Osteoporozlu Hastalarda Dual Enerji X-Ray
Absorbsiyometri De¤erleri ile Kantitatif
Ultrasonografi De¤erlerinin Karfl›laflt›r›lmas›
Comparison of Dual Energy X-Ray Absorptiometry and Quantitative
Ultrasonography Measurements in Osteoporotic Patients
Amaç: Osteoporoz (OP) düflük kemik kitlesi ve kemik dokusunun mikromimarisinde bozulma ile karakterize, sistemik bir
iskelet hastal›¤›d›r. Kantitatif ultrasonografik (KUS) de¤erlendirmelerin do¤ruluk ve tutarl›l›¤›n›n yüksek oldu¤u ile ilgili çok say›da çal›flma literatürde yer almakta ancak son zamanlarda KUS de¤erlerinin Dual Enerji X-Ray Absorbsiyometri (DEXA) de¤erleri ile karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmalar dikkat çekmektedir. Biz bu çal›flmam›zda 53 postmenopozal kad›n hastada KUS ile DEXA de¤erleri aras›nda anlaml› bir iliflki olup olmad›¤›n› araflt›rd›k.
Gereç ve Yöntem: Postmenopozal dönemde olan DEXA ölçümleri -2,5 ve alt›nda olan (WHO kriterlerine göre OP tan›s›
alm›fl) 53 hastan›n KUS cihaz› ile FTR servisinde KMY ölçümü yap›ld›. Ölçümlerde Osteometer DTU-one Ultrasound Instrument (Osteometer Medi Tech A/S. Denmark) kullan›ld›. Ölçüm için hastalar›n sol ayaklar› oda ›s›s›nda su içeren bir kap içine konuldu. Her taramada ölçümleri ayn› noktadan yapabilmek için yar›-otomatik teknikle seçilen “region of interest” (ROI) ölçüm noktas› olarak kullan›ld›. Sol topuktan BUA (dB/MHz) ve SOS (m/s) ölçümleri yap›ld›. Bilgisayar program› ile T ve Z skorlar› elde edildi. Her gün ölçüme bafllamadan önce cihaz›n kalibrasyonu yap›ld›. Çal›flmaya kat›lan hastalar›n, has-tanemizde bulunan Hologic (Explorer QDR Hologic Inc. ,Bedford , MA, ABD) marka DEXA cihaz› ile ölçümleri yap›ld›.
Bulgular: KUS T skorlar› ile DEXA L2-L4 T skorlar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.463 p=0.000 p<0.005) . KUS z
sko-rlar› ile DEXA L2-L4 Z skosko-rlar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.589 p=0.000 p<0.005), KUS T skosko-rlar› ile DEXA femur boyun t skorlar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.4637 p=0.000 p<0.005), KUS Z skorlar› ile DEXA femur boyun Z sko-rlar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.418 p=0.000 p<0.005).a
Sonuç: Sonuç olarak bizim çal›flmam›z postmenopozal dönemdeki kad›nlar›n KUS de¤erleri ile DEXA de¤erlerinin korele
oldu¤unu göstermifltir. (Osteoporoz Dünyas›ndan 2008;14:26-8)
Anahtar kelimeler: Osteoporoz, Kantitatif Ultrasonografi (KUS), Dual Enerji X-Ray Absorbsiyometri (DEXA)
Aim: Osteoporosis (OP) is a skelatal disease of bone fragility resulting from micro-architectural deteriotarion and
decreased bone mass. There are many studies in literature that show high sensibility and specifity of quantitative ultra-sonography (QUS). Recently many comparatives studies of QUS and dual energy X-ray absorbtiometry (DEXA) have been made. In this study we aimed to investigate correlation of QUS and DEXA measurments in 53 women with post-menopausal osteoporosis were enrolled in this study.
Material and Method: Fifty three postmenopausal women with osteoporosis were studied: Ultrasound parameters were
measured by the DTU-one imaging ultrasonometer in the calcaneus. BMD was assessed by dual-energy X-ray absorptiometry (DEXA) at the lumbar spine, femoral neck, and trochanter. QUS measurements of the postmenopausal women was compared with DEXA measurements.
Results: There was a significant correlation between QUS T scores and DEXA L2-L4 T scores (r =0.463 p=0.000 p<0.005), there
was a significant correlation between QUS Z scores and DEXA L2-L4 Z scores (r =0.589 p=0.000 p<0.005 ), there was a signifi-cant correlation between QUS T scores and DEXA femur neck T scores (r =0.463 p=0.000 p<0.005 ), there was a signifisignifi-cant cor-relation between QUS Z scores and DEXA femur Z scores (r =0.418 p=0.000 p<0.005).
