj,ktan 50 cc. 160 cc. 160 cc. 145 cc. 100cc. ~ cc. 145 cc. 160 cc. 135 cc. 115 oc.
24 saatta 16{) cc. ~perazine citrate'lı içme suyu isliıhlak eden en dü-şük kilolu hayvanın ağulığı 740 gr. gelmektedir. Yukarıda arzedilen netice-lerin mukayesesinde, muhtelif konsantrasyonlar halindeki iLaçlı suyun is-tihlakinde normal su içirilen kontrol hayvanlarına nazaran rbir düşüklük görülmediğ], meydana' çıkar ki, bu hal yüksek ikQ'IlSantrasyonda dahi ila-cın kötübir lezzet taşımadığını açık olarak göstermektedir.
P~pera,zine'İn tavuk pa-razitleTine tesirine .gelince: 3 numaralı cet-vele göre, tedaviden e'V'Vell\skarit ve Heterakis :haikımından hepsi müs-betolan 10 horozun otopsileri neticesi, bu ilacın tavulk Askaritlerine tam tesirinİn, her galon içme suyuna .6 gr. ilave edilen konsantr<>syonundan itibaren ıba;lamaktadır. Bundan daha aşağıdaki konsantrasyıonlarla teda-viye tabi tutulan hayvanların ve 'kontrol gurubunun otopsilerinin hepsin-de Askaritlere rastlanmıştIT. (Cetvel No. 3)
•
TAVUKLARDA Plf'ERAziNE CİTRATE(Cetvel No. 3)
Piperazine Citrate ile Tedaviye Tabi Tutulan Piliçlerin Otopsilerinde RastlananParazitler ve Miktarları Hayvan No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
İQme ~;U~Uiçin'deki P.iperazinıe . citrate ıIronsantrasyo.nu -_._---, ._...
_--Gao1ond'a 16 gr. Galanda 8 gr. Galooda 6 gr. " Galonda 4 ,gr. KontrolOtopsiue .tJesadüf edilen paırazitler ve rnıiikıtarları (adet olaralk)
{
Heleraıki's gallinae 28 \ Ccs!ode 1 Heleraki-s gal1liınıae 1{
Heıterak{s gaUinae 14 \ C€st"ode 2ParaıM balk~mınd'an menıfi Hete,~akiıs g'aHinae 8' He te rak ilS 'g.allimae 1
{
Ascaridia galli II \ Hetera:kis 'gaHinae 50r
Asca:idiia gaHi 2L
Heterakis ga'1tinae 2 Ce£;~(Jde 2{
Asearidja galli 6 He le ra'kis galliınae ır
A>:ca.ridia galH 2{
Hc:era'kis ,gallinae 2i
Ce'5t.ode 1ilacın Heteralds ,gallinae'yıe tesirine 'gelince: ıBiz yalnı:z 4 numaralı hayvanda bu parazite tesadüf eıtmedik. -Bu suretle Piperazine citrate;in Heterakts gallinae'ye tesirinin % 12,5 den fazla ülmadığı, deneylerimiz sonunda açık olarak. ,görülmektedir. Yine 3 numaralıcetvelin tetld'kindEm elde ettiğimiz neticelerde, me1!kfır ilacın tavukların Oestod'larına tesir et-mediğini göstermektedir.
D iS K U S 5.1 Y O N
Tavuk Aslkari't ve Hetc-rakis'lerinden müte,vellit in'Vaziıyonlara mem. leketimizde ve dünyanın mr çok yerlerinde sık sılk rastlanıLmaktadır. N. Tolgay (31) Ankara 'Vedvaın lawklarında" Ascaridia galli niSbetinin % 9,97, Hetera~s gallinae'nin yayılışının ise % 62,42olduğull'u yazmak-tadLr. 'Biz d~ney yapmak üzere Ziraat FakülteSIİ Zootekni !Kürsüsünden
temin ettiğimiz 10 genç horo~un hepsinde de (% 100) Ascaridia ,galli ve Heterakis gallinae'ye tesadüf ettik. ,Bizim Piperazine dtrate'ı denemek üzere ımahdut !hayvanlar Ü/zerinde yaptığımız araştırma, bu parazitlerin tavuklarımızda ne kadar çok görüldüğünü teyid eder .mahiyettedir. Esa-sen Sprehn (25) de Ascaridia lineate (A,'galli) nın Av,mpa, Asya, Afrika, Güney ve Kuzey Amerikada ,görüldüğünü Heterakis gallinae'nin yayılı-şının ise 'ko~mopolit olduğunu bildirmektedir.
