FUZÜL
İ
'N
İ
N MU'AMMA RS:41,ES!
KEMAL EDIB
Büyük Türk şiiri F uzüli üzerinde hemen hemen otuz yıldan beri sürüp gelen ve uzun zamanların, o uçsuz bucaksız san'at dehası ile bugünkü cemiyetimiz arasına gerdiği perdeyi kaldırmağa veya hiç olmazsa aralamağa yo«neltilmiş bulunan araştırmalı çalışmalarımız bize şiirleri mısra mısra, nesirleri cümle cümle, fikirleri fıkra fıkra ele alı n-madan ; devrinin ve bilhassa muhitinin ilmi, edebi, tarihi ve ictimai hâdise ve va kıaları tedkik edilmeden ; muktedâ tanıdığı şahıslar ta'yin olunmadan ve onlarla kendisi arasında geniş kıyaslamalarda bulunma-dan vuzuhlu neticelere varmanın mümkin olmadığı, bütün bunlar için de her şeydan evvel eserlerinin güvenilir metinlerine kat'i ihtiyâç bulunduğu kanaatını verdi ".
F u züli 'nin, ilim ve edebiyat alemine ilk olarak bu yaz ımızla sun-makta bulunduğumuz Mucammâ Risâlesi metni, o kanâate dayanan ça-lışmaların mahsülüdür.
Onunla tanışmış olan Bağdad'h cA h d î, Gülşen-i Şu' ara' adlı Tez- kire'sinde F u z (ili 'nin " .. üç zeban 2 ile eşnaf-i şicre kadir, tarz-i macamma ve carüidag mahir „ olduğunu söyler ; diğer bazı teskire- ler de bunu teyid eder 4.
İlk toplantısını 26/10/1944 tarihinde devrin Maârif Vekili'nin başkanlığı altında yapan ve bu tarihten sonra rahmetli Şereffüddin Yaltkay a'nın başkanlığı ile hafta-da en az iki defahafta-dan 34 oturumluk devamlı bir çalışma hızı gösteren, bizim hazı r-ladığımız Hadikat-us-Sucaddnın, Beng ü Beide'nin ve Kırk Hadis'in bellibaşlı yazma nüshalariyle olan karşılaştırmalı metinlerini gördükten ve basılmalarını kararlaştırdı k-tan sonra F uzüli 'nin başkaları tarafından hazırlanacak diğer eserleri bittiği zaman toplanmak üzere dağılan ve bir daha toplanamıyan Fuzüli Komisyon u, o •kat'i ihtiyac» ı gidermek maksadiyle teşkil edilmiş, bilâhara her nedense bir «fuzilli komis-yon» sayılan bu teşekkülden önceleri çok şey beklenmişti. Bizim hazırladığımız eser-lerle Fuzül rnin Farsça Diviira'nın Sayın Profesör Necati L u g a l tarafından hazı r-lanan tercemesi, telif hakları ödenmiş olduğu halde 1945 yılından beri basılma müsaa-desi beklemektedir.
Bütün «F uzüli-sev e r» lerin bir araya gelerek bu çalişmalari kaldığı yerden daha hızlı olarak devam ettirmeleri, Fakültenıiz Edebiyat mutahassıslarının Bakii'daki Nizami Enstitüsü örneğinde bir Fuzüli" Kürsüsüne doğru ilk teşebbüs
adımını atmaları bu vesile ile hatırlanmağa ve hatırlatmağa değer.
2 Türkçe, Farsça ve Arabca.
3 Acebâ bir de 'Ariii Risâlesi mi var ?
4 Fuzüli 'den bahseden tezkirelerin başlıcaları : Tuhfe-i Sami, Tezkire-i Hasan Çelebi, Riyaii, cAşilF Çelebi, Kafzade Faizi, Kınalızade, Latifi Tezkireleri ; Künh-ül-Alıbarın Kanani Sultan Süleyman devri şiirleri kısmı : F uzüli maddesi; Osmanlı Müellifleri: c. II; ks. Il, Tezkire-i Naşrabadi, Heft Iklîm, Ateşkede... v.s.
Kâtib Çelebi Kesf-az-Zuniin'da eserin adını verir 5.
Son zamanlara kadar gerek F u z û 1 î'nin mucammacılığından, gerek onun Mdammâ Risâlesi'nden bahsedenler tahlill hiçbir mütâleada bu-lunmamışlar, mevzûu ele almamışlardır. Bunun sebebi öyle bir tahlile esas olacak metnin mechul kalmasıdır.
Fuzûli üzerindeki en özlü ve derlitoplu tedkiklerin mahsıllü olarak Sayın üstadımız Prof. Dr. Fuâd K öpr ülü tarafından İslam Ansiklopedisi'ne yazılan F u z û 1 î mâddesinde (bakınız : cüz 37, s. 689- 699) bu risâleye: "XV. — XVI. asırlarda Türk ve Acem edebiyatında Mucammâ merakının pek ziyâde yayıldığı ve bu husûsta birçok risâle-ler yazıldığı malûmdur. İşte F u z û 1 î de bu umumi modadan kurtula-mıyarak, bir Mucamma Risâlesi yazmıştır ki Leningrad külliyyâtında (var. 90 - 103) ve Istanbul'da Millet Kütübhânesinde mevcuttur. Bu kül-liyat içinde onun Türkçe mucammaları da vardır. (var. 10 v. d.). San'at bakımından, bunun bir ehemmiyeti olmadığı tabridir.„ sözleriyle temâs edilmiştir. Leningrad'daki nüshayı ilk defa haber veren Berthel s' dir. ( Bakınız : Bulletin de l'Acad&nie des Sciences de l'URSS, classe des Humanit, 1930, Nr. 5; P. 297 - 306). Ne bu makalede, ne de bundan bahseden Fuâd K ö p r ü 1 ü 'nün aylık Azerbaycan Yurd Bilgisi Mecmü-ası'nclaki makalesinde ( Bakınız : sayı 12, s. 447 - 448 ) F u z <Ili 'nin Mdammâ Risâlesi hakkında tahlili hiçbir mütalea yoktur. Bu mevzilda intişâr eden ilk mühim yazı, Bakû'da Nizâmi Enstitüsü mensuplarından olup Azeri edebiyatı ve bahsusils F uzûli 'nin eserleri üzerindeki ça-lışmaları ile, kendini tanıtan alim Hamid Ar a sl ı tarafından yazılmıştır. (Bakınız : Edebiyat Mecnulası, Azerbaycan S Si R Ilimler Akademisi Nizami Enstitüsü neşriyatından, Bakü 1946, c. I. s. 27 - 34. Rus harfi& leriyle Türkçe) 6.
Tezkire-i Naşrâbâcli'cle de F u z û I 1 'nin Farsça mucammalarından misaller vardır. (Bakınız : bahsi geçen eser, Tehrân ş. 1317 basımı, s. 496 ve 519).
Hamid Ar a s l 1, makalesinde aynen : "F u z û 1 i'nin eserlerinin say ı -sını tertib eden alimler, şairin gayr-i matbil' eserleri arasında Risâle-i
Şerefüddin Yaltkaya- Kilisli Rif'at Bilge basımı, İstanbul 1943, e. II, s. 1742.
6 H. Ar asI ı 'nın F uzüli hakkındaki bellibaşlı neşriyatı şunlardır :
1. F uzüli: Eserleri, SSIR Ilimler Akademisi Nizâmi Enstitüsü neşriyütından Bakü 1944, cild I, (Türkçe Divânın gazeller ve terci-i bendler, muhammesler, murab-ba'lar, kıt'alar ve rubâiler kısmı, nüsha farklariyle birlikte).
2. Mucammâya dair yukarıda bahsi geçen makalesi.
3. Fuzülf şicrinin güzellikleri, Azerbeycan Memili -2am, sayı : 6 (11), Bakü-Ocak 1946, s. 29-31. Bu makalenin sonunda Dergimizle neşrettiğimiz (Bakınız: Fuzüll'nin bilin-miyen şiirlerinden birkaç ı, c. VI, sayı : 4, s. 319-328) kasidenin 1-4 ve 6-8 inci beytlerinin me'haz gösterilmeksizin «Fuzii gayr-i matbir bir kasfdesinden» başlığı altında yayımlanmış olduğu bu defa görülmüştür. Bize bu Azerbeycan Dergisi'ni iare etmek Ifitfunda bulunan Sayın ()stad Cemil M i r o ğ 1 u'na teşekkürü borç biliriz. Başlıkta «Fu-
FUZISJZI'NİN MUYAMMÂ RİSALESİ 63
Mdammâ adlı bir eser de kay dedirler 7. Lâkin onlar bu eserden
şairin matbû' eserleri kadar bahs etmir, hattâ hangi dilde yaz ıldığını bile göstermirler 8„ . diyor ki haklıdır.
Bu zât, Leningrad Ş a r k i y ya t En st i t üs ü'nde mevcud olup haberi ilk defa Be r t h e 1 s tarafından verilen yazma Fuzılli Kiilliggâtı'ndan fay-dalanarak, Tezkire-i Naşr-âbâdi'ye, Fuzû 1 I'den alınan mucammalan da göz-den k açırmıyarak ve oldukça emek sarfederek yazd ığı bu makalede "Lenin-grad'daki Fuzûlî Kiilligyâtı'nda şairin biri Mdammeyât-i Fâris:; diğeri Mucammegât-i Türki olmak üzere iki eseri olduğunu 10, birincisi üzerin-de daha sonra duracağından bahs ile, şimdilik şairin Farsça mucamma-ları hakkındaki mütâlealannı söyleyip geçtiğini, yalnız Azerbaycan dilinde 11 olan kısmını neşretmekle iktifa ettiğini,, söylemektedir.
Biz bu yazımızla FuzülVnin Farsça Mdammd RisâlesPnin memle-ketimizde meveût yegane nüshasının geniş bir tahlIlini vereceğiz ve esas metnini de ilk olarak ilim ve edebiyat aleminin tedkIkıne suna-cağız ; ayrıca, istifadeyi genişletmek gayesiyle Türkçe mu'ammalan H. Ar a s 1 ı'nın makalesinden aynen nakledeceğiz.
Fuâd K öprül ü, F u z û 1 i'ye âid Mucammd Risâlesi'nin Millet Kü-tübhânesinde bulunduğunu ilk defa 1924 te (bakınız : F uzült-hagâtı ve eseri, külliyyâta eklenen monografi 12, Yeni Şark Kütübhânesi, İstanbul
1924, s. 20), bilahara 1925 de (Bakınız : Azeri edebiyatına âid ilk tedkik-ler, Bakü 1925, s. 28) bildirmiş 13, İslam Ansiklopedisi için yeniden
yazdığı F u z û I I mâddesinde (bakınız : cüz 37, s. 696) bu husılsu tek-
ziill'nin kasidesinden» dendiğine göre ihtimal ki tamamı da Hamid Ar aslı elin-
dedir. Bu yedi beyt, bizim bir tek nüshadan (Topkapı Sarayı Müzesi Kütübhânesi, Nr. 896) aldığımız kasidenin F u zû I i'ye âid olduğunu tevsik eden delillere bir yenisini kat-ması bakımından mühimdir. Metin farkı bizim neşrettiğimiz metnin 6 ncı beytindeki «vs.r varın » yerine «. • . var yarını » ; 7 nci beytdeki «... süd . .» yerine « süd ü (?) » ; 8 inci beytteki «... calFil» yerine «... ğâfil (?)» olmasından ibarettir. Farklar, bizim makalemizin lehinedir.
7 H. Asarlı burada not olarak şu bibliyografyayı veriyor :
1. Köprülüzâde, Azeri edebiyatma &id ilk tedkikler, s. 28, Bakü 1925;
İsmail Hikmet, Azerbaycan Edebiyat: Tarihi, c. II, s. 129, Bakü 1928.
8 H. A r asl ı buraya da şu notu koymuş : «Her iki eserde yalnız bu cümle var :
Risâle-i Mucammâ. Millet Kütüblıânesinde bir yazma nüshası var ».
9 Muharrir « MUCarilraâ » kelimesinin cem'i olan «muammeyât » ı makalesinde yanlış olarak hep «mu c ammiyat» süretinde yazmıştır.
1° Nitekim Fuâd K ö p r ü l ü de bu mevzüa dair olan neşriyatı arasında ilk defa
İslam Ansiklopedisi'ndeki Fuzüli mâddesinde, B e r t h e l s 'ten naklen mucammaların
Türkçe ve Farsça olmak üzere iki kısımdan ibaret bulunduğuna işaret etmiştir. Il Makale sahibi «Türkçe» yerine daima «Azerbaycan dili» tabirini kullanmaktadır ki ilmi olmaktan ziyâde siyasidir.
12 Bu husüsta Fakültemiz Dergisinin VI. cildinin 4 üucü sayısındaki «Fuzülrnin
bilinmiyen şiirlerinden berkaçı» başlıklı makalemizin sonuna koyduğumuz (s. 327-328, No. 18 ) kayıdlara bakılmalıdır.
13 İsmail Hikmet Ertaylan da bunu aynen tekrarlamıştır. (Bakınız :
rarlamış ise de rahmetli A l î Emiri Efendi'nin sağlığından bu yana adı geçen Kütübhânedeki birçok araştırmalarımızda bu eserin kaydına rastlanamamıştır 14. Zâten üstadın kütübhâne kayıd numarasını vermemiş olması bu husûsun kendilerince de kat'l olmadığını göstermektedir.
B e r t h e 1 s'in yukarıda bahsi geçen makalesinden sonra bu
Mdammâ Risâlesi'ne ait yegâne nüshanın Leningrad'daki Ş a r -
kiy y â t En stitüs ü'nde bulunduğu intibâı hasıl olmuştu. Nihâyet, Millet Kütübhânesinde bulunamıyan bu Risâlenin bir nüshasının Bur-sa'da Umumi Kütüphanede Eşr ef z â d e kitâbları arasında 19/1241 numarada kayıdlı olduğunu Maârif Vekilliği Kiitübhâneler Müdürlüğünün bu işe âid dosyasını tararnak suretiyle 1944 te 15 tesbite imkân bulmuş '", harb hâli dolayısiyle değerli kitâbların iç Anadolu'ya nakli yüzünden o zaman getirtmeğe muvaffak olamamış idik. Birkaç ay evvel eserin, nak-lolunduğu mahalden esâs yerine gönderildiğini duyunca celbine teş eb-büs ettik 17 .
Nüshanın kısaca tavsifi şudur :
Bulunduğu Kütübhâne : Bursa UmumI Kütübhânesi - E ş r ef z â d e kitâbları.
Demirbaş numarası : 19 / 1241.
Dili : Farsça.
Istinsâh târihi : Yoktur. H. 11 inci (M. 17 nci) asır başlarında, F uzül Lden pek az sonra istinsâh edildiği tah-min edilebilir.
Yazan : Belli değil.
Yazı : Ta`liklir, pek güzeldir.
Başlığı : (1 b) Tezhib'lidir.
Cedvel : Müzehhebdir. Mucammâların medlrilü olan
isimler sürhle yazılıdır.
Kâğıd : Krem renginde âbâclidir. İlk yaprağı gü- veler tarafından tahrib edilmiştir.
Satır sayısı : 11.
Yaprak sayısı : 37. Pâyendeler bir tertib tayin etti ğinden eksiklik yoktur. Eserin sonunda, cildlenirken konmuş beyaz renkte hoş yapraraklar vardır.
14 Nitekim değerli Edebiyat doktoru Abdülkadir Karahan!! da bir yazısında bu ciheti işaret etmiştir. (Bakınız: Mucamrna Edebiyat: ve F ıı z û 1 rnin Mucammâlan,
Tasvir gazetesi, 23. X1I. 1948).
15 Yukarıda bahsi geçen F uzüli K o m i s y onu 'nun teşekkülü akabinde bu neticeye varmış ve Leningrad'daki nüshanın fotokopisinin celbine çalışmıştık. He-nüz basılamıyan ve Neşriyat Müdürlüğünde duran Hadikat-us.Su'adii'ya yazdığımız mukaddimede de bu hususu kaydetmiştik (1944).
16, 17 O zaman bu bilgiyi bize sağlıyan ve bu defa eserin celbine müsâada ve
delâlet buyuran Kütübhâneler Müdürü Sayın Aziz Berker 'e şükranlarımı arzetmeği borç bilirim.
FUZOLİ'NİN MU'AMMÂ RİSALESİ 65
Ebcadı : 20,5 X 10,5 - 13,3
> <,
8,2 sm.Cildi : Kahve rengi meşin ; şemseli ; zencirekli ;
mik-
lebli.
Temellük kaydi : Zahriyyesinde "Eşrefzade Muhammed Şafiy-
yüddin„ ve "Eşrefzade Şeyh
Abdü4a-d i r„ e âiAbdü4a-d temellük kayıdları ile "V4f-i
Tek-ye-i Eşrefzâde sene 1218„ mührü vardır.
Başı r)"0).i.4
Sonu
Metnin sıhhat derecesi : Bazı yerlerde ufak tefek istinsâh hataları,
birkaç cümlede kelime ve birkaç satırda da
mısra' eksiklikleri vardır. Uygun görülen
düzeltmeler, ayak notları nda gösterilmiştir.
Oldukça yazısı güzel olan hattatın Farsçayı
iyi bilmediği gösterdiği hatalardan istidlal
edilebilir. Bununla beraber, Demirperde
arka-sında kalan diğer nüshanın metni ele geçinceye
kadar bizim neşrettiğimiz metn, yegâneliğini
muhâfaza edecektir. **
Makalesinde 18 Hamid Ar a s 1 ı'nın da işaret ettiği vechile Fuzüli '-
nin mucammaları gerek zamanında, gerek kendinden sonraki devirlerde,
Türk edebiyatının yaygın bulunduğu coğrafi sâhalarda ün almıştır.
Ostad F. K ö p r ü 1 ü Mdammâ Risâlesi için "San'at bakımından,
bunun bir ehemmiyeti olmadığı tabii:din „ diyor. Bu kat'i hüküm
üze-rinde biraz durmak istiyoruz :
Mucammacılık, bedic ( ) bölümlerinden olduğuna göre muahhar
bir edebi san'attır. Arab edebiyatına h. VI. ( m. XII. ) asırdan sonra
giren 19 bu san'at, Fars edebiyatında birçok kudretli mümessiller:yetiş
tir-miştir ; mucamma risâlelerini şerh yollu Farsça eserler yazanlar da
olmuştur 2°.
Bilhassa h. IX - XII. (m. XV - XVIII.) asırlar boyunca bütün lehce-
18 Bize bu makaleyi muhtevi ve tedârüki güç Dergi'yi de iare etmek lutfunda bulunan Sayın ()stad C. Mirogl u'na candan minnetdarım.
