Afife Jale Kadıköy'de ağlıyor!:Adına ödüller verilen ilk kadın tiyatro oyuncumuzun acılı yaşamı Kadife Sokak'taki büstünde sürüyor

Adına ödüller verilen ilk kadın tiyatro oyuncumuzun acılı yaşamı Kadife Sokak’taki büstünde sürüyor

A fife Jale K adıköy’de ağlıyor!

► Bir Türk kadını

olarak 18 yaşında

sahneye çıkma

cesaretinin bedelini,

çok zor günler

yaşayarak 39 yaşında

gelen çok erken bir

ölümle ödeyen Afife

Jale, yaşamını

yitirirken ne denli

yalnız bırakıldıysa,

zavallı büstü de aynı

yalnızlık içinde

şimdilerde, barlarla

dolu Kadife Sokak’ta.

Üstelik bu sokakta

‘sanat’ etkinliklerine

soyunmuş, sergiler

düzenleyen barlarımız

bile var, ama sanırım

Afife’yi onlar da

göremiyorlar!

v-r4ti

Basından öğrendiğime göre bu yılın ‘Afife Ja­

le Ödülleri’ yarın akşam Lütfü Kırdar Kongre

ve Sergi Sarayı’nda düzenlenecek bir törenle 9. kez verilecek. 1997’den beri Afife Jale adına ödül verilmesi Türk tiyatrosu için epeyce geç ka­ lınmış bir güzellik olsa da, 18 yaşında sahneye çıkma cesareti göstermiş ilk ‘Müslüman’ Türk kadım olan Afife Jale’nin kendisine verdiğimiz ödül ne durumda dersiniz?

1902 Kadıköy doğumlu ‘öncü’ sanatçı Afife Jale, 1920 yılında Kadıköy’de bulunan Apollon Tiyatrosu’nda göstermişti o büyük cesareti. Türk kadınlarının henüz sahneye çıkmasının bile ya­ sak olduğu bir dönemde... O zamanki Apollon Tiyatrosu’nun yerinde şimdilerde Rexx sinema­ sı bulunuyor. (Bu sinemanın eski adı Reks’ti, yok edilen Türkçemizden nasibini alıp Rexx oldu, ye­ tinmeyi bilmeyen kuşaklar için tek ‘x’ de yetme­ diğinden olsa gerek, iki x sahibi oldu!) Kadıköy Belediyesi, 90’lı yılların sonlarında Rexx sine­ masının gelecek program tabelasının önündeki dar alana bir ‘Afife Jale’ büstü koydu, iki x sa­ hibi bu sinema, bir de büst sahibi olmuştu anla­ yacağınız.

'O gençler ki Afife önünde oturup

Aflfe’yl bilmezler'

Bu sinemanın bulunduğu Kadife Sokağı, 90’lı yılların ikinci yansında aniden Kadıköy’ün Bar­ lar Sokağı haline gelmiş; sayısız bann var oldu­ ğu, bol gürültülü, cümbüşlü, sürekli insan kay­ nayan bir sokak. Bir hastane odasında, kimse­ siz ve acılar içinde, 39 yaşında ölen Afife Jale’nin büstü, çok kısa bir süre sonra, sokağı mesken edin­ miş, onun önünde sevgilileriyle buluşan trendy(l) gençler tarafından sprey boyalarla boyandı. Ha­ yatı acılarla geçmiş bu öncü sanatçının büstünü rahat bırakmayan kültür yoksulu gençlerimiz büstün her tarafını boyalarla, imzalarla rezil ede­ rek, tanınmayacak hale getirdiler. Bunu yapar­ ken büstteki kişiyi de zerre kadar tanımıyorlar­ dı tabii ki.

Bunca yıllık yazarlığımızı, çizerliğimizi bir yana bırakın; sadece duyarlı bir Kadıköylü ola­

rak, önünden günde birkaç kez geçmek duru­ munda kaldığım bu büstün sahipsiz, kimsesiz ve pislik içindeki perişan hali beni uzun zaman­ dır çok üzüyordu. O büstün önünde yerlere otu­ rup sigaralarım tellendiren, okul kırmış liseli(!) kızlarımız, arkalarında onca yıl sonra bile hâlâ ağlamakta olan zavallı A fife Jale’yi fark ede­ cek durumda değillerdi elbette. Ancak belli ki bu büstü bir kültür mirası olarak sahiplenmesi gereken iki x ’li Rexx sineması ilgililerinin de Afife Jale’nin bu perişan görüntüsünü fark ede­ cek hali yoktu. Peki bu büstü oraya koyarak bir incelik gösteren Kadıköy Belediyesi, büstün perişan halini görüp de temizlemeyi düşünmüş müydü acaba? Sanmıyorum. Barlar yüzünden günde iki kez çöplerin alındığı, her an insan kaynayan bu sokakta öylece mahzun bir halde

