İkinci ürün tarımı ve Bursa yöresinde uygulanabilme olanakları

Ulud. Univ. Zir. Fak. Derg., (1987) 6:149-153

IKINCI üRüN TARIMI VE BURSA YÖRESINDE

UYGULANABILME OLANAKLARI

Nedime AZKAN* Nevzat YüRüR ••

·

öZET

Vlkemizde Güney Marmara, Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri-nin sulanır tarım alanlarında ikinci ürün tarımı yapılarak birim alan üretkenliği art -tırılmakta dır.

-Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde sulanır alanlarda buğday­

arpa hasadından sonra ikinci ürün olarak soya, tane mısır, yerfıstığı, susam, çeltik, sorgum ve ayçiçeği tarımı yapılmaktadır. Bursa yöresinde ikinci ürün olarak baklagil ve mısır yaygın olarak, bostan, yerfıstığı, ayçiçeği, susam, çeltik. az miktarda yetiş­ tirilmektedir. Ikinci ürün fasulye Kasım ayında hasat olgunluğuna geldiğinden rutu-bet nedeniyle hasat, harman.ve ürünün depolanmasında çeşitli zorluklar ortaya çık­ maktadır. Erkenci ve verimli fasulye çeşitlerinin kullanılmasıyla bu sorunun kısmen çözümlenebileceği düşünülmektedir.

SUMMARY

Second Crop Production and Its Applicable Possıöilities Around Bursa Province

Second crop is widely produced in the irrigated areas of South Marmara, Aegean, M edi terranean and Southeast Anatolia Regions and so, the productivity of per unit area is being increased.

In these regions except for South Marmara, soybean, grain com, peanut,_

sesame, rice, sorghum and sun(lower crops are cultiuated as a second crop under irrigated areas after wheat and barley haruests. However, grain legumes and corn are primarily, vegetables, peanut, sun(lower, sesame and rice partially grown asa second crop in South Marmara Region. Since the second-crop bean matures in November and thus high moisture content in grains creates a lot problems in the region in haruest and storage. This problem in the region may be partially removed by using early-maturing and high yielding bean varieties as a second crop.

• Doç. Dr.; Uludağ Vniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü. •• Prof Dr.; Uludağ Vniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü.

tKiN

d

tlRON

TARIMI ve BURSA

YöRESINDE

UYGULANABILME

O~A~RI ·

Bitkisel üretimde birim alan verimi, bitki ıslahçılannın geliştirece~i

Ustün

ve.

· li çeşitlerin kullanılması ile arttınlabilir. Bunun yanı sıra, su ve toprak kaynakta.

rım .. .

n geliştirilmesi de~işen iklim ve toprak koşullarına uyan uretim telmiktelinin

nnı _{a gınlaştınlması,} ' _{bilinçli gübre ve tanmsal ilaç kullanı ması} 1 d b' _{a ınni} · alt _{n iiretkenli·} ;i:in

arttınlmasında

önemli rol

oy

n

amaktadır. Do~al ~oşulla

.

~n

elveriŞlillernden

eterince yararlanamama üretimin artmasını kısıtlayıcı bır faktor olmaktadır. Eko-iojik

koşullann elverişlili~ine ba~lı

olarak bir

yılda

birden fazla üriln almaya mi&it, yeterli verimlilikteki topraklarda sulanabilir tanm alanlannda ikinci ürün tanmı Y?--" pılmaktadır. Böylece birim alan üretkenli~i arttınlmaktadır.

- - ülkemizde 1960 yıllannda Toprak-Su Araştırma Enstitülerinde

bitki

yetiştir· me tekniklerine yönelik çalışmalarda ikinci ürün tanını üzerinde çalışmalar başla. mıştır. Ancak başlangıçta uygun çeşitler bulunamadı~ı için çalışmalar başan ile

sonuçlanamamıştır. Tanm Orman ve Köy İşleri Bakanlı~ı, Antalya•İzmir·Adana

kuruluşlannda 1974 yılında ortak bir program çerçevesinde bu~day sonrası ikinci ürün olarak sorgum' sudanotu' silaj mısır üzerinde yo~un çalışmalar yapılmaya baş· lanmıştır (öLEZ ve ark. 1981).

