K İ T A P T A N I T I M I
204
P
sikanalitik kuram, Sigmund Freud’unulaştığı sonuçlarla geniş kitlelerin dikka-tini çekmeye başlar. Yazar veya şairin geçir-diği çocukluk yaşantıları hastalıklar, anne-baba tutumları yazarın eserinin anlaşılmasın-da önemli rol oynar. Biyografilerin göz önü-ne alınarak çalışmaların incelenmesi bundan kaynaklanmaktadır. Eserde karanlık kalmış noktaların çözüme kavuşması, en ince şekil-de tahlil edilebilmesi için yazarın yaşamını dikkatli bir şekilde incelenmiş olması gerek-mektedir. Freud, eser ile sanatçısı arasında sıkı bir ruhsal ilişki olduğuna inanır. Toplum-sal baskı, ahlak ve dini kuralların sınırladı-ğı bireyin kendi egosu ile süper ego arasın-daki çatışmalarını, en iyi şekilde dile getiren-ler sanatçılardır. İnsan doğasında var olan bazı dürtülerin insanı tetiklemesine karşın toplum kuralları, bireyin bu isteklerine bir set çekmektedir. İsteklerinden vazgeçemeyen ancak toplumla çatışmayı da göze alamayan birey bu ihtiyacını hayal kurma yoluyla gi-dermeye çalışır. İşte bu noktada sanatçı, bü-tün bireyler adına söz alan bir öncü duru-mundadır. Sanatçı; söylenmesi zor, tepki çekecek olan durumları sanatı yoluyla orta-ya koorta-yar ve bir süre sonra kabullenilmiş bir durum olarak tartışılıp konuşulmasını sağ-lar. Ancak bu durum bazen aşırı uç noktala-ra geldiğinden sanatçı, toplumun tepkisini de üzerine çeker. Freud’a göre hastalık bu evre-de ortaya çıkar; çünkü isteklerin tatmin edi-lememesi durumu baş göstermektedir. Bu durumda eser, sanatçının bilinçaltının birer göstergesi haline gelir. Psikanalitik kuram, Freud’un yaptığı çalışmaların sonuçlarından yola çıkarak yazarın kişiliğini, oluşturduğu karakterleri, tipleri ve olayları anlamlan-dırmaya çalışmaktadır. Psikanalitik kuram, bütün bunları göz önüne alarak eserden hareketle sanatçının hayal dünyasını, kişili-ğini ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.
Tanıtımını yapacağımız kitap, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Karabulut tarafından yazılmış-tır. Psikanalitik edebiyat kuramı ilgili kuram-sal alt yapı sağlamlaştırıldıktan sonra Edip Cansever’in şiirlerindeki psikanalitik un-surlar tahlil edilmeye çalışılmaktadır.
Psikanalitik edebiyat kuramının tarihsel gelişimi, temsilcileri, temsilcilerin görüşleri ve çalışmaları ile ilgili geniş bilginin yanı sıra İkinci Yeni şairlerinden olan Edip Cansever’in yaşamı, edebi kişiliği ve onun şiirlerindeki Psikanalitik unsurlar hakkında derinlemesi-ne bir inceleme okuyucuları beklemektedir. Yrd. Doç. Dr. Mustafa Karabulut, bu çalışma ile edebiyat çevresinin ve Psikanalitik kura-mı ile ilgilenen araştırmacıların dikkatini ko-nuya yoğunlaştırmıştır.
Çalışmamıza konu olan kitap üç bölüm-den oluşmaktadır:
Bu bölümlerden önce “Ön Söz”, “Kısalt-malar“, “Giriş” ve “Yöntem” kısımları yer al-maktadır. Önsöz kısmında psikolojinin ede-biyat ile olan ilgisine değinilerek edebi me-tinlerde Psikanalitizme ait ilkelerin çözüm-lenmesinin önemine değinilmektedir. Edip Cansever’in şiirleri incelenirken esas alınan kaynaklar özetlenmiştir. Çalışmada alıntı yapılan şiirlerin künyesi verilirken şiirin adı, yer aldığı ilk kitap ve toplu şiirler halin-de yer aldığı kitabın adı şeklinhalin-de bir sırala-ma esas alınsırala-maktadır. Bu yönteme örnek ve-recek olursak:
“Sararmış bir sürahide kirli bir su gibi bek-letirim.”
(Bir Otel Kâtibi, Ben Ruhi Bey Nasılım, S.K. II, s. 78)
Yöntem kısmında ise kitap oluşturulur-ken sadece Freudyen teorilerin değil, farklı Psikanalitik görüşlerden faydalanılmaya ça-lışıldığı belirtilmektedir.
Birinci bölümde Psikanaliz ve Psikanali-tik Edebiyat Kuramı başlığı altında kuramın
Edip Cansever Şiiri Psikanalitik Bir İnceleme*
Y E N İ T Ü R K E D E B İ Y A T I A R A Ş T I R M A L A R I
205
önemli temsilcilerinden Sigmund Freud ön-cesi dönem gözden geçirilmektedir. Psikolo-jinin en eski isimlerinden Platon’dan başla-yarak insan psikolojisi üzerine yapılan çalış-malar hakkında bilgi verilip Freud’un uygu-ladığı yöntemler ve diğer Psikanalistler ile il-gili çalışmalara yer verilmiştir. Psikanalitik kuramının temel ilkeleri açıklandıktan son-ra Psikanalizde savunma mekanizmaları ve bu mekanizmaların kimler tarafından orta-ya atıldığı anlatılmaktadır.İkinci Yeni hareketi, edebiyatımızda en çok dikkat çeken topluluklardandır. Kimi edebiyat çevrelerince özgün bir topluluk olarak görülen bu grup, kimileri tarafından da şiiri anlamsızlaştıran sadece soyut kav-ramlarla yetinen bir topluluk olarak değer-lendirilir. Topluluğun şiirleri ile ilgili pek çok suçlama yapılmıştır. Toplumsal meselelere karşı duyarsız davranmaları, şiirin içini bo-şaltmaları, kapalı imgelerle şiiri anlamsızlı-ğa sürüklemeleri bu suçlamaların başında gelmektedir. İkinci Yeni hareketine yönelti-len bu olumsuz eleştirilere rağmen şiirimize sağladıkları katkılar inkâr edilemez. Kitap-ta önemli bir bölüm İkinci Yeni şiirinin bu özelliklerine ayrılmıştır.
İkinci bölüm, (s.91-104) “İkinci Yeni Şiiri
ve Edip Cansever Üzerine” başlığını
taşımak-tadır. İkinci Yeni şiiri alt başlığı altında Türk edebiyatının tarihsel sürecinden kısaca bah-sedildikten sonra İkinci Yeni şiirin ortaya çı-kışı ile ilgili bilgilere yer verilmektedir. Aynı zaman da çeşitli sanatçıların bu şiir hareke-tinin kuruluşuna dair söylemlerini ve eleşti-rilerini okuyucunun dikkatine sunmaktadır. İkinci Yeni şiirinin genel özellikleri madde-ler halinde sıralandıktan sonra örnekmadde-lerle bu görüşler desteklenmeye çalışılmaktadır.
İkinci yeni şairleri, birçok eleştirmen tarafın-dan anlamsız ve toplumtarafın-dan kopuk şiir yazmak-la suçyazmak-lanmıştır. İkinci Yeni şiir hareketini Atti-la İlhan, kimliksiz, buAtti-lanıklık ve rastgele oluşAtti-la suçlar: “… bu yeni şiir yayımlanan örneklere, ya-zılana yazılara rağmen hala belirli bir kimlik ka-zanamamıştır. Sınırları belirsizdir. Bulanıktır. Rastgeledir.”(s.96)
İkinci bölüm içerisinde yer alan bir baş-ka konu ise Edip Cansever’in hayatı, sanatı ve eserleridir. Şairin hayatı ve edebi kişiliği Psikanalitik kuram için önemli bir ayrıntıdır. Bir sonraki bölümde yapılacak olan çözüm-lemeler için aydınlatıcı nitelikte bilgiler ön-ceden verilmektedir.
Üçüncü bölüm, Edip Cansever’in şiirle-rini merkeze alarak bu şiirlerdeki Psikanali-tik unsurları tespit etmeyi amaçlayan bir bö-lümdür. Edip Cansever’in şiirlerinde görü-len psikanalitik unsurlar özetgörü-lenecek olur-sa şunlar dikkat çekici olacaktır:
Şair, bilinçaltına büyük önem vermekte-dir. Cansever, bireyin iç ve dış çatışmalarına geniş yer ayırarak imgelerini bilinçaltını göz önünde bulundurarak seçer. İç ve dış ça-tışmalar yaşayan bireylerin yaşadığı iletişim-sizlik ve yalnızlık Psikanalitik incelemeler-de olduğu gibi Edip Cansever’in incelemeler-de şiirlerin-de önemli yer tutar. Örneğin Manastırlı Hil-mi Bey’e Birinci Mektup başlıklı şiirde yal-nızlık, içe kapanıklık ve hiçlik duygusu oyuk imgesi ile verilir:
Hiçbir yere taşınıyorum, kendime sızıyo-rum yalnız
Ben dediğim koskocaman bir oyuk (s. 143)
Yapılan çözümlemelerde genellikle Can-sever’in karekterlerinin depresif özellikler gösterdiği görülür. Mutsuzluk,
umutsuz-K İ T A P T A N I T I M I
206
luk, yorgunluk gibi duygular sıkça sezdiri-lir. Freud’un psikodinamik kuramının teme-linde olan bu özellikler şairin sıkça işlediği duygulardır.Şairin şiirlerinde görülen bir başka Psika-nalitik unsur Oipidus Kompleksidir. Ben
Ruhi Bey Nasılım şiirinde bu sendrom,
bilinç-altına işlenen şekliyle verilir. Persona arke-tipi diye adlandırılan bireyin başka bir kişi-liği yaşaması şeklindeki davranış biçimi ka-rakterlerin birçoğunda dikkat çeker. Tra-gedyalar kitabında bu arketip derinlemesi-ne işlenmiştir.
Sonuç bölümünde yapılan bütün çalışma özetlenerek Kaynakça ve Dizin bölümleri ek-lenmiştir.
Psikanalitik kuramın birçok ögesini Can-sever’in şiirlerinde görebileceğimiz yapılan
çalışmadan anlaşılmaktadır. Bütün bu özel-liklere çalışmamızda yer vermek mümkün olmadığından en çok öne çıkan özelliklerden hareketle eseri tanıtmaya çalıştık. Sonuç ola-rak Yrd. Doç. Dr. Mustafa Karabulut tarafın-dan çokça emek sarf edilerek oluşturulan bu eser, Psikanalitik şiir incelemelerine kay-naklık edecek nitelikte bir çalışmadır. Daha önce yapılan Psikanalitik çalışmaların roman üzerine yoğunlaşmış olması şiir alanındaki eksikliği hissettirmektedir. Bu çalışmanın şiir alanındaki araştırmalara kaynaklık ede-ceği kanaatindeyiz.
Necla Dağ**
* Mustafa Karabulut, Edip Cansever Şiiri Psikanalitik
Bir İnceleme, Öncü Yayınları, 2013.
** Arş. Gör. Adıyaman Üniversitesi Fen Edebiyat Fa-kültesi.