19 Arab edebiyatında mucarnmacılıgın bellibaşlı üstadları Abıl CAbdillah Muham-med cı madudd in i 'I-k fıtibi 'I-1 şbihan î b. Muhammed Safiyyiddin b. Nefisid-dini 'I-Hamid (h. 519-597 : m. 1125 - 1201) le al-K â Z i 'I-F aiil Abdurrahim b. cAlf b. as-Sa'idi '1-Lahmi (h. 529 - 596 : m. 1135 - 1200) ve Salahuddin Halîl b. Aybek b. Abdillahi ' ş Safadi (h. 696 - 764: m. 1296 - 1363) dir. M lig nuddin b. Ahmedi
(yefati h. 1044) de Risdatu 7-Muccımmı2 adlı bir eseri vardır. 20 Bu mucamma üstadlariyle şarihlerinin başlıcaları şunlardır :
ıbra hi m-i Sagiri, Mirza İbrahl Kacar, Kiizî Abulberek e-i Kandehari,
leriyle Türk edebiyatında da Mu'amma ilstadlanna rastlanır 21. Hattâ
Mu-cammacılık an'anesi saz şairleri arasında son zamanlara kadar devam
etmiş, Mu'amma tertib etmemek, söylenen mu'ammay ı çözememek ş
air-ler için adeta bir nakise ve mağlübiyet addedilmiştir. Bu biraz da
ta-sannu'lu san'at, şairlik şanının icabı ve "lâzim-i gayr-i mufarik„ ı sayı
l-dığı cihetle "Câmic-i fünün-i nazm ü nesr„ olmak 22, her vadide at
oy-natmak, böylece büyüklük vasfına hak kazanmak ve "dükkanını revaçlan-
Hâci Abul ha s e n-i Endüc ân I, Ümid 1'4 Râzi, Seyyid Ismâîl, E ın Nasrâ-
bâdi, E m n-i Vekârî, Uğurlı Hân, E h I Şirâzi ; Mirzâ Bâk ı r, Bâkı r-i İsfahâni,
Bükır Herevi, Bây ezi d-i ( Arif; Munlâ C â Munlâ Cemşi d, C ü n ün Bu-
hâri ; Aka Husey n-i Elânsâri, Mir Husey n-i Nî şâbûrî, Mir Husey n-i
Yezdi, Mîr Hayder; Hâlil-i Hilli; Lâkim, Mirzâ Râhim, Rüşdi-i
Rüstemd â r î, R ükn Nişâbüri ; S a'd-i Buhâri, Pir Süle ymâ n-i İsfahâni,
S e I iim Nişâbüri, Seyf Buhâri ; Şerefüddi n-i Rtimi Şerf üddi n-i Yezdi,
Munlâ Şeri f, Şeri f-i Amüli, Ş e f Ordubâdi, Şihâ b-i Hakiri ; Munlâ
Sâhi b, S u n'u 1 1 a h-i Bâfiki ;Tâhi r-i Nasrâbâcli, T û t Semerkandi ; Zahir â-yi
Tefresi;Abbâskul ı 1-1ân,Abbâs Nâsıh, Mevlânâ Abdülhakk,
Abdülveh-hüb-i Sâbilni, A bdülgaf ü r-i Yezdi, Seyyid Alâüddi n, A1î Asgar, Mir
A I hattât, Ali-i Şagül, Kerr, Şeyh Ali Naki-i Gümreh, Munlâ lnüy et;
Munlâ Feyzullah; K ösim-i Gâtıi; Kâmî-i Sebzvari, K em â 1-i Bedahşi;
Mevlânâ Muhteşem, Muhteşem-i Kö'ini, Muhammed b. All-i
Yun-daki, Muhammed Bakır, Muhammed Hüseyn-i Mâzenderâni, Muhammed
Han-i Dağıstâni, Mirzâ Muhammed Rizâ, Mevlânâ Muhammed Sa'id, M
u-ham m ed Sadık, Muhammed- i Müzehhib, Muhammed Nasrullâh-i
Mesihâ -yi Fesâi, Melik Şücâ'; Munla Nisâri, Munlâ Nasir, Nâsirâ-yi
Kazvini, Nâz ım-i Herevi, Ni y âzi-i Buhari ; Hadi-i Rengrez ; Munla Y a
'-k ü b, Yilsuf-i Lâri.
çok muhtasar olan bu liste, Mucammâ mevzılunun Fars edebiyâtındaki yaygınlık deretıesini göstermek için kâfidir.
21 Meselâ : Arişir Nevül Farsçadan başka Türkçenin çagatay lehcesinde de üstâdâne mucammâlar tertib etmiş, Edirneli Emri T.ezkire'lerin, tahsisen Künh-ul-Alı -bâr sahibinin işareti vechile Hüseyn-i M uca m m â i'ye tercih olunacak şekilde mucammâ dehası göstermiş, Nübi bu vadide de pek çok örnek vermiştir. Türk alim ve şairleri arasında Câmi 'nin eserine ve mucammâ vâdisinde yaz ılmış eser ve şiirlere şerh yazanlar da çıkmıştır ki Edirneli İbrâ h î m, Tezkiret ül - Hikem sahibi Abdurrahman
Şeref, Bedici, Râgıb-i Arnidi, Mustafâ Sürüri, Salâhi-i Uşşâki, Kınalı
-zâcle A l î Efendi, Fethullah Arif î, Lâm ici, M u h y - i Gülşeni, Tireli M u acın m â y Na z i r â- yi Gülrni, N i y üzi-i Mısri bu arada sayılabilir.
Bu zevâtın sonuncusu, Urfa'dan yetişen, muhitinde herkesin ittifâkiyle allâme sayılan, üstünlüğü ikinci Sultan Abdülhamid devrinde Kerbelâya gelecek şi'i ahondla-riyle munâzaraya memür edilmesinden de anlaşılan SarrâczAde rahmetli Âbbâs Vâsık Efendi hocadır ki Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Profesörü çok de ğerli lı em-şehrim, aziz dostum Celâl Sarac'ın babasıdır. Bu zât, C â m i'nin Mucammâ Risâlesrni dilimize çevirmiştir. Eserinin yegâne yazma nüshası oğlundadır. Muhtasar olmakla beraber bu hususta Sayın Üstâd Prof. Ali Nihad Tarlan'ın Divan Edebiyatında Muc-ammâ adlı eserinden de faydalanılabilir.
22 Fuzül i, Türkçe Divân mukaddimesi. Bakınız Külliy y&t, Fuâd K riprülü 'nün 1924 ( h. 1342 ) tarihli Monografisinin eklendiği 1911 ( h. 1329 ) baskısı, s. 5.
FUZOLPNİN MU'AMMÂ RISÂLESI - 67 dırarak alıcıya her istediğini bulma imkanını hazırlamak„ 23 istiyen şairin
mu'ammacılıktan anlaması ; azçok mucamma yazması zartiris idi 24. F u z
ü-I bu eseri, kabul etmek lazımdır ki o zarüretin mahsulüdür.
Nitekim Risâlesinin mukaddimesinde büyük şair : "Fazilet bostanında bu
fidanın ( mu'ammânın ) dalından meyve dermemekliğimi ve belâgat
sofrasında bu nevaleden bir menfaat görmemekliğimi kendime
yedire-medim„ .
"Allaha hamdolsun, şiir fenlerinden mevcüd her fende yükselnıek
istedim ; Hakk'ın feyzinden arzum yerine geldi. Cami`iyyet binasında
bir gedik olmasın diye mu'ammada da adımın anılmasinı isterim„
söz-lerini söyliyor 25 ve diğer bir telif sebebi olarak da : "tetebbd ve ş
air-lik yollariyle birkaç mu'amma husüle geldi Baskın çıkanların
tasallut eli onlara dokunmasın diye, kaideleri anlatırken onları sıralamak
münasip göründü„ diyor 2'3 .
F uzül î, mu'ammayı söyle izah ediyor :
"Mu'amma : ister ad, ister addan başka şey olsun, remz ve ima
yönünden doğruca bir maksada delâlet eden kelâmdır„ 27.
Bu târifden sonra. "Mu'ammada ad çıkacak mâddenin son znısra'da
olmasının hoşa gittiğini, bu mısra'da adın çıkarılmasına yarıyacak
maddelerden başka bir şey bulunmaması lazımgeldiğini, bununla
bera-ber her mısra'da başlı basına bir ad maddesinin bulunabileceğini„
söyliyor 28. Müellifin de işaret ettiği vechile mu'ammânın esas
ame-liyyeleri :
a) Teshîlf ( b) Tabşiti c) ve ç) Tezyll1
(j-, :1/47) 23 olmak üzere dörttür.
Bu ameliyeler de tall birtakım kısımlara ayrılır. F u z û H, eserinde
23 Bir kar-gerem hezör-pişe
Canlar çekem isterem hemişe Diikkfınım ola reviıe-i bözör Her istedügin bula haridör.
F uzüli- Leylt vü Mecntin mukaddimesi. Bakınız : Aynı Külliyyöt, s. 241. 24 Burada S ü n bülzöd e'nin
Yokdur anın gibi bir fenn-i leziz Zihnin ehl-i dilin eyler teşhiz Mülk-i iranda be-gayet malsböl Bilmeyen şa'ir olur pek medhiil Bunda nadir bulunur eriıiibl Bilürüz adı çıkan ahbölıi beytlerini hatırlamamak güçtür. Bakınız : Lutfiyye.
Bakınız : metn, 3 a-b. 26 Bakınız: metn, 3 b.
27 Bakınız : metn, 3 b. Hatta, Muhammed N ü'ini gibi mu'ammânın manzılm olmıyabileceğini öne sürenler bile vardır: Meeülis-iin•Nef&is, Ali Asgar Hikmet tab'ı, Tehrön ş. 1323, s. 99.
28 Bakınız : metn, 4 b.
bâzan birkaç misalini vermi
ş
ve çok defa, verdi
ğ
i misallerin nas
ı
l
çö-gerek esas ameliyyelerin, çö-gerek bölündükleri k
ı
s
ı
mlar
ı
n bâzan birer,
zülece
ğ
ini, hiç olmazsa ad
ı
n ç
ı
kmas
ı
na yar
ı
yacak mâddenin ne oldu
ğ
unu
göstermi
ş
, bir ad için gâh bir, gâh ba
ş
ka ba
ş
ka nevi'lerden birkaç
mu'amma tertib etmi
ş
tir. Bu adlar
ı
n eski harflere göre alfabetik s
ı
ra-lar
ı
ve metindeki yerleri ile hattar
ı
n hatas
ı
eseri olarak metne yaz
ı
l-m
ı
yan üç ada ait
ş
iirin bulundu
ğ
u sahifeler a
ş
a
ğı
da gösterilmi
ş
tir:
e-;( ( Adem ): 30 a, 31 b, 36 a;
( Ebabekr ): 26 a;
( Ah-
med ): 5 a, 6 b, 17 a, 22 a, 28 a, 36 b;
(ihtiyar ): 31 a ;
ı
31 ( A -
bi): 33 b;
( E
ş
ref ): 27 b;
( Elvend ): 12 a ; eLA (imam): 9 b,
16 b, 19 a, 23 a ( iki aded), 30 a; 4.3LA ( Eman ): 14 b, 15 a ( iki aded );
(Emir Muhammed): 17 a ; v±^I (Emin): 19 a, 33 a (iki aded);
( Evhad): 4 a ;
Evbadi ): 20 a ;
(Evliya
) :28 a; .3\J) (Eyaz ):
5 b, 21 a.
-1. 1! ( Babür ): 15 b ( iki aded );
( Bedr ): 11 b; Jx ( Bilal ): 9 b;
Ir. ( Beha): 12 a, 14 a, 32 a; rl, rr
(Behram):7 a, 31 a;
( Bihzad):
11 a, 19 a;
(Behmen): 13 b;
(Beyg): 12 a
( Pad
ş
ah): 37 b; L:4 ( Pa
ş
a): 4 b; si ( Peri ): 36 b;
( Peyk ): 21 a.
( Tac ) : 6 a; j
( Taki ) : 10 b, 11 a, 21 b, 22 b, 26 b.
,b.t?. (Celal): 4 a ;
( Cem) : 4 a, 16 b ;
( Cüneyd ) : 9 b ;
( Cevad) : 12 b; L
it>Cani ): 15 b.
ft?: ( Çaker ) : 37 a.
(Habib)
) : 10 b;
( Hasen ) : 22 a, 29 a, 31 a, 35 a;
( ljuseyn ) : 31 a;
( Fjamze ) : 21 a, 30 b;
( klayeler ): 21 b.
) : 35 a ;
(Halef)
) : 5 b, 29 b ;
(Hwe
ş
i) : 10 b,
12 a.
bb (Dara) : 12 b, 16b; jI> ( Ddi ): 20 a.
( Re
ş
i d) : 29 a ;
( Rüh ) : 20
( Zeyn ): 16b.
J.3L ((Adil): 19 b;
( `Amir ): 14 b;
( `Abbas ): 36 a;
( `Abd ): 30 b;
( (Abdi ): 13 a; y j ( `Aziz ); 22 b;
(`Ala): 4 a,
6 b, 8 b, 33 a, 33 b, 36 a ;
-5tc. (`Alauddin): 16 a ;
(`Ali): 4 a, 5 b,
7 b, 8 a, 11 a, 12 b, 13 a, 15 a, 20 a, 24 a, 28 b, 35 b;
(`Ali
Beyg): 5 a ;
( cimad ): 8 b, 13 b, 18 b, 28 b ;
(`Amid ): 18 a ;
Ix
( cinayet ): 18 a;
( `Isa ): 29 b.
(
Ğ
alib): 20 a, 25 b, 34 b;
(
Ğ
ayib): 27 a; t> (
Ğ
arib):
6 b, 34 b; Jl,j (
Ğ
azal ): 24 b ;
(
Ğ
ani ): 9 a, 28 b.
FUZOLPNİN NU'AMMA RİSÂLESİ 69
(Kğsim ): 17 b; (Kubğd): 30 a, 30 b, 34 b; (Kabül): 27 a; (Kara): 21 b, 23 b, 26 a; (Karaca): 11 a, 36 b; --
( Kurb
ğn ): 22 b ; rt9; ( Kivğm): 33 a; 1:; (Kaya) ): 19 a.
(Sirğc): 22 a, 25 a; -k— (Sa`d): 29 b; r5-- (Selam): 13 b;
(Selğrne): 6 a; (Sultan Süleymğn): 4 a; ( Süley-
): 14 b; (Süvır): 24 b, 30 b; (Sühreverdi): 26 a;
(Seyf ): 29 a.
(Şğh): 19 a, 32 b, 33 a; *.Lt ( Şdhbüd): 22 a; (Şğhi) : 20 b; (Şibbir): 16 a; (Şeref): 13 a, 21 b; (Şerif) ): 29 b; c.s_7(z (Şükri): 35 b; (Şihğb): 18 a, 23 b; ( Şehriyğr) :
28 a; (Şeyhem): 34 b; (Şir): 36 b.
(Şğdik): 19 b; (Şabri ): 13 b; (Şabüri): 10 a;
9-x-4 (Şadr): 24 a, 27 b, 35 b; (Şidki ): 8 b; (Şafi): 7 b, 17 b, 18 b, 26 b. (Ziyğ): 32 b. ,A 11" ( Tü-hir): 16 a. (Zğhir): 32 a. ( Kerimi): 37 a. .15" (Giyğh): 21 b. (1,ğ1ğ): 7 b; „4,-; - (Lğmici): 7 a.
(Müttaki): 8 a;• Mllbibb : 9 a; (Muhammed): 28 a;
(Muhammed Can Beyg): 6 b; (Murğd): 12 b, 34 b;
( Mezid): 8 a; (Müsğfir): 27 b; (Mesih ): 29 a;
(Mdin): 25 b; (Makşild): 25 b; (Melek): 19 b, 23 b;
(Manşür): 16 a; cSaâA (Mehdi): 24 b, 31 b; (Mir) : 13 a;
(Mir Edhem ): 34 a; (Mir Cemal): 23 a; (Mirza): 20 b;
(Mir Şidkki): 25 a; ( Mir Mahmüd): 21 a; ( Mü-
yesser): 5 b.
ı
F
(Nebi): 5 a, 7 b, 14 a, 17 b, 25 a; 34 a, 37 b; ( Necm ) :28 a; (Nesim): 7 b; (Nesil-ni): 7 a; (Naşr-i): 26 b;
(Nefs): 19 b.
j'91 3 (Vğkif ): 9 a; (S-5)3 (Verdi): 8 b; J9 Veled ) : 32 b, 35 b; ‘.19 (Veli) ): 23 a, 32 b.
(I-Iğbil): 31 b; (Flğrün): 15 a, 21 b; (J-Iğşim); 17a ; Hurn ın ): 25 b.
X.>L, ( Yadgâr): 37 a; (Yri Beyg): 16 a; (Yüsuf ):
28 a.
Buna göre yazılmıyan üç adla birlikte 150 ad üzerine mu'ammâ
tertib edilmiştir. Bu adlardan (yazılmıyanları da birer sayarsak) 109 'u
için birer, 23'ü için ikişer, 9 'u için üçer, 3 'ü için dörder, için beş,
3 'ü için altışar, 1 'i için yedi, 1 'i için de on iki mucammâ tanzim
olun-muş demektir 30. Bir ad için bazan birkaç mucammâ tanzim olunduğuna
nazaran mucammâlann yekünu : 236 dır
H. A r a s l ı'nın söylediği vechile : "F u z ü l Vnin tasnif ve izâhları
mu'ammâ hakkında bilgisi olmıyanlar için kolay kolay anlaşılamaz.
Izâh-ları, edebiyat kaidelerine bilit (vakıf) olanlar için bile çetin sayılacak
derecede ilmi mâhiyeti hâizdir„ 32.
**
Fuzült üzerindeki çalışmaları dolayısiyle kendisine gıyâben hürmet
ettiğim Hamid Aras 1 ı'nın F u z ü l i'nin Leningrad'daki K ülliyyâ t'dan"
alarak neşrettiği 34 Türkçe. Mu'ammâları, esasında da " yalnız medlüller
gösterilmek, çözülme şekilleri geçilmek süretiyle 36 kayıtlıdır. Bu kırk
mucammâ ile medlülleri şunlardır :
1. İmam GQ) :
Istedi menden nisr-i müjde-i teşrif y - r
Cevher-i ihlâş pâyına kıldum nisör
2. Hamze (0.7):
Hâtini td zülf pinhgın 37 itdi piç ıj töbdş
Kirpigüm mahv itdi göz merdümlerin seyl-bgıda
3. Selâm
Çün ğam-i pinhgenum 38 isbötında gıhumdur güvölf
Dostlar cayb eylemefi ger gışkâr eylersem gılı
4. Dârâ ( bb) :
Yandırar her dem dil-i rişi ırandan bir hayal
Vay eger ol şem` ilç kılsq dil-i riş ittişâl
30 En çok cAli () adınadır. Bunda da Fuzül rnin caleviliğine biraz delalet se-zer gibiyim.
31 H. Ar a s l I, makalesinde Mucamind Risedesi'ndeki mucamma sayısının «500 den artık (fazla) «olduğunu» söyliyor ; hatâ etmiş olsa gerektir.
32 Yukarıda bahsi geçen makalesi.
33 Leningrad Şarklyyat Enstitüsü el yazmaları kısmı. Nr. 1924, s. 91 vd. 34 Yukarıda bahis mevziiıı olan makalede.
35 Bu makaleden başka bakınız : Fuat K öprül ii, islam Ansiklopedisi, Fuzülf maddesi, cüz 37, s. 696.
36 H. Ar a s 1 ı 'nın naklettiğine göre bu Türkçe Mucammaların başında : «Bu bir niçe mucamma kevalcib-i dürahşan kimi (gibi) Mevlana F,u züll merhilmun matlac-ı iamir-i münfrlerinden talic ü lâmic olmış » sözleri vardır. Bu kayıttan da, Külliy-yedin, bilhassa mucammaların F uzüli 'nin zarnanından sonra yazıldığı anlaşılmaktadır.