Todd (26, 27, 28) Tennessee ta'Vuklannda A.galli'nin yayılış nis:be-tinin % 42,5-47,1 arasında, H.gallinae'nin ise % 82,7-85,8 a'rasında oldu-ğunu bildirmektedk. Edgar (8) Alapa'mada tavuklar arasında A.galli ve H.gallinae'nin en fazla yaygın türlerden olduğuna işaret etmektedir. Mor-gan ve Wilson (17) ise İsıkoçyada H.gallinae'nin yayılış nisbetini % 82,3, A.galli'yi % 11,1 bulmuştur.
Bu iki para:zite ;karşı bir çok ilaçlar denen,miş ve ,başarılı sonuçlar alınmıştır. Aekert ve Graham (1) piliçlerin her ıkıg. weut sikletine 10 GC.
hesaplıyarak verdiği Tetrachlorure de caI"bone neticesi A:gıılli'nin tama-miyle elimine olduklaırını :ve fakat sıÜrünün % 25 inin bu dozdaki tedavi ile öldüğünü bildLrımekte, her kg. vücut silkletine 4 cc. Tetrachlomre de carbone hesaplanarak verilmesini tavsiye etmeiktedir.Barger ve Card'a gö-re (4) Buekley ve Cram tavuk askaritlerinin teda'Visinde Tetrachlorure de carbone ve Tetrachlorethylene kullanılmasını tavsiye etmektedirler. Hall
ve Wehr (12) ise genç tavukların Askaritlerinin tedavisinde daha emni-yetli olması bakupından Tetraohlorethylene'i tercih etmektedirler. Alicata
(3) da tavuk Asıkaritle ri ne ka,rşı Tetraclılorethylene'in kullanılmasını tav-siye etmektedir. Mc. Dougle ve Durant (16) Askaritlere karşı tütün tozu-nun verilmesini bildirmekte, Hurd (13) iiSe bunUn yerine Nicotine ihtiva eden kapSlÜllerin daha iyi netice verdiğini anlatmaktadır. Morgan ve Haw-kins (19) de tütün tozu yerine Nicotine, Tetrac!hlorure de caroone veya İodine vermicide verilmesini uygun bulmaktadırlar. Roberfs (21) Nkotine
sulphate'ın tavuklardaki Ascaridia. ıgalli enfeıksiyqnlannda % 82,5 bir te-sire malik olduğunu anlatmaktadır. H. Ş. Oytun (20) Thymol'ün tavuk Askaritlerinin tedavisinde en ziyade tavsiye edilen ilaçlardan ıbiri oldu-ğunu yazmaktadır.
, Heteraikis gallinae'nin tedavisinde Phenothiazine'in en müessir ilaç olmasında bir çoık müellifler (9,20) müttefiktirler.
