G h '/I îl SANATLA II
Türk
sanatını
nasıl
etüd e d e c e ğ iz ?
Türk sanatını etüd etmek için ev velemirde Türk tarihini göz önünde tutmak gerektir. Türk sanatının, Türk milletinin tarihile başladığını kabul edecek olursak bu sanatı, | Türklerin tarihte yer .aldıkları za- ; mandan itibaren etüd etmek zarureti
vardır.
Onun için, Türk sanat eserleri üze rindeki tezyinat toplanıp ait olduk- ! iarı devir ve süs unsurları itibarlle tasnif olımmalıdır. Bunların tasnifi ve bu bahsin tekemmül ettirilmesi oldukça derin incelemelere vabeste dir ve maalesef bu tasnif henüz ya pılmış değildir.
Türk eserlerini evvelâ devir itibari- le; Orta Asya, Selçukî, OsmanlI ol mak üzere üç büyük sınıfa ayırmak
icabeder. Bundan sonra her devrin üslûbu nazarı İtibara alınarak tez yinat unsurları tefrik edilmelidir. Daha sonra; bu tezyinatın esasları i.e tekâmül neticesi hasıl olan matif- 11er - göz önünde tutularak istihaleleri
tesbit etmek lâzımdır.
İlk Türkler göçebe hayatı yaşa dıkları için ilk sanat eserleri de gö çebe hayatında kullanılan çadır, halı, kumaş, silâh gibi basit, eşyadan ibaretti
i p ,j çadırlar, n u z a n i a r m tacitlaıı,
altm ve gümüş kaplar, halılar ve iş lemeler -ve bunların üzerindeki tez yinat Türk menşeini gösteren eser 1er işte bunlardır.
Türklerin hu eserleri duaya mü zelerine dağılmış olduğu halde sanat tarihi noktasından henüz Şümullü bir surette tetkik edilmemiştir Bu hu sustaki neşriyat da sanat eserleri
üzerindeki tezyinatı menşeden iti baren mütalâaya yarayacak kam et te destidir
-Esasen aşiret ve goçtbe halinde yaşayan kavimlerln sanat eserleri ve bunların tezyinatı gayet mahdut hatlara ve motiflere inhisar eder. Asıl Tiirk eserleri göçebelikten çıkıp şehirlere yerleştikten sonra .yapılan eserlerdir. Bunlar da Uygur sar> İsmini taşıyan sanatın eserleridir
Avrupa müzelerinde Orta Asya Uy- guılarina ait çok kıymetli sanat hat larını taşıyan bir hayli eşya ırtev- eııttur. Viyana ' Üniversitesi sanat enstitüsü hocalarından ıwcinriciı Olfickl ün yazılarından ank... dıgı- na göre, Atllâ hazînesi namını taşı yan hâzinedeki altından mamul ib riklerin ve vazoların üzerindeki ya zılar ve nakışlar eski Tfırk yazıları dır.
Uygurların civar milletlerle yap tıkları iktisadı münasebetlerden hasıl olan terakki, sanatlarına da tesir etmiş ve birçok mühim eserlerin vü cuda gelmesine sebnp olmuştur
Bu devirlere ait heykeller, duvar resimleri, cl yazması eserler ve min yatürler Türk sanatının mühim- ve sikalarıdır.
Türk mimari eserlerinin tekâmülü | de bu devirde başlar. Türkler çadır- | larmdan, binalara geçtikleri vakit yaptıkları mimarı eserlere çadır şek il vermişlerdir. Üzerlerine de çadır larındaki tezyinatı tatbik etmişler ' öir.
Türk sanatındaki m değişiklin is- Iâmiyetln Intişarile başlar, llaten si yasî ve ,,-ıaî hayat değişince sa natın değişmemesine İmkân yoktur. Fakat lslâmiyetin uzuhurundan son ra da birçok Türk eserlerinde Türk ananelerinin devam etliğini görürüz.
Orta Asyadaki Türk sanatlarının en mühimmi Gaznevilere ait olanla rıdır. Bunlara alt mimarî eserler en şayanı tetkik âbidelerdir. Gazne'de- k! binalar hakkında (İbni Batuta), seyahatnamesinde bir hayli tafsilât Vermektedir
Tfırk sanatı mütalâa edilirken Or ta Asya tezyinatı mevzuu dahilinde nakış ve minyatürcülük ehemmiyetle işlenecek mevzulardır.
(Huart) m «Les calligraphes et les miniaturistes musulmans» adlı kita bında dediği gibi: [Kitapları min yatürlerle tezyin etmek, İrana, Orta
Asyadan gelmi.ştir.1 Binaenaleyh Türk sanatının tekâmülüne alt en mühim vesikalar da minyatürlerdir.
Minyatür meselesi ayrı, büyük vu mühim bir mevzu olmakla beraber Türk sanatı etüdlerine esas teşkil edecek kadar kıymetli bir şubedir. Bu hale göre nakış bahsini de Orta Asya, Selçuk! ve OsmanlI ekoller) di ye üç büyük devre ayırarak mütalâa
edeceğiz. Halıcılık ve çinicilik do Türk sanatı İçinde esaslı ve değerli büyük mevzulardır.
Orta Af.ya Türk sanatını böylcce mütalâadan sonra Küçük Asyaya ge çerek Selçukî sanatını incelemek ve bu sanatlıı karakterlerini tesbit et mek icabeder. Sönra da OsmanlI devri Türk sanatına girmek kolay olur.
NURETTİN VATMAN
' f
Taha Toros Arşivi
