Tursun Fakih Gazavatı-name: Dil özellikleri-metin-sözlük / null

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Bölümü

Tursun Fakih

GAZAVAT-NAME

(Dil Özellikleri-Metin-Sözlük)

YÜKSEK ~İSANS TEZİ

Fırat Üniversitesi Merkez Kütüphanesi 111111111111111111111111111111111111111111111 *0068511* 255.07.02.03.00.00/08/0068511 TD YL/120

Hazırlıyan Hatice ŞAHİN

Tez Danışmanı Doç.Dr.Osman Nedim TUNA

Sosyal Bilimler Enstittisil MUdUrlU~U'ne

İşbu çalışma,jUrimiz _tarafından TUrk Dili ve Edebiyatı

Eğitimi Ana Bilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul

edilmiştir.

Başkan

Üye

Üye

Onay

Yukarıda imzaların,adı geçen ö~retim liyelerine ait olduğunu onaylarım .

1

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ

• • • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ı KJ. sal tm al ar .. • • . . . • • . . • • • • • • •. • • • . • . . • • • • • . . . • . • . • • •

4

GİRİŞ

D

İ

L

İMLA • • • • • • • • 'l • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ö Z E L L

İ

K L E R

İ • "' • • • • • • • • • • • • • • • • o • o o o • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • o •

.

... .

5

lO

Ünlülerin

Yazılışı

... 10

a

e

ı i

.

.

.

.

.

• • • • • • • • • • • • • • o . . . . • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o . . . .. . . . o • • • •

···0···-···

• • • • o • • • • • • • • o • • • o IP e O e o O o O O o O O C O e O O O O O OOOOOOOOOOOOOOOO•ooooo•tıı40#t1'.tt0f) ö

u

u

...

-

...

""

... .

fı O O o • • o G o fl • O O O O O O • "' • • o O O O O o IP' ft $' 9 • • • • • • • • . • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • f' • • o

Ünsüzlerin

Yazılışı

.

.

.

.

.

• • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • b p k g

t

ç s n • • • • • • • • • • • • • • , • • • • • • • • • • • • • • t' . . . .

...

• • • o • • • • • • • • • • • (ll . . . .fO • • • • • • • • • • • • • " • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • e e • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • • • • • • • o • o • • • •

ooooooooooooeoeoooe••··••oeooooooooooooooooeooooş•ooocı-.

.

.

.

.

• Ct • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • ~ . . . . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o •

Eklerin

Yazılışı

...

,.

...

Tamlamaların Yazılışı • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • • • • • • • CJ' • • • • • • •

FON ET

İK

...

• • • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • • • • •

Ünlüler

• • • • • • • • • • • • • • o

...

_,.

... ..

Uzun Ünlüler

. . . o • • o . . . ct • • 1! . . . o • • • • • •

lO

12

13

15

17

17

18

19

21

21

21

23

24

25

27

28

29

30

33

34

34

34

Uyumlar

" G o • • • • • • o . C> o Q • • • o . o • • " • • • • • • o " e Q . o • • • • • • • " . n • • • Q.

35

Damak

Uyumu o o o o • o o o o o o o o o cıı o e o: e o e e o o o o o o fo (tl

35

Ünsüz Uyumu

O o • o o e • • • • • o o o • • o o •

...

Fonetik Hadiseler

• ft • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ötümlüleşme • 0 • 0 0 0 ... 0 o o • o o o o o e e o o e o o o o

...

Ötümsüzleşme

veya

ötümsüzlüğü

koruma

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Sızıcılaşrna

•.•.•...•...

oooaıo••••••••••••ooe Slireksizleşme

••••••...•....•••....

• • • • • • o • • • • •

Erime

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • tl • • •

41

41

41

43

44

45

45

Du d akl

ılaşma

• • .. . . . • . . . . . . • . • . . . . . . . • . . . • . . . . • • •

4 5

Düşme

•••.•...

o o o • o • o o o • • • o o o o o o o • o o o o e • o • tı o e

Ünlü

düşmesi e s e o o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • e • • • • • • •

Ünsüz

düşmesi . . . ":ı • • • • o • • • Ct . . . .

Türerne

• • • • • • • 'll' • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • () • • •

Ünlü tUrernesi

...

.,..,

... .

ÜnsUz türemesi

•••••••••••••••••••••"•••••••t-tıe••••••

İkizleşme

• ., ...

~.0.

45

45

45

46

46

46

46

Te

k 1 e ş m e • • • • .. • . • . • • • • • • • • • • • • ... • • • • fi. .. • • • • • • • • .. • • . . . fii •

4 6

Hece

Tekleşmesi . . • • • • • • • • • • ct . • • o • o • fO ft • cı . . . o • • • Geçişme ~~~•••••••••••••••a•••••••••••••••••••«J.tıı• • • • • o

.\o

.

.

.

.

.

46

47

Birleşme

«'"•···-···"

47

Ünsüz

Kayna.şma.sı

..

"

... .

• · •••••••••••ıP••••~•••••c-e

47

H e c e düş m e s i . . . .. . . .. . . .. . . . . . . . . . . .. .

4 7

Ulanma

. . . .,. • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

48

Göçü.

ş m e • • • • • .. • • • • .. • • • • • • • • • • • .. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

48

Nöbetleşe

Kullanma

"'• .. • • • • • • • • • • • • • • o o & e

Ödünçleme

fıi' • • • • • • • • • • • • • • • • .. • " • • • • • • • • • • • ... • • • • o • • • • • •

MORPOLOjİ

Ekler

···"·"'·"'··~···-···ft·l(l···

cı•••••••••••e••••••

Çekim

Eklerj

eueıı•••ettocotıc9otto•cıoo•o•ocoooeıoee•o••••• İsim Çekim Ekleri

48

48

50

50

50

50

1

Çokluk Ekl eri •.•... · . · · · •

o • • • • • • • • • • • • • •

50

İyelik

Ekleri

e . . . • . . .

50

Hal Ekleri • . . .

50

F i i 1

Çe

k

im

i • • . .. . . . o • • • • • • • • • • • • • • • • • • .. • • • • • • • • • • • • • • • tt tt •

5

2

Zaman Ekleri ••••••..•••••.••.•••••...••..•••••••..•..••

52

Kipler •••••

···o···

56

Yapım

Ekleri

.

.

.

. .

.

.

.

..

.

.

.

.

..

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

. . .

.

.

. .

. .

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

₆₀

İsimden

isim türeten ekler

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

₆₀

İsimden

Fiil türeten ekler

o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

61

Fiilden isim ttireten ekler

• • • • lll • • ft • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

62

Fiilimsiler

o • • • • • • • • • • • • ,

o. ·.··o···.· ...

62

Mastarlar

e e o & o c ' t l • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Partisipler •••••.•..

.

... .

Gerundiumlar

e e - s • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • o • e • • • • • • • • • • • • • f l o e

Fiilden Fiil

Çatı

Ekleri

türeten ekler

• • • • • o • • • • • • • • • • • • • • ~ • • • • • • • • • o • e • • • • • • • ,. o • o e • • o .. e o • o • • • o o • • , • • • o • • • o o e

Fiilden fiil türeten

diğer

ekler

...

,

... .

KELİIVIE

GRUPLARI

o • • • e • • • • • o • • • • • • • • • • • • • • ır o o o • • • • o • e o o o e e

Zamirler

Sıfatlar

Zarflar

Edatlar

Fiiller

••••••••••~&•••••••••••••••••••••••••••••\••••••• ••••••oeıoo•e•oı.••••o••~••••••••••••••••••••••••• • • o Cl • • • • • • • • • • o . . . .