. Leiper (15) Piperaz;ne ve bazı bileşiklerinin tavuklardaki A.galli'yi elimine etmekte tes1rli olduğunu, daha az nis1bette ise CapilIaria ve Hete-ralds'lere tesir eHiğini bild~rmektedir. Biz de araştırmalarımızda Pipera-zinecitrate'm .bazı konsantrasyonlarının A.galli'ye mü€ssirolduğunu ve onları taJlllamen elimine ettiğini gördük. ilacın Heterakis gallinae'ye te-sirini ise % 12,5 olarak tesbit ettik. Deney hayvanlarımızda _ Capiilaria
TAVUKLARDA PİPERAZİNE CİTRATE
mvaziyonlanna tesadüf etmediğimiz için ilacın i!Ju türparazitlere tesİrİni tesbit edemedik. Sloan ve arkadaşlan (24) 3 aylık ipiliçlerin her kg. vücut sikletine 1000 mg. hesap ederek verdikleriyriiıksek Piperazine adipate do-' zundan müt~vellit ,bu hayvanıarda ikötü bir hal. müşahede etmediklerini bildirmektedirler. Çalışmamızda en yüksek doz 'Olarak her galon İçme su-yuna 16000 mg. Piperazİne citrate'ı Have ederek 60 .saat müddetle ver-diğimiz iki piliçte biz de kötü ,bir 'hal :mıü'şahede etmişdeğiliz. Bradley (6) Piperazine dtrate'la tavuklar üzerinde yaptığı tedavi deneyleri sonunda, bu ıIa<:ın kullanılmasından ötürü tavukların su ve yem ist1hlakinde kötü bir hal :görülmediğini yazmaktadır. Aynı ilacın muhtelif konsantrasyonlar halinde kullanılması neticesi hiız de tavukların su istihlaklerinde bİr
azal-ma görmedik. Aynı araştırrcı (6) her ga10n içme suyuna 8000 mg. Pipe-razine citrate hesap ederek 60 saat müddetle yaptLğı tedavi sonunda, bun-ların otopsJerinde h€r bir hayvanda 0,24 olgunlaşmamış Ask~it miişa-he de ettiğini, buna mukahil her galon içme suyuna 6000 mg. Piperazine citrate hesap ederek 24 saat müddetle verdiği diğer sürünün otopsisinde her piliçte 0,85 olgunlaşmamış ve 0,14 kemale gelmiş Ascaridia galli gör-düğünü ibildirmektedir. 3 numaralı .cetvelde de -görüldüğü veçhile biz her galon içme suyuna, 6000-16000 mg. Piıpiırazine citrate ilave ederek elde ettiğimiz muhtelif konsantrasıyonlarla tedaviye ta!bi tutulan piliçlerin hiç birinde ne olgun ve ne de kemale ,gelmemiş A. ,galli'ye tesadüf etmedik. Buna mukabil yukarda bildirilen dozlardan daha aşağı nisbette Hacı haiz konsantrasyonlarla yaptığımız deneyler net1<:esinde ise bütün vak'alarda A.galli'ye raıstladık. Shumard ve Eveleth (2,2) her ga10n içme suyuna 8000 ve 16000 mg. Piperazine dtrate ilavesi sonucu elde ettikleri neticelere göre, her iki konsantrasyonda tedavi edilen tavwklarınotopsilerinde A. galli 'görme'diklerinibildirmektedirler. Biraz evvel de arzettiğiJIniz gibi biz her galon İçme suyuna 6000-16000 mg. Piperazine citrate ilave edilen konsantrasyonlarda tedaıvi edilen pil:çlerin obopsilerinde A.galli'ye rast-lamadık. Aynı araştırıcılar (22) her galon içme suyunda 8000 mg. Pipe-razine citrate'la bir gQn teda,vi edilen ~ tavuğun ibir1sinin, 2 ,gün tedavi edilen 3 tavuğun hepsinin, 3 gün tedavi edilen 3 tavuğun hiç birisinin ve 4 gün tedavi edilen 3 hayvanın birisinin hala H.gallinae taşıdığını gör-müşl~rdir. Biz her galon içme suyunda 2000-16000 mg. Piperazine ci1r rate konsantrasyonunu 60 saat müddetle verdiğimiz 8 horoz üzerinde yap-tığ1mız deneylerde yalnız galonda 8000 mg. Piperazine citrate konsant-rasy<mu taşıyan ilaçla tedavi edilen 4 numaralı hayvanın H.,gallinae'yi elimine ettiğini (% 12,5) müşahede ettik.