bırakılan A fife Jale, konduğu daracık alanda kaynayıp gitmişti belli ki. Büstün kaidesinde, bı­ rakın A fife Jale’yle ilgili bir bilgi, A fife Ja­ le’nin adı bile yok. Afife Jale Kadıköy’ün en hareketli sokağında şimdilerde en yalnız insan. Bu coğrafyada kültüre-sanata gösterilen duyar­ lılık dün neyse bugün de o. Türk’ün kültür cep­ hesinde değişen hiçbir şey yok.

Bir Türk kadını olarak 18 yaşmda sahneye çıkma cesaretinin bedelini çok zor günler yaşa­ yarak 39 yaşında gelen çok erken bir ölümle ödeyen Afife Jale, 1941 ’de yaşamım yitirirken ne denli yalnız bırakıldıysa, zavallı büstü de ay­ nı yalnızlık içinde şimdilerde, barlarla dolu Ka­ dife Sokak’ta. Üstelik bu sokakta ‘sanat’ etkin­ liklerine soyunmuş, sergiler düzenleyen barla­ rımız bile var, ama sanırım A fife’yi onlar da gö­

‘

4- '

remiyorlar!

Bir gazetenin İstanbul eki geçen yıl bu büs­ tün perişan halini, “Gençler makyaj yaptı” şek­ linde bir magazin ucuzluğuyla vermişti. Gaze­ tenin bu haberine gösterdiğim tepkiye yanıt bi­ le alamamıştım ne yazık ki. Zavallı büst, yüzü- gözü boyalarla rezil edilmiş, her tarafi çizilmiş, pislik ve bakımsızlık içindeyken; eleştirilmesi ge­ reken bu duyarsızlık apaçık ortada dururken; o gazete bunu ‘makyaj’ olarak değerlendirip, bu utanç verici kültürsüzlüğe sanki çanak tutmuş, büstü rezil etmiş gençlere adeta “Ne güzel yap­

mışsınız, ellerinize sağlık çocuklar” demişti, bel­

ki ne yaptığının bile farkında olmadan.

Gerçek sanatçılar adına bir simge

Her türlü tehlikeyi göze alarak 18 yaşmda sah­ neye çıkmış, sonrasında bir kaçak hayatı yaşa­ mak zorunda kalmış, çareyi haplarda aramış, ruhsal depremler yaşamış bu inşam hiç olmazsa 2005 Terde rahat bıraksaydık. Ama heykellere tükürenleri görerek büyüyen, televole kaçkınla­ rım sanatçı sanan, gerçek sanatçıya ‘saygı’ gös­ termekten yoksun gençlerin ülkesinde böyle bi­ zim bir imkânımız yok ne yazık ki.

Kültürsüzlüğüyle övünen, tarih ve kültür bilin­ ci sıfırda ama linç bilinci acayip gelişmiş, geç­ mişinden, değerlerinden tamamen kopmuş, ken­ dine yabancılaşmış, ölü halde yaşayan, sadece cin­ net durumunda eline bayrağı alıp ortalıkta dolaş­ mayı bilen şaşkın bir toplum, görünen o ki za­ vallı Afife Teri hafife almaya ve onlara işkence yapmaya devam ediyor. Sadece A fife’yi değil ta­ bii ki, Afife diğer gerçek sanatçılar adına bir sim­ gedir bu yazıda.

Anlayacağınız, kimseler hıçkırıklarını duyma- sa da, Afife Jale Kadıköy’de hâlâ ağlıyor tüm ses­ sizliğiyle. Yarın akşam, göıkemh bir törenle onun adına ödüller verilecek gene. Giderek yok ol­ makta olan tiyatromuzun, elde kalmış, bir avuç iyi niyetli çaba sahibi, onun adım taşıyan ödül­ ler alacak ve böyle giderse belli ki o ödüllerle, onlar da biraz daha yalnız kalacak, tıpkı Afife Jale gibi. Bunu görmek için kâhin olmaya filan gerek yok, Afife Jale’nin kendisine verdiğimiz ödülün Kadife Sokak’taki içler acısı hali her şe­ yi gösteriyor!..

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi