VEFEYAT:
-~
Prof. Dr. Ali
YardımM. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi
27 (2004/2), 179-183
(1939 - 2 Ocak 2006)
Prof. Dr. Mustafa FAYDA*
.•
Değerli meslekta§ım, elli yıllık arkada§ım ve yakın dostum Dokuz Eylül Üni-versitesi ilahiyat Fakültesi Hadis Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ali Yardım 2 Ocak 2006 günü vefat etmi§tir. Kasım ayı (2005) içerisinde, rahatsızlığı esnasında evindeki son görü§memizden önce 24 Ağustos 2005 cumartesi günü 11:00 sıralannda zevcemle birlikte Sinop'tan tatil dönÜ§Ü esnasında Kastamo-nu'da İl Halk Kütüphanesi'nde kendisiyle bulu§tuk. Tatil günü olmasına rağmen kütüphaneyi açtırmı§, yazmalar üzerindeki çalı§malanna devam ediyordu. Bizi görünce çalı§malannı tamamlamak üzere olduğunu söyleyerek asistanı ile birlikte Şahan-ı Veli Hazretleri Külliyesi'ne gittik. Ziyaretten sonra bize varakladığı kirabeleri gösterdi çalı§malannı özedeyip kar§ıla§tığı maddi ve manevi zorluklan dile getirirken ho§ görüntülü hale getirdiği kimbelerin altında, vakur ve hasbi §ahsiyetinin asaletini gölgelememeye gayret ediyordu ... Yaz tatili esnasında bile çalı§masına devam ederken vefatma dört ay ve birkaç gün kaldığını Allah'tan ha§ka henüz kimse bilmiyordu.
Merhum Ali Yardım'ın, hadis sahasındaki akademik çalı§malannın yanında, Türkiye kütüphanelerindeki yazma eserler ile yurdumuzun çe§itli yerlerindeki kitabeler ve mezar ta§lan üzerindeki çall§malanna ba§tan dikkati çekmek için, vefeyat yazıma bu kısacık hatırayla ba§lamak istedim.
1939 yılında Alanya'nın Oba Köyü'nde dünyaya gelen merhum Ali Yardım, ilkokuldan sonra gayrı resmi eğitimine ba§lar; 1952 yılı Ekim ayında Konya'ya; 1953 yılında aynı eğitimi devam ertirmek üzere Kayseri'ye gider ve mayıs ayında tekrar Konya'ya döner. 1954 yılında Konya İmam Hatip Okulu'na öğrenci ve
180 ~Mustafa Fayda
1961 yılında iftiharla mezun olur. Aynı yıl İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü'ne kaydolur ve buradan 1965 yılında mezun olur. Mezuniyetinin akabinde Hatay Kız Öğretmen Okulu Din Bilgisi öğretmenliğine tayin edilir. Ali Yardım'ın akademik hayatı, 1967 yılında Kayseri Yüksek İslam Enstitüsü Hadis hocalığına tayini ile ba§lar.
Orta öğretim tahsilini Konya'da civar-ı Mevlana'da yapmı§ ve tasavvufa gö-nül vermi§ olmasından dolayı, o sırada Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi olan Prof. M. Tayyib Okiç'in danı§manlığında, 1967 yılında, Hz. Mevlana'nın Mesnevfsinin hadisleri üzerinde Yüksek İslam Enstitüsü Öğretim
Üyeliği Liyakat Tezi olarak bir çalı§ma yapmayı kararla§tırdı. Onun sonradan
geli§tirdiği ve 1984 yılında doktora tezi olarak kabul edilmi§ ve henüz yayınlan mamı§ bulunan Mesnevf Hadisleri adlı bu çalı§ması, merhumun akademik hayatı na ve daha sonra yapacağı ara§tırmalara adeta yön vermi§tir. Şöyle ki, Mesnevfde 53 adedi bahis ba§lığı olmak üzere 158 adet hadis kullanıldığını tesbit eden Ali Yardım, bunlardan 62 tanesinin, yani yüzde kırkının Kuza'i'nin (ö. 454/1062) Şihabü'l-ahbô.r'ından alınmı§ olduğunu görünce çalı§malannı bu muhaddis ve eseri üzerine yoğunla§tırmaya karar verir. Bu vesile ile kendisinin Kuza'1 üzerin-deki çalı§malanna geçmeden önce, Mesrievf Hadisleri ile ilgili bir değerlendirme sine burada i§aret etmek uygun olacaktır. Yazar bu çalı§masında, Mesnevfde kullanılan 158 hadisten yalnızca yüzde sekizi yani 14 tanesinin hadis kaynakla-nnda bulunamayan mevzu hadisler olduğunu; bu miktann didaktik ve tasavvufl mahiyette olan eserler için büyük bir kusur olmaması gerektiğini, bir kısım kaynak hadis mecmualarinda bile bu nisbetin çok üstünde mevzt1 hadis buluna-bildiğini tesbit etmi§tir. Merhum Ali Yardım, Hz. Mevlana'dan 120 yıl önce vefat etmi§ olan me§hur Hanefi fakihi Semerkandl'nin (ö. 552/1 157) Tuhfetü'l-fukahô.
