Tekstil Fabrikası Atığının Cyprinion macrostomus, Karaciğer, Böbrek ve Kan Dokusuna Olan Biyokimyasal, Histopatolojik ve Genotoksik Etkisi

(1)

SAU Fen Bilimleri Enstirtisü Dergisi 7.Cilt, l.Sayı (Mart 2003)

Tekstil Fabrikası Atığının Cyprbıio1ı macrostomus. Karaciğer, Böbrek ve Kan Dokusuna Ola Biyokimyasal, Histopatolojik ve Genotoksik Etkisi Y.Çiğremiş, M.Gaffaroğlu, K.Erdoğan, Y.Tiirköz, E. Yüksel, M.Ytlmaz, H.R Ydmaz

TEKSTiL FABRİKASI ATIGININ

_{Cyprinion macrostomus,}

KARACİGER,

BÖBREK

_VE

KAN DOKUSUNA OL.AN BİYOKİMYASAL,

HiSTOPATOLOJiK VE GENOTOKSİK ETKİSİ1

Yılmaz Çiğremiş, Muhammet Gaffaroğlu, Kenan Erdoğan,

YusufTürköz, Eşref Yüksel, Muhittin Yılmaz,

H. Ramazan Yılmaz

Özet

- Bu araştırmada; 3 yaşındaki Cyprinion

macrostomus' lar 10 ve 35 gün boyunca o/o2,5' lik tekstil fabrikası atığı içinde yaşatıldılar. Sonuçta; 35

günlük grupta karaciğer ve böbrek glutatyon (GSH) konsantrasyonları kontrole göre anlamlı şekilde azalırken 35 günliik grubun karaciğer ve böbrek malondialdehit (MDA) konsantrasyonlan kontrole göre anlamlı şekilde artmıştı. 35 günlük grubun karaciğer dokusunda vakuolcr dejcnerasyon şeldinde nekrozların oluşması gibi histopatolojik değişimler gözlendi. Mikronukleus sayısında anlamlı bir artış aynı grupta da gözlendi.

Anahtar Sözcükler-Tekstil fabrikası atığı, Balık, Karaciğer, Böbrek, GSH, MDA

Abstract - In this study, 3 years old Cyp,.inio�ı tnacrostomus kept in 2,5 o/o of textile factory 'vaste \Vater for 10 and 35 days periods. In the results; the concentrations of glutathione (GSH) in liver and kidney in 35 days group were significantly ıo,ver than controls, on the other hand, the malondialdehyde (MDA) concentrations of Iiver and kidney in 35 days group were significantly higher than the controls. Histopathological aıterations such as necrosis \Vith vacuolar degeneration in liver were also observed in 35 days group. A significant increase in the number of micronuclei (MN) were also observed in the same

group.

Key Words-Textile factory waste water, Fish, Liver, Kidney, GSH, MDA

'Bu çalışma 4-7 Eylül 2002 tarihinde Malatya'da yap1lan XVI. Ulusal

Biyoloji Kongresinde poster olarak sunulmuştur.

'(.. Çığremiş, M. Gaffaroğlu, K. Erdoğan, E. Yüksel) M.Yı1maz, İnönü

Univ. Fen Ed. Fak. Biyoloji Böl., MALATYA

Y. Türköz, İnönü _{Üniv. Tıp Fak. Biyokimya ABD, MALATYA}

H.R. Yılmaz, Süleyman Demirel Ün i\. Tıbbi Biy. ve Genetik ABD, ISPARTA

230

ı.GİRİŞ

Yeryüzündeki sulann büyük bir çoğunluğu petrokimyasal atıklar, metal ve tekstil fabrikası atıklan gibi bir çok atık çeşidi ile kirlenmektedir. Boya fabrikası atıklan suların kirlenmelerinde başlıc

a

kaynaklardan biridir. Yüksek miktarlarda ağır meta

l

leri içeren bu atıklar, bir çok toksik materyali de içine almaktadırlar. Endüstri orijinli atıklar bitki ve hayvan hücrelerinde zararlı etkilere neden

olmaktadırlar

[ 1].

Özellikle su canhları bu atıklarda bulunan ağır metalleri

dokularında biriktirebilmekte, dolayısıyla onJan besin olarak tüketen insanları da etkileyebilmektedirler

[2-8].

Ağır n1etaller ortamlarda toksik konsantrasyonlarda birikebilir ve ekolojik hasara ·n eden

olurlar.

Su� sedimentlerde ve diğer organizmalarda ağrr metallerin yüksek seviyede birikimi çoğun

l

ukla sanayü kirliliğine

bağlıdır

[ 4-6].

