YASE\1İN GÜNAY:ıl, M. FATiH YAVUZ :ı.b) SADi ÇAGDIR a) :ıı Adli Tıp Kuruımı g:ı.,bıılığ1. ht:ıııbul. Türkıye.
bı İstanbul Üniversitesi J\dli Tıp Ensti;üsü, isı:mbııL Türkiye .
. \l\:(;ULATlON OF THE RAi\IUS 1\"IANDIBUL:\E: A NEW MORPIIOLOGICAL llNDHCATOIR FOR
SEX JlETERI\W\AT!ON PROPOSE)) BY LOT!! AND IIENNElllEll{G. A TEST STUDY
SlH~HU1ary
In 10<)6 Lotlı :ım! Iknnoberg projlosed tlı~ angul:ıtio!l of tlıe ranıus ııı:ıııdihulac as a new morpiıological
indic~llor that yields correel r~sult.'i :1.<.; t)..+.2 (;;
In this study. iıı ord(!" to assess ihe applicıbility of Ilıe prop:)scd iııdicator. intra and interobserver
di1lerenc~s are evaluated. Ftn ıiıi.'i JiıırpOSL:. 23 ın;ıııdiı)l:ı~ıc wc:"!.: eva!ıı;ıted by 30 ()bscrv~rs, consisting of LO junior forl'nsic r~sidaııls and 2lJ spcci:ı! is!s (lj' Jorı'Il,<..;ic ın!~diciııc \\'!ıo prcviOllsly had been inl'ornıed aboüt the
aSSCSSJnel~t enteria.
The results show that thcre is llo nıc~lnil1~~Jul differenı'l:s )n intr;ı-and interobservatjoI1.
7~.3 (k ur correel delennİnatien \\,;1.<; ;ıchie\'ed for {lıe wbok test Jl1:ıterial. X7.5 cı;;i and 57.1 {!c; for ınal es and !emaks. respcctıvcly.
OZd
Cinsiyet tayini ;u;ısıııd:ııı Loılı ve ı·kııııl'l)erg. ı l)l)h yılıııli:! ınaııdibuia ramusundaki açılanmayı cinsıyet
iayini ~lÇıs111dan (ir. 94.2 OLmında doğru SOJllH'; veren yeııi bır morfolojik güstcrge olarak ileri sünnıhlerdir.
Bu <.:alı.,nıada ileri siirıiie!] ıııorl"ol0ıık giıstergenı!l koiay uygulan:ılıilir ve değerlendırilehilirliği açısından gözlem i<;ı ve gözlemler ,,':ısı l:ırklılık e1lil.cvi lesi edildI. 23 :ıdeı 11l:lllÔibul:ı, değerlendirme kriterleri hakkında
bilgilendirilen i () Adli Tıp a.,isl:ını ve 20 Adli Tıp lll.maı1l olın:ık lil.eıe -'O gözlemciye gösterildi.
Değ~rJ.eııdirll1ede ıı/ın:l11lık derecesiııin dkili olmadığı. asistan ve ııznıanların benzer düzeylerde
değerkndinne y:ıptıkl:ırı. tüm ıest ııı:ıkry:ılimk 73.3. nkeklcre ait ııı:ıteryalde '7<, 87.5. kadınlarda % 57. i nranllHb (h.i~nı tahminde bulul1dukl:ırı .'.;;lpt:ıIıLİı.
GİRİş ve AMAC
Adli anıropoloji alanında cinsiyet ıespiıi amaçlı ara~ıırnıalarda morfolojik
farklılıkların de.~er!endirilıııesiııc dayalı yöntemler önemli bir yer tutmakıadır.
Kadın Ve erkeklerin büyLime Ve geli~ınesiııdeıı kaynaklanan morfolojik farklıiıklar cinsiyet ayrımınd:! öleüım.: dayalı yöntemlerclen daha iyi SOilllÇ vermektedir.