···•••e-•···

G! • • • • • • e • • o • • • • • • o • o . • • • • e • • • o • o • o o • o • • o e- • • • Ct • •

SONUÇ

• • • • • • • • • • • • • • e e • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • o • • • • • • • • • • • • • 63 63

64

66

66

68

69

69

71

72

74

76

81

BİBLİYOGRAFYA

...

~

•.•.••••••...••••...

o o o • • • • •

83

TRANSKRİPSİYONLU METİN

•e··· ...•.

85

SÖZLÜK

• • • • • • • o . . . .

f93

ORJİNAL METNİN FOTOKOPİSİ • • • • • • • • • • • • • • • • • o . . . .

ÖNSÖZ

Oğuzların ilk yazı dili olan Eski Anadolu

Türkçesi,bu-gün konuşmakta olduğumuz Türkiye Türkçesinin de kaynağı

ol-ması bakımından bizim için büyük bir değer taşır.

Devir üzerine Sistefuii olar~k XlX.yy.dan bu yana

ya-pılan çalışmalar sonucunda pek çok metin işlenmiş,devrin

umumi dil kuralları tespit edilerek~gramerler yazılmıştır.

ilerleyen dil çalışmaları ₁ özellikle Yüksek Lisans ve Dokto-ra tezleriyle bu devrin gDokto-ramerine ışık tutmaya çalışmaktadır.

XlV. yy.,Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleri bakı­ mından belirli bir kalıba girdiği bir devirdir.Xlll. yy.a

kıyasla çok daha verimli ve konuca zengin olan XlV.yüzyılın

incelenmesi dilcilerin herzaman dikkatini çekmiştir.Tez ko-numuz bu düşünceden hareketle belirlenmiştir.

Bu çalışma Tursun Fakih'in Gazavat-namesinin tek

nüs-hasına dayanılarak yapılmıştır.Aslında Eski Türk Edebiyatı sahasında gerekli olan çok nüshalı kritik çalışmalar dil

ça-lışmalarında bize göre bir zorunluluk değildir.Hatta bu yol, yani birden fazla nüshanın karşılaştırılarak yeni bir metin kurma yoluna gidilmesi,belirli ölçülerde yanlış yönlendirme-lere yol açabilmektedir.

çalışmamız şu bölümlerden oluşmaktadır:

GİRİŞ:Bu bölümde Tursun Fakih name'si ve

·;

1

DİL ÖZELLİKLERİ:Üç ana bölümden oluşmaktadır.İmla bölümün-de bütün ihtimal ve şekilleriyle ünlülerin, ünsüzlerin

ya-zılışları verilmiş,ayrı yazılan ekler,bitişik yazılan

keli-meler ve Farsça tamlamaların yazılışı gösterilmiştir.Fonetik

kısmında ünlü ve ünsüz türleri,ünlü uyumları ve ünsüz uyumu

ses hadiseleri incelenmiştir.Morfoloji bölümünde ise ilk o-larak çekim ve yapım ekleri ardından kelime grupları işlenmiş

tir.Dil özelliklerinin sonuna tezin incelenmesinden çıkan

sonuçlar "Sonuç" başlığı altında yazılmıştır.

SÖZLÜK:Metinde geçen Eski Anadolu Türkçesine özgü,bugün

kul-lanılmayan veya az kullanılan ya da anlam değiştirmiş keli-meler ile deyimler alınmıştır.

BİBLİYOGRAFYA:Burada sadece bu çalışmada kullanılan eserler ile Tursun Fakih ve Gazavat-name'siyle ilgili eserlere yer

verilmiştir.

METNİN TRANSKRİPSİYONU:2700 beyitten oluşan elimizdeki

yaz-manın transkripsiyonu verilmiştir.

Fonetikte büyük harfin archiphonemlerini ifade

edebi-leceği düşüncesiyle(örnek olarak A=a,e ; T=t,d _ gibi)

de-vamlı küçük harf kullanılmıştır.

ORJİNAL METNİN FOTOKOPİSİ:Dil özelliklerinin ve transkrip-siyonlu metnin kontrol edilebilmesi için en sona eklenmiştir.

Türk Dili çalışmalarında ufak da olsa bir katkısı ola

hataları-Bu çalışmada bana danışmanlık ve rehberlik eden

sa-yın hocam Doç. Dr. Osman Nedim Tuna'ya, çalışınam süresince benden yardım ve desteklerini @ksik. etmeyen Yar. Doç. Dr. Hasan Kavruk hocamıza, Dr. Gürer Gülsevin:e, Ze~i·-Kaymaz'a,

İsmali Doğan'a, Mehmet Terzi'ye ve nihayet tez boyunca son-suz bir sabır ve hoşgörü göstere~ek düzeltme ve daktilo iş­

lemlerinide yardımıarınıesirgemeyen eşim Ahmet Şahin'e

te-şekkür etmeyi bir borç bilirim.

Hatice Şahin

KULLANILAN KISALTMALAR v~ İŞARETLER EAT Eski Anadolu Türkçesi

Parantez içindeki ses ihtiyaridir. + İsimle ilgi kurar

Fiille ilgi kurar.

A a,e I ı,i

u

u,ü T t,d V Ünlü (Vokal) K Ünsüz (Konson)

1

Arkasına eklendi~i ünsüzün, kök ünlüsünden sonra

geldi~ini anlatır.

okun içi ilk şekli gösterir

~ veya anlamında

# Harften önce ise kelime başı sesini,harften sonra ise kelime sonu sesini gösterir

raları bu kelime din düşmanlarıyla yapılan savaş yani cihad

anlamında da kullanılmıştır.Bir tek savaşın anlatıldığı e~

serıere gaza-n~me~daha çok savaşın anlatıldığı eserlere ise

gazavat-name adı verilir.

Bu eserlerde daha çok din büyüklerinin-genellikle Hz.

l .

Muhammed ve Hz. Ali'nin -Islam dini uğruna yaptıkları

savaş-lar anlatılır.Gazavat-name'lerde bunun yanında Osmanlı döne-minde devlet büyüklerinin yapmış oldukları savaşlar da

anla-tılır.Bunlar ll. Murad zamanına ait,Gazavat-ı Sultan Murad, Fatih zamanına ait T~rih-i Ebu'l-Feth,Tarih-i Feth-i Kostan-tiniyye gibi eserlerdir.Bunlara ll. Beyazıd,l.Selim

zamanla-rına ait olan gazavat-nameleri de katabiliriz~

\

Aslında konuları gereği tarihi birer eser gibi görülen gazavat-nameler tarih ve edebiyat alanlarından çok dil

ça-lışmaları için önemli birer kaynaktır.Çünkü Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan gazavat-nameler tercüme olmayıp

telif eserlerdir ve o dönemin dil özelliklerini güzel bir biçimde yansıtmaktadırlar

*LeverJA.Sırrı Gazavat-nameler ve Mihal O~lu Ali Beyin

·;

Gazavat-namelerin yazılması mutlaka bir nedene

dayan-maktadır.Herşeyden önce bu tip eserlerin yazılmasında dini inanç büyük bir etkendir.Bunun yanında Selçukluların son döneminde ve Osmanlıların ilk döneminde savaşçılara gereken morali takviy~ bu inancı onların ruhunda taze tutması gibi bir amaç da Gazavat-namelerin Türk Edebiyatında böylesi bir yer almasının nedeni olabilir.Gazavat-nameler toplumun

beğen-diği,severek okuduğu ve dinlediği edebiyat türlerinden biri,

dir.Yazarı belli olan ya da olmayan yazılı ve sözlü olarak hala halk arasında yaşayan savaş hikayelerinin varlığı

sanı-yoruz bu düşüncemizi vurgular.