Tekstil sanayiinde 3000 farklı boya kullamlmakta ve bu

hayalann 1500 'ünden fazlası canlılarda gen oto· �ik etkiye

neden olınakta ve ağır metal toksitesi de yapmaktadrrlar

[2, 9-12]. Bu atıklar bitkilerde eşey hücre

l

erinde anoın-ıalliğe neden olmakta [10], ayrıca kromozClr

anomalileri de şekillendirebilmektedirler [13]. Bu atıldar

canl1ların antieksidan sistemlerini bozarak aşın miktarda

serbest ra

d

ikal oluşturarak oksidatif hasar meydana getirebilrnekte, ayrıca doku

l

arda dejenerasyon ve

genetoksik etkiler oluşturmaktadırlar [ 1 1, 14]. Sanayi atıkları canlılarda kanser riskini de aıtırabilmektedir [15

]

.

Malatya ilindeki _tekstil fabrikalannın atıklan doğrudan

Karakaya Baraj Gölü' ne bırakılmaktadır. Bu araştınna: tekstil fabrikası atığının Karakaya Baraj Gölü 'nde yaşayan bir tür olan Cyprinion nıacrostomus'un karaciğer

ve böbrek dokusuna olan etkisini biyokimyasal ve

histolojik olarak ortaya koyabilmek ve kan dokusundaki genotoksik etkileri gözleyebilınek amacıyla yapılmış olup bir ön araştırma mahiyetindedir. K_onuy

l

a ilgili ilen düzeydeki çalışmalarımız devam etmektedir.

(2)

SAU Fen Bı1imJeri Enstitüsü Dergisi

7 .Cilt, l.Sa)'1 (Mart 2003)

Tekstil Fabrikasi Atığının Cyprinion macrostomus. Karaciğer, Böbrek ve Kan Dokusuna Olan Biyokimyasal, Histopatolojik ve Genotok.�ik Etkisi Y.Çiğremiş, M.Gaffaroğlu, K.Erdoğan, Y.Türköz� E. Yüksel, M.YıJma� H.R. Yılmaz

II.l\1ATERYAL VE l\1ETOrf

Karakaya Baraj Gölü'nden yakalanan balıklar, oıtama uyun1 sağlamalan için dinlendiı·ilmiş çeşme suyu bulunan akvaryumlarda bir hafta boyunca bekletildiler. Balıklar,

her _{grupta 15 adet olmak üzere kontrol,} 1 O ve 3 5 gün atık

uygulanan üç gruba ayrıldı. Arıtılmamış fabrika atığı süzüldü ve başka hiçbir işlemden geçirilmeden, denenıeler sonucunda elde ettiğimiz en uygun doz olan %

1.5 _{oranında sulan dırılarak balıkların yaşam ortamına} 1 O

ye 35 gün boyunca her gün uygulandı.

U

ygulamanın

sonunda, tek bir örnek teşkil etmesi amacıyla 3 yaşındaki balıklar araştuma için kul1anıldı. IIayvanlardan karaciğer, böbrek dokuları ve kuyruklarından kan dokulan alındı. Karacioer dokusunun bir kısmı histolojik inceleme için, b diğer geri kalan kısmı ise i\1DA ve GSH analizi için laıllanıldı. Böbrek dokusundan da MDA ve GSH analizleri, kanlardan da MN _{incelemesi yapıldı.}

% ₄� lük formaldehit ile fikse edilen karaciğer dokusu

parafin bloklara gömüldü. Mikrotom ile 5 ıım' lik kesitler alınarak, hematoksilen-eozin boyama yöntemi ile boyandı

ve ışık mikroskobunda incelendi. Lipid

peroksidasyonunun bir göstergesi olan MDA, U _ebiyama' nın metoduna göre çalışıldı [ 16]. Okunan absorbanslar

ı ı ' ' _{3 3 tetramethoxypropan ile hazırlanan standart}' grafıkten değerlendirildi, sonuçlar nınol/gr yaş doku

�

_{larak verildi. GSH, Eliman metoduna göre tayin edildi} [ 17]. Glutalyon standart grafiğinden, spek1:rofotometrede

okunan absorbanslann değerleri belirlendi ve sonuçlar J..LmoVgr yaş doku olarak gösterildi. Sabti' nin yöntemiyle kan preparatlanndan MN _{testi yapıldı [2].}

Araştırma sonuçlannın istatistiki değerlendirilmesi student's t testi ile yapıldı. Veriler, ortalama + standart

hata olarak gösterildi.

Ill.BULGULAR

Yapılan analizierin sonunda; karaciğer GSH düzeyi kontrolde 8±0,18 J.!mol/gr yaş doku, 35 gün atık uygulanan grupta 3,5±0,

1 1

_{J.Lmollgr yaş doku olarak tespit} edildi (P< 0.05). MDA konsantrasyonları ise, kontrolde 57::::4 nmoV gr yaş doku, 35 gün atık uygulanan grupta 173±12 nmoll gr yaş doku olarak bulundu (p< 0.05). Böbrek GSH oranı kontrolde 5,3±0,13 JlmoVgr yaş doku, 35 gün atık uygulanan grupta 3,2±0, 14 J.LınoL'gr yaş doku (P< 0.05), MDA oranı kontrolde 343±284 nmol/ gr yaş doku, 35 gün atık uygulanan grupta 752±56 nmoll gr yaş doku idi (p< 0.05). Kontrol grubunda ı _{,25±0,37 MN'lu}

eritrosit, 35 gün atık uygulanan grupta 5,43±0,46 MN' lu eritrosit mevcuttu (P<O.OS) (Tablo 1, _Şekil ı, ₂₎

Karaciğerin histolojik incelenn1esi sonucunda, 35 gün boyunca atık uygulanan grupta nekrozlar, hücreler arası boşluklar tespit edildi (Şekil 3, 4, 5, 6). Atık uygulaınasının 1 O. günündeki analizlerde, MN _{sa yılan}

hariç diğer paramatrelerde anlamlı bir fark bulunamadı.

Tablo l: Kontrol ve Atık Uygulanan Grupların Karaciğer, Böbrek GSH, MDA ve Kan Eritrosit MN Oranlan

Kontrol (n=l 5) 1 O.gün (n=15)

Karaciğer GSH 8±0, 18

(J.ıınol/gr yaş dokuJ •

Karaciğer MDA 57+4

(nmol/gr yaş doku)

BöbrekGSH 5,3±0,13

( Jlmollgr yaş doku)

Böbrek Iv.ID _A ₃₄₃₌₂₈

(nmol/gı-__yaş doklı)

MN _{( 1000 eritrositteki sayı)} _1,25±0,4

.

Veriler, ortalama= SH olarak gösterı ldı.

8,2±0, ı

56±3

5,5±0,08

33 1±13

3 75±0 ' ' 5*

*Kontrolle karşılaştınldı, p<0,05 seviyesinde istatistiksel açıdan anlan1lı idi.

231 35.gün (n=15) P Değeri 3,5±0,1 * p<0,05 173±12* p<0,05 3,2±0,14* P<0,05 752±56* P<0,05 5,43±0,5* p<0,05

(3)

SAU Fen B: li ml en C.nstı tü s Ll Dergi sı

7.Cilt. 1 .�ayı (Mart2003)

Tekstil Fabrikasi Atığtnm Cypriniun macrostomus. Karatiğ�•-, Böbrek ve Kan Dokusuna Olan

Biyoki ıny asal, Histopatolojik ve Genotoksik Etkisi Y.Çiğrcmiş, M.Gaffaroğlu� K. Erdoğan. Y.Türkl)L, E. Yüksel, M. Yılmaz, H.R. Yılmaı

..

1

ı

l

ı

1

... O> -o E o ... ..::t:. -E -- .... .. - --· -·� ·. - . �- ··--

J

. .-_{.. ---} _{.. ,..--,_,. ..}..

.

1

.,....,...-- .. --- ·-ı J ... -·-- ..

-·--·�·-·

·

·i

-..---.. .---· . - -ı ·-. _J KatJd 10gJı

Atık L.yg.iare SCresı

Şek_{il 1:}_{Karacı��rvı:}I::Jöbıekdukulaıının üSll oıanluıı

• •• •_. ,, .� � . !;· . l . ıltt .... . -*- ·1 ' l· - ... - ·Y.. � . . � . ... ·" �:;:; ... ."\!

�ekil 3 Kontrol grubu balıkların karaciğer _{dokusu. Hepa1usıtleı}

<.luzgOn b1r mimaride yt.:r1eşnıiş, nekruz Yl: vakuul't.:r yuk

(hematuksılı.:ıı-t:�ot.in _boyaırıa)_{X 700} 232

1

. --·� -- -. ·- - . - . -- ·---·- -�--, ... -l•l , ... ' ' .. ' •• .... .. ···ı .. ' --··· -···· ... ···t , ._{• '" \ou-} _,_.,,_.._... +·••-• _.,. -· ,_. .•• ..._fA• ol•• .. -�tıd 10.giı _35.� AA t4Jja ra 8..resi - . 1

.t<aaj

ğJ

I

OE!lle<

_{- - J}

!

ı

l

ı i . w ı c

Şekıl?· Kurarığe�· ve Böbrek dokularımn _MDA_oran:arı

, .