FUZ171.PNİN MU'AMMA RİSÂLESİ 71
5. Esed ( :
Ne çok ki rahat içün kö yatır bev - sındş
Dil-i şigeste yatır ohlarufi araşında
6. Mirmin(c.r..:4.)
Devreden `alemde kimdür bulmayan hal
Ol ki her dem ide bir hem-cinsi ile ittişal
7. Muştafâ
Kime tevfik refik olsa olur i ıüşkili hell
Makşadından biri olmaz ki ona itmese el
8. Hamze (._;2-):
Artırur yüz şevk her dem c şils-i bimarına
Kaddin eyler cilve-ger zülfin salur ruhsarma 9. Şedik (L3.>1,4) :
Ahumuii ey meh işit evşafını
Fürkatüfiden dutdı gök etrafını
10. Muhsin (c)--4 ):
Ayağ aldukça elç mul,tesib eylerse yasak
Muhtesib başını ahir sınacakdur bu ayağ
11. Kiyâs (Lr'
Yine bir mah-veşüil hecrine meyl itmiş dil
Gün kimi siret-i olmış mayil
12. Şah(„ü..):
Ta gözüm merdümleri şayd itdi reng-i al ilç
Sade ruhsarı müzeyyen oldı müşgin hal ilç
13. ğiarib Gı.>):
Ser-i eger kılsa meh-i ruhseruiia ziver
Göîiül mahrüm olur meh-i rubbii görmekden ey dil-ber 14. Behe
Mevsim-i güldür diriğe gûşe-i gülzar yoh
gülzar hem olsa münasib yar yol)
15. Hasen :
Dür-feşan gözde nem-i eşkden ey lâle-`izar
Göreli mihr-i ruhüfi varı yoh oldı yohı var'
16. Uluğ Beyg
Dağ-i derd def`in eyler ey can muttaşil
Hweşdür ol kim ()la her yan bi-nihayet dağ-i dil
17. Kaya Beyg (d L?) :
Nice bir batsun bela peykânı nağzüm başına
18. kiwerşid :
C -e-vr resmin yine ol mah-veş izhar itdi
Dil-i nalânumuzı derde giriftar itdı
19. Müslim (t---)
Müşevveş olmasın şanç üzülsç zülifinün tarı
Peşiman mı olur azad iden yüz miii giriftan
20. Evliya
(y,
ı)
Çeşıti-i nem-nğküm görenden berlü ol mahuri yüzin
Dane-ı haline menzil görmedi illa özin
21. Ehli : G.,b1) :
Olduğıyçün hacet onun hak-i deri
dergahına eyler trı yl mah ü Müşteri
22. Talib :
Kıldukca felek esir-i hicran görilüm
Şad eyler canan görilüm
vişal-i yar ilç cern' iderem
Her nice felek kılsa perişan görilüm 39
23. Eman ( ,31-1 )
Serve cû revnak, virür incitme ey serv-i revan
Hak-i pğyun üzre dutsş katre-i eşküm mekan
. 24. Sultan (..:)U.L.):
Hasret-i ruhsarun oh urmış semen kalbine çok
`Arz kıl ruhsarufil çıksın semen kalbinden oh
25. Seydi
Zikr-i yar ile dil bulur aram
Hweş olur sine yara ile müdüm
26. Muhyi ( L?)
(işka ğavvüş glalı cdn
özıni eyledı hak ile yek-san
27. Halef O :
Gerçi kılduii cüna cevr-i
Senden ey bwerşid yüz döndermedi
28. Adem (e.;( )
rt-işen ider her gice gözinı 49
39 H. A r a s l I, görılüm» rediflerini •... göfilümü» süretinde okumuştur. Belki de aslı nüşhada öyledir ; rubâ'ınin veznini düşünerek düzeltmesi icabederdi.
4° Dr. A. K arahanlı 'nın Tasvir gazetesindeki makalesinde (Bak. 23. XII. 1948 tarihli nüsha) : • ... yüzini».
FUZOLİSİN MU'AMMA RİSRLESİ 73
Yandırar göricek (op 4' nağh-i ruhün şem` özini
29. Mütteki (
Dürr-i 42 eşküm balah rehiirile imtizğc
Buldı çün kiymet kılur elbette ani başa tğc
30. Budağ QDY.)
Eyleyüb bülbülleri der-hem nilığn eyler gül'
Ğğlibğ bad-i şaba aşüfte ister bülbüli -
31. Davgıd (.3.3b)
gül yahasın"
ok
idüb her lalıza bğd-i şubb-dem`Akibet andan sınar bülbül kimi gül görili hem
32. Ğaybi
`fitşik-i bi-ser ü pğ yaşını eylçdi revan Buldı
teskin
-i
dil anı görüb ol serv-i revan 33. Ferruh Q})Hattün
leb-i laclün üzre mesken kılmışTnti
şekeristanı nişimen kılmışTertib-i cemalüii-çün açub zülfiln içün
şane müzeyyen kılmış
34. Emir :
35. Adem
Vehm idüb peyveste ğhumdan ruhiiri eyler nitı ,n
Anun
içün ol delığn-i zülfden bulmaiı niağnMilınet-serğy4 sineme geldükce mütteşil
Bezl eylerem
badengilfie
her l'alıza hün-i dil36. Nüri ):
Nekkğş-i çarh kilk-i şuc.ğc ile şubb-dem
Gün şafhasine kıldı yüzün nakşini rekem
37. Şeylıiim ):
Nazir-i !nah dimişler mehüm ruhine cavğm
Revğ mıdur ki virürler ona şigest-i tem -am
38. ( Ubeyd : (
Görse çeşmüm ol şanem ruhsğresi üstinde
hâl
Sey1 olur şaba- `arz it nilığn itsün ceınğl
41 H. A r asil 'nın makalesindeki metinde bizim ilave ettiğimiz «... ol ... » keli-mesi yok ; o haliyle mısrâ'ın vezni bozulur. Diğer taraftan Dr. A. K ar ah an 1 ı Tas-vir gazetesindeki makalesinde «... göricek ol ... » yerine görmeyicek » diye kaydetmiş. Bu takdirde H. Ar aslı neşrindeki vezn bozukluğu ortadan kalkar. Bizim tercih ettiğimiz şeklin daha doğru olduğu kanaatindeyiz.
42 H. Ar aslı: «Dürr-i» kelimesini «Dür-i ...» diye kaydetmiş. Arapça «dürr (»): inci» kelimesinin şeddesi Farsçada çok defa bırakılırsa da burada vezn icabı, yaz-dığımız gibi okumak mecburiyeti vardır.
39. Paşa ( ) :
Göreli hâk-i derin c4ik açub çeşm-i terin Ahub ol hâk-i dere tökdi olanca " güherin 40. Makşüd ( ) :
Zeman zeman ruhin ol mâh-veş ki `arz kılur Müdâm zülfini üzden" alub ayağa salur
Son 46
Dr. A. Karahan' ı, bu Türkçe 40 mucammânın kayıdlı bulundu-ğunu söylediği (23. XII. 1948 tarihli Tasvir Gazetesi) mecmûâdan nak-len adları H. Aras' ı'nın makalesindeki sıraya uyacak şekilde yazar-ken 1-3, 5-10, 12-33, 35-37, 39-40 numaralı olanlarda mutâbakat gös-termiş, H. Aras' ı'nın makalesinde 4 numaradaki "Dğrâ (b 1 -5)„ yerine "Veli (Ji)„ ; 11 numaradaki "Kiyâs ( L).- 1:i)„ yerine "Ğiyâs (::,A-:=)„; 34 nu-maradaki "Emir (.,yJ)„ yerine "` -Amir adlarını vermiş, 38 numa-radaki "`Ubeyd (-k;: -..)„ adını zikretmemiştir. Örnek olarak da sırasiyle 8, 27 ve 28 numaralardaki "Hamze (._;2 - )„ , "Halef (j1.;-)„ ve "Adem (,;-)„
adlarına âid mucammâları nakleylemiştir. * *
Bu Türkçe 40 mucammânın 26 sı ayrı ayri birer, 4 ü de ikişer ikişer iki ad (No. 2, 8: "Hamze ,No. 28, 30 : "Adem ( r ;()„ üze-rine tertib olunmuştur.
* * *
Esasen bir bedi9 heyecân işi olmaktan ziyâde bir zihn ve seviyye mevzûu 47 teşkil eden mucammâ edebiyâtını bugün için, bilhassa Lâtin harfleri sistemi içinde artık diriltmeğe veya yaşatmağa imkân kalma-
43 H. Arasl I, bu kelimeyi «...olunca...» okumuştur ki yanlış olsa gerektir. 44 H. Ara s l 1, bu kelimeyi de «...gevherin..» okumuş ; muhtemeldir ki aslında
da «güher ( .74-()» yerine «gevher vğ'1)» stiretindedir. Bu takdirde beyti hemen hemen başından sonuna «imâle» ile okumak icâbeder. Bizim okuyuşumuzda bu «imâle» ler ortadan kalkar.
43 «...üzden...: yüzden».
46 Leningrad'daki Külliyycleta sonu : s. 104.
47 Adamın biri, yemeğini bitirip kaşığı siniye bırakmış ; hizmetçisi, kaşığın siniye
bırakılmasından hasıl olan «tın» sesini duyunca gidip «Dar» getirmiş. Efendisi : «Nar istediğimi nerden anladın ?» deyince, masal bu ya, meğer dehşetli bir mu'ammâ üstâdı
olan hizmetçi:
«Tın cji. )» : noktalanınca «zan (meb )» olur. ?an Arabeadır ; Farsçası «gümün ( ;X)» dır. Bu kelime «kemün t Zd)» okunur. «Kemün»ın aynı zamanda Arabcası «lavs ( )» dir ; kalb edilince (ters okununca) «si4 = ( )» olur. Arabca «Çar şı» demek olan bu kelimenin Farsçası «büzür (..,ı)1.)» dır ; tashif olununca (noktaları değiştirilince) «nür )3 olur ki bu da Farsça: «nar getir !» demektir, cevab ını vermiş.
FUZÜLİ'1•111■1 MU'AMMA RİSALESİ 75
dığı muhakkaktır. Lâkin edebiyatımızın tarihi seyrini tedklk edenler
için mucamma tekniğini de kavramış olmak zarûreti vardır 48. Bu zarûret,
F uzûlf gibi büyük bir şairimize teallûk ettiği zaman farz halini alır.
Diğer taraftan F u z û 1 î gibi üstadlann mucamma yollu şiirleri 49 hangi
dilde yazılmış bulunursa bulunsun, metinde görüldüğü vechile şiir
olarak da değer taşımaktadır. Sırf mucamma oldukları için "San'at
bakımından ehemmiyetsiz„ sayılmaları doğru olmasa gerektir ;
kanaati-miz budur.
METNE AİT KISALTMALAR
Mt. Mu'amma Risâlesi metni
TN Tezkire-i Naşrffl3cidi, Tehrân ş. 1317 tab'ı.
( Esas tutulan transkripsiyon, Fâtih'in Siirleri adlı eserimizdeki
gibidir ).