adlı eserinde 8 adet mevzu hadis bulunduğunu ve bunun İslam Dünyası'nda o dönemler için pek de yadırganmadığını zikrettikten sonra, "Ne var ki, fıkht eserlerde 'Mevzt1 Hadis' bulunabileceği hususu, hiçbir zaman polemik konusu yapılmamı§tır" sonucuna ula§mı§tır. Diğer taraftan Ali Yardım, "Siyer, tarih, tefsir, tasavvuf kitaplanndaki hadislerin çoğu uydurmadır" §eklindeki haksız iddialann zaman zaı:nan günümüzde de tekrar edildiğinden §ikayet ederken ve bunun bir gerçekmi§ gibi kabul edilmesine hayıflanırken, bu pe§in hükmün kaynağının merhum İzmirli İsmail Hakkı'nın "ehl-i hadis, tasavvuf ve ahlak kitaplanndaki ehadise itimad etmezler" (Siyer-i Celile-i Nebeviye, s. 96) §eklindeki kanaarinden ne§'et ettiğine i§aret eder. . .
Kuza'l'nin 1200 cümlelik 897 hadis ihtiva eden bu eseri daha önceki benzer eserlerden farklı olup, birkaç tanesi hariç, söz konusu hadislerin hemen hepsi iki kelime ile bir satır arasında deği§en kısa ve öz manalı metinlerdir. Ali Yardım'ın ifadeleriyle "Kuzaı, bu eseri ile daha önce İslam dünyasında hiç örneği görülme-yen bir çığır açmı§tır. Bu bilgin hadis diliyle 'Cevamiu'l-kelim' denen bu kısa
lafi.zlı, ancak geni§ ve öz manalı hadisleri toplayan ilk muhaddis olu§U bir tarafa, aynı muhtevayı iki ayn metodla i§leyip ... " birini halk için senedsiz olarak sırf metinleriyle Şihabü'l-ahbar adıyla; diğerini ise ilim çevreleri için söz konusu hadislerin elde edili§ yollarını gösteren senedieriyle birlikte Müsnedü'§-Şihtlb adıyla ilim dünyasının istifadesine sunmu§ olan bir alimdir. Ali Yardım, bu eserin iki ayrı versiyonu üzerine de yıllarca · çalı§mı§ ve bunlardan Şihabü'l-ahbar'ın me§hur hattat Yakut el-Musta'sımt'nin yazma metni ile birlikte Türkçe tercüme-sini yapmı§, dipnotlarında hadislerin ba§ta Mesnevt olmak üzere Türk-İslam tarihinin Anadolu'daki çe§itli dini tasavvufi ve edebi kitaplar ile sanat tarihi eserlerinde geçtiği yerleri ayrı ayrı göstermek suretiyle, eseri Şihab'ül-ahbar Ter-cümesi adıyla bastırmı§ (İstanbul 1999); Müsnedü'§-Şihab'ın ise Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde (TSMK, III. Ahmed) bulunan yazma nüshasını esas almak suretiyle eserin tahkik, tahtic ve tahlilini yapıp ne§re hazır hale getirmi§tir. Hadis sahasındaki ilmi çalı§malanna, 1967 yılından itibaren takrir ettiği bu dersin müfredatını kapsayan ve her yıl geli§tirerek çok faydalı bir kitap haline getirdiği Hadis FII ( İzmir 1984; 4. baskısı İstanbul 2000) adlı ders kitapları; 1987 yılında doçentlik unvanını almasını sağlayan "Ashab Bilgisinin Kaynaklan ve Tirmizi'nin 'Tesmiyetü Ashab'in-Nebi'si (Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültes. Dergisi II, s.(247-348) adlı hacimli çalı§ması ve İslam'da Altın Yüzük
Kullanımı (İstanbull998) adlı eseri ile devam etmi§tir. Prof. Dr. Ali Yardım'ın bu sahadaki en mühim ve ilmi §ahsiyetinin hangi seviyeye ula§tığını gösteren serme-di eseri, hiç §üphesiz Peygamberimizin Şernetili (İstanbul 1997) adlı §aheseridir. Çalı§ma tezgahında yirmi iki yıl gibi uzun bir süre içinde adeta bir gergef gibi i§leyerek itinayla tamamladığı bu kitabında merhum müellifiıniz, me§hur muhad-dis Tirmizi' nin, İslam Dünyası'nda bu §email türünün telif edilmi§ ilk örneği olan eserinin metnini, planını aynen muhafaza ederek 55 bölüm ba§lığı altında tercü-me etmi§; Hazreti Peygamber'in be§en hayatının çe§itli yönlerini olduğu gibi tesbit etıneyi hedef aldığı çok geni§ ve çok faydalı, aynı zamanda kendi §ahsiyeti-nin renklerini ve izlerini ta§ıyan telifini de her bölümün ha§ taranncia ortaya koyınu§tur. Bu himmerli ve gayretli çalı§masıyla ilgili olarak bir röportajındaki §U ifadeleri kendisinin Resuluilah Efendimize kar§ı beslediği büyük sevgi ve muhab-bet yanında, yüklenmi§ olduğu manevi mes'Cıliyetin de seviyesini göstermektedir: "İfade etmek gerekir ki, mazhar-ı vahy olan Efendimiz'i yazmak için, sadece bilgi yetmemektedir. Vesikaları arka arkaya sıralamak kafi gelmemektedir. Meselenin ayrıca bir zihin, bir de gönül boyutu vardır. Akıl, zihin ve gönül boyutu ile yaz-mak ... Felsefi açıklamalar yapmak benim i§im değil. Ancak §U kadarını söyleye-yim: Aklın ürünü bilgi, zihnin ürünü irfan, gönlün ürünü ise sevgidir. Hz. Pey-gamber'i anlar ve anlatırken bilgi, irfan ve sevgi üçlüsünün bir bile§im
182 ~Mustafa Fayda
Prof. Dr. Ali Yardım, Kuza'i'nin elde ve cepte ta§ınsın, ezberlensin, sohbet-lerde okunsun ve doğrudan İslami ilimler alanıyla ilgili olmayan kültür çevrele-rince de kuUanılsın diye yazdığı; senedlerini, ravilerini, rivayet yollarını, kelime ve hareke farklılıklannı hazfederek halkın anlayabileceği hale getirdiği hadis-i §enfleri topladığı Şihabü'l-ahbar'ının Hz. Mevlana'dan sonra da yaygın bir §ekilde kullanılmaya ba§landığını; bilhassa Anadolu'daki Selçuklu ve Beylikler devrinde· ki mimari eserlerin muhtelif yerlerinde hakk veya nak§ edilmi§ olan hadis-i §eriflerin bu kaynaktan alındığını tesbit etmi§tir. Ali Yardım, 1970'li yıllarda Konya, Kayseri ve Sivas'ta bulunan Selçuklu devri eserleri üzerindeki çalı§mala nndan sonra ula§tığı bu ilk tesbitlerini, Dokuz Eylül Üniversitesi'nin 28. T em-muz. 1983 tarihinde kabul ettiği "Anadolu Selçuklulan ve Beylikler Devri Mimari Eserlerindeki Hadis Kitabeleri" adlı bir ara§tırma projesi sebebiyle, Anadolu'nun birçok il, ilçe ve köyleri ile bazı müzeleri içine alan eserlerin yazı ve kitabeleri üzerinde yaptığı yıllarca süren ara§tırmalanyla da doğrulamı§tır. Ayrıca yazma halinde bulunan kitaplarda yer verilmi§ olan bu kaynağın hadislerini bulmak üzere de, 1990 yılından itibaren Bursa İnebey Medresesi, Tav§anlı Zeytinoğlu, Kütahya Vahid Pa§a, Afyon Gedik Ahmed Pa§a, Isparta Halil Hamid Pa§a, Tire Necib Pa§a, Çorum, Amasya, T akat, Sivas va nihayet vefatından birkaç ay önce de Kastamonu kütüphanelerinde titiz ara§tırma ve incelemelerde bulunmu§tur. Bütün bu çalı§malannı Anadolu Selçuklular ve Beylikler Devri Miman Eserlerinde
Kitabe~en Hadisler (İzmir 1989) · adıyla profesörlük takdim çalı§ması olarak sunmu§; ancak bu eser ilim aleminin istifadesiiçin henüz yayımlanamamı§tır. Bu arada, 1989-1997 yıllan arasında İzmir Milli Kütüphanesi yazmalar bölümünün kataloğunu hazırlayıp bunu İzmir MilliKütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu (I-IV, İzmir 1992-1997) adıyla yayımlaını§tır.