4 Y. GÜNAY. M. F YAVUZ. S. CAGOIR
Loth ve Hemıeberg 1996 ydında cinsiyet ayrım! açısından mandibulada yeni bir morfolojik gösterge ileri sürmüşlerdir. Araştırmacılara göre; yetişkin erkeklerde molar
dişlerin yüzeyinden geçen oklüzyon hattında mandibuİa ramusunun arka sınırı belirgin bir açılanma göstenııekte iken kadınlarda ya çocuklukta olduğu gibi dümdüz kalmakta ya da belirgin olmayan açılanma ya daha yukarıda kondil altına yakın ya da daha aşağıda gonia! çıkıntıyla ilişkili bir düzeydedir.
Loth ve Henneberg oklüzyon hattinda mand"bula ramu:;unda belirgin bir açılanma varsa + I, açılanma yoksa ya da belirgi.n olmayan aç'lanma Oklüzyon hattının üstünde (kondul aHmda) ya da altında (gonial çıkınuya yakın) ise -1. karar verilemiyorsa O puan olarak değerlendirmişler, her iki ramus toplam puanı O, + 1, +2 ise cinsiyetin erkek, -I, -2 ise kadu olduğu sonucuna varmışlardıl'.
Araştırmalar Afrikalı. Amerind, beyaz ve siyah Amerikalı olmak üzere 547 örnek üzerinde yaptıkları çalışmada ortalama % 94.2 oranında doğru cinsiyet tahmini yaptıklarını bildirmişlerdir.
Bilindiği gibi gözleme dayalı yönıemlerin etkinliği için yöntemin güvenilirliğinin
yanısıra kolay uygulanabilir ve değerlendirilebilir olması. ve farklı gözlemcilerin gözlenen objeyi aynı ya da benzer şekilde değerlendi.rebi.l.mcleri esastır.
LOlh ve Henneberg'in bildirıni~ oldukları yeni morfolojik göstergenin Türkiye popülasyonunda da aynı oranda doğru sonuç verip vermeyeceği açısından başlattığımız
çalışma sürerken, bu yöntemin kolay değerlendirilebilirliğini ve gözlemciler arası farklılığın derecesini test etmeyi amaçlayan bu çalışmayı yaptık.
MATERYAIL ve METOD
Çalışmada rastgele seçilen 23 adet iskelete ait maııdibulanın her iki ramuslI i () Adli Tıp "sistam ve 20 Adli Tıp uzmanı olmak üzere 30 gözlemciye ayrı ayrı gösterilerek. oklüzyon haıtıııda n,andibu];ı ramusunda belli
bir açılanma ya da kavis varsa +1. açılanınafkavis yoksa ya da belli belirsiz olan kavis oklüzyonhaıtında değil de oklüzyon hattının aıııııda ya da üstünde (kondil aııında) ise -I. karar verilemiyors" () puan vermeleri istendi. Loth ve Henııenberg'in calışmasındaki gibi her iki ramusun toplam puanları alınıp. toplam puanı ·1 ve -2
olanlar kadın. O. i ve 2 olanlar erkek olarak değerlendirildi. Sonuçlar mandibu!aların ait olduğu kişilerin gerçek cinsiyetIeri ile karşlla:;tırıldL
BULGULAR
Toplam puanlar üzerinden kadın ve erkek olarak değerlendirme açısmdan uzman ve asistanlar arasındaki gözlem farklılığı değerlendirildiğinde:
6 no.lu mandibula asistanların % SO'si tarafından erkek olarak değerlendirilirken, uzmanların % 95'i tarafından kadın olarak değerlendirildi (Fisher's x2: p<O.Ol). 22 no.lu mandibula ise asistanların % 70'i tarafından kadın olarak değerlendirilirken, uzmanların % 65'i tarafundan erkek olarak değerlendirildi (Fisher's x": p<O.OI).
asistan ayrımı yapılmaksızın 30 gözlemci üzerinden değerlendirildi.
Toplam puanlar üzerinden 30 gözlemcinin değerlendilme sonuçları ve doğru tahmin oranları tablo l' de verilmektedir.
Tablo L 23 mandibulanın 30 gözlemci tarafından değerlendirilmesine ilişkin sonuçlar
ve doğru tahmin oranları (toplam puanlar üzerinden).
Mandihuia No Cins 2 3 4 5 6 7 8 9 LO ıı 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 E K E E E E E K E E K K E E K E E E E K K E E
Değerlendirme Sonucu
Kadlıi Erkek -2 -1 24 3 g 4 i 9 2 6 26 2 19 2 6 2 2 9 8 7 2 i 3 LO 2 2 9 i 14 5 17 5 3 o 2 28 2 6 2 10 5 2 22 6 3 ıo 3 2 19 i i 5 i 3 9 3 II 28 4 23 LO 3 7 5 9 3 2 24 5 2 19 6 13 27 25 3 25 8 3 9 4 i 6 5 i 7 14 5 3
Aritmetik Doğru Tahmin
Or!alama Oranı % 1.8 -1.6 0.07 1.48 0.1 0.93 -1.73 -ı. i 0.4 1.73 1.4 -0.77 0.23 1.6 1.1 0.23 1.7 1.53 1.53 0.07 -0.67 -0.63 -0.07 96.7 90.0 60.0 96.7 63.3 80.0 6.6 70.0 76.7 93.3 ıo.O 56.7 70.0 96.7 13.3 66.7 93.3 90.0 93.3 33.3 63.4 43.3 73.4 Aritmetik Ortalama = 66.8
Gözlemcilerin % 50 'sinden fazlasının gözlemi sonucu doğru tahminde bulunuyorsa o mandibula "doğru tahmin edilebilir" olarak değerlendirildi. 7, 11, ıs, 20 ve 22 no.lu mandibulalardan ortak olarak yanlış tahminde bulunuldu. Kadınlarda doğru tahmin oranı % 57. ı, erkeklerde % 87.5 bulundu. Cinsiyet farkı gözetilmeksizin mandibulaların %
6 Y GÜNAY M. F YAVUZ. S, ÇAGDIR
Cinsiyetiere göre doğru ve yanh ıahmin or:ınl:.ın,
Dogrıı Tahmin Yanlış Tahmin Toplam
- - - -- ---Erkek K:ıdın Toplam Fisher's ;(2: p> O,OS !4 tl ıg 2 3 :; ! tl 7 23
Aynı mandibulalar aynı gözlemcilere ~L gün arayla yeniden gösterildi ve 2. gözlem
sonuçları da gözlemler arası farklılık olup olmadığı açısından değerlendirildi, Yine
toplam puanlara göre kadın ve erkek olarak değerlendinne açısından uzman ve asİstanlar
arasında isıatistiksel olar~k anlarnlı bir gözlem farklılığı saptanmadı (Fisher's x2).
Sonuçlar uzman ve asistan ayrımı yapılmaksızın ortak olarak değerlendirildi.
Her bir gözlemci 23 mandibula için sağ ve sol r::ımus olmak üzere yapmış olduğu 46
gözleıni 3 gün arayla ikinci kez yeniJerı yaptığından, ilk 46 gözlernle ikinci 46 gözlem
arasmda gözlemlerafası farklılık olup olmadığı araştırıldı. 4 gözlli tablo haline gelebilerı
sonuçlar için McNemar. cok gözlü tablo haline gelen sonuçlar içın nonparametrik wilcoxon ve işaret (sign) testi yapıldı.
LG no,lu mandibııla sağ ramusu için p 0.021 (wilco~.on)
: 0.065 (sign) toplam puanı için p: 0.030 (wilcoxon)
: 0.092 (sign)
22 no.lu mandibula sol ramıısıı için p: 0,0 i S (wilcoxon)
: 0.0 ı 2 (sign) toplam puanı için p: 0,056 (wilcoxon)
: 0.007 (.sign) 23 no.lu mandibula so! ramusu için p: 0.030 (wilcoxon)
: 0,004 (sign)
toplaırı puan! için p: 0.03 ı (wilcoxon)
: 0.064 (sign)
Aynı gözlemciler tarafından yapılan gözlemler arasında <:1··6 gözlemin, 3'linde (o/t:: 6.5)
farkı! zamanda istatisfiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanırken, 43 gözlemde
gözlemler arası anlamlı bir fark saptanmadı.
Toplam puana göre erkek ve kadın olarak de,4erlendirme gözönüne alındığında
sadece i mandihulada (no: 23) gözlemler arası istaıistiksel olarak anlamlı farklılık
saptanırken, 22 rnandibulada kadın ve erkek 0lar3k değerlendirme açısından gözlemler
arasında anlamlı bir farklılık saptanmadı (Mc Nemar test).
Tüm gözlemcilerin 2. gözlem sonuçları ve doğru tahmin oranları tablo 2 'de
görüldüğü gibidır.
Kadııı Erkek Ortalama Oranı % - - - ---- --- --- - -._"._"._"._"._",-"'-"'---- - ---- -- -- -- - -"'-"'-"'-"'-"'-"'-"'-No Cins -2 -1 O 1 2 2 E 30 2.0 100.0 .) K 25 4 -1.6 83.3 :i E 6 li (ı 5 9 0.23 66.7 -4 E :ı 2 23 1.5 93.4 5 E 6 10 3 ! L 1.43 80.0 6 E 3 5 :ı IR i .D7 86.7 7 E 23 i 6 -1.57 2.0.0 g K 1(, 1 S 5 -O.il 63.1 9 E LO 2. (, 12. 0.07 60.0 10 E 30 2.0 100.0 i i K 5 ~ ! 22 1.17 16.7 L-12 K ı i 5 LO 3 -0.73 53.4 13 E 7 2 8 2 ! i 0.27 70.0 14 E 2 27 L.7 93.3 15 K 4 fı 19 1.03 13.3 16 E 5 5 19 0.9 80.0 17 E 30 2.0 100.0 ıg E 3 i ~ 24 1.47 90.0 L 19 E 3 25 1.63 96.7 20 K tO (, 3 II 0.17 33.3 21 K 13 2 4 3 8 -0.3 SO.O ' i ''ı E 5 4 9 8 4 0.07 70.0 Lo,;. 23 E 13 X 4 -4 -0.83 30.0 Arjırnetik Ortalama == 67.4
2. gözlenıde 7. 11. 15.20 ve 23 no.lu ınandibıı!alarda ortak olarak yanlış tahıninde
bulunuldu.
2. giizleıııde cinsiyetiere geire doğru ve yanlı~ ıahmin onmbrı
Doğru Tahmin Ya IılıŞ Tah III i 1\ Toplam
- - - --- -- ---- - --- - - --- - - - --- --- -- - -Erkek Kadın !'oplam Fısher'ı; x2 : p > 0.05 14 4 18 2 3 S 16 7 23
Cinsiyetlere göre doğru ve yanlı~ tahmin oranı açısından 1. gözlem ve 2. gözlem
8 Y. GÜNAY, M. F. YAVUZ, S. ÇAGDIR
Araştırmacının gözlemi sonucu doğru tahmin oranı % 82.6 olup doğru tahmin
edilemeyen 4 mandibulanın 2'si kadın, 2 'si erkektir. Bu dört vakada diş eksiği yok ya da en azından molar dişler mevcuttur.
Her iki gözlernde ortak yanılgıya neden olan 7, ll, 15, 20, 22, 23 no.lu mandibulalardaki yanılgı kaynağı değerlendirildiğinde;
20 ve 22 no.lu mandibular araştırmacı tarafından doğru değerlendirilmiş olup bunlarda yanılgının gözlemcilerden kaynaklandığı, 7, i ı, 15, 23 no. lu mandibulalarda gözlemcilerle birlikte araştırmacının da yanıldığı, bunlarda yanılgının yöntemden
kaynaklandığı sonucuna varıldı.
7 no.lu mandibula erkeğe ait olup sağ ramus -ı, sol O,
ı ı no.lu mandibula kadına ait olup sağ ramus + i, sol + ı,
15 no.lu mandibula kadına ait olup sağ ramus O, sol + i,
23 no.lu mandibula erkeğe ait olup sağ ramus -I, sol O olarak değerlendirilmiştir
(Resim 1,2,3,4).
r·
Resim L
7 no.lu mandibula sol
Resim 1.
7 no.lu mandibula sağ
IResim 2.
i! no.lu mandibula so~
Resim 2.
II no.lu mandibula sağ
1
/Resim 3.LO
Resi:n }.
15 no.lu rnandıbııLı. ~ag
R>!siı;, c.:,
23 no.lu rnandibula se!
H~"iIJ~ 4.
23 no.lu ınandibula ~ağ
güvenilirlik. kolay uygulanılabilirlik. gözlem içi ve gözlemler arası farklılıklarda
rninımalliktir. Loth ve Hennebcrg'in İskelet kalıntılarıııdan cinsiyet tespitine yönelik
olarak, 1996 yılında yeni bir morfolojik gösterge olarak ortaya koydukları "mandibula ramusundaki açılanma"yı bu acılardan incelediğimizde: uzmanlık derecesinin etkili
<.irnayıp. adli lıp asist,m ve ıızınanLmnın benzer duzeylerde değerlenelinııe yaptıkları
gözlendi. Gözlemcilenn doğru tahmin oranı lum test materyaıinde 'fc 78.3. erkeklere ait materyalde % 875, kadınlarda % 57.1 nİarak belirlendi. Yanlış tahminde bulunulan
rnandibulabrııı 5 örnekle odaklandığı, ;ıııcak buıılardan 4 örnekte gözlemci ile birlikte
araştırmacının da y;.ınddığı, bunlardakı yaııılgının ise yöntemden kaynaklandığı
belirlendi.
Aynı gözlerncinin belli bır Zanlall aralığından sonra aynı örneği tekrar
değerlendirmesi i;(~ gözlem içi L.ırklllığ!il derecesinin inCt~lenmesincle: gözlem içi
farklılığın anlamlı düzeydc olmadığı belırlendi.
Sonuç olar:ık. Loth ve Henneberg'in ortaya koyduklan "ramus mandibula fleksurası"
göstergestilin, gözl.em içi ve gözlemeder arası değerlendirme farklılığının minimal
duzevlerde olması neclelli ik. koıay uygulal1lialıilİr ve değerlendirilebilır bir gösterge
olduğunu belirledik. Ancak yonıemiı. etkinliği ve güvcnilirliği. çalışmalarını halen
sürdlircJliğümüz. geni~ bir mandibula serisinin değerlendirilmesi ortaya koyacaktır.
Bu ç;ıll.)i1ıaJa, Dı. S. Aliust;ıogıu. Dı. N.Aııoia\'. Dr. H. Aısl:.ıl1, Dr. Ivl:ılııııut Aôırdizer. Dr. S. Baloğlu, Dr. G. BJtuk. Dr. B. Büker!. Di. A. Cc:rku.ogıu. Dr. f'. Di .. ,ıl, Dr. H. Dokgöz, Dr. M.
ac.
Dr. G. Eryılmaz, Dr. S. GüzeL Dr. E. lIdl/ .. Dr. B. Kıı,;ı.;:anı, Dr. C. i'.1[I'llliıı,ı;)(jğlli. Oc F. Koç. Dr. S. Koç, Dr. N. Okboy, Dr. M. Okudan. Dr. M. Okyay, Dr. i\. O/.;ı,Lııı. Dr. V. OzdemiL Oc $. Sö,.en, Dr. 8üknt Sam. Dr. C. Uysal. Dr. S.Yavuz';.. k:.tıkıl,ırilıdaıı doiayı ,,,;,ekkÜl deri/..
Loılı, S.R .. Belilldıerg. r..ı (199(,) j\·Lıııdibtll.lf R:ınıus. f'lexIJI"e • A New Morphologıc 1l1dica!or of Sexual
Dinıorrlıls!1l itı ılıe i i u nı il ii Sk"l<:lnlı. Aıl/ı'l !CiilI IO/ımıt! ıır Plıy.,icill Aııılımpr.,fogy 1)1); 47]-485.
Ayrı Baskı I~iıı : Uz. Dr. Yasemın Günay
,\dlı Tıp Kurumu Ba.,kaıılığ! 14246 j,'iUınhui, Türkiye.