İkinci ürün tanmı, Çukurova üniversitesi Ziraat Fakültesinde 1975·1977 yılla· nnda sürdürülen ekim nöbet sistemleri içinde ele alınmıştır. GENÇ ve ark. (1977)

bu~day-pamuk ekim nöbetinde bu~daydan sonra mısır, susam, soya ve yerfıstı~ı ta· n m ının yapılabilece~ini belirlemişlerdir. Aynı yıllarda Çukurova koşullannda ikinci

ürün tanını koşullanna uygun üstün verimli soya çeşitleri üzerinde çalışmalaryap~·

mıştır (AT AKİŞİ, 1978). Ege üniversitesi Ziraat Fakültesi ile İzmir MenemenBölge Topraksu Araştırma Enstitüsüiıün birlikte yürüttükleri çalışmalar sonucunda Bölge-de ikinci ürüne uygun üstün verimli çeltik çeşitle.ri saptanmıştır (DEMİR

ve

ark. 1977) .

. -Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlı~ına ba~lı Antalya, Adana, İzmir ve Diyar· bakır Araştırma kuruluşlannda, ortak bir program çerçevesinde 1979 yılında "2'nci ürün Araştırma Projesi" başlatılmıştır. Projenin uygulandı~ı 15 ilde 1981 yılında sulanır alanlarda 329.165 ha bu~day-arpa hasadı sonrası mevcut 2 nci ürün potansi· yelinin 62.612 ha üretimde kullanılmıştır (öLEZ ve ark. 1981).

Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlı~ı Projesi ve Uygulama Genel Müdürl

ii-~ünce 1982 yılında "2'nci

ürün

Tanını Araştırma-Yayım Projesi" uygulamaya konmuştur. Bu proje içinde Akdeniz Zirai Araştırma Enstitüsünde soya, mısır, tane sorgum, silaj sorgum, sudanotu, yerfıstı~ı. susam, çeltik, ayçiçe~inde 2'nci ürüne uyumlu çeşitler bulmak, yüksek verim sa~layıcı teknikler belirlemek üzere yo~n

çalışm~Iar yapılmaktadır (ANONYMOUS, 1986). _

Ege, Akdeniz ve Güneydo~u Anadolu Bölgeleri sulanır tanm alanlarında

buA·

day-arpa hasadından sonra 15 Haziran-15 Kasım tarihleri arasında 135 günlük d ö-nemde soya, tane mısır, yerfıstı~ı, susam, çeltik, sorgum ve ayçiçeei tanmı yapıla· bilece~i yapılan araştırmalarla gösterilmiştir. özellikle ikinci ürün tarımının

alan

ve

üret~~ ~la~ak en fazla yo~unlaştı~ı Çukurova Bölgesinde soya, tane mısır ve yerfıs· tı~ı uretımınde her geçen Yıl alan ve toplam üretim miktarında büyük gelişmeler sa~·

!anmaktadır (ZEREN, 1985).

-1985-1989 yıllarını kapsayan Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planında, tanma ayniabilecek topraklann sırunna ulaşılması nedeniyle, sulanır tanm alanlanndaki ikinci ürün potansiyelinin üretime dönüştürülmesinin yaygınlaştınlması belirtilmiştir

(ANONYMOUS, 1984). .

Bölgemlzln, sulanır tanin alanlannda ekolojik avantajlan deAerlendirilmek SU·

retiyle, bir yılda iki ürün alabilme bakımından belirli bir potansiyeli vardır. Bursa yöresinde yaklaşık 36000 ha sulanabilir alan bulunmaktadır (ANONYMOUS, 1987 a). Bu alanlarda· 2'nci ürün olarak baklagil ve mısır yaygın olarak; bostan, yerfıstıAı, ayçiçeAi, suSarrı, çeltik az miktarda yetiştirilmektedir. 1985 yılında 3340 ha bakla-gil, 4116 ha mısır, 1986 yılı.nda 17321 ha baklagil, 8702 ıia mısır üretilmiştir

(ANONYMOUS, 1987 b).