Elimizdeki eser Tursun Fakih'in XlV.yy.da yazılmış o-lan bir Gazavat-namesidir.Zaten Tursun Fakih'in Edebiyat Ta-rihlerinden ve diğer kaynaklardan anladığımız kadarıyla

baş-\

ka bir eseri yoktur.Ancak yine kaynaklanan öğrendiğimiz bir

başka nokta da Gazavat-n~meler konusunda en çok eser yazmış

şairin Tursun Fakih olduğudur.Bunlar:

Kıssa-ı Mukaffa(Hz.Muhammedin Mukaffa adlı putla olan savaşı)

Gazavat-ı Emirü'l Mü'minin 'ali(Hz. Muhammedin Ebu Cehil ile

güreş tutduğu savaş.

Muhammed Hanefi cengi gibi savaşlardır.

Bunun yanında bizim elimizdeki metinde bulunan;

Hz.Alinin kardeşi Ca'fer-i tayyar,Zeyd ve abdullah'J.n Rum beyi Horkul ile;

Seyyidü'l Mürselin ve Hatemü'n nebiyyin Hazretlerinin yine Rum beyi Pulas ile yaptıkları savaşlar da Tursun Fakih'in

yazmış olduğu gazalardır.

Tursun Fakih'in edebi kişiliği ve hayatı hakkında e-debiyat tarihlerinde yeterli bilgi bulamamaktayız.Ancak Sa-dettin Buluç'un X. Türk Dili Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler adlı kaynakta da söylediği gibi Aşık Paşa-zade

nin Tevarih-i Ali Osmani,Neşri'nin Kitab-ı Cihannüması gibi eski tarih kaynaklarından öğrendiğimiz kadarıyla Tursun Fa-kih Osman Bey adına Karaca Hisar'da ilk cuma hutbesini oku-yan ve aynı zamanda kadılık etmiş bir kişidir.

Taşköprü-zade'nin Şakayık-ı Nu'maniye'si ise Tursun Fa-kih'in Karamanlı büyük bir din bilgini,Osman Beyirı bacanağı

ve Şeyh Edebalı'nın damadı olduğunu söyler.

Yine bu kaynaklardan Tursun Fakih'in tefsir,hadis ve fıkıh ilimlerini şeyh Edebel~dan öğrendi~ini ,onun ölümün-ı den sonra fetva işlerini yürüttüğünü de öğreniyoruz.

Tursun Fakih'in elimizde bulunan ve incelemeye çalış­ tığımız nüshası Malatya'da Bayram Karaca~'ınözel kitaplı­ ğından temin edilmiştir.Bunun dışında tespit edebildiğimiz diğer nüshalar şunlardır.

Fatih Millet Kütüphanesi Ali Emiri Bölümü Manzum No 1220

İstanbul Üniversite Kitaplığı No 311

gazavat-name dergisinin içindedir.

Bu nUshaların yanında Ord. Prof. M.Fuad KöprUlU TUrk

Edebiyatı Tarihi adlı eserinde özel kitaplığında bulunan Tur-sun Fakih'e ait bir gazavat-nameden bahsetmiş ancak hiç bir

açıklamada bulunmamıştır.

Bizim elimizdeki nUsha harekesiz nesih bir yazıyla

ya-zılmış başından bir kısmı eksik olan 2700 beyitlik bir

Gaza-vat-namedir.Metnin aslı harekesiz olduğu halde okunmasında karışıklık ve zorluk çıkabilecek bazı kelimeler hareke ile

yazılmıştır.Bu, bize harekesiz olmanın verdiği zorluğun

ya-nında okumada bUyUk bir kolaylık sağlamıştır.

metnimizde dil sade₁ anlatım akıcı ve canlıdır.şair

zaman zaman

meclise gelU~ söze ~ula~ urury

işit imdi ol muhammed mustafa raviler şöyle 0ikayet eyledi

1410 2595

1736

gibi mısralarıyla okuyucunun dikkatini eserde tutmayı başa­ rabilmiştir.

Bunun yanında bu eserde vezin dUzensiz bir şekilde ki-mi zaman fa i la tUn,fa i la tUn ,fa i lUn kiki-mi zaman ise me fa i lUn, me fa i lUn fa i lUn şeklinde dizilmiştir.Bun­ ların dışında karışık vezinde bazı beyitler de mevcuttur

Metinde bulunan 2700 beyit genellikle birbiriyle kafi-yeli olarak dizilmişlerdir. Sayısı son derece sınırlı olan

bir kaç beyitte kafiye uyumsuzluk gösterir.böyle uyumsuz-luk gösteren beyitler metnin transkripsiyonunda dip not o-larak verilmiştir.

. \ i

1-Ünlülerin

yazılışı

a

Başta

Bu ünlü metinde

başta

genellikle \ve \ile

gösterilmiş-tir.Harekesiz bir metin

olduğu

halde

bazı

kelimeler

hare-keli

yazılmış

ve bu kelimelerde

~

sesi

~işareti

ile de

gösterilmiştir. ~

\ ile

\ ile

agladılar aldılar arasına

at dan

atdılar aya15:1arı azgunıdlljuz

açayum

a}J.şam

,:a)ctek

altundan

anda

andan

anlar~

ar15:arudan

arl~as ın

dan

-_ .... -_.ile

arzu

A~ilil

1678

.~-~~..01

2693

-A~O) 1

916

~ G ..0 1 256Lı

~.0

1

1220

-Cr_JJ~~

1680

,L_

.

c:;J:.j\

~r.~~-

930

~:.L~

1

1228

ı

.:0

~\.:::.

..

:~ı

1967

~ _.'0_~1

1402

1 ı:> ;>:. .. !

1751

c,

.>-ı\

1751

~~\

1416

(~_)~')l

1564

cı_~~L:9) 1

2330

~ i J o 1

YJJ

1

2387

Içte:

~ sesi içte 1 ile gösterilmiştir.Harekeli kelimelerde

bu sesi gösterebilmek için~ işareti kullanılmıştır.Bu­ nun yanında çoğunlukla § sesini göstermek için herhangi

bir işaret kullanılmamıştıro

1 ile başına

~lı

₂₆₆₂ kanına ..L. . ; • ·'

..

·* ₂₆₉₇ karalar

_.

_~\;8 1298 var _)\~ 1538 yanından

...

\_;

<.._., .).J...J .• 1298 yara yara. D)~

Oj~

2103 ya~ adı

_'-ı

.>-fl

~

1939 yasal~

.. Lv

<...9 .~ 2306 1 ,1--/ ile asa

\_p)

₂₄₂₅ ...__

.

harbe1er

~~_?C

₉₇₈ muştuladı

_u

.-:0

1 _{_ 9 -}:'··~ .--. .~ '7 ₂₂₃₂ 1 1 1' sad da~

C3

:-.,.~

.

.c> ₁₄₉₄ .J., ,. sayar _{~ 115.} yasadı _{<:..5.~ 1531.} f yavuiF o .,

\_j

2283

.

.

,-...JY '"

Bunların yanında bir iki örnekte içte a sesini

karşı-lamak lizere o işareti de kullanılmıştıro

Erasına _C\.-...-..~~ )\.. _OJ 1

.

/ 916

.1) turamayup

~-.~

__ _{7 :.:""}

·~·

5

~

2313

--~---1- işareti ile yazJ_lan kelimelerin 'l'ürk Dili kaynakl ı

olup olmadıklarına bakmayarak örneklerimizde gösterdik.

S onda:

,

_ile

_a.::7a

_{\_)·}

_\

₇₆

ba~a

Le

1538

"'

sana

_....;

~

1619:

ta:ga

l(i,

367

ya:;a

L~

2576

o

ile

anda

o~~\

2338

anlara

'.)~\

ı

715

atına

_~\

-

2333

.

..L~G\

-~4

78

ayaga

, ..

kapuda

_o:::.~

₁₁₃

o gl ana

A..J

JJ_c_

.3 1

2327

yanunda

_o~~

2083

ile

ava

2341

Başta:~-

·

Bu ses

oaş~a genelııKıe

Harekeli

bazı

kelimelerde de

~ işareti

ile

gösterilmiş.;!.

_

tir.

ile

elinde

0~\

1169

'"'

elli

c_}J\

435

erenler

~)

1880

evine

_~~./

\

101

ey dür

_{) .>:-;}

ı

1501

eylesün

_c~

~~J,__;

\

2087

-·' '

..

/ / ile er ~ ı / 1918 1 '\

₂₃₆₄

evde

o..);

1 e yer Aj / 1 ..)-:-:, 1209 İçte:

~ sesi kelime içinde harekeli kelimelerdeki ~ işare-tinin dışında hiç bir işaretle gösterilmemiştir.

/ o /~ /

1757

-

ile be nem

5]

gel 186 1 kırbel _.. er

jJ~;3

_{. 1}

1264

neler o

;L

29 sen _~ . o /

129

İçte e sesinin hiç bir işaretle gösterilmedi~i ~rnek kelimeler şunlardır: aglaşuban

~\

143.5

beş _~

134

elinden

_0.>:-J\

₁₉₄₅

eylediler

_~~~

₁₁₀₄

gelürler

_)~J

_{,.,_rLS}

₈₉₈

söyler

_~.~

₂₄₂₃

S onda: ile bize ı o _o~

₄₂₃

e yle

Alı\

₆₁₈

..

kavmine ç- _~s

..

_.,

₉₉₃

n içe _~

₁₇₅₆

olurisa

-l~;_Jyl

₁₄₁₀

I Başta

ısıattı

.

u~·ı

1707

ışı~da _o~ .. ... 1

492

ışı~lu

~l

487

İçte: \....)

..

ile aldılar

r\:

_0,

1482

kılıcını

~

_.

1561

kıl

ur

~~~ 2434

ol

ı

sar

~~\

2225

?uçumızı

. . y - /

u~

..

2644

~agına

-~---:----9-J::?

_..

103?

/

ile

l:ıl-

~

1

2093

ı

sesinin he.rf veya hereke olmaclan (;österildilti

kelime-ler

şunlardır

Sonda :

0

ilc~ olmaf:~ıl c:irdınca kılsun kı

rif

~aşından yı~

ar

buyur

dı kalrıdı l~amv.sı kıldı

J~\

~Jjl

G~

..

..

uy-9

·~

c - ..

~

/

·~ w~)~

u~

' J

..

(__)~~

J ;

u--2431

892

1485

2682

1049

2533

994

2655

401

2694

tııto;,lr

v . . o~~Jı.._ı:_.._ 1

r:rı ~·

\ ·· _,-q._

0

·

1090

.. • (.__..1

i Baş

ts- .: .

- -.J \

..

ile

içi

\

2541

~J

id

üp

(__)..;7~'

₂₅₄₃

iki

.

~

\

₁₀₁₅

ilede..L üJn

_)~~\

₆₆₀

\

·il et-ur,

_0A\

₈₁₂

iriş

di

_~

~

_/'-?'

_,.

_661.

işi

"-~\

u

..

2356

j_şi

tdi

_u~l

₈₁₂

i

tl er

~\

_1642·

ile imdi

_'-:r

.>-o\

r:::. _.) ind;~ri.s ::::r

~/~~\

₃₇₆

içi tc1i

c_r~\

₂₄₁₆

..

itdiler

~

_{_)--..1}

_··\

_254-4

İcte . 0.~

2434

cd_

d i _V~>

₁₇₄₄

g ::l _{Ji.._._Ç""-}

'D

₂₁₅₈

.

gibi _~')

₂₅₁₇

~~\

_{... '. ,.,}

2020

/

₂₄₃₃

~~ • ... -.; ·ı·, .... L _!_ill

._..) ile bildiler

..

dilin virdi virüpdiler

o

onda:

u

ile çeri döndi dükeli eli seni

C!.

ile eyledi geldi idi korkaridi yedi

i sesinin s onda herhangi rilmedigi örnek şudur:

d idi Haşta, içte ve sonda(1)

ile bir / dilegi gendini ile ili:J bir

~>+

1403

~_)

2150

'-I>.) .;::

.9 1744

~~r.'.

!'

393

es~ 402.

.

U' .)J .J :>

1661

J_y~

2545

c)l

·480 ~,-- 1904

(;r~ı

2679

C!.

;)S

1288

G-

.>J ( 2219 • .. Jl Cr>..ı_;·J;

_..

_,.

'984 c_ı-_)...1

_...

2278 ,

harf veya hareke ile göste

.> ~ 991 / ~ 2225 ; ; / ~_::ı 2143 .... o 1

ujf-5

2169 /

...

J~

1 "2157 ~~\ 2660 ,, / /

1- -;-işareti ıle gosterilen kelımelerin sayısı az oldugu

indi

işıtse Başta:

)1

ile

o

d

lar

oglına

oku

.

dı olcutdı

ol

ile

boyun

kolına

.

J~orkman • • -J

yol.r.durur

o

-c_sQ~}

2234 / / ~L-~1

488

-" "

)

.>"ı

1286

~~J~/

1

1464

C5..) __,;/ 1

807 (.5_.>.'"'0>1 2156

cJ) (

1816

-J_._;

u ) (

ı

6 4 9

.. ı 0.~

7!

2206 Q~ _ , ; 805 .:_ı_;_,) 1

₉₉₁

992

1

~

sesinin herhangi bir harf veya hareke ile gösterilme

diği

kelimeler

şunlardır.

Başta: ) 1 ile

tulum

ödleri ögüt öksüz

ülmegi

ölür

öpdi

o..)~_rJ

1137

( yJJo

1269

..ı..r

) İçte: _) ) J:>a2_ta: ) \

ile

ölüm

öz ge

ile

çökdi

döküldi

göçdil er

gökçek

gözetmek

ile

bölük

göç di

gör

in ür u

ile

ugradı urdı ur ur uruşdılar u ş ile urur

,)1

~895·

c0

)

-~

941

c..s·

.}s;~ 2683

u-

.)6_))

548

~~_;;

2190

~_;5

1601

~_;?

2282

; )

/)JJ

.

1648

.., .J

-9.-->~

:ıs39 ..,

.,

o / .

475

.) ,..,~ :-:_;-~ 1 ( C _ ) ( ) _{_ _, :..r}

1.,1

1135

~-!--'J)ı

2623

) ) )

ı

~113 1 ,; ı .)~ ;' ->----~' 9 ) 5

1964

-~

' l

r__.,..r .. ·>

2oso

)

(

) } )

1926

~ sesinin herhangi bir harf veya hareke ile gösterilm~

diğine ornek şudur:

u ş dı (_.J·

-~

1

ı:ı

38

ile

tokuz

sı:rıdurur ) ~ ', _j ••• ,-;·ı 2 ı ı 2

1

19

)

yalguz

__

;y-)j~

-1130

yu durdu

_{( J :> _.)}

_.)->:

2584

o ~ ••

ile

kum

ry-9

:1110

'

savuldı

<:..[.~~

.ll

75

S onda:

'

ile

aglayu

başlu

~~{

~'

1634

₂₆₂₇

"

kamu

_;;...ı:;-Q

₂₆₈₁

., ~ayu ~q

2565

kutlu

..>

J·· ,,

,;_.y;

835

ulu

_;J

y 1

1119

yara~lu ~);_d

986

. /

\.9

ile

asıl

u

\.)._o\

461

..

kamu

.

_l~

388

~ar şu

_\~r

..

634

su

_.

_{\~ 712}

ü

Ba§.. ta:

,ı

ile

üç i

~y,

1680

üç yüz

_{.) ,, &51}

·x:

l

2661

ün C)Jt

1.297

üstine

"'.;,~

:__, y (

2585

üşün

...:0 :.. \

_{·--' .J}

1149

_[çte:

~

ile

s·-~ :ri ] u

in e

~>J~ n;;;:_ U__)

getüresin

c._r;:.-·--1

;-.5

0,-J

2554

ile

çünki

.

-'·

'

dürüşdi

0

.:;.-..-:..~..)

.)

ı ı

9 6

"ı

s ür ür

76

~çte

ü sesinin herhangi bir harf veya hareke ile

gös-terilmedi~i

örnek kelimeler

şunlardır:

degüldür

eyd·iJ.r

0onda:

.)

ile

de:J-lÜ

gendü

ilerü

ne de:g.lü

sevgülü

/.)6 _)

1290

_.)~

1

2553

_y.).S..)

2649

/~ 2701

_)__,)~'

2560

_;)S~

1138

9)·~·. /_.

381

C:..\..L

rr-

tlnslizlerin yazılışı:

b

Başta: b sesi başta~ ile gösterilmiştir.

barınağıyla

~_,.:

₂₀₅₄

başınulJ

~~

2357

başların

e,.;:_)~

₂₅₆₇

be.lürdi (...)

!ı,}

.)1

2607

ben

u

2665

bilesince __ j_,_j

2685

bitdi r· , -~~

2672

bugün _{C) i·~} /

818

bunca c~x__; ~ .1

₂₄₀₀

' ,' ..

Içte:Bu ses kelime içinde de,____; ile gösterilmiştir.

birbirine _{çı_:~ .ı:~}

1804

içüben

_{c-:·'._r;.-~1 2596}

olub2n _{(./.) _,) y (}

1800

S onda: rrürk Dili kaynaklı kelimelerde lcelime sonunda

Jl

se-si bulunmaması kuralına uygun olarak elimizdeki metinde

sonda b sesine ancak yabancı kaynaklı kelimelerde

rastlı--yoruz. Bunun yanında 12. ünsüzünün yazılışı bölümünde de

belirteceğimiz gibi kelime sonunda p sesi genellikle ~

ile gösterilmiştir. ki

tab

ce

va

b p L-;'""'

t._:;

26 78

V

_..

\;ı.-1';-'

2653

•

.

Başta:p sesi~ işareti ile gösterilmiştir.

Hu

sesle baş­

layan l\:elimelerin birçoğu yabancı kaynaklı kelimelerdir.

Bw1w1 yanında #b;< p şeKlindegörülen ve Türk Dili

lı

olan bir iki kelime p sesiyle

par e

pe der

pehlivan

perverdigar

pes

peygamber

pür

paha

başlar. o_)~ /

1953

_;_>;?

1923

ul~

2575

/(5~.JY-1

2566

~

2123

~

_.

_.

2156

..r:/

2691

Ls.:

1819

J_çte:Kelime içinde de

p

sesi \___)

işareti

ile

göstc:ciJ.mi.ş-tir.

çapuJ<::

~~

1890

~:ıepdi Cr~-.)

_2067

"

.

dep ed e

o~..)

2053

l~opdı

0}>J~

_....

1990

'·' öpel"Um

r~)

2666

sarpdur

/ ->-' . ..r!J

1811

virüpdi

0..)..ıs-' .... ,_. .,

2040

yapça

~L ...

..

2143

yaprak

U,

of:;:.

1958

'

::::>onda:Kelime sonunda p sesi genellikle '--:-" harfiyle

yazıl-mJ.ştır

•

.Bv.nun~ yanında

bir

iki.

örnekte sonda p sesinin

~..._.

_

__.)

harfiyle

gösterildi~i

de görülmektedir.

\.... _

_; ile

diylip

id üp

~:aç

up

0l11p ~Y-!: _::.

2591

~y~\

2140

~J • 'J 1114

i)lüp

~arp

varup

hep

ip

• 1 j

0/1

1714

L-'~

1071

'--:""' _/

ı_,

2163.

c::..--0) ı 8 ı

5

~t

2279

'! ,.

Bu ses

elimizdeki metinde düzenli olarak

kalın

UnlU-lü kelimelerde

\..5

işareti

ile ince ünlülll kelimelerde

i-se

_J işareti

ile

gösterilmiştir. Kalın

Unli.1lerle

kulla.:..·ı nılan

ve

G

işaretiyle

gösterilen kelimelerde herhan:çr,i

bir

de~işik

durum

olmadı1ı

halde bu

işaretle yazılan

ke-limelere örnek verebilmek

~nacıy1a

bu

kel~me1erden

birka-çını a~a~ı~a

gösterdik.

Ba:::?ta:

u

ile

kalJ(dı

(5;sJ9

1616

' 1 ., kanı

_eY

15

.kankı ? C..Yv...sı

51

le

.

aralar

_)~

1099

~ardeşiçU.n

U~"~_}

1709

~ı1a:lum

_(-

_y;

1106

~ıydl_:}UZ

_?-:~

/ ıı :2v25 ~ap dı

er~·

1848·

L5

ile

çı~ dı Cr~

1604

korkudurmısız : .. -•-·'' ) )ı __,Y J ~' - .

1133

yara:~1

u

_j;l

_~

30

...

1122

yılrd.ı (F

>-''-=

kırk

_{6_!}

1519

.

.

sovıklık

_c};r

1848

ta bak

~

1522

tanul}lı~

ua

1545

k

Başta: Ince ünlülü kelimelerde kelime başındaki k ve g

sesini ayırt etmemize yarayacak hiç bir işaret göremiyo-. ruz. Her iki ses için de

.2J

işareti kullanılmı§tır ..

2J

ile kesmeyel üm

(~

2666

kimde tı _)__:;

1803

kişi

c_):.S

2323

köşesini

~~:y-5

1985

İ çte ~ ile bilel{ler

p

1994

çekdil er

~.>!~

2315

ikisinden

0

~i:-.ı

2652

0onda: _:j ile çapuk

4~

1890

gelicek ~...05

25.4 7

id ük ~_;NI

2613

tek ~--

2553

Başta :Yukarıda da söyledi~imiz gibi

B

sesini göstere-bilmek için k sesinde oldu~u şekilde ~ işareti

kullanıl-mıştır. Ancak bu durum sadece ince linlülü kelimelerde

_5

ile

geçürgil

J6~~

1543

geldi

( [

_rlb

1781

;::ı;endüyi • J

_;S

l./:,j·'

1022

gir

Y?

1540

İçte:

s

ile

be.glerini

c;>.

ı

na

ögdi

u

.:ıS

Y

ı

817

yüregini

_cJ+.-'

. c:

_{O_)X}

1012

S onda:

~ ile

beg

.J~__,

₅₁

t

:1:!

sesi ince ünliilü kelimelerde

L:....J işareti

ile

göste-rilmiştir.

Ancak elimizdeki metinde

bazı

kelimeler

ka-lın

ünlülü

olduğu

halde

c;.... işareti

ile

yazılmıştır.Bli.

-şekilde yazılan

kelimeleri ileride

ayrıca gösterece~iz.

Başta:

Ince ünlülü kelimelerde

~

ile

tenler

~\

584

Kalın

ünlülü kelimelerde

/ ~

ile

ta:g.rınun ~~·_2336

tozlar

};_)

547

_b

_ile

_tagda

~0

2162

~2 ... 51armısız

~)_:J~

2172

tavarı

(_';) l_y.-1

2671

• tol..;:dı

_u

_>XL)

2236

toı.cuz >.Y~

2236

. ' i

Kalın

UnlülU kelimelerde

.!

sesi

0

işareti

ile

gös-terilmiştir.

Bunun

yanında yukarıda

da

belirttiğimiz

gi-bi gi-bir iki kelimede ünlüler ince

sıradan olmasına ra~ıen

kalın ünlülü kelimelerde olduğu gibi

b

işareti ile

gös-terilmiştir.Bunun

örneklerini

yukarıda

göstermeye

çalıştık. İçte:

İnce

ünliilii kelimelerde

ı...:.J

ile

işitdi

ögütler

segirtti

üstina e

Kalın

Unliilü kelimelerde

b

ile

~op~olu c.:....ı

il

e

altun

katı kurtarasın

.

sat un

u

tan

u~l

2051

;-U\

1324 (_f

~~

_2056

0~.5\

2326

ü;Jl

2170 ~ " 2613

U..9

. ·•'' 2654 ~

6:-0Jt);

2624 u~ 2214

uCJ(

2207

Knlın

ili1lUlü kelimelerde

başta

!

sesini gösterebilmek

için

b

işareti kullanılırken

yine

kalın

UnlUlii

kelime-lerde içte ve sonda

h

işaretinin kullanıldı/~ını

göremi-yoruz.

Yukarıda vermiş oldu}~Ull1UZ ~op~olu

·kelime sinde bir

pGkiştirme yapılmıştır.

Tiirk Dilindeki

pekiştirme

kural-larını di.j_şünec

ek ol ur sak bu k el im;:_;de yer ale.n i)-cj_nc i

gerek-S onda:

İnce

ünlülü kelimelerde

~

ile

dört

git

_~

₂₂₅₁

Kalın

ünlülü kelimelerde

at

_~ r.·

_l

₄₆₆

~

sesi kelime

başında

ve içinde

c

işareti

ile

göste-rilmiştir~

Kelime sonunda ise genellikle

z

işareti

ile

gösterilmiştir.

ile

ÇL.ğırdı

u,P,

2046

çardal~da oy.>_;{'

2161

çek

~

2208

çı~ar

_)~ 2681

çökdi

_o,;;~

~683

çözdil er

_{_rt);~}

2683

İç

te:

,-c

ile

aç

dı

_CJ~\

₂₁₅₀

açmazam

ı

₂₄₆₁

·l_?l ( J .•·

çiçekler

f r

2287

göçdil er

_):~?

2192

gökçek

_{~)_~(?}

1601

içi

_~ (

₂₆₃₄

içmedi

1 u->-4---f.ı

2462

n içe

~~

₂₁₂₀

yapça

C\..,7---.;

L

₂₁₄₃

...

·;

s

Başta:

Bu ses ince ünl ülü kelimelerde

v·

işareti

ile,

ka-lın

ünlülü kelimelerde ise

i f işareti

ile

gösterilmiştir.

Ince ünl ül ü ·kelimelerde

c.__r---'

·ile

sevgülü

söyleme:g

siı]el-c

s ür di

Kalın

linlülü kelimelerde:

\./ile

d

il.2 ~açayum saldı sarındı savuldı şıgındılar

su

İnce

ünlülü kelimelerde

~ile

dirise3

göremezsin

virsün

Kalın

ünlülü kelimelerde

ıs sı

unutmasun

~ile

aslan

ı

ass

ı

_yJ5~

38

Ll);~

1266

~

1342

0.)~

₇

ll

(.~ı--P 1228

er..rLo

ao5

Cr~/

.

806

654

~}---~/)

336

~;r ~)_;.S

1469

131

1 ' ~.L~~i 1Ö~5 (.__/~~~ ı 6

5 4

c:

~~_:;ı 1631 8lj 1619

. \ i b

as

dı _0~

₁₁₄₇

~.

.

,, kıssasın _LJ::->~

₉₈₅

S onda:

V-'-'

ile

pes

_~

1132

~

Bu ses

_u

ile

gösterilmiştir.

İçte:

_J

ile

deiJlü

;)6~

1~03

gendU3i

_dJ~

2351

gölJlini

_UJS~

24-95

yarucaguz

_~.J)

/

c

..

1700

S onda:

_D

ile

çagırug

.

_2J/~

1132

bagla9

~

1625

urUl)

1 ı .-:.--' y

1735

EKLEHIN

YALı1LlŞI

Bazı

Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde

birleşik

ya-zılabileceği

halde

ayrı yazılmış

olan eklere

rastlanır.

Eski Uygur

imlasının devamı

olan (1) bu tür

yazılışla-ra metnimizde yazılışla-rastlanmaz. Ekler, kelimeye

devamlı

biti-şik yazılır. barma.&ından

.

₇₂₄

;-dAn

_{- -}

'-..) _v~.f.

el ilinden

. _._>-o)

r ·ı

770

'-...1 .

her birinden

_c;>-ı/./

'720

kacanlardan

.

_..,

_C))XJ

1196

teninden

_u~ ·" _7~4 -t cl.lJ ~ işdedür

/>o~~

645

l5:ör~usıi1dandur /.>-~_;;,;

1219

layı~mıdur 1~ ,)~

2527

ne dür

/_:>-J

334

şeytand1.:ır -~

_\561

·'

.

_..1.::>--Y ~

topteludur

_/)}J~~

2204

-1-

idi

almış dı

0~1

2044

eylediydi

CJ>:~l

2032

gözetmekidi

U~ f...:.L--ı-1)y5

₂₂₉₂

o1mışdı

~~,~

2160

-r lAır

gerçeJ<.:l ere

_ofo;;

₃₃₈

ı-

M.IAansuroglu Das .Al tosmanische Ph.

1_1'lı'.

I

v·Jiesbaden

J 1

I-Edat

gövdeler

k anlara

.

+lik

günlük

lf&ra:suı

ulf

ölmek1ikde

mi

bilmezmisin

de gülmisin

dinmidür

layıkınıdur < • varurmıyam -r C

n

)u§

atınu.9 kafir~ }:ardaşımu_:;

!{lZU:J

tagrınu:g BlH.Lıi.~~)IK

YAZlLAN

ve

bağlnr

d ah

ı bizdahı _...,.__ V sendahı _., ge

zeriken

seyriderken

) / ?

584

~l;

546

2]J;_p

204t1

üy5~

2499

o~JJo

)l

1606

0~~

2304

~~

1092

'

_lbOl

/Y~ .... ::. ~·

}{

/~

2527

.~)))}

1555

r-" ~·/

2320

2-J_/ l5

2129

~)\~;

2110

-_:_) \

\.5':!'

2512

~_;~.

'-'

2336

Y .. ~.LıllVlEL.!::.l-\ _{· · ·} -(J~~

2695

s-~

192

/

,.

,.

c:_.r'-:...._}J) Ls: 1 lt-

3

2

c_.f:

1

/_;-S

2 2

~

6

(_J·(_; -_) ~ ) .J:--> 2 2 6 6

j_le

ise

ki

benüınle

kafirile

nefsile

ra111llet~le

senü:Jle

gelürse

gerekse

gir se

~ırdı:3ıse: olurısa

var

ıs~ bahadırlarki

dilediki

dir ki

eydürki

içünki

J~~ ~348.

o!:/'ls

2675

J~

2695'

ol{_:p

~

2701

cJL·2527

~I~s

2546

q_ ___

_s?

2186-q___,?

2071 .

/

~~~s; 2355

),t

2079

-~

c~()G

2385

"*s)~.)~ 21oı

_../

_.

/

cF~_) 2557

~

_{_r.:.) 1986}

\

~c;/>:.

(

2624

/ " ( .:.0-)·~

2648

33

Tamlamaların Yazılışı

Qazavat-namede bulunan Farsça tamlamalarda iki keli-me arasında bazen hiç bir işaret kullanılmamıştır.

cam-ı zerden _U)JJ

~~

1553

kan-ı se ha _~uiS 2233:

m ah -ı taban

_u.

. L

~· _b lı 2683

şah-ı me rdan

o'.)

_J"" Dl::__ 2701

bazı tamlamalarda ise iki kelimede.n· birincisinin ardına eklenmiştir.

-J6

'alem-i ma'ni c_(J"-: 1736 gülzar-ı ma'ni ı.k- 1735 (J"'-"'"--o U)/...;:;

ÜNLÜLER

UZUN

ÜNLÜLER

Elimizdeki metinde uzun ünlülerin

varlığını

kesin

o-larak

te~·it

edemiyoruz.Çünkü

bazı

kelimeler metnin

de-ğişik

yerlerinde

değişik uzunl~kta

ve imlada

yazılmıştır.

Örneğin

J;avuz kelimesi bazen

..J~

bazen_ de

J·/~ şeklinde

yazılmıştır.Bu

durumda sözünü

ettiğimiz

kelimedeki a

ün-lüsünün uzun olup

olmadığını

tesbit etmemiz mümkün

değil-dir.Metinde bu

şekilde yazılan

kelimelerin örneklerini

çoğal tmat'ııız mümküı1dür.Bu

nedenledir ki metfiimizde: uzun

ünlü

vardır

diyemiyoruz.

Bunun

yanında

Gazavat-narne' de kelime sonunda vav' dan

sonra okunmayan bir elif'in

yazıldı~ı

kelimeler de

vardır.Bu kullanışın uzunluğa işaret edebileceğini

söy-leyebiliriz.

asıl

u

_{\_J_o \}

461

...

kamu

_l~

\

388 kar~u

_..

_{. ~}

\r~

_6.34

su

l

_y-0

712

O .Nedim 'l'una ( 1) bu

kullanışa

Urta

'l1

_ÜrKçenin

_bazı

leh-çelerindeııM.Mansuroğlu

(ta_\ 2) Eski Anadolu Türkçesinin

ba-zı

metinlerinde

rastlandığını

söylerlerQ

1- O .,Nedim Ttina : Studies on NaQj_uJ..

Fa~adis

A Met11ot for

Turkic

torical· Diale.ctology

j )

1

UYUMLAR

Damak Uyumu:Eski Türkçeden beri gelişmiş bir uyum olarak gö-rülen damak uyumu,metnnimizde de görülür.

Kalın sıradan ünlülerde

-1::;;?

~c\

1409

·--

_/ oldul;<.ça ortaiJuzda _o

~

_..

_{/5_s}

_{b )}

_;?

ı

1289 tuyunca ~ i 1 ~""'""\....!-

...

•.• \.:::::;:; 1881 yanar ₎

~

373 yandılar

_)~k

1969 yaşında _{ll)~ 1594}

İnce sıradan ünlülerde

de mür

_/~::>

1625 derenü~

~o;)

1934 ellerinde

o~)J\

1284 ( _\...

~

))JJ/1 1974 . ölürdi se:vgi ı üdür

.~

_{) __}

<ı.ts

_.

...-~

949 ürk di

(~_.J ~

J,"i \

422 Uyurnun bozulduğu durumlar

Dudak Uyumu:Eski Anadolu Türkçesinde genel olarak ünlülel rin yuvarlaklaşması söz konusudur.Dudak uyumu, bugün bizim kullandığımız şekilde değil farklı

bir özellik taşır.Bu dönemde bazı ekler her za-man düz, bazıları ise her zaman yuvarlak ünlü-lerle kullanılmıştır.Bunun yanında hem düz hem yuvarlak ünlüler ile kullanılan ekler de vardır.

Yuvarlak ünlülü ekler:

-AlUm gidelüm 26§ffi

iledel üm 660 kılalum 389 +dUr artukdur _;~...J;l 2523 gerekdür

/~~

654 ne dür

_/Y

652 ~ ağıdur

/~

367

~I~Uz :Bu ek metnimizde kimi zaman yuvarlak ünlülü kimi zaman da düz ünlülü görülmektedir.

aramuz da ilümüz

arkamızı

o~~

() 2661

37 canumızı

'-:-:

~~

l>-

944 +(I)IJUZ çeril)üz

r~r.-

604 nebf:Jüz _{) .,.*" , ••}

·~

593 yılduzı~uz

j-~):; >·~,

933 +(n)UIJ .__0

)__;\_S

ı

9 70 ~ızu9- 2627 istisna bunlarındur

..)

.)~_j_; ~

127 eri!]

0::

)ı

57 muhammediiJ

_.!\~

2488

-+lU agulu

_~~~

640 baş lu

~~

616 giyimlü

~

640 -sUn dönsün

_{(~ ---~)}

586 gelsün

c~

399 virsün _c;~/--~ 651 +Um ad um

\

.)\ 823 biz üm

rr.

392

+(U)IJ emrüiJe \ (

_LS

_y

_,.;--1

335 ı;alüiJ

~b-

842 yüzü!)

_{__':.)·r.:}

_/

_..

394 -Ur çogalur

/~~

2538 gel ür

_{J__J_)}

1973 işidürsin

~~ı

2379 ~· )

....

-(y)Up çıgrışup

_~J~

851 girüp

~~

384 15arşulayup

~v

:. ___;;

... ~..! 106 uruşup

.

)

G

_!7~/ _);; . 2535 Düz ünlülü ekler: +CI avcı

(_)ı,\

₂₄₁₇ gözciler 2388 zindancı 2633 -di di di '1 ~.) (_~ -.

-··.

~ 230 kıldı (-

\

...

₃₂₆

.

_'"!.

... ~~ toldurdı _.

')),/c'..).J~

227 L.· .,/

-di lAr aç dı lar 2691

39

geldiler _{J.-- ·-'}

ı

_{)>~f ~~} l

~

2684 t i •' ... söylediler

~

_..,

_{'-1 ...}

_...

~.~-·

106 -gil içgil

ll

.. Jl

ı

\._

r--_~f'-:. ~ 2474 ~ımagıl

ı~

"---' '~ 2552 uymagıl

~-

,ı

2357 +(~)I(n)+ evine

~9!

2696 yanında

o..):~ ~

2654 yüz i

cr

_j.-9-!.

348 +liK gölgelik

.. .:JJ

_L_<J

_q_)

84 sultanlıga

~~~~-L

_.

~ 42 -miş girmişdi

_{c_.r}

_..

_.).~~ / 2536 \ itmişdi _{( r} ..,\-:.~'-·; . .•\i 2514

.

' ~ogramış _{(_} ___ ~ o_... ~_.!...;::::-) 2369 -sin binesin 766 -' görme mi ş sin ( _ 0 ;'\.._.._.

;:...c .) -';:.,

ı 2 7 5

,,

c ..

+(y)I anları

_{V_}

01

494 beni

_u--:-·

231 ot ı

J-

_.91

760

ü i düzleşmesi diz- (düz-ö e düzleşmesi çiz-<çez-(çöz- 1886 ı u yuvarlaklaşması yavuz <yabız o/ 1

)_r.-!

318

Tüm bu hadiselerin yanında bugüne'li şekillerini

kul-landığımız, metnimizde i ' l i şekliyle geçen bazı kelimeler

vardır.Bu kelimeleri de çalışmamızda gösterme gereğini duy

duk.

biz: bez

_~

72

iy :ey

_çJ,I

367

ÜNSÜZLER ÜNSÜZ UYUMU

.

;

Elimizdeki metinde ünsüz uyumu görülmemektedir.Son se-si ötümsüz bir ünsüzle biten her kelime düzenli olarak ötümlü ünsüzle başlayan ek almıştır.

yetişdüiJ _{-:J~. lO} itmişdi

c;·~{

249 olma~ durur

__.)_.1.!)~-~ı

312 kılıçdan lı

c...:.

_..'>---;'SJ.5 582 FONETİK HADİSELER ÖTÜMLÜLEŞME: Başta ~d< #t İ n c e s ı radan · Ur-ıl U ı U k e 1 i i ı-ı e ı er d e \ :' / de gül I,_ •. L' _) 2525 \ demürden'

.

\ ₂₂₉₂ u . . ) _l __ 5~--.J·..) di~le

__,_L)j _)

2352 diri _{l.Y ;-:~}

_.>

2368 dügenmedi

_c.0

_x-0.

5J .) 1868 düşmeye ..!_...__..~.) 2293

..

dürlü

y.J;.)

2450

Kalın sıradan · 1.2nJ \Y1_{.:i k~ J.::.melerde}

dutayın

~L·3~

2534 dutduk

0

_>J})_) 2417

dutgun C~~_3.) 2419

E.A.Tde #k'ler genellikle ötümlüleşir.Bunun yanında bazı istisna kelimelerde #k sesi ötümsüz şekliyle kullanılır.

,#k kalın sıradan ünlülerle birlikte kullanıldığında sürekli

ötümsüz şekliyle görülür.

İnce sıradan ünlülü kelimelerde

\

İç te d/< t/

geliben gicelerde

gününde

İnce sıradan ünlülü kelimelerde

işidür

ögüdüm

Kalın sıradan ünlülü kelimelerde

yaradan ı

g/ <k/

İnce sıradan ünlülü kelimelerde

ıncügine didügü~

~

24 '

..

1560 1728

u_)ı)~

1609 2414 _) 207 8

·;

Kalın sıradan ünlülü kelimelerde

barmagına 719 varlıgımuz 945 ' yaragın 1458 ÖTÜMSÜZLEŞME ya da ÖTÜMSÜZLÜGÜ KORUMA Baş ta: #=k -. ±'k

İnce sıradan ünlülü kelimelerde

kim kimse

kişidür

Kalın sıradan ünlülü kelimelerde

katı

~

16

.J~

748

.·. <

38 j

->:-:--...

-::---..

c_j~ 2548 ~arşusına _~~-~ 5 ~oltugıyla

J~~

..

_..

yj~

828

..

korkmasunlar ~j _9 _ _..2) ~ 332 #.t : =#t ~ag

~[1,

2592 tavarı

c;

Jl~

2670 tokuz

_./·yjo

2635 tonları

_{cr;-.L_).c}

2669 ~oyladı

_cr

.J~

_{_Jo}

2678 turma

_.

_{.J\_<1:1- /} 2521

43

İçte VtV :VtV

İnce sıradan ünlülü kelimelerde

1

getürdi u_.)~~ 1271

götürdil er

~_)/~-~

1627

ile tü~

Kalın sıradan ünlülü kelimelerde

#V (:;tib v/<b/

y/

<d/

atar yaturdılar SIZICILAŞMA ah şam y ohşıyalum V yohsa

"

var-(bar.;_,. vardı <~b ardı vir-(bir

<

ber-çavunı <çab evine <eb sevindiler~sebin-ödle <öyle

~0.1

1629

? \

ı

729

~_))0

1627 l957 2432 )

)~

78 \..,.,) \ ) J c> 141 .. ) .-1 .

o,/.:_:)

143

Jy

L:

23 f210 ...:_\.~-;:·y) 95

Jv

)~~-~

23.9v ,,/ ... -260S

1

~·, SÜREKSİZLEŞME

ş;)

ç/ çık-

<taşı~-

_~ 251 ER İME

0<t

G saru _{_/~} 72 tat lu

~

723 _ . / yaralu

,)l.r.

793 DUDAKLILAŞMA

V/<

g/

., 723 c_::r_:?~ DÜŞME Ünlü Dijşme5.3i

Başta oş emdi >şimdi

('~~ .-':>~~

233

u ş ol

>

ş ol

.j

~:_; 3s9

İ çte oğul ı ) oglı

_CJJC.)

l

₆₃₅

· . . i .

Ün s üz Düşmesi

Baş ta J: Ç?f

<::y

ı ra~ <yı ral} 1 971

0r.-:i

ışıt< _<yaşu~ \ --\ 491 _} ~ )";~._,· ... i ncü ( yinçü

-

r.,~J

.

760 .f;_- 0<~b ol- (bol-1 • ! ' 2J_\..J ::;:-;1 192

içte 0<1 getür-<keltür-

~)e.~

/ · · · / 212

otur-

<

olturmak

i-<er-662 imiş <ermiş

Sonda 0(b su< sub 656

TÜRE ME Ünlü Türemesi

Başta o türemesi oruç (ruz 1400 içte ı türemesi

hayırlusı

(hayr

c.~

;Jp

378

sabır< sabr 735 jnsüz Türerne si ye sir-<_ esir ~ ~ J 1109 iKiZLEŞME içte ass ı

~

~ ı 654 ~· { 2659 ıs

_..

sı r ~· ,...__, TEKLEŞME Hece Tekleşmesi ..

+dUr ·<<-t.orUr budur 1460

çapukdur

~ ~~~"

1

~

2 2 7 6

GEÇİŞME

bÖyle <bu öyle gendüz i ( gendü öz i

n<· ne

eyle-niçin (ne için

BİRLEŞME

/

.

de gül \\dag o ı

~anda

ise

<~anda

erse

seksen \sekiz on

şimdi <uş imdi

şol <(u ş ol yalıBuz ( yal ı:J öz 2228 .. 777

..0~·

2108

139 53

672

. 1 C. ....•.. ...:.. ····-233

J

_---

~. 399

.. (iL

o 1 '9-"' .,_ı 1 _.,.

-·

·-UHSÜZ KAYNAŞMASI a!]a <anga / s ana <-._s e n ge .._, HECE DÜŞMESİ çı~- (taşık-eı<:elig ı:ardaş ~ ~arındaş 1 • ... tatlu

<

~atıglıg

.

"' 2277

rr

'--~-ı._ . 251 3 614 723 l l

ULANMA

ag eyle-

<a~

eyle-

~/

r

J 1891

azıg ol-< azı ı: ol-

c_; .._./.,.._j

..::> \

c.=:

j

1 956

yarag it-<

yaraı;:

it-

~

1

f

J

K

1859

koyun< koyn

<

kony <:kon

NÖBETLEŞE KULLANMA

bar~ ur- parılda-balı;: ur-

parılda-ÖDÜNÇLEME //5>1

ur:

68 _rJ))/ 1

0-1:

349

~.

L

2305

u

·-.. L

1o13

~~-I-

ÇEKİM EKLERİ

A-

İsim

çekimi

I-Çokluk

eki~lAr MOHFOLOjİ

EKLER

gökler

. i

?_0'

2117

~apuları \( ~~ 996

~oşunlarıru.0...;rs

_;i

1648

2-İyelik

ekleri

I.

şahıs

teklik -r(UJm

el ümden

sözüm

yarum

yüregürni

çokluk

ı(U)muz

aramuz da

ilürnüz

istisna

arkamızı

.

-canurnızı

kalanımuz

.

II.

şahıs

teklik

tJ

U

);r

baba:J

canuga

yüzii:Ji

istisna

h

ün

eri!]

ili:J

u~( 2624

f/~

ll

rJ

l·

f . ~

2588

J

o~Y,,

256~ 0~~~1

2661

_":~ >--~'-'

2666

CJ

S.:--"

l~

J 1

2530

U'~.A;y ~

944

' ~~

26?8

·~~.>_.. . . / Jo

c.:J

LL

2058

~~)

lr:

2598

/

2632

c.__2

.3 _) . ..7:\

-( ) 'r-l.·'j'J.>

2385

~Jj) 2666