�Lk _{ı' ..ı Kuntrol}_{grubu lJ&Iıkların} karaciğer _{dokusu. Hepatositler}

JUL[!i'ın bır ını·narıde yerle�miş, nekroz ve vakuoiler _yok

(4)

SAU Fen Bılimleri Enstitüsü Dergisi

7 Cilt. l.Sayı (Mart 2003)

Tekstil Fabrikası Atığın1n Cypritı;on nıacrostomr1s. Karaciğer Böbrek Ka D

n· ki

�

yo myasal, Hıstopatolojik ve Genotoksi k Etki . . ' ve n okusuna Olan

Y.Çiğremiş, M.Gaffaroğlu, K.Erdogan, Y.Türköz, E. _{Yüksel My 1} _H sa

' · ı maı, .R. Yılmaz 1,.'"': .. � -t ı:' .. ,�..,· .. . ... -,. !

�ekil 5: 35 gün boyunca atık uygulanan gTubull karaciğer dokusunun

görünüşü. Hepatositlerin düzgün mimarisi bozu lrnuş ve hücrelerde

deJenerasyon (D) başlam1ş, vakuo1ler (V) oluşmuş (hematoksilen ee>zm boyama) X 700.

IV.T ARTIŞ.l\1A

Çeşitli etkenlerle (fabrika atıklan, ağır metaller,

kimyasallar vb.) or_gani_z_mad_a _{aşırı n1iktarda oluşan}

reaktif oksijen türleri, membran lipidleri

,

proteinler ve

nükleik asitleri içine alan biı çok nıolekülde oksidatif

hasara neden olınaktadır. Bu türleıin zararlı etkileri

hücresel antiaksidan savunma sistemi ile kontrol

edılınektedir. _{Organizmada süperoksit} _r_ad_i_k_a_lin_i_n _aşırı

üretiıni lipid peroksidasyonuna neden olur. Toksik

ı na d delerin bir çoğunun zarar h etkisi memeli

organizınalarda biotransfoın1asyonları boyunca oluşan

re aktif ürünlerinden kaynaklanmaktadır. Organizmada

toksik metabolitleri inakti ve eden ve yakalayabilen

koruyucu sistemler vardır ve böylece dokularda bu

ınetabolitlcrin _birik_i_n_ıi _ve _{toks1siteleri} _{önlenm iş}

olnıaktadır. GSI-1 endojen ve eksojen kaynaklı toksik

kinıyasallara k_{arşı hücresel savunnıa sistenrinde önemli}

b ir ro 1 oynar.

Bu araştumada; 35 gün boyunca tekstil fabıikası atığı

uygulanan b alıkların karaciğer ve böbrek GSI-I oranlarının

oldukça _{a7aldığı, her iki doktıda da MDA oramnın önemli}

derece artnuş olduğu tespit edildi. Serbest radikal

üretiminde bir _artma _ve antiaksidan _{savunnıa sisten1inde}

bir azalına _{patolojik bozulmaların} _{oı1aya çıkn1asında}

öneınli bir rol oynar. Karaciğer dokusunun histopatolojik

olarak incelenmesi sonucunda dokuda lezyonlar, kanama,

hepatositlerde ve ınerkezi ven endotelinde bozulınalar

görüldü. _Balıkların eritrositlerinde ise kontrol grubu ile

karşılaştırıldığında MN oluşumunun arttığı b elirlendi.

233

Şekil 6: 35 .

��-

�

oytmca

�b

k . uygulanan grubun karaciğer

doku

�

_unun görun

�

şu. Hepatosıtlenn dOzgün mimarisi bozulmuş

ve hucrel�rde de

�

enerasyon başlamış, vakuoller (V) oluşmuş

(henıatoksılen-eozm boyama) X 350.

Ağır _m_et_a_l _{toksisitesi ve} _{atıklarla ilgili çalışmalara}

b aktığımızda b enzer sonuçlarla k arşılaştık. Flora ve ark.

arsenik verd_ikle_r_i _{ratların karaciğer GSH 'ında düşme}

olduğunu ve karaciğer antiaksidan seviyesindeki azalmanın da

k

ar_aciğe_r_{de önemli patolojik bozulmalan} meydana getirdiğini bildirmişlerdir[18]. Atıleta bulunan

ağır metal toksisitesi düşünülecek olursa bu metallerin canlılarda doku hasarına yol açabileceği nitekim, civa 2

klorürürün aynalı sazanlann karaciğer ve böbrek dokulannda sitopatolojik bozulmalara yol açtığı [19],

thiodan verilen balıkların karaciğer dokularında dejenerasyon, bipertrofı, kananıa, mononuklear lokosit infı ltrasyonu meydana getirdiği ortaya konulmuştur

[20]. Al-sabti, bir tekstil boyası olan klorotriazin reaktif azo red 120 boyasının balık eritrositlerinde '\nlamlı şekilde MN sayısını artırdığını göstererek tekstil boyalarının genotoksik etkisine dikkat çekmiştir[2].

Yine boya fabrikası atıklarnın1 bitki tomurcuklarında

[

1

0],

petrokimyasal atıkların ise arnfibi larvalannda MN

oluşturabildiği

[ 1 1

], askeri fabrika atıklannın Salmo trutta 'da mikronukleus oluşumunu artırdığını bildiren çalışmalar da mevcuttur [8]. Tarımsal alaniardan

nehirlere kolaylıkla karışabilecek insektisitler olan endosülfan ve si_pe_rm_e_tr_i_nin, tatlı su balıklarında karaciğer _MDA _{oranını yükselttiği bildirilmiştir[21}�

22].

Bu araştınnalar, atıkların ve toksik kimyasallann

organizmaya olan zararlarını gözler önüne sennekte ve

bizim sonuçlarımızı desteklemektedir.

Vücuda alınan toksik maddelerin detoksifikasyonu büyük çoğunlukla karaciğerde gerçekleşir. Karaciğer endoplazmik retikulumunda yer alan sitokrom P450

sisteminin toksik maddelere maruz kalarak aşırı derecede

indüklenmesi serbest radikaller adı verilen oldukça reaktif n1oJekül1erin oluşn1asına yol açabilir ve oksidatif stres

(5)

AU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi

7 .Cilt, 1 Sayı (Mart 2003)

Tekstil Fabrikası Attğının Cypritıion mac1·ostomus. Karaciğer, Böbrek ve Kan Dokusuna Olan

Biyokimyasal, Histopatolojik ve Genotoksik Etkısi

Y.Çiğremiş, 1\f.Gaffaroğlu, K.Erdoğan, Y.Türköz, E. Yüksel, M. Yılmaz, H.R.Yılmaz

ı

b·ı·

J:.Iepatık

GSH

r

eaktif oksijen tür

ler

inin

o uşa

ı ır. .-ı '

.•

ı· . ı

temizlenmesinde ve de

t

o

k

sifikasyon

�nda .

�?e

�

ı 10

oynar.

Araşt

ırmamız n

et

ic

e

sind

e

.... tespıt

�

ttıgımız

GSH

azalması; fabrika a

t

ığ

ı

nın

karacıgerde

sıtokrom P450

y

o

lun

u

indükl

e

y

e

re

k

serbest radikal ol

u

şu

m

unu arta

m

as

ı

neden

i

yl

e

, GSH 'ın oksitlenmesinden veya G.S

!f

sentezinin inhibe edilmesinden kaynaklanmış ola

b

iln. GSH'ın azalmasına paral

e

l olarak artan oksidatif

stres

nedeni ile a

ş

ırı mi

k

tarda olu

ş

an Oı·-ni

n

m

e

m

b

ran

lipi

dle

rini

oksitleyerek

lipid peroksidasyonu o.luştu

r

ması

:tviDA

o

r

anını artırabilir. Antiaksidan dengedekı bozulma,

to

ksi

k

bileşiklere karşı hücre savunmasında bozulmaya, d

o

lay

ı

s1

y

la artan lip

i

d p

e

ro

k

sidasyon

u ile doku hasannın

oluşumuna neden olabilir.

Karaciğer GSH düze

y

lerinin %

20

ve

daha fazla oranda azalması doku hasannın

m

eydana

gel

me

sine yol açar [23, 24]. Bizim araştırmamızda ise GSH düz

e

yl

e

ri

kontrol grubuna göre yaklaşık

0/o 7

5

azaldığı göz önüne alındığın

d

a, ka

r

aci

ğ

erde mey

d

ana

gelen hasarlanmanın düz

e

yi

n

i tahmin etn1ek zor değildir.

Eritrositlerde �' ların atık uygulanan grupta artmış

olması, a

t

ığın kro

m

oz

o

mla

r

da

g

er

i

kal

m

a v

e

ya kır

ı

l

m

alar

me

ydana

getiren

bir g

e

notoksik et

k

i

y

e neden olduğunun

d

e

l

il

idir. Endüs

tr

iy

el

faaliyetler sonucu su

ve

topr

a

ğa

karışan bakır, besin zinciri

y

oluyla da o

r

ganizmalara

geçerek t

o

k

si

k

etki yapmaktadır. Bak

ı

r

kloıür'ün, Vicia

hirsuta

tohumlarında mitoz bölün meyi önenui derecede

baskıladığı,

doz

ve

zaman artışına bağlı olarak

kromozomal anormalliklere neden o

l

duğu

ve mitotik

indeksi

azalttığı

gözlenmiştir

[25]. Aynı şekild

e

endüstri

fabrika atıkları Allium cepa 'da ınito

t

ik indeksi azaltarak

ve kromozoınal

a

be

ras

y

anlara neden olmaktadır [26]. Bu

v

e

ril

e

r atıkların genotoksik

e

tkilerini ku

vve

tle

dest

ek

le

m

e

k

t

e

dir.

Tekstil sanayiinde kullamlan yaklaşık 1500

b

oya azo

grub

u boyalardır ve

canlılar üzerinde genetoksik

etkilere

sahiptirler

[2, 9], aynı zamanda bu boyalar ağır metaileti

de

i

ç

e

r

me

kt

e

di

rle

r.

Ağır m

etall

e

r ise canlılar için oldukça

zararhdu-lar.

Örneğin bir

ağır metal olan

civa, insan ve

hayvan

l

arda nefrotoksiktir [27]. Kadmiyum özellikle

b

ö

br

ek

kort

ek

sinin

p

roksimal tübüler hücrelerinde birikmekte ve

böbreğe

zarar vermektedir [28]. T

e

ksti

l

fabrika _{atıklarında} bolca bulunan bakır, glikolitik

enzimleri inhibe ederek e

ritrosi

t

mebranında lipid

pe

roksidasy

o

n

u

na neden olabilnıekte ve eritrositlerde

glutatyon konsantrasyonunda azalmayı da beraberinde getirmektedir [29). Görüldüğü gibi ağır metaller

canlılarda

b

ir

çok

za

r

a

r

lı etkilere

y

ol

açabilmektedirler.

Yine

su ortamlarına

k

a

r

ışahil

e

n

p

_es_tisi

t

ler

de

canlılara

to

k

sik

e

tki yapabil

ir

ler. ins

e

ktisitterin deto

k

sifıkasyonu sırasında oluşan metabolitler böbrek tarafından

detoksifiye

_e

_di

_l

_m

_e

_kt

_e

_d

_i

_r.

Bir

ins

e

ktisit olan sipermetrin tatlı su bahklanna uygulandığı

n

da

böbrek

_MDA

ora�lannı _{oldukça artırmaktadır (22]. Zirai alanlardan}

ne_{hırlere endosulfan kolaylıkla taşınmakta}

ve bir çok can

�

ıyı . da etkilemektedir. _Endosulfan

_bu

_doku

_l

_arda

oksıdatif stres _{oluşturarak lipid peroksidasyonunu}

234

artırmaktadır [21 J. Tekstil

fabrika

at

ı

klannın içerdiği

boyalar veya ağır n1etaller ya da su ortamlarına

karışması

mümkün olan pcstisitler organizrnalar için oldukça

zararlıdırlar. Bu toksik maddel

e

r öz

e

llikl

e

an

t

iek

s

idan

savunma s

i

s

t

emlerini

e

t

k

iley

er

ek oksidatif hasara neden

olabilmektedirler.

A

r

aştırma

n

nzd

a

gözlenen böbrek dokusunda ki GSH

azalması;

böbrekte özellikle

yukar

ı

da değindiğimiz ağu

metaller veya g

en

etoksi

k

etkiye sah

i

p olan tekstil

b

o

y

a

l

arı n

e

d

e

niyle ınitokondrial

el

ektro

n transport

zinciri

tarafından hid

r

o

j

en peroksi

t

ve süp

e

roksit gibi reah.iif

oksijen türlerinin hücresel üretiminin artnlaSı n

e

d

e

niyle

GSH' ın oksitlemnesinden dolayı olabilir. Yine özellikle atıkların içerdi

ğ

i demir n

e

deniyl

e su

ortamlannda yaşayan canlılarda radikal hasar

mey

dan

a

gele

b

ilmek

t

edir

.

Çünkü dernıri v

e

di

ğ

e

r g

eçi

ş metallerini

kul

l

anan Haber W ei ss ve Fen ton tepkimeleri reaktıf

oksijen tür_lerinin oluş

m

as

ı

na neden olmaktadır [14].

Oluşan radikal kaynaklı hasar ise antiaksidan sistemi kaç1n

ı

l

m

az olru·ak

etkileyebilmektedir.

GSH'ın azalnıasına paralel olarak artan oksidatif stres nedeni ile

aşırı miktarda oluşan o2·-nin

membran

lip

i

d

le

rini oksitleyerek lipid peroksidasyon

u

yapması, böbrek MDA oranını artınmş olabilir. Bu bağlaında; uy

gu

lanan atık

toksisitesi

ve

MDA artışı arasında

bir ilişkı

g

ö

rülnıek

t

cdir. Antiaksidan den

g

ed

e

ki

bozulma, toksik

bileşık

l

ere karşı hücre savunmasında

b

ozulmaya,

dolayısıy

l

a a

r

tan

l

ipi

d

pcroksidasyonu ile doku basannın

oluşumuna neden olabilir.