Shumard ve Eveleth (23) in 1956 da yaptıkları son bir araştırmada vardl'kları kanaate göre, A.galli'ye karşı Piperazine citrate'in en az tesirli dozunun her galon içme suyuna 2000-4000 mg. hesaıbedilerek yapılan 25
konsantrasyonundan elde edilmektedir. BizIm deneylerimizde ise, tavuık-lardaJci A.,gaIli'ye karşı en te'sirli doz, hergalona 6000 mg. Piperazine citrate ilavesiyle elde edHen içme suyu konsantrasyonundan if;!!baren
baş-lamaktadır. •
Jones {14) gerek Prperazine adiıpate ve gereikse Pipera"rine citrate'in tavuklardaki A.galWye tesIrli olduğunu, buna .mukaıbil H.ıgaIlinae'ye karşı maihdut ıbir etkisi buhİnduğunu ;bildirmektoedir. Piperazine citrate ile yap-tığımız deneyler !bugörüşü teyid etmektedir. A ..gaIIi'ye tesİri belirli koil-santrasy'Ondan itibaren % 100 olan Piperazİne citrate'in, H.galIinae'ye ancak % 125 niSbetinde bir etkisini ırnüşalhede ettiik.
Bu d'eneylerilllİeden elde edilen s{)lluıçları dikkate alırsak, Pipera-zine citrate'in hergauon, içme suyuna 6 ,gr. ilave etmekle. elde edilen kon-santragyonunu tavuklara 60 saat vermeikle, !bu 'hayvanlardaki A.ıgaIli in-vaziyonlarının tedavisinde % 100 bir netice elde edildiği kanaatine var-maktayız,
H.gallinae'll'İn A;galli. ile :beraber1bulunduğu vak'alarda ise, en te-sirli tedaviniıi Piperazine dtrate ve PhenotJhiazine'in müıştereken kullanıl-ması neticesinde elde edilelbiIe~eği fiıkrindeyiz .
•
. 'Ö ZET1 - A.rgalli ve H.ıgaJlinae'ye dünyanın bir ç:()lkyerlerinde 'Olduğu giıbi yurdumuz tavuklannda da sıik sık tesadiiif edilmektedir.
2 - A ..galli'ye karşı P]perazine citrate'in (Piperex-Squibb) tesiri, mezkur ilacın tavukların her ,galon içme sularına 6 gr. ilavesiyle ~lde edi-len .konsantrasyıonundan itiıbaren görü1melktedir. 60 saat müddetle bu kon-s,!ntraosıyonda verilen İlaç, A.galli'nin % 100 nishetiınde tedavisine ,kafi gelmektedir.
3 - Tedavi deneylerine tahi tutulan 8 ,genç 'horoızun yalnLZ biri-sinde (% 12,5) H.gallinae'yi eJ.ıİ!mineedebild-ik. Bu hayvanın her galon iç-me suyuna 8 gr. Piperazine c.trate ilaıve etmek 've 'bunu 60 saat vermekle yukarıdaki netice e,lde edilmiştir: Bu sonucu dikkate aldığımız takdirde ilacın A.ıgalli'de 'Olduğu şekilde; H.galIinae'ye kaı'şı yüksek hir tedavi değeri taşımadığı mü-şarhede edilmektedir. Kanaati.mizce tavukların A.gani ve H.,gallinae'den müteve1lit mrü!ştereik invaziyıonlarda tam tesir, Piperazine citrate ve PhenothiaZİıne'in mÜişotereken istimali ile elde edilebilir. Bu hu-susta ileride yapmayı tas'arladl'ğrml'z deneylerin SiOnuçları meslekdaşları-ımza ayrıca bildirilecektir.
SUMMARY
1 - As seen in 'many ,parts of the world, we frequently find Asca-26
TAVUKLARDA- PİPERAZİNE CİTRATE
ridia galli and Heterakisgallinae infedions oı( dlri:ckens in Turkey.
2 _ The minimum efiedi've dose of Pipera,zine citrate (P1perex-SquilJb) agaiİıst A:scaridia galti can be ootained 'by adding 6 gr. of the drug to 1 gallon of. drinkinıg water of dlıkkenıs and administrating for 60 h()urs.
3 - Only 1 out af 8 experiment cockerels (% 12,5) eliminated Heterakis gallinae with the CQncentration of 8 gr. of P1perazine citrate in
1 gallon of drinking water. With these experiments it ha€' heen olbserve<! that' Pi'pe'rwne citrate is not very eff&tive against Heterakis gallinae of dhickens. We h2lieve tlhat a comibination af Pperazine citrate and Phe-nothiazine ,wil1be very effective against botJh A.-gallıiand H ..gallinae infec-tions of dhickens. The results of our experiments witJhtJhe above menti-~>nedcomll>inatiıonwill bepuıblished Iater.
LiTERATÜR
1 _ ACKERT, J. E. ve G. L. GRAHAM. The ed1f:caqy
ro
caor'bon tetraclıloci<ie in roundwOTm ooIitrol.. P<ıu:ltry SeL, 14, 228, 1935.2 _ A.KPINAR, C. I:mıproving the pouftry in:du,5'try i,n Turkey. Pouıt:-y Sei., '9, 252. 19!i>3.
3 _ A'LicATA, J. E. Prevenitian and tre.atment of pa'ralSite.s in poultıry and swine. Agr. Ext. Ser, RonQluluı, 1952..
4 _ BARGER, E. H. ve .L. E. CARD. Dioo:ı:ses a,nd paıraısites of pouUry, Sixth edi-ti~m. Lea ve Feibigcr, PJi,la<lelphia, 315-322, 1948.
5 _ .BATU, S. Öze[ ZoI(}t€lkni. Dew, dI(Jımıuz,taıvuık ye~ıtİ'rm€lsi ve biometri:k, An •.. ikal'a Üniıve:"sitesi Bas:ıme'Vil Ankacr-a, 42-43, 19'51.
6 _ BRADLEY, R. E. OibseT'Va.t1onlSon tlh.e an'tlhelınintk €\ffeet olf Piperaa.:ine dt.. rate in, clıicke'lls. vet. Med., 50, 444, 1955.
7 _ :EDGAR, S. A. ve WiLLiAM WALSH. Antihel.mdıntic ~tiviJty
ro
sodiuım £luünde in cıhickens. Poultry SeL, 27, 525, 1948.8 _ EDGAR, S. A. A pfebninary ciheok list ()if ;paras~teso'f some domestiefowla of Alaıbaıımı. PouUry Sei., 32, 949, 1953.
9 _ EDWARDS, J. T. Pihen<ı,t'hiaziınc 1942-46. A reviewand bi!blilO'ga'Pl1s. The tmp. !Bur. An,. HeaL Weyfbridı,ge .. 19. 1947.
10 _ Egg prıo<i".l('ltion in 1955 and current <.ihi'Cken nuıınıbers in !>peciıfied oountries. Poultry SeL. 12 116. 19'56.
II _ FOSTER, A. O. ve F. D. ENZiE. PhenGtllüarzine fnr t!he control of livestoek 'Parasİtes. U. S. D. A. AJ.g,r.Res. Ad. 1949.
12 _ HALL, W. J. ve E. E. WEHR. D:se3scs aın<l paraısi1es of pou1tI'Y. U. S. Depart-ment of a,griew!ture. Farmer's buJl~,tin No. 1€52. Wa>Slhinlg(l()n.D. C, 78-82, 1949. 13 _ HURD, L. M. Modern poultry farınıinıg, iFl()urtlh ed~tj'On, The Macmillan C{)mp.
ıNew Yo:ı1k. 462-464, Hl156.
14 - JONES, L. M. AnliheliIllint1c Cheraıpy. İowa. Vet., 28, 26, 1957.
15 _ LEiPER. J.W. G. The Pipe"az'ne 'COmpou.nd V. 19. for the remC!Val Ascarİ!S and Oesoplhrugootomıum fmm the p.iıg. Vet. Ree., 66, 5;£'6, 1954.
16 _ McDOUGLE, H. C. ve A. J. DURANT. C{)(ffiffi'OIl internal and external parasi-27
8-10, 1949.
-ı7 - MORGAN, D. O. ve J. E. wiLSON. Oh.sıeT'Vaıt.iom;on the Helminilli parasite oıf poultry in Scotland. J. Helmintih., 16, 165, 1938.
18 - MORGAN, D. O. ve J.E. WiLSON. The ocC'u,r€'l1.Ce()if Hetera1kis gaıHinae i
:po'IlJ1trya;nd irts relation to disea,se, :breed andoo other Helminths. J. Hel minth., 17, 177, 1939.
19 - MORGAN. B. B. ve HAWKiNS,P. A. Vet€'l'inary He Imi ıı:tJllO'lolgy,3 rd printing !Bu~gess publis!hirug Oomp., Minnea'P'o1İ's, 283-288, 1953.
20 - OYTUN, H. Ş. G€nel Pa,r.azi:loloji' ve He Imın toloj i, 2 ci talbı, Anlkara Üniver sitesi BaıSımev:i, Ankara, 358-362, 381-384, 1953.
21 - ROBERTS, F. H. S. Studies on the biol()ıgy and control <xl'tıhe large roundwor of fowls Ascaridia galli (Sclıranık 1788) Th'eeborn. 1923. Depant. of Agr. an StoCk. Queenslanıd, 1937.
. 22 - SHUMA'RD, R. F. ve D. F. EVELETH. A pre1iıII1İna!'Y. reıport on tlle anthel-mintic action of p1perae;İ,ne citrarte on Ascaridia galli and Hetera,kis gaJlinae
i in hens. Vet. Men., 50, 203, 1955.
23 - SHUMARD. R. F. ve D. F. EVELETH. Fumıher 5tuıd.i'es on tıhe a.nthelmintic action of piperazi'ne citrate. Vet. Med., 51, 515, 1956 .
. 24 - SLOAN, J. E. N., P. A. KİNGSBURY ve D. W. JOLL Y. Preliniinary trials with piperazine adipate as a ve-terinary a nthelmin tic. Jour. Pl'harm and PharmacoL,
6, 718. 1954. •
25 - SPREHN, C. E. W. Lelhrlbueh der Heljffi:in~lhoJ.o;gie, Verlag von GebıiieJcr !Borntraeger, Berlin, 529-530, 549-651, 1932.
26 - TODD, A. C. The nature of Hel:ın.in,th infestatüıns cılıiekoos in east Tennessee. Pouıltry SeL, 25, 424, 1946.
27 - TODD, A. C. HeLmLnili infecti'Oll's in chick.ens from Tennesısee. Pou.ıtry SeL, 26, 469, 1947.
. 28 - TODD, A. C. Worm paırasites <xl'Tennessee chiıcıkens. The Unw. of Ten!!. Agr. Exıpt. Bull. illO. 205. Knox:vill.e, 1950.
'29 - TODD, A. C. Effect of aıntibiotic a.gents UJPon experimental Ascaridia galli infectionlS in cJıicfkens. Poultry Sei., 30, 763, ,1951.
30 - TODD, A. C. ve K. P. HOLLiNGSWORTH. Rost. sex as a factor in development ıof Asearidia gaHi. ExpıH. Parasitol., 1, 303, ıg.52.
31 - TOLGA Y, N. Ankara ve ei;varı talVU'ldarl'nda telSadüf edilen baırsaik Nematod'lan !Üzelfinde sısteımatiJk araştırm.alar. Dok1ora tezi, Anik-ara Ün:wersiıtesi Basımevi, 1957 .
. 32 - WEHR,E. E. ve J. F. CHRisTENSEN. «internal para'sı,tes di PD"..ı1try». Keeping livıes100k healtlhy, U. S. D. A. Was!hil16a1;on, D. C.. 1007-1035, 1942.
33 - WEHR, E. E. ve Louis G. OLiviER. Limitations of Phenothiaz:ine in the control of cecal worms and Blacldıcad diseases of tur!keys. Poultry SeL, 25, 199, 1946.
34 - WEHR, E. E. «Nematodes and: acanlt!hO'C'CPhalids olf po-ultry». Diseases of :pou.Hry, Sooo.nd edition, tJıe İowa sta-te College Pooss, Ames, İowa, 784-789, 1948.