Conclusion: Consequently QUS results were correlated with DEXA results in postmenopausal osteoporotic patients. (From the World of Osteoporosis 2008;14:26-8)
Key words: Osteoporosis, Quantitative Ultrasonography (QUS), Dual Energy X-Ray Absorbtiometry (DEXA)
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii//AAddddrreessss ffoorr CCoorrrreessppoonnddeennccee:: Dr. Derya Sayl›k, Nevbahar Mah. Cevdetpafla Cad. No: 75/5 F›nd›kzade, Fatih, ‹stanbul, Türkiye Tel.: 0212 588 44 00/6120 Gsm: 0505 913 95 98 E-posta: deryasaylik@yahoo.com GGeelliiflfl TTaarriihhii:: 06.04.2008 KKaabbuull TTaarriihhii:: 06.10.2008
fiule Tütün, Derya Sayl›k, Levent Özgönönel, Esra Çetin, Gülis Kavadar, fieyma Tolga, fiafak Günayd›n
‹stanbul E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Klini¤i, ‹stanbul, Türkiye
Summary
Özet
Orjinal Araflt›rma /
Original Investigation
Girifl
Osteoporoz (OP) düflük kemik kitlesi ve kemik dokusunun mikromimarisinde bozulma ile karakterize, sistemik bir is-kelet hastal›¤›d›r (1). Kemi¤in k›r›lma riskinin artmas›yla oluflan k›r›klar ve bunlar›n komplikasyonlar› sonucu hasta bak›m›n›n güçleflmesi ve maliyetlerdeki art›fl nedeniyle OP da erken tan›, tedavi ve takip son dönemde önem kazan-m›flt›r.Kemik yo¤unlu¤u,kemi¤in fizyolojik ve patofizyo-lojik durumunun önemli bir göstergesidir, bu nedenle Ke-mik Mineral Yo¤unlu¤u (KMY) ölçümü keKe-mikte k›r›k olufl-ma riskinin saptanolufl-mas› aç›s›ndan son derece önemlidir (2). Bu amaçla kemik yo¤unlu¤unu ölçen de¤iflik tarama yön-temleri gelifltirilmifltir. Single- ve dual-photon absorbsiyo-metri, kantitatif komputerize tomografi (QCT), dual ener-ji x-›fl›n› absorbsiyometri (DEXA), kantitatif ultrasonografi (KUS) gibi yöntemler günümüzde kullan›lmaktad›r (3). DEXA’n›n kemik mineral yo¤unlu¤unu (KMY) belirleme-deki etkinli¤i çok say›da çal›flmada kan›tlanm›fl ve ço¤u ya-zar taraf›ndan ‘alt›n standart’ olarak tan›mlanm›flt›r (4). Ancak DEXA kemik elastisitesi ve mikromimarisi gibi özel-likler hakk›nda fazla bilgi verememektedir (5,6). Kantita-tif ultrason (KUS) sistemleri ise osteoporoz ve fraktür riski-nin de¤erlendirilmesinde radyasyon kullanan dansitomet-ri teknikledansitomet-rine ucuz, h›zl›, tafl›nabilir bir alternatif olarak il-gi çekmektedir ve KUS de¤erlerinin fiziksel özellikleri ne-deniyle sadece kemik yo¤unlu¤unu de¤il, küçük bir oran-da oran-da olsa k›r›k riskinin belirlenmesinde önemli rol oyna-yan elastisite, konnektivite ve homojenite gibi özellikleri de ortaya koyabildi¤inden bahsedilmektedir (7).