48 «Mu' a mmâc 1 ar ve Mucammâcıhk» adı yle hazırlamakda olduğumuz eserde muc-ammâ tekniğini etraflı olarak anlatmıya çalışacağız.
48 Fuzül rnin şu neşrettiklerimizden başka Türkçe ve Farsça daha başka muc-ammâlarının bulunması mümkündür.
.>!°
)Al ,S1-;.; 2 j.ı.;l;J
, elk j1 ‘.5..g.; 2aIL
ı
n
J JL,. , .31 1? Jy.4.- 4Ç5L 1ib 31.b1 J-Ç .9 :3 4çjk. JL4j
J>
jsz 4 CJI 1.:t >3 LC: 4Ç .4:?110 r11. 45- ltft L.31. !..11 ) .31 3,5 .41.12.. eyf. 2bI e
Lil ••• Ca; , j .1/4;1 Lstıb j(JL, .I) Jl.); I o 3), 31 , 3aI
J-:014 *Us- J 6 (j. 51 Mt. de : azh yi güve yemiş.2 Mt. de :
3 Mt. de : idi; değiştirdik. 4 Mt. de :.L
5 Mt. de :
-e-.11: Jw X J-) LÇ J.; 78 KEMAL EDIB (.51c-e-A I ) aA.,....11 L.5r ji jljılo (SlyIN .
(4"9t J..> 1.) o') va' J 1., ı..1
^"'
r,
CA. 1-1Jlt: I )L—.4-14% ).> 45" -"T J. • _r"-^' k..)9: il 4
r
V J. :J.2; .) ,SL^'. >5 3b czlş j C ‘3,124 ‘311[7.y. J.5H
ol); Ir1 c.,:s° 4> y. j.r.;L
■
;....( il 45",,:, r1:2.; il 45"..).U: , J.L.0 ri 4a I c‘..? il j 0-ut, "J LI 4223 i,j4^4 ‹.4° Lstii J. ,j4 3 5(c. 3 45","1-1 Î ).) j J.) ).> ‘s..,!;,,4 .*9.. il 04i J .,5*--Le 9 J4.) jr J...L:. j.;- 8 J-4 ).3 ‘3.rxW(e o,,rS 4b I ‘A ‘-- 12,3 5 1 ji
CA2 J r)k...i 1016;1 45...1/4:1r. ,;4
Mt. de noktalı yerler eksik.
8 Mt. de : ,:g.ko idi ; TN'ye göre düzelttik.
9 Bu mu'amırta TN'de de vardır (s. 519).
yl,,a. ‘.- ..),:ly," j 51 JUL. .3j1. ( .1 j „VI .k
■
-oL 4(.:( Lk-•- • j ..).3.±« j.) j 4; ) j-41 jl ,j-r ,54 J a S co L.:«1 z.J.) 1..0. ,:,1" 3 .>1£: )14;+ 1:1 sa ‘.0.) (11 ,j 416-c5 1.,- 1 5 1 4ı ..k;-,Ş11 PlsI y ,..)fh j ,.;-(> (c.j)-3 ,...45‘5. T ..31 j j..4A -Lal I .)).Ş L ji s ■-3 1.0 sSy y cSbi?' Ls.5 1?;L 4.) j-■;PL Lr.CT. +S' I 4.) 12 j 4.4; 4; 1.. ver,. J j i J.› Sb °L I. r«),A il -k-^-ç. J+. 51 J. cs e-C:5 J.) Sr Ii'14: 1z j ,5 11.- )1 -" 1:4'; ...e....,5"SrJ1:...1 4..1" .3 1 2 1 j13 J.) .,1 ı .) <-b j.33 51 (.1.--„,b jı 14,s1.> .L.ı 6a ıı Mt. de: lş T 12 Mt. de: L.;. 13 Mt. de: ZI., 14 Mt. de: ıst,:.; 80 KEMAL EDİ13 .5 j 141 ..5 L5141.5 3;* I 0,)1ı r
ı
,„.
y" L53) y ; J.1 51 51 .)1 v- ol< L,t.F .51,,...6-J,1 00 j 12J L.4.4 6bI
,y 45' -1;-41 ,3 1r. )L k. jlol.s 5 .)?- J1 -" `.1‘1 3 ıel, J J.)." `L*4 Z J >3 ,31,5; ,sl ya il ey- -u31_9.4- >3 ).) J ')LŞ:-- 4-4 j....:Lz• 1:1 5-':°1 (- it? 4:-S
1
CS,;>- )-3r
')Lb
•3_)5 .3.;-?- -3-7-• L3. 5 (5.)-1--- .).)ı
„
J.4.,..1 1? „-;.„• jc
z;t1._, ) 1)
la
j7b
).› j.:3‘ 4Ab ji r J.)1.4 J r-
s,e jjj 15 .ama j-Ç 8a I j.) L J ol) i
17 L5.;.• • 1! 16 J«3 ,7-1 .5► J.,•' 5L. 51 ,:)1 ) 11 • J L H,, 4 1•«:- J Jirf
,
ı
f
,
ı
(
ol. 1 j k..14 ) 1! J":1Ğ. c.J4 3,--.214 j.)> J L.,re
H-).)
J.) Lçj) 51 j- elc.. Jeli
v
ah 8b 15 16 Mt. de :17 Bu mu'ammil TN'de bir kelime farkıyle vardır. Fark 15 Nr. lı. notta göste-rilmiştir.
,....aıy7
82 KEMAL EDİB
j
-k...cı j.) git; va, J5(a..—.. il.x1.3 1` J.> (.5,) " 18 t-L3 tş..4, cy. a. 4ç.)1.3 L;ItA. JY a,el Lit?_)t.-• .> il ,AbL JL-'") >> s j ,.).141l; ç3 ,sly Z; 4:: 9a va Jtt-f. 1:1 jr J.> ... 3 .A.t.1 :j;• ,31 4.31>L-, .61,11;i jy. .› 45.4S,;:!z. 4.ç 9bH
.2
3 ,ı 1:.?; :J...J.> 3 E.j.) i L. vİ 1. L 3L 4;‘• j .)j; S L 31... ,‘ J34. rı
Le. .>y. I rı
.
ı
j
Mt. de : İ. yoktur. Birinci mısra'a göre beytin veznini Zr-St.h ,:rtALt• (ı>"514) ZırSU.4
ölçüsü:le uydurabilmek için ilave ettik. 19 Mt. de üç beceli bir kelime eksiktir.
aL )ti J •4':"
o.,./.(l;
-"
Ş
fiş
) aL J-) 4,5►
„
ı
oa
,.k.".! ►).91 Lsi)J ✓° (L ila'. ,J.15 ts°1* j.) 5► 45" i 51 I 10bI y
ş
i
(5►.;.?-► 4)-4- 4; -L.' t! L?" -/I V. "( - .1_;>.1 J j1 L..Tj j1 4--;T 1, vt, J5kt—I ol< ol< ,sU- I) .ıy .xel .).;- it ila I J ,sI 1.1 .)-1 Ş.[-ı- il J.; IJI‘i kea 111-3 i t) II :4; Vİ:. J.3 22 f(,,Z,;• :ı;t7 c.6.1.-.1 5 4,•vt!..j
t,'" ‘3. ".; 4.< .1.;1 44*:?.. .!•2 >2 d-U J-J-3 • J.4 2° Mt. de: ı.‘,1.,.; 21 Mt. de : ztuji. 22 Mt. de :- J.5 ,SLi?' re'■5' "4:f ,I.c" .1. 84 KEMAL EDİB 23S., 1 1". ,}41.! ...!.AL. ,i ma 45-..■:L% 3 I ıt. j1) >3 iib 24 ly 'T .3p .3 .> 4.: j oD r,"" 45.40. 25 L3 ..":f‘J/-4: 1) 4 .-"-jT ✓) 1:' .9.) il il -, J...3 51
)..ir .3 1 j J. i l ,,>•a gkeT.
,y; i l ,sl". J. .31 il ."1" 1
1
..A.:, ,JAF .! 12a :74). 3:j .)La; ,51.3► ,J11 .>) 1.3 1,1 ).> >> y c51 3.r ,.•..01.4 3 (.):*> (1)14 I J .> , g 4Al ‘5 1 ; 2 7 ::••••.' • .9 J.-4 ••.3-4' 12b (-I J.> 4.5 1,j lcı ■:•••••"`t; 4..) 1 .) /2 4.• si Z.,•.2...) r'J 45",..11.5vp
3 1; 3 Ir. Ç..-1T
g26 *41 j'ij I il 1-,X J•41.- 4- J " Mt. de: ı■ 24 Mt. de :25 Met. de: *. yoktur.
26 Mt. de: Jr
J.) olw J.) ..*AT )3, 1,)1. ,3L1.> >," j•••°*
J
J.3 jl...kA 1)b .1.1L-,1 Jzj 13a I 3 L. J., ,s1 L J, j1 ö .)..›.> L.,UP v I •..W, 3 28 - • LS, ,31 ..;* 5 J., ,51 .51 j:i141.4 31,)1.1..5 L;It 4.4 jr ,53).4 J.> ,slk )23 03 ).> 4„< 13b 4:•'d Lsr" ,S „ii 45. 3j1 I ,LIVP L.Wo jtk, ).) • J.D .6- ..LLt, yes' v-t-. J '*-• 28 TN'de :29 Bu mu'ammâ 28 inci notta gösterilen bir kelime farkıyle TN'de vardır (s. 519).
3° Mt. de: ‘;■4.- yoktur.
86 KEMAL EDIB ‘).3-5"...> 5,4: `"'". ı) 14a ‘; J*. e; 1) j'...91 4 _,..- k: 4Sri I 4j, 45:X. lid. ı )5 1! ve..3 -ud! -krz ,3 1-! ).,A .>1
!
Sç I_)s 14bI rils
► il ,V .34f. 3+ 31 J; .3 . ".c ‘3. 1.:1 1 j...1 5 > 3,_;
j:>
‘
3. J,3 r■
<3.3_,Ci41
( .,?, ...—,!,:
j
...—
,i1::.L.'...