Karaciğerin histolo

j

i

k

olarak incelenmesi sonucunda

görülen nekrozlar, hepatositlerin normal dizilimlerinin

bozulnı.ası gi

b

i patolojik hasarlanmalar, fabrika atığının

antiaksidan sist

eı

ni

bozması nedeni ile

dokunun oksidatıf

hasara uğran11ş alnıasından kayna

k

lana

b

ilir

.

Sonuç olarak; tekstil fabrikası atıklannın, antıln:ıadan

ve

yükse

k

dozda sulara kanşmasının, serbest radikal oluşun1unu artırarak karaciğer ve

böbrek

dokulannda

l

ipid

peroksi

d

a

s

yonunu tetikle

d

i

ği ve

antioksidan sistenn

bozduğu, dokularda oksidatif hasara bağlı olanu. bozulnmlar

ı

neydana g

e

tirdiği, ayrıca atığın

g

enoto

k

sik

etkilere neden olarak bu canlılarda

aşrrı derecede

biyolo

j

ik

h

asa

r

larunalar meydana g

e

tire

b

il

e

ceği kanaatine

varıldı.

V.KA YNAKLAR

[ 1

]-

Son1ashekar, _{R.K., Gurudev, M.R., Ramiah, S.,}

Sematic cell ab

n

orma

l

iti

e

s induced by dye

n1anufactring industry waste water,

C

ytolo

g

ia, 50,

129_-134, 1985.

[2]- Al-Sabti, K., Chlorotriazine

reactive azo

red 120

textilc dye induces mi

c

ronuclei in

fısh,

Ecotox

Environ Saf., 47, 149-155, 2000.

[3 ]- Vogiatzis, A.K, Loumbourdis, N _{.S, Cadrniu}

m

(6)

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7.Cılt, l.Sayı (Mart 2003)

Tekstil Fabrikası Atığının _{Cyprinion11ıacrostotnus.} Karaciğer, _{Böbrek ve Kan Dokusuna}_Ol

.. . ... B�yokimy��aı, .. Histop.�tolojik ve Genotoksik Et

��

Y.(tğremış, I\1.Gaffaroglu, K.Erdogan, Y.Turkoz, E.Yuksel, M. Yılmaz H _{R y 1}

ı · · ı maz

nıetallothionein and glutathione levels in Rana

ridubunda,

aftcr

exposure

to CdC12, Arch Environ

Contam Toxicol., 34, 64-68, 1998.

[4]- Kalay, M., Ay,

Ö.)

Canli,

l'vl.,

Heavy metals

concentrations in fish

1issues

f

rom

the northeast

mediterranen sea, Bnll Environ Contam Toxicol.,

63, 673-681, 1999.

[5]- Gün1güm, B., Ünlü, E., Tez,

Z., G

ülsü

n, Z., Hca

vy

metal pollution in water, sediment and fıslı from the

tigris river in Turkey, Cheınosphore, 29 (1);

l

11-116, 1994.

[6]- Karadede,

H.,

Ü

n

l

ü, E., Concentration of some heavy

metals in water, sedinıent

and fish

species from

Atatürk

Dam

Lake (Euplu·ates), Turkey,

Chemosphere, 41, 1371-1376,2000.

[7]- Ünlü,

_E.,

Gümgüm, B., Concentration of copper and

zinc in fısh and sediments froın the tigris river in

Turkey, Chemosphere, 26,

ll,

205 5-2061, 1993.

[8]- Ayllon,

F.,

Suciu, R.,

Gephard)

S., Vazquez,

E.G.,

Conventional armaınent wastes ınduce micronuclei

in wild brown trout Salnıo trutta, Mutation Res.,

470, 169-176,2000.

[9]- Przybojewska,

B.,

An evaluation of the genotoxic

properties

of some chosen dyes using the

rnicronucleus

test in vivo, Mutation Res., 367,

93-97' 1996.

[

1 OJ-

Soınasheaker, R.K, Meiotic abnorınalities induced

by dye industry waste

\Vater

in Chlorophytum

arnaniense engler, Cytologia, 52, 647-652, 1987.

[111- Djomo, J.E.,

FeıTier, V., Bekaert, C.,

Amphibian

nıicronucleus test

in

vivo Uaylet test) to evaluate the

genotoxicity of petrochenıical waste \vaters, Bull

Eı1viron Contam Toxicol., 65, 168-174, 2000.

[12J- Brown,

D.,

Effects of colorants in the aquatic

environment, Ecotox

Environ

Saf., 13, 139-147,

1

9

8 7

.

l13 ]-

�ielsen, M.H., Ra

nk, J.,

Screening of toxicity

and

genotoxicity

in

waste \Vater

by

the use of allium test,

Heredi

tas,

121, 249-254, 1994.

[14]-

lsamah, G.K, Asagbo, S.O., Coker, H.A.B.,

Con1parative evaluation of the levels of some

antioxidant cnzymes and lipid peroxidation in

different fish species in to rivcrs in the

W

esten1

Niger Delta, Bull Environ Contan1 Toxicol., 65,

351-356, 2000.

llS]-

Mctcalfe, C.D., Sonstegard, R.A., Quiltiaın,

M.1\.,

Genotoxic activity of particulate n1ateria

1

in

petroleuro refinery effluents, Bull Environ Contam

Toxicol. , 35, 240-248, 198 5.

[ 16]- l.Jchiyama, M., Mihara, M., Deterınination of

n1alondehyde precursor in tıssues by thiobarbutiric

test, Anal Biocheın.,

86,

271-78, 1978.

[ 17]-

E

l

ı

nan, G.L.,

Tissue

sulfbydryl

groups, Arch

Biochem Biophys, 82,70-77, 1959.

[1 81-

Flora, S.J.S., Pant, S. C., Nlalhotra, P.R., Kannan,

G.M., Biocheınical and histopathological changes

in

arsenic-intoxicated

rats

coexposed to ethanol,

Alcohol, 14 (6), 563-568, 1997.

235 [19]-

Kazancı,

M.,

Ayvalı,

C.,

Civa 2 klorüre maruz

kalımş aynalı sa�

�

n

(Cyp��nus

c�rpio L,

ı

758)

balıklarının karacıger ve bobrek ınce yapılannda

gözlenen sitopatolojik değişmeler,

Gazi Üniv. Fen

B

i

l. Derg., 14 (3), 741-749, 2001.

(20]-

Cengiz, E.İ.,

Ü

n

l

ü

, E., Balcı, K.:

The

histopathological effects of thiodan on the liver and

gut

of Mosquitofish, Gambusia affınis,

J

Environ Sci

Health, B36( 1

)

,

75-85, 2001.

[2 1 ]-

_{P andey, S., Ahrnad,}

_I.,

_{Parvez, S.,}

_{Bin-Hafeez B}

Haque,

_{R., Rcıisuddin, S., Effect of endosulfa}

_{� 0�}

antioxidants of freshwater Channa punctatus bloch:

1. _{Protection against lipid peroxidation}

_{in liver}

_by

copper preexposure, Arch Environ

Cantam

_Toxicol.,

41' 345-352, 200

ı.

(22]-

Üner, N.,

Oruç,

E.Ö.,

Canli,

M.,

_{Sevgiler, Y.,}

Effects of cypem1ethrin on antioxidant enzyme

activities and lipid peroxidation in liver and

kidney

of the freshwater fısh, Oreochromis niJoticus

and

Cyprinus carpio (L.), Bull Environ

_{Contam Toxicol.,}

67, 657-664, 2001.

[23]-

Husain, K., Scott, B.R., Reddy, S.K., Somani, S.M.,

Chronic ethanol and nicotine interaction on rat tissue

antioxidant defense systeın, Alcohol, 25, 89�97,

2001.

[24 ]-

Scott, R.B., Reddy, K.S., Husain, K., Schlorff,

E.

C.,

Rybak, L.P., Sonıani, S.M., Dose response

ethanol

on antioxidant defens system of liver, lung, and

kidney in rat, Pathophysiology, 7, 25-32, 2000.

[25]-

İnceer,

H.,

Beyaıoğlu,

0., Bakır

klö

riirün Vicia

hirsuta (L) S

.F.

gray kök ucu hücreleri üzerine

sitegenetik etkileri, Türk

J

Biol, 24, 553-559, 2000.

[26]-

Sonıasheaker, R.K., Arekal,

G.D., Chromosonıal

aberrations induced by electroplating wasre water,

Cytologia, 48, 621-625, 1983.

[27]-

Alın, C.B., Song, C.H.,

Kim W.H.,

Kinı, Y.K.,

Effects of juglans sinensis dode extract

and

antioxidant on mercury chloride-induced "�ute renal

failure in rabbits, J Ethnophamıa., 82, 45-49, 20

0

2 [28]-

Bakcr,

J

.

S

.,

S

a

t

anı

g, S., Urbenjapol, S., Edwards,

R.

J.,

Williams, D. J ., Moore, M.R., Reilly,

P .E.B.

Associations between hunı.an liver and kidney

cadmium content and immunochemically detected

CYP4A

ll