Camii ves Türbesi
Y. Mimar A. SAIM ÜLGEN
Ankaralını en büyük vc güzel bir Türk jbidesidir. Tezkeret ül-Ebniyede yazılı oluşuna nazaran M i m a r S i n a n'm eseridir. Türk mimarisinin klâsik devri binalarından madul-lur. Istanbulda, Bursa, Edirne ve sair mühim şehirlerde gördüklerimiz kadar nev'i şahsına münhasır ve nefis âbidelerimizden sayılamaz. Bu eserin Türk mimarî tarihi bakımından yapılacak b i r tasnifte 1 inci sınıf binalar
arasında mevki ihraz edebilecek güzel taraf ları vardır. Fakat bunlar bir fevkalâdelik ifa de etmiyorlar. Hattâ binayı teferrüatile tav sif ettiğimiz zaman göreceğimiz veçhile bazı zayıf noktalan da vardır. Bundan dolayı bi-nanm bizzat Mimar Sinan tarafından yapıl madığı belki direktifi üzerine talebelerinden biri tarafından inşa edildiği tahmin olunabi lir.
Halihazırda etrafını kuşatan ihata du varı bulunmayan Cenabı Ahmed Pa§a Camii, yakın zamanda mahalle arasında açılmış bir
meydancığın ortasmdadır. Sol tarqfta türbesi vardır. Evvelce dergâh iken bugün depo ola rak istimal edilen tekke binasının karakteris tik bir noktası olmadığı da; i l k nazarda belli oluyor.
Cami dahiien 13 m. 90 santim dıl'ında murabba plânlı, orta Iroy bir eserdir, ö n ü n d e üç açıklıklı bir son cemaat mtıhall i vardır k i üstü kubbelerle örtülmüştür. Camiin üstünde büyük bir kubbe vardır. Sağ tarafında harice doğpu çıkıntılı bir kaide üzerine minare otur tulmuştur. Camiin önündeki meydancıktan son cemaat mahalline ve o cepheye bir göz atıl dığı anda insana çok munis bir çehre ile gü lümseyen âbideye dikkatli bakarsak son ce maat meıhalli kubbesi ve büyük kubbe mih verleri birbirlerinin üstüne intibak ettiği hal de cümle kapısının bu hattın üzerinde bulun madığı; yani kapının biraz sağa doğru kaçık inşa edildiği görülür. Mütenazır hissi veren monümantal bir yapıda bu aks kaçıklığı bir
maksada mebiıi yapılmış ise mazur görülebi lir. Aksi takdirde înşaî bir kusur olacağı be-dihidir. Bu fark yüzünden kapının i k i tarafın daki mesafeler müsavi olmadığı gibi son ce maat revakının bir kemeri pencere üstündeki sağır kemer alınlığını katetmekte ve lak kapı nın taç kısmı çarpık ve kesik görünmektedir. Bunlar ise güzellik bakımından birer hata d ı r ; fakat mimar tek minare inşasında zuhur eden müvazenesizliği örtmek için ilk bakışta ğörülemiyecek bu gibi kusurları nazarı itiba ra almamış olabilir. Diğer âbidelerinde hat tâ üçüncü sınıf basit çatılı binalarında da bu gibi aksaklıkları bertaraf edecek çareleri bul muş olan Sinan'ın bu camiin inşasında An-karaya gelmediği akla yakın görünüyor. Ce nabı Ahmed Paşa camiinin son cemaat mahal l i revak kemerleri de klâsik eb'addan ayrımış-lardır. Nİsbeten zayıf bünyeli olan kemer çi zimleri ve eski sütun başlıkları da nazari öl çülere pek uygun görünmüyorlar. Bu başlık lar son yıllarda yapılan tamirde değiştiril miştir.
Cümle kapısını çerçeveleyen hendesî tez yinat tersim bakımından güzel ve hatasızdır. Camiin dahilinden buraya ikişerden dört pen cere açılmıştır. Kapının i k i tarafında her yer de görülen normda i k i höcre vardır. Kapı kemeri, kitabe, islalâktillerin eb'al, nisbet ve çizilişleri de.normaldir. Revakm ortasındaki kubbe diğer i k i cenahtakilere nazaran daha yüksek ise de bu fark yalnız mainî bir kasnağa oturtulmasından neş'et etmiştir. Bu kasnak, murabba bir kaideden daireye geçmek husu sunda Türkler tarafından muvaffakiyetle lal* bik edilen bir inşaat sistemidir^
Camiin diğer üç cephesine de dörder pencere açılmıştır, B H peneerelerin aralıkları her üç duvarda da b«fk« başkadır; fakat bu fark ne hariçten ne de dahilden belli olmaz. Çünkü binanın dahilî eb'adi fazla geniş
ol-222
A. ÖAIM ULOtnmadığından her üç cepheyi kirden görebilmek imkânı yoktur. Hariçten ise yine her üç cep henin ayni zamanda görülmesi mümkün ol-madığma göre fazla tetkik ve mukayeseye vc her jeyden evvel dikkate ihîiyaç gösteren İMI hal pek rasyonel ve geniş bir görüşün ifade sidir. Şöyle k i : Kapıdan cami Jıarimiiıe giriJ-diği zaman sağ taraftaki müezzin mahfili lam rüyete mini olduğundan pencerelerin aralık ları yakınlaştınlroıştır. Bu ittirazMzlığa mi nare kaidesinin hariçte bir çıkıntı le^kil et mesi ve binaya muttasıl bulunduğu kısmın sağır inşa edilmesi sebep olmuştur. Halbuki mukabilindeki cephede minare çıkınlısına muadil hiç bir fazlalık bulunmadığından ha riç ve dahilden mütenazır ve muntazam mesa felere taksim edilen pencereler arasında daha geniz mesafeler zuhur ettiğinden ortaya bir dolap ilâve edilmiş, bu taksimat mihrap du varı aks aralıklarına uydurulmuştur. Bu ca miin eb'adına nazaran duvarları fazla kalın görülüyorsa da kubbeyi tutan trompların vr kemerlerin hizasında bu kalınlık azaltılmış tır. Büyük kubbenin istinat etliği ka.xnak. dört kemer köşe boşluklarını örten dilimli tromp lara ve bunların arMuni» zuhur eden .«ekiz adet Ulî alikaya oturmaktadır. Kubbe kasııa-ğmda 16 pencere vardır. Kubbenin canibi il' melerine mukabil ufak dayama kemerleri in şa edilmiştir.
Minare merdiveninin kapısı (lalıile. mü ezzin mahfili altındaki maksureye anılmışı,,•_ .Müezzin mahfilinde, minarcninkine nmliasıl diğer bir merdivenle çıkılır.
Minare nazik ve mcvzumlnr. Şerefeni,, alt kısmı istalâklilsizdir. Gerek kaidede. ji«Tek gövdede mulür vc Icxyinal yoksa <la küiNÜ j-,. zerinde hir kitabe takf^imalı yapılmışiır.
Cami dahilinde mevcut mcnlıer. milual) ve müezzin mahfili mermerden işlenmiş •;ii>;el mimarî parçalardandır.
Cami harimindeki te/.yinal reslorasyoı, esnasında yapılmıştır, fakat fa/.lu nıübaiûğa-hdır.
Gerek cami. gerek lürlıe, ke.<n)c Ankar.ı taşından çok dikkatli bir işçilikle inşa edil mişlerdir.
Conabt Ahıneıl
1*»K» tttrbcHl.- Sekizdıiriı
bir binadır. Kul»l>c kasnaksız olarak doğrudan doğruya duvarlar üstüne bindiril miş olup tamamen sağırdır. Bundan dolayı türlıe dahilinde duvarlardan kubl>eyc peçilir keıı hafif meyilli alikacıklar vücude pel mis lir. TürİKî külle itibarile fazla alımlı değilse se nishetleri yerindedir, mihrab duvarı sağır olmak üzere fi cepheye pencere ve birine de kapı açılmış olan duvarların yukarı kısımla rında kemerli tepe |>encereleri vardır.I
o r o o'5)
•
3
I
-a o II
I
3 — C e n a b ı Ahmet P a j a c a m i i n i n cepheden gorünütU
4 — C*<Mbi Ahmtt P a n c ş m i i n i n arkadan attrünikıU
İ t İ v .
âl
m
i l
5 — C * n « b i A h m « t P « t a e a m i i m a d h a l i6 — Conabi A h m « t P a ş a c a m i i k a p ı n ü z « r i n d « k i k i t a b a
7 — C e n r b i Ahmet P » | a camii, Mihrap va Minberin g»rünU|U
8 — Ccnabi Ahmet P a u ı camii m i i t u i n m a h f e l i n i n g o r i i n i i f u
9 — C a n a b î A h m a t P a t a T U r b a s i ( C a m i ila tüıht a r a t m d a k i a v l u d a b u l u n a n b a r a k a l a r k a l d ı r ı l m a d a n va tUrba t a m i r
e d i l m a d a n ö n c a ) .
10 — Canabi A h m r t P a ı a c a m i i r e v a k k u b b e l e r i n i n ve t a m i r d e n l o n r a a v l u d a n k a l d ı r t ı l m ı ş o l a n b a r a k a l a r d a n b i r i n i n m i n a r e d e n g S r U n ü t U