> 3 4. 1.t, 3 jş-1- 3 1 4--1 5;r
«-.1 5 33 j"rı, J.>,+. 1) ,:.—e şkj J:. Ir 32 ,_31.1 (y i 3 -Z 3isa I
ı„).ı...j 3 t-L( 1C 51 51 ,Z,51..c. L a 3 1:1 »,u..E
3 1 3 2 14.4 t. de: ;3>tiJ ‘t!il 3. e(£- tt-.!3 I ,jtAl • ‘.5 r jl e«"Jr 15b 45. y Jr„ 15.17 >L> ).> 431r r-A J.> -":1!
r
•—■ ,3 J. (Si.) 4..)1.İ. "S' tri' ,C.(.5.35-,.31 J.) ).5 ‘3. J. 37 (<-1 ).5 ‘-.;.7«. 4'ri
-1.AMSay, -k;ıi J 16a c.PLÇ 1}1.5 c=t (5)\,. `11:;" v> Ci4; 1:1 431)1 jı 5,z....3 't il j.> ,rit rJ j <;23"-t.
I j. j )3.5 v'U'H
>5 g_ı», L3t,l; -ı:S-lr
o,, e l k::55-- L.,;( 16b ,:j j r l >> 34 ....11)1 33 .jir
..>„..e. I j ..st:$1" 33b
ı
.,
J-4L!
e
l.c« Mt. de: r‘ 34 Mt. de: zlJt 35 Mt. de : %.»1.,L• L559) Y Jjl -3 )-)
b l• (55.!‘d ‘((
")ti
J.)1,-‘4 88 KEMAL EDİB 36,.3.37 4. ‘3.31.) L5Lt.i 0-5(-4- 1 )3 17a c.51c-3 ii il Ji e l5f J.1 .31 , )ı cjA 1J e .> .> 3 .5 .3.4- j. J. Lıj 4-.4
'743).> 4"..r
•(7.4 3 I JI 4., L5. t,- I 4.C.;1:.?; - cais-.31 1 ls &ıç .31 1 ji„,- 17b (£1.7. il 1,:;1 i i .31 J1,-,..1,13
AÇ:h it J.) ,Tl J.) .1-j (..J1.+4. ,j-Ljı/j .,:+1 y o,L j.r
.
r jlı
g
a
Ili/ .3 36 Mt. cie : J.2` 31 Mt. de: •zb.‘I) 4.C..:,4 3 .>
I
E.3
.4 18b 1.... ,31 jl Si 45:3.5) el.44 jr. 1 )3 1 45- 4a1,;4...4 t.44 ,3 LL j 3 .r"- Ş. >ı;21. )3.1 af( < j va. Şe ).3 4\41' C.UZI J...S e j.> eLl 1,. 1 )' .4:41, J -3 I ıl t; 1 L 19a el ra.11:1■ k.; (.5 1 ; Jr .*_. Cıji....z il jr. .3> .â. 45 J1;.. L J. L; I - -> Ç4-* ,51 ) I, il js--I
ç
<.4,1 ).3Si"
19b r",...4.:A 41 LyL &k y eı.,3L.( (4..41 3 38 Mt. de : mısra' eksiktir. 39 Mt. de . .,X; 4° Mt. de 41 Mt. de : Z.Lızr,90 KEMAL EDİB Lr',A ,..r.03 J.) ro .).31.1.1 42 4!...:.; 5.5" 31 )1j J. J.) 1(1- 20a Jj 1.> ,3"( .)) 13 cJ) 45 3 j".!;" ı5-4 Jı^I 46 1."1,. ).)
),A1 „;:ıi-C- 4.: L.yaW JL.
f«..1 k(ib.:- ..))1.x; L.5.1 ÇIL y" je.c L J., 0.51.> 1 v .l 1 1 Sy 4Siı:L L1:4 ).)1, 1 . il 4P. j"» '-,- 20b 431)3 . - -I -3 J. ‘...)1' J Ji Jr. 41.;>. 3.,X. 33 U 43►; C. J J • J J ,...4..;;; JY 411)».. kjrar ),,a
42 Mt. de : k9..9.../ kelimesi yoktur ; TN'ye göre tam amladık. ( 9. 519 ).
43 Bu mu'ammâ TN'de de var. ( s. 519 ).
44 Mt. de : <Ck:47 , yoktur : ilave ettik.
45 Mt. de : mısrat eksiktir.
J-3 `'s:"^:. 3 `'L. 3 • I < )‘. L:: (-1).) J (.J4 ■:.) 11.4 J.> 21a
0_
■;ij,,; j
.) J.) .) J 48Ju-ç
..."2" I ,k.; J c.St • . S( I ..e.ft 21b J J 47 ca+b* J. ) 1 (..fj Jt;1 " . 47 Mt. de : •1/4GU»,- 48 Mt. de : mısra' eksiktir.92 KEMAL EDIB 4Nr j)tr. J-ak j.;.; J ‘»!'" vwl, g‘Sr j">;' -2; jşkj t! .),-glA 22a el.t, .12.;• . b b lı o, lw 50 .... r„...1 J .) j 51 1,.J. 5ka )1." '34; 1. Jl >3 1) .31 ,s31.1 Ls .). J.3 jal uely j.r.3 J.7. 1 51". 5. 1.7 J (r) 4.1 JY-Ğo- 12«) j4ı, 53 4.0 J,24 y 1 LA..., 54. 4571::.
I
) 1r. 14L- 1.)14iL r-) va° 51 j:1 31 , 52 E- ç'-'" )' L4i 5 I. 14 J1.;:, J.fri ✓ 4A oJ,ila 4-5 L 3 /35° Mt. de : tek heceli bir kelime eksiktir; t...) olabilir.
51 Mt. de :
" Mt. de : 2<ilz;r, 53 Mt. de : 54 Mt. de :
3.>) .> 01. ; jb. 64 Ğ63 _4; )•3 1). L4. 14 ..ı4i e:)1(:" ( -' 1 (Lç I 4Ş .);S!' 5 J•3 r-I) 1 56 k('' 1: ‘3.>"! 57 • • ***** • • • ja> j '59 23a I X.5.95 v j11,1;.. jr. A LSI J.41! L.15 ji 61 )1j.di
J
3 r.1; ...)1r: Los"' o ji r ^j ^a r" J3 ar,1 t..;1,ti 23b I 't:Ç., -1 1 .> J J.) L:\4: 1 ° .4.:*l^y.l. J1-> J-d j1 49, j_- JLdI 5 1 (‹ ,•JIÇJ ii, 3,- Jr-62 -1: 1?
56 Mt. de :
57 Mt.,de : bu beytin yeri boştur.
58 Mt. de : ez1j1 sa Mt. de : j 6° Mt. de : 61 Mt. de : 62 Mt. de : 63 Mt. de : Mt. de : ors"
Jx.. c ^ L )^ Jya^ 94 KEMAL EDİB 65 ^IY as 1 3 a. a a.; Ji1 ')y; , —I ı^ I j £iı i L
j^ ,)
L•l 24a( _J
ij
> L ,> "Jlwl = .I u l
5Ç , L- J1^1
f )ı^ r..l)• .>Lj L, ı3:9 F-I )^ a^L: )l)j 4J.> .. ►°^, l SaL• ,y)f^ls,.. .>,> J. jı ^y_.e -
- L .)> .J J J^ jl S^tr ,—ly. h) lys LS J 24b i--' J .n.v H x^l iki 87
. . . . 88 c iL 4 S, J ) - y sj) ti. S t J }- j ss . . . I )^ n^1:tJ r^l.> >jy.ı.' J J jl ,^ s14b S,. Y j 66 J,la_,I ^y Jl j Ç._1 j 4C3 . i ( ,iai °7 : J1$ :lnf • Uf.:— 65 Mt. de: 66 Mt. de:^ı Mt. de 3 - 4 heceli bir iki kelime eksiktir.
6s Mt. de ad yeri boştur.
Jt! )I;
25a
70 JI.3 J.> J 1?-49° -)•.!!" 'k5-1; ‘44. ..L01).;• 72 j4.4 rri 86 :.114 ).3 L.1;°., 1 Ji."9-1 .3).3 73 jj).3 :43.1. 1 4.5 14311. 5 1 <-J.)4- o,,r .2:4J.) 4:)18-?" Sİ. _pas. 45. jt....c ► j (S) Lar25b
j.) 74 `,.çljt; il 4.c.. 1.; il jr 45- 6,-.1 cs14.9 j.) ji..) il ..k.z.,).) ,s1 (<:*i
ı
,
)
1.3 r;
ı
,
J
ı
i
j 3ı".3 eri;
‘:/.!-• 1.-1 J-3 J if:/b 45- ,_:4-,1426a
Mt. de : 21 Mt. de t,>1! 72 Mt. de 72 Mt. de : ri-> 74 Mt. de : .(m;1;.%. 75 Mt. de :KEMAL EDİB 45.;.. .4C. J,1r. y e lkji • z*-- L; :( - 1.? il 4- Jg14 ).> " ,r^ S Li ,s.D,5- ji L;',;- ji I r► )1 ii) ,f° 26b ,J,11 ki.v J , ).) J
.> ji.> j'ai J11 sil? :,32.72; 3,-
ito 1,;> jjj( r,ı.1 ). c.5 14-n.;- J.) ).) e
ı
sr
11.,11 ;12.;i; .5" sL .4t1 j;- j A ,JL1, J31 -1:5- J.) rr. ..k:j1.› ; 3 J. 27a J1,1 j 1.1 re. JL-ji76 Mt. de : .> yoktu; ilâve ettik. Mt. de :
..,1 ) 1 •J ) 1.Ç.
va, o.5 .5
t«,„ı jı,..1,,Ja117 1:i
J.D JIJ b .>y. 44,31,4 78 Jy. J 1 j -La lj
I .51;:.
J ,s1 J:A?.
27b
vlb r.s. il L.4, ~1 vlb 0 J Jı; S ).> ).> j-fir 78 Mt. de : J›..e! 79 Mt. de : 80 Mt. de : ■ A. Ü. D. T. C. F. Dergisi, F. 7r
)1 I .> 83 Js
JILL, J ıl. etcJ .5 .5 J :d...J b. 4; 1.. 98 KEMAL EDİB...<31
r
ı
),
J-c
28b &.3►A
tı. 5 1 c..7.C1 .> .5 ii. j-Ci , .9v
ğ.e
y. S( .) L5." 82 . 3b I .) AL31 I" •k>L> 29a J.5 cStWJ.)
r
4
:A' (J.4° J jj il " 12z-siL.= Sçi
,1-4`
.5 j.5::«4 29b 81 Mt. de :82 Mt. de : iki heceli bir kelime eksiktir. 83 Mt. de : 3 yoktu ; biz ilave ettik.
LÇA, .)Lo At. jr 4.4 ı).> yıS O) .40 el ,514 S F‘i 3.4 d...A 3t4ı- ).
I
Ia af. "1- .1..T 31.! 2:1:....s1 3 —1 45",_;.>1/ c±..1.-.1? k.f -Ç 30a 31? J1., 31 4f1". 3 CT. 4.0.:.> 3 85 ıil -k...Ç j-Lesfi 1.1 84 Mt. de :Mt. de: bu mısra' mükerrer yazılmıştır. as Mt. de : 4•CAL?,-,
100 KEMAL EDİB 4.(;1:;- ‘‘..; I Jlâ IC J 31a "?-.) csi.) ,ı;v j vıb 454..Ş L;J.) ‘ ,.L; '"( ).> yle o -L:J .) 9° 14a ), •I 5 t;* ç*ga
r
ıJj.> 41 Y. -5 4-4 LSI ,:) 1.s.s;- (...1 31b c5-'4AJ-) J „I ( IctS- 45«.1. ;$4.• J.) (S.I. o-ut (4° 1Z,iı İı3 .3 J.) J )1—x; Lçl 88 Mt. de : >5,-,ev Mt. de : yoktu ; biz ekledik.
J o 32b 94 4":;I:„.. (s.3) y J, ,L19J .31 L. „*.j.f ğ J, .,•■■2,. .5 I L}! 14 ) ► ıi 5 .)-5 32a ,:f.) (_s il J.i1 J1,-* L jl ..3.>> jl H it, J.1
)Ifi
3.) 3 92 .. I J.> 3 453'" "4"?" Ç—A "J i) 1.); j1 tr Ç—I J , 411::- 3 Ç—I oL Ç-1 .p ver. .51 )1 af""( j1 4:4 cip J («-.1 ).> ‘.5Loi X✓ıo I) jt r.3> b
91 Mt. de : 4Ğ92 Burada olduğu gibi .... ile gösterilen yerlerde adlar yazılmamıştır.
93 Mt. de : s yoktu; bi'z ilave ettik.
J.) ‘..}.A1 .1. 1; 1.5,1 a.i y dl; 1+.14. ,5( j .) Jls J..5 Q.2)1+1 kft jl il 44bil 97 j..ı..ı j.,>) 102 KEMAL ED113 ).5 I r-uts c=1-%1 4:4,ı` 33a ola rl 4(31: :,- ).) J. J .51 31,
34a İ -e-Ş,s4 ‘'13. .".1 Lsi<
..>); ji,;) .Ş1 r 1-31 .51 „5„,.,.) „5.1< -Lt.1? >3
Mt. de : 'Cl:, ;-
96 Mt. de : üç heceli bir iki kelime aksiktir ; olabilir.
)L-J J i 141"1 9 .7`Li J
1) J „":. ..1:A.1 1,
FUZÜLI'1■111•1 MU'AMMA RISALES1 103
J ‘_)--; J )J., 98 43,>;',' ş+..1 Jg; 4. ,Ş1 " Ls1( J L J.3 .9 J" y" jl J:, 9 Jj J.2 ıoo 34b
I
j-s 4;Ş4 j L 4.(i L.; 9 jt::-J.) I) ç,)• .>).) .>> 4-C3 ç' ► ) 4(.1
."
l54 Y33 ., Ji; 4.(.+1:> yj J zi 1.).) %L. j, 35a 1 j1 j 4.,A; J.) ..)!,:1 5► I v. 41:> 3 J 1..4- ).> j3 ,-► 1.4 ,_;J:› olc-r ı 9 J9 J 4-39.," J.- +. .:*.31jt ç—S I 1)1. JL. 98 Mt. de : ı..»? 89 Mt. de : y ay ioo Mt. de 181 Mt. de : 102 Mt. de : e;;;,-*A7..!r .j."( oa L. j.) Li" el) 4:,1.2 Jb .)kr I) I- i.3.) sc-ç- I ) 1 -1.. .ı
S(
1. j (1 . 4SL) 103 (?) 103 Anlıyamadık. 1°4
Mt. de : „3.3.91.r'
1 , .1. 51 1 ) .1. 51 11,i1 104 KEMAL EDİE. H ) 3 451Z:- J 35b J<.3 J J. cA r-,. 1 )Ij J.) L.-1 51 jj .3 L5 1 ‘../.!CS j'3). J1' j'+•.-•)h Ş4"Is
I e
ı
.
ı
.c.
Jy
ı
.1) rt: J.3
ıı
oh J5
FUZÜLÎ'NIN MU'AMMA RİSALES1 105
4327+; .5 • ı.1 L; 3
r
wI ) ı3° 5t° ,33 LiI.D1.; 3 j-ç 4. l." 4Z-2° J. 1°6 Mt. de :1°6 Mt. de : ısy, idi; 4 üncü mısra'ın kafiyesine göre düzelttik.
1°7 Mt. de : (5,- idi ; bunu da 4 üncü mısra'ın kafiyesine göre tashih ettik.
1°8 Mt. de: r-,..-
106 KEMAL EDİB
N o t — Yazımızın başlangıç kısmı basılıp bittikten sonra :
a) İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi asistanlarından Dr. Abdülkadir K a-r a ha n1 ı'nın F u z ü I 1 üzerine 20 formalık bir eser hazırladığını, eserin baskı işinin bittiğini duyduk.
b) Konya'da Hz. Mevlana Türbesi'ndeki Müze'nin kiitübhanesinde 2633 Nr. da ka-yıtlı Meemıl'a içinde (89 a — 96 a) Risâle-i Mevlana F uzül î calayhi'r-rahmah
adıyle bir risâle bulunduğunu gördük. Bu risâle, F u z ü I bildiğ i-miz eserlerinin dışındadır. Sıhhat ve aidiyet derecesini tedkikle meşgulüz. Bu meemfrayı başka bir etüdii için getirtmiş olan Doçent Dr. Mehmed Altay K ö y m e n'e dolayısıyle teşekkür ederiz.
e) Haftalık Güzel Istanbul Gazetesi'nin (1949) Fuzüli 'ye dair bir musahabe serisi neşrettiğini öğrendik. Bu yazı, bilinen şeylerin musahabe çerçivesinde tekrarından ibârettir.
ç) Üstad İsmail Habib S e v ü k 'ün F u z ü 1 î'ye dâir Şâir ve Hülciimdür başlıklı stylistique bir yazısını zevkle okuduk. (Cumhuriyet Gazetesi, 25. IV. 1949).
( Zusammenfassung )
Mit dieser Untersuchung mache ich die in persischer Sprache
abge-fasste Raetselsammlung Fuzülis (? - 1556 ) , des lyrischen Genies der
türkischen Literatur, der wissenschaftlichen Welt zum ersten Male bekannt. Angesichts dieser Behauptung könnte vielleicht der Einwand erhoben werden, dass dieses Werk in den massgeblichen Quellen bereits genügend zitiert worden sei. Ein solcher Einwand bestünde auch zu recht, denn fast aile wissenschaftlich - literarischen Quellen sprachen schon immer von einer so betitelten Sammlung, allerdings ohne auf ihren Inhalt naeher eingehen zu können oder etwa darüber eine kritisch - analytische Meinung aeussern zu dürfen. Der Grund dieser Zurückhaltung dürfte wohl in der Hauptsache darin zu suchen sein, dass der für eine Analyse erforderliche Text bisher noch nicht vorlag.
Der weitbekannte türkische Wissenschaftler Professor Dr. Fuad K ö p r ü 1 ü hatte u. a. auch dieser Sammlung die ihr gebührende Beachtung geschenkt und in seinen verschiedenen Werken und Auf-saetzen erwaehnt, dass eine handschrifliche Ausgabe dieser Sammlung sich in der Emir î Ef en d i — Abteilung der Fâtih Millet — Bibliothek
zu Istanbul befinde 2. Unsere Nachforschungen aber haben leider zu
dem Ergebnis gefiihrt, dass hier ein Irrtum vorliegen müsse. Bei dieser Gelegenheit haben wir es für unsere Pflicht gehalten, auch die Kataloge der berühmtesten Bibliotheken Europas gründlich durchzusehen, wiederum ohne Erfolg.
Vom Vorhandensein dieser Sammlung erfuhren wir erst von dem rus-sischen Wissenschaftler B e r t h e l s, der in einem Aufsatz 3 angab, dass eine handschriftliche Ausgabe dieser . Sammlung sich berits in der
Bib-liothek des Leningrader Orient - lnstituts, und zwar unter der Fuztiti
Külligyâtı befinde.
Im Jahre 1944 wurde in dem Türkischen Ministerium für Notionale Erziehung eine Kommission gebildet,:welche das Ziel verfolgte, seamtliche Werke Fuzülis in druckfertigen Zustand zu setzen. Wir unternahmen bei dieser Gelegenheit den Versuch, sowohl die Photokopie dieser
Sam-mlung als auch die des Mat/d-u/-ictikads, welches nach B e r t hels
Fuad K öp r ü l ii, ruziili-Hagâtı ve Eserleri, İstanbul 1924. Fuad K öprül ü, Azeri Edebiyâtzna Aid llk Tedkikler, Bakü 1925.
2 Fuad K öprül u, Islam Ansiklopedisi, XXXVII. Fasikül, Fuzüll-Artikel, S. 696. 3 B er t h e 1 s, Bulletin de l'Aca4mie des Sciences de l'U R S S, classe des