Merhum Prof.Dr.Ali Yardım, kitabeler üzerinde yıllarca süren çalı§malan sonucunda ula§tığı kitabe okuma ve çözme konusundaki yüksek seviyeli becerisi-ni öğrencilerinin de istifade etmesini sağlamak maksadıyla, 1988-1989 öğretim yılından· itibaren Dokuz Eylül Üniversitesi'ne bağlı ilahiyat Fakültesi ile Güzel Sanatlar Fakültesi'nin Geleneksel Türk El Sanatlan Bölümü müfredat program-lan içinde bulunan, ayrıca aynı Üniversite'nin Sosyal Bilgiler Enstitüsü müfredatı içinde de yüksek lisans ve doktora seviyesinde yer alan Epigrafi derslerini okut-mu§tur. Diğer taraftan onun kitabeler üzerindeki yeti§mi§liği ve derin vukı1fiyeti, üç ayrı çalı§manın da ortaya çıkmasını sağlamı§tır. Bunlardan ilki, kendisinin doğduğu ilçeye ait Alanya Kitiibeleri ( İstanbul 2002) adlı, büyük eb'ad 534 sahifelik abide eseridir. Üniversitesi'ne kabul ettirdiği bir proje sonucunda 1997 yılında ba§ladığı ve be§ yıl süren bu çalı§masının ba§ına yazdığı çok uzun Gi-ri§'inde Ali Yardım, kitabenin kullanıldığı yerler, hat çe§itleri ve kitabenin dilleri, kitabelerde kullanılan metinler, Arapça ve Türkçe kitabelerin özellikleri, ebced hesabı ve hicn-miladi tarih gibi konular hakkında, bu konularla ilgili çalı§malar
yapacak gençler için çok faydalı bilgiler kaleme almı§; sonra da Alanya ve çevre-sindeki ev ve mezarlıklar dahil, Cumhuriyetimizin ba§ına kadar yapılmı§ olan bütün Türk-müslüman mimari eserlerindeki kirabeleri metin ve fotoğraflanyla
birlikte ortaya çıkarmı§tır. Merhum bu konudaki ikinci çalı§masını ise, Yıldırım
Bayezici devrinin önde gelen pa§alan arasında yer alan ve Çelebi Mehmed devri-nin de ünlü veztr-i azaını olan Amasyalı Bayezici Pa§a'nın Amasya'da kurduğu zengin imaretinin bir kaya üzerindeki vakfiyesinin bir parçasını te§kil eden kitabe üzerine yap mı§ tır. ( Amasya Kaya Kitô.besi, Ankara 2004). Ücüncü çalı§ ması da yine aynı §ehirdeki Burmalı Minare Camii'nin bütün kirabelerine dairdir ( Amas-ya Burmalı Miniire Camii Kitiibeleri, Ankara 2004). Bu arada merhum, hayatı
boyunca eski eserleri okuma konusundaki tecrübelerinden edindiği ihtisas yanın da, defter yaprağı haline getirilmi§ altın tozunun kitabe yazılannın üzerine özel bir usulle yapı§tırılması anlamına gelen "altınla varaklanmayı" da öğrendi.
Prof. Dr. Ali Yardım'ın burada zikredilmesi gereken ba§ka bir eseri de, onun ilk basılan kitabı olan Dr. Ahmet Çelebi'den yaptığı İslam'da Eğitim-Öğretim
Tarihi (İstanbull976; 3. baskısı 1998) adlı tercüme çalı§masıdır. Merhum Hoca-mızın sayılan bu kitaplardan ba§ka, çe§itli dergilerde yayınlamı§ olduğu ve bazı kongre ve sempozyumlarda sunduğu 38 adet makale ve tebliği ile Türkiye Diyanet
Vakfı İsiilm Ansiklopedisi'nde yazdığı 35 kadar maddesi de bulunmaktadır. Aynca hayatını anlattığı hatıratını da, evlatlanna emanet ettiğini biliyoruz. Yayımlan mamı§ olan bütün bu kitaplannın en kısa zamanda hasılınası en samimi temen-nimizdir.
Aklına ve gönlüne hak ettiği Resfilüllah'ın güzel ahlakıyla çok terniz ve fe-yizli bir hayat ya§atnı§ olan Aziz Ağabeyim Prof. Dr. Ali Yardım Beyefendi'yi rahmet ve minnede yad ederken ba§ta ailesi ve çocuklanna, mesai arkada§lanna, yeti§tirdiği talebelerine ve bütün sevenlerine taaziyetlerimi sunar; mekanının Liva-yı hamd altında sevgilisiyle birlikte cennet olmasını niyaz ederim.