Kantitatif ultrasonografik de¤erlendirmelerin do¤ruluk ve tutarl›l›¤›n›n yüksek oldu¤u ile ilgili çok say›da çal›flma literatürde yer almakta ancak son zamanlarda KUS de¤er-lerinin DEXA de¤erleri ile karfl›laflt›r›ld›¤› çal›flmalar (8,9) dikkat çekmektedir. Kantitatif USG, ultrasonografik dal-galar›n dokular içerisinden geçerken u¤rad›¤› fiziksel de-¤iflimler esas al›narak gelifltirilmifl bir yöntemdir. Kantita-tif USG de kemik yo¤unlu¤u hesaplamas›nda kullan›lan vücut bölgesi kalkaneus bölgesidir. Kullan›lan parametre-ler kemikten geçen sesin h›z› (SOS, speed of sound), sesin zay›flamas› (UA ultrasound attenuation) ve bunlar›n kom-binasyonu olan sertliktir (stiffness). Kantitatif USG incele-me süresi çok k›sa, radyasyon riski olmayan, maliyeti ucuz, tafl›nmas› ve uygulanmas› kolay bir yöntemdir. Ancak, tekni¤in kalkaneus gibi periferik yap›larla s›n›rl› olmas› ve di¤er ölçüm testlerinde osteoporoz tan›mlanan hastalar›n %10 undan fazlas›nda yalanc› normal sonuçlar vermesi gi-bi olumsuz yönleri vard›r. Ayr›ca, vertebralar gigi-bi medikal tedaviye cevapta en duyarl› olan trabeküler kemikten zengin yap›lar›n de¤erlendirilmesinin mümkün olmamas› di¤er önemli bir dezavantajd›r.
DEXA ile iskelet bölgesi de¤iflik yo¤unlukta iki X ›fl›n› deme-tine maruz b›rak›l›r ve kemi¤in mineral içeri¤i, radyasyon miktar›ndan, bilgisayar programlar› arac›l›¤› ile hesaplan›r. DEXA ile santral (kalça ve omurga), periferik (önkol) ve tüm vücut taramas› yap›labilir. ‹nvaziv olmamas›, k›sa sürede ta-mamlanmas›, lomber omurga ve kalça gibi osteoporoz ve k›r›k riski en yüksek iskelet k›s›mlar›n›n ölçümünü sa¤lama-s› ve ölçümlerin do¤rulu¤u ve kesinli¤i nedeni ile izlem ve kontrol için uygun olmas› gibi avantajlar› vard›r. Tek gerçek dezavantaj› ise seçilen alandaki her fleyi ölçüme dahil
etmesidir. Bazen ossifikasyonun nedenini anlamak güç ola-bilir (kalsifiye lenf nodu, aorta veya spondilofitler). Sonuçlar›n bildirilmesinde T ve Z skorlar› kullan›l›r. T sko-ru, genç yetiflkinlerin (20-30 yafl) ortalama kemik mineral yo¤unluklar›n›n kaç standart sapma (SD) alt›nda veya üzerinde oldu¤unu, Z skoru ise ayn› yafltaki kiflilerin orta-lama kemik mineral yo¤unluklar›n›n kaç SD alt›nda veya üzerinde oldu¤unu gösterir. Kalça yada omurgadaki bir SD ortalama de¤erin yaklafl›k %10-15 ine karfl›l›k gelir. Bu çal›flman›n amac› topuktan ölçülen KUS ölçüm para-metreleri ile lomber ve femurdan ölçülen DEXA ölçüm pa-rametreleri aras›ndaki uyumu araflt›rmakt›r.
Gereç ve Yöntem
Sa¤l›k Bakanl›¤› ‹stanbul E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi FTR Klini¤ine Kas›m 2007 Ocak 2008 tarihleri aras›nda baflvuran hastalardan postmenopozal dönemde olan DEXA ölçümle-ri -2,5 ve alt›nda olan (WHO kölçümle-riterleölçümle-rine göre OP tan›s› al-m›fl) 53 hastan›n KUS cihaz› ile FTR servisinde KMY ölçümü yap›ld›. Ölçümlerde Osteometer DTU-one Ultrasound Ins-trument (Osteometer Medi Tech A/S. Denmark) kullan›ld›. Ölçüm için hastalar›n sol ayaklar› oda ›s›s›nda su içeren bir kap içine konuldu. Her taramada ölçümleri ayn› noktadan yapabilmek için yar›-otomatik teknikle seçilen “region of interest” (ROI) ölçüm noktas› olarak kullan›ld›. Sol topuk-tan BUA (dB/MHz) ve SOS (m/s) ölçümleri yap›ld›. Bilgisayar program› ile T ve Z skorlar› elde edildi. Her gün ölçüme bafl-lamadan önce cihaz›n kalibrasyonu yap›ld›.
Çal›flmaya kat›lan hastalar›n, hastanemizde bulunan Ho-logic (Explorer QDR HoHo-logic Inc., Bedford, MA, ABD) mar-ka DEXA cihaz› ile ölçümleri yap›ld›.
Bulgular Windows için haz›rlanm›fl SPSS 8.0 program›na girildi ve KUS ve DEXA ölçümlerinin korelasyonu Pearson korelasyon testi ile de¤erlendirildi (Tablo 2), (Tablo 3).
T
Taabblloo 22.. DEXA-KUS T skorlar›n› k›yaslamas›n› gösteren tablo
KUS T skoru
r p
DEXA L2-L4 T skoru 0.463 0.000
Sol Femur boyun T skoru 0.467 0.000
T
Taabblloo 33.. DEXA- KUS Z skorlar›n› k›yaslamas›n› gösteren tablo
KUS Z skoru
r p
DEXA L2-L4 Z skoru 0.510 0.000
Sol Femur boyun Z skoru 0.418 0.002
T
Taabblloo 11.. Hastalar›n demografik özelliklerini gösteren tablo
N Min Max Ort. Std.
Deviasyon
Yafl 53 43 82 60,23 9,3
Kilo 53 43 92 69,09 10,5
Menapoz yafl› 53 30 57 45,57 5,2
Tütün ve ark. DXA ile Kantitatif Ultrasonografinin Karfl›laflt›r›lmas› Osteoporoz Dünyas›ndan
Bulgular
Hastalar›m›z›n yafl ortalamas› 60,23 (43-82), kilo ortalamas› 69,09 (43-92) ve menopoz yafl› ortalama 45,57 (30-57) idi. Hastalar›n demografik özellikleri Tablo 1 de gösterildi. KUS t skorlar› ile DEXA L2-L4 t skorlar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.463 p=0.000 p<0.005 anlaml›). KUS z skorlar› ile DEXA L2-L4 z skorlar› aras›nda anlaml› uyum-luluk vard› (r=0.510 p=0.000 p<0.005 anlaml›), KUS t skor-lar› ile DEXA femur boyun t skorskor-lar› aras›nda anlaml› uyumluluk vard› (r=0.467 p=0.000 p<0.005 anlaml›), KUS z skorlar› ile DEXA femur boyun z skorlar› aras›nda anlam-l› uyumluluk vard› (r=0.418 p=0.002 p<0.005 anlamanlam-l›).
Tart›flma
Biz bu çal›flmam›zda postmenopozal dönemdeki kad›nlar-da DEXA de¤erleri ile KUS de¤erlerinin uyumlu olup ol-mad›¤›n› araflt›rd›k.
Pafumi ve ark.’lar›n›n yapt›klar› bir çal›flmada da özellikle genç dönem postmenopozal grupta KUS ile DEXA n›n uyumlu sonuçlar verdi¤i gösterilmifl. Bu sonuçlar bizim ça-l›flmam›zdaki sonuçlarla da uyumlu idi (10).
Dubois ve ark.’lar› premenopozal ve postmenopozal ka-d›nlardaki DEXA ve KUS’u k›yaslad›klar› çal›flmada preme-nopozal kad›nlardaki korelasyonun postmenapozal ka-d›nlardan daha düflük oldu¤unu göstermifllerdir (11). Araflt›rmac›lar kemik kayb›n›n menopozla bafllad›¤›n› ve yine menopozla kalkaneus ve distal radiusta trabekül sa-y›s› ve trabeküler aral›¤›n azald›¤›n› öne sürerek, BUA’n›n kemik mikromimarisi sa¤lamken düflük KMY’yi tespit et-meye daha duyars›z oldu¤unu ve trabekül yap›s› bozul-maya bafllad›¤› dönemlerde BUA’n›n DEXA ile daha kore-le sonuçlar verdi¤ini ikore-leri sürmüflkore-lerdir. Bizim çal›flmam›z-da hastalar postmenopozal dönemde olup, sonuçlar›m›z bu çal›flman›n sonuçlar› ile uyumlu idi.
Bizim çal›flmam›z›n aksine, Bingöl ve ark.’lar› total femur T-skoru -1’in alt›ndaki hastalarda BUA ile yine düflük dü-zeyde fakat anlaml› iliflki oldu¤unu, ancak T-skor -2.5’un alt›ndaki hastalarda BUA’n›n DEXA ölçümleriyle anlaml› bir korelasyon göstermedi¤ini, SOS ile DEXA parametrele-ri aras›ndaki korelasyonun ise tüm gruplarda anlaml›l›k ölçüm bölgelerine göre de¤iflmekle birlikte düflük ve orta düzeyde bulundu¤unu (r=0.16-0.57, p<0.01) bulmufllard›r (12). Tuna ve ark.’lar›n›n 120 postmenopozal kad›n› içeren çal›flmalar›nda tibial SOS ve lomber femoral DEXA aras›n-da zay›f korelasyon bulmufllard›r (13).
Bu konuyla ilgili yap›lan çal›flmalarda farkl› sonuçlar›n or-taya ç›kmas›nda, çeflitli say›da cihaz kullan›lmas›n›n, bu
hazlarda günlük kalibrasyon gereklili¤inin olmas› ve ci-hazlar›n kullan›m› ile ilgili teknik yeterlili¤in (aya¤›n ciha-za do¤ru yerlefltirilmesi gibi) olmas› gibi faktörlerin etkili oldu¤unu düflündük.
Krieg ve ark.’lar› topuk KUS için yapt›klar› metaanaliz so-nucunda DEXA n›n olmad›¤› yerlerde KUS un tan› ve k›r›k riski saptamada kullan›labilece¤ini önermifllerdir (14). Biz çal›flmam›zda postmenopozal dönemdeki kad›nlar›n KUS de¤erleri ile DEXA de¤erlerinin korele oldu¤unu bul-duk. KUS un radyasyon içermeyifli, DEXA ya oranla düflük maliyetli olmas› ve tafl›nabilirli¤inin kolay olmas›, oste-oporoz taramalar›nda KUS un uygulanabilir oldu¤unu düflündürmektedir.
Kaynaklar
1 Cummings ST, Kelsey JL, Nevitt MC, O’Dowd KJ. Epidemiyo-logy of osteoporosis and osteoporotic fractures. Epidemimi-ol Rev 1985;7:178-208.
2. Hallaç M. Kemikte mineral yo¤unlu¤u De¤erlendirilmesinde Görüntüleme yöntemleri. Osteoporoz sempozyum Kitab› 2005;63-86.
3. Johnston CC, Slemenda CW, Melton LJ. Bone density measu-rement and the management of osteoporosis. In Favus MJ (ed) Osteoporosis. Fundomentals of clinical practice. Phila-delphia: Lippincott-Raven,1997; 46-55.
4. Sim LH, van Doorn T. Radiographic measurement of bone mi-neral: reviewing dual energy x-ray absorptiometry. Australas Phys Eng Sci Med 1995;18:65-80.
5. Ott SM. When bone mass fails to predict bone failure. Calcif Tissue Int 1993;53:7-13.
6. Hans D, Wu C, Njeh CF, Zhao S , Ultrasound velocity of trabe-cular cubes reflects mainly bone density and elasticity. Calcif Tissue Int 1999;64:18-23.
7. Glüer CC. [The International Quantitative Ultrasound Con-sensus Group] Quantitative ultrasound technique for the as-sessment of osteoporosis: expert agreement on current sta-tus. J Bone Miner Res 1997;12:1280-8.
8. Hans D, Rizzoli R, Reference data in a Swiss population. Dis-cordance in patient classification using T-scores among calca-neum, spine, and femur. J Clin Densitom 2001;4:291-8. 9. Çetin A, Erturk H, The role of quantitative ultrasound in
pre-dicting osteoporosis defined by dual X-ray absorptiometry. Rheumatol Int 2001; 0:55-9.
10. Pafumi C, Zizza G, Farina M, Pernicone G, Russo A, et al. Com-parison of dexa and ultrasonometry in the measurement of bone density. Arch Gynecol Obstet. 2002 Jul; 266:152-3. 11. Dubois EFL, van den Bergh JPW, Smals AGH, van de
Meeren-donk CWD, Comparison of quantitative ultrasound parame-ters with dual energy X-ray absorbtiometry in pre- and post-menopausal women. Neth J Med 2001;58:62-70.
12. Bingöl Ü, Kumafl FF, Ercan ‹, Yurtkuran M. Kemik Mineral Yo-¤unlu¤unun De¤erlendirilmesinde Kantitatif Ultrasonografi ve Dual Enerji X-›fl›n› Absorbsiyometrinin Karfl›laflt›r›lmas›, Türkiye Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Dergisi, Cilt 50 Say› 1, Mart 2004. 13. Tuna H, Birtane M, Ekuklu G, Cermik F, Does quantitative tibial ultrasound predict low bone mineral density defined by dual energy x-ray absorptiometry? Yonsei Med J 49;436-442, 2008. 14. Krieg M-A, Barkman R et al. Quantitative ultrasound in the
management of osteoporosis: the 2007 ISCD official position, Journal of Clinical Densitometry: Assesment of Skeletal He-alt, vol 11, no.1, 2008;163-87.
Tütün ve ark.
DXA ile Kantitatif Ultrasonografinin Karfl›laflt›r›lmas›
Osteoporoz Dünyas›ndan (2008;14:26-8)