Bölgemizde buA.day-arpa hasadından sonra 120 giine varan dönemde ikinci ürün olarak uygun fasulye çeşitlerini belirlemek amacı ile Bölümümüzde 1985 yılın­

da çalışmalara başlanmıştır. BuAday hasadından sonra ikinci ürün yetiştirebilmek

için, toprak hazırlıAının çok kısa zamanda bitirillp ekimin yapılması gerekmektedir. Ancak ikinci ürün tanmı ile arka arkaya yapılan toprak ·işleme, topraRın doAal ola-rak oturmasını ve sa~lam strüktürlü bir toprak bünyesinin oluşumunu engellemekte-dir. Tarımsal Mekanizasyon üzerinde çalışan araştıncılar, bitkisel üretim için yürütü-len çeşitli toprak işleme, ekim, gübreleme bazı durumlarda tanmsal savaş işlerinin

bir geçişte yapılması ya da bu işlemlerin bazılanndan vazgeçilmesi ile ortaya konan minimum· toprak işleme yöntemleri g~liştirmişlerdir (GöKCEBAY, 1983). A.B.D'de

geliştirilen ekim makinalan ile toprak işlemesiz (no·till) mısır ve soya üretimi yapıl·

mış ve verimde düşme olmadıAı saptanmıştır (ZEREN, 1985).

Hatta toprak Işlemesiz buAday yetiştiriciliAinde köklerin daha derinlere do~·

ru geliştiAi ve tane veriminin üstün olduAu bildirilmiştir {YüRüR, 1981). ÇukUrova Bölgesinde ikinci ürün soya ekiminde azaltıimiş toprak işlemeli tanm tekniAi uygu. lanmaktadır (ZEREN, 1985). Dünya'da ye ülkemizde yapılan toprak işleme dene

-meleri sonuçlan dikkate alındıAmda azaltılmış toprak işlemeli veya toprak işlemesiz · (no-tiU) ikinci ürUn fasulye ekiminin uygun sonuç verebileceAi düşünülmektedir.

BuAday sonrası ikinci ürün tanmında hasat sonbahar aylan yaAışlı bir dönem başlangıcında yapılmaktadır. Bursa'da uzun yıllar aylık ortalama ya~ış miktarlan ln-celendi~inde Ekim ayında 57.2 mm, Kasım ayında 77 .O mm. yaRış kaydedildi~ i göz-lenmiştir. Bölgemizde 2'nci ürün olarak tarımı yapılan fasulyeler hasat olgunluAuna Kasım ayı başında gelmektedir. Rutubet sorunu nedeniyle,.,fıasat ve hannan işleri

zorlaşmaktadır. Ancak hububat ve baklagillerde kullanılabilen geliştirilmiş sapdöver harman makinalarında gerekli devir ayarlan yapılarak, % .22 nemdeki fasulye har-man edilebilmektedir (BöLüKOGLU ve ark. 1988).

Fasulye için en uygun depolama, tanedeki nemin% 14'ün üzerinde olınadıRı

durumlarda yapıJabilmektedir. Sonbaharda yapılan harmanlama işleminderi sonra güvenceli bir muhafaza için ürünün kurutulm8Sl kaçınılmaz hale gelmektedir. Ancak verimli, aynı zamanda erkenci çeşitlerin üretilmesi lle bu sorunun kısmen çözümle-nebileceAi düşünülmektedir.

SONUÇ

İkinci ürün tanmı yapılarak ekolojik elverişlilik potansiyeli tam olarak de~er­

lendirilebilmektedir. Sulanabilir alanlarda bu~day ha,sadındaıi sonra ikinci ürün

Uikemlzde traktör kullanımı yıllık ortalama 350-450 saattir (ANONYMOUS,

1982). Bu çalışma saati işletmedlik açısından oldukça düşüktür. İkinci ürün tanını

traktör kullanımını yojtunlaştırarak daha randımanlı hale getirmektedir.

Ikinci ürün tanını ile işgücü ihtiyacı artmaktadır. Böylece tanm kesiminde giz.

li işslzli~in azaltılması açısından da yararlı olmaktadır. _

Ancak ikinci ürün tanmı yapılan tarlalarda yabancı ot, hastalık ve zarariılara

karşı fazla ilaç kullanılması do~al dengenin bozulmasına neden olabilmektedir. Ay.

nı zamanda üst üste toprakişleme topra~ın do~al yapısını bozabilmektedir. Bilinçli

tanmsal ilaçlama ve azaitılmış toprak işleme yöntemlerinin uygulanması ile bu

sa-kıncalar yok edilebilmektedir.

' Bölgemizde ikinci ürün olarak mısır ve fasulye tarımı yapılmaktadır. Ancak

ikinci ürün fasulye Kasım ayında hasat olgunluRuna geldi~inden rutubet nedeniyle

harman ve ürünün depolanmasında çeşitli zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bölümümiiz.

de yapılan çalışmalar sonucunda belirlenen, verimli aynı zamanda erkenci çeşitlerin

ikinci ürün olarak tarımının yaygınlaştırumasi ile bu sorunlann büyük ölçüde

çözüm-lenebilece~i düşünülmektedir.

KAYNAKLAR

ANONYMOUS, 1982. V. Beş Yıllık Kalkınma Planı Tanm Alet ve Makinalan ö!K.

Raporu I. Taslaitı, Adana.

- - - , 1984. V. Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989. Yayın No: DPT, 1974.

- - - , 1986. 2'nci ürün Tanmı Araştırma özetleri (1979-1985) Akdeniz Zirai

Araştırma Enstitüsü Müdürlüıtü Yayın No: 9, Antalya.

- - -, 1987. a. DSİ'ce lnşa Edilerek_ İşietmeye Açılan Sulama ve Kurutma Te·

sisleri (1987 Yılı Başı İtibariyle) DSİ. İşletme ve Bakım Dairesi Başkanb~ı. Ankara.

- - -, 1987. b. DSI Sulama ve Kuru tmalannın 1986 Yılı Mahsul Sayımı

Sonuç-lan. DSİ. İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlı~t, Ankara.

ATAKİŞİ,

1.,

1978. Çukurova 'da İkinci ürün Olarak Yetiştiriİebilecek Soya Çeşit·

lerinin önemli Tanmsal Yapı ve Kalite özellikleri üzerinde Araştınnalar. Çu·

kurova üniversitesi Zir. Fak. Yay., No: 126.

BöLUKOGLU, H., YüKSEL, G., IŞIK, E., EROL, Ş., 1988. Ikinci Oriin Fasulye

-nin sapdöver Harman Makinasıyla Harman Edilebilme Olanaklan üzerinde Bir

Araştırma. U .U. Balıkesir Mühendislik Fakültesi. I. Balıkesir Mühendislik Sem·

pozyumu (26-27 Nisan 1988) 903-909.

DEMIR, İ., AÇIKGöZ, N., ve SORGUM, O., 1977. Serpme Koşullannda Bazı Çel·

tik Çeşitlerinin İkinci Ürüne Uygunluklannın İrdelenmesi. TUBITAK VI, Bi·

lim Kongresi Tanm ve Ormancıhk Araştırma Grubu. Tarla Bitkileri Seksiyonu (17 -21 Ekim 1977) Ankara.

GENÇ, İ., AT AKIŞ!,

1., SAGLANTİMUR,

T., GENCER, O., ve GOLCAN,H.,1977.

Çukurovada Sulu Koşullarda Uygulanabilecek Ekim Nöbeti Sistemleri Ozerin· de Araştırmalar. TUBİT AK VI. Bilim Kongresi Tanm ve Orm~cılık Araştır· ma Grubu. Tarla Bitkileri Seksiyonu (17 -21 Ekim 1977), Ankara.

GöKÇEBAŞ, B., 1983. Minimum Toprak İşletme Tekniiti. Türkiye Zirai Donatım

Kurumu Mesleki Yayınlan, Ankara. -152

-öLEZ, H., TEMİZ, K., ALTUNAY, A., 1981. Sulama Alanlanndan İkinci ve üçün-cü Orün Alma Olanaklan. T.C. Tarım ve Orman Bakanlı~ı Türkiye Il. Tarım

Kongresi 19-22 Ekim 1981. Ankara, 139-164.

YOROR, N., 1981. Kara Nadas ve Kimyasal Nadasın Bu~day (Triticum aestivum L.)'

un Kök Sistemi ve Tane Verimi ile Bazı Toprak özellikleri Uzerine Etkileri. Ankara üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınlan 762. Bilimsel Araştırma ve

İncelemeler, 448.

ZEREN, Y., 1985. Toprak İşlemesiz Tarım Tekni~i ve İkinci Orün Soya ve Mısıra

Uygulanması. Türkiye Zirai Donatım Kurumu Mesleki Yayınlan Yayın No: 39, Ankara.