İbnül-Emin ve en mühim eseri

*

H

WmúM'MmiM

*

İbniiil - Eı

g

mm ve

#

en

rnühiın eseri

Bn son ayların birbirini takip etmiş kayıplan mü­ nasebetiyle yazılan yazılar­ da ölçüyü hiç kaçırmadığı­

mı?.! iddia etmek güçtür.

Meselâ hakikaten pek temiz bir insan olan şair Ziya Os- mamn evliyalığından bah­ sedildiği gibi Ataçm ölümü karşısındaki elemini anla­ tan bir zat da Atatürk’ün ü

fulünden sonra bunun i-

hinci büyük yanışımızı, teş­ kil ettiğini soyleyivermiş- tir. Kadirşinaslıklarımız bu hadlere vardığına göre de,

değerli bir biyoğrafya ve

bibliyoğTafya bilgini ol­

duğu gibi (son sadrazam­

lar) isimli eseriyle ehem­

miyetli bîr müverrih paye­ sine ulaşan İbnül - Emin, Mahmut Kemal Bey’ in ölü­ mü üzerine yazılmış maka­

lelerdeki lisanı pek ihti­

yatlı, methiyelerin harare­ tini faıla mutedil bulmak pek âlâ mümkündür.

Hakikate gelince, uzun

ömrünün ilk çağından iti­ baren yazı hayatına intisap eden bu zatın gençlik dev­ resindeki şiirleri ve çeşitli yazıları unutulmuştur. Fa­

kat Cumhuriyet devrinde,

devlet eliyle neşredilmiş

son üc eseri yakın Osman- h tarihine ve medenî ha­ yatına » ît bilgisinin bir âbidesi olarak kabul edile­ cektir.

Bu üç eserin sonuncusu, yâni son Türk hattatlarının hal tercümelerini ihtiva e- denl hakkında kayıtsız hay

ranlık duymuş değilim.

Bence bu eser çok daha

muhtasar olabilirdi. yazı

san'atimizin tarihî seyri ü-

zerinde tesiri bulunmayan

alelade hattatları da sıra­ lamak ve bunun M n kül­ fetlere katlanmak lüzum­ suzdur. derdim.

f ç eserin ilki olup »on

devir sairlerine tahsis e-

(Hlmiş mufassal cilde gelin ee, bu ancak divan edebi­

yatını en son zamanlara

kadar devam ettirenlere

tahsis edilmiştir. Bunlar

arasında pek ehemmiyetsiz kimseler de bulunmaktadır.

İbnül Emin Türk şiirinin

batı edebiyatının tesiri al­

tındaki inkişafından ha­

berdar olmamış, bn inkişa­ fı galiba ciddiye de alma­

mış, her halde cumhuri­

yetten sonraki yılların en kuvvetli şairlerini bile ese­ rine sokmamıştır.

Onnn cidden mühim ve kendisini sadece pek me­ raklı re titiz bir biyograf olmakla bırakmayıp yakın Osme.nlı tarihinin en ciddî bilginlerinden biri payesi­ ne ulaştıran eseri, son Os- manh sadrazamlarına tah- «fs ettiği büyük ve mufas­ sal 2193 sahifelik kitaptır.

Yazan: Nahit Sırrı ÖRİK

Osmanlı sarazamları hak­

kında yazılmış eski ye ye­

ni tekmil eserlerinde mu­

hakkak ki en değerli ye

etraflısını vüeude getir­

miştir. İbnül Emin’in üze­ rinde en çok durduğu ve eserinde en çok yer ayırdığı sadrazam, <'Sâpur Celebi'

lâkaplı Sait Paşadır. Bu

zatuı garabetlerini ye hu­

susiyetlerini anlatmak ti­

ze«; verdiği tafsilâttan do­ layı da İbnül Emin’e bü­

yük bir portre san’athân

payesini tevcih edenler çok­ tur. Kaldı ki, kitapta Sait Paşaya tahsis edilen kısım ibnül Emin’in Sait Pasa ile münasebetlerinin pek fazla teferrüatlı ve yeryer sıkıcı hikâyesinden ibarettir. Yok sa Salt Paşa çok daha kısa, fakat çok daha canlı bir şe­ kilde canlandırılabilirdi.

İbnül Emin’in eserlerinin insan hafızasının bir muci­ zesin! teşkil ettiği ve üsta­ dın hiç bir zaman, hiç bir hususta bir hataya düşme­ miş olduğu hakkındakl hü­ kümde de İfrata varıldığı mııhakkatır. Bu hususta bir misal vereyim: İkinci Meş­ rutiyet devri sadrazamların dan Hakkı Paşanm halter-

rümesini yazarken İbnül

Emin onun iki kere maarif nazın olduğunu bildirme­ miştir.

Abdülazlz devrinde bir

anlaşma neticesi en mü­

him ricalden hiç biri sa­ dareti kabul etmediğinden

sadarete yükselen Mısırlı

ünvaniyle maruf Yusuf

Kâmil pasa hakkındaki

hayranlıklarsa İbnül E-

min'in U r müverrih için

en büyük vasfı teşkil eden

tarafsızlıktan perrazsızca

ayrılışını göstermektedir.

Zira, bu hayranlıklar, işbu paşanın gerçek değerinden cok ziyade babasının onun belki akrabası, fakat mu­ hakkak kİ mensubu olusun - dandır.

Hele hırsı yüzünden devlete

İsyan edip sel gibi Türk

kanı akıtan Kavalalı Meh­ met Ali Pasa damatlığından gelen bu Ynsuf Kâmil Pa­

şanın ihsanlarını dilenir

tasvir edişi millî izzetinefsi yaralamaktadır.

Fakat bütün bu İhtiraz kayıtlan bir yana. İbnül E-

min Mahmut Kemal Bey

hem bilgisinin derinliği,

hem eski üslûbun en lâtif hususiyetlerine sahip lisa­ nının hususiyetleri bakımın dan mühim bir şahsiyet, artık benzerinin yetişmesi imkânsız bir şahsiyetti.

Omanlt devletinin kom­

in şundan Büyük Millet

Meclisinin bn devleti ilga­ ya karar vermesine kadar sadaret mevkiini 214 kişi İşgal etmiştir, i ’ınül Emin bn 214 vezirin ÂH Paşadan sonuncuya kadar 37 sinin haltercümesini ve bn hal­ tere il m eleri dolayıslyle ya­ şadıkları ve İş başında bn- fpndvH-rı rı-ıanm sivasî tarihini yazmıştır. Bütün i

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi