Seasonal Change my Klyde District of Sapanca Lake Sediments on Algae Community Living

sAÜ

Fen Bilim leri Enstitüsü

Dergisi

3.cilt 2.Sayt

(1999)

55-62

SAPANCA

GÖLÜ'NÜN

KlYI

BÖLGESİ SEDİMANLARI ÜZERİNDE

YAŞAYAN ALG

_{TOPLULUKLARININ MEVS}

İ

_MSEL

DEGİŞİMİ

AynurBOZATLI*, Mahmut ÖZACAR**

ve

İ. Ayhan ŞENGİL**

*Sakıırya Üniversitesi, Fen Bilinıleri Enstitüsü, Kampüs, 54100 SAKA.Ri:.-1

**Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Kitnya Bölürnü, 54100 S.4K4Rl:4

Özet

- Eylül ı 995-Ağustos ı 996 tarihleri arasında affected the density of algae. The aınount of yapılan bu çalışmada, Sapanca Gölü' n ün kıyı bölgesi

sedimanlan üzerinde yaşayan alg topluluklannın kompozisyon� yoğunluklan ve mevsimsel değişimleri

araştınimıştır. Deneysel sonuçlara göre; sedimanlar

üzerinde Bacillariophyta türlerinin

mikta

n dominant olmuş,

Cy

anoph

yta

, Chlorophyta, Euglenophyta, Cryptophyta, Crysophyta, Phrryophyta ve Xanthophyta

miktarlan sırasıyla azalmıştır. Sedinıent yapısı alg yoğunluğu üzerinde etkili olmuştur. Cyanophyta 'dan

Oscillatoria türleri bazı dönemlerde yüksek sayılarda bulunmuş ve o dönemlerde gölün kır nnzı bir renk

tabakası ile kaplandığı görülmüştür. Dominant organizma grubunun Bacillariophyta olduğu tesbit edilmiştir.

Abstract

- In this study done between September 1995

and August 1996, composition, density and seasonal

changes

of the algae population live on the sediments of shore of Sapanca Lake has been rescarebed According to experimental results; the amount of

Bacillariophyta

species

have been dominant on sediments and the amount of Cyanoph

yta

_, Chloroph

yta

, Euglenophyta,

Cryptophyıa, Crysophyta, Phrryophyta ve Xanthophyta have decreased, respectively. The sediment structure

Oscillatiotoria which are the Cyanophyta species \vere high in some periods and there \vas a red layer on Lake surface. It

has

been deteınıined that the dominant organism group was Bacillariophyta.

L

GİRİŞ

Vurdumuz iç sulannın, fitoplankton toplulukl_{an son} yıllarda nitel ve nicel olarak incelenmektedir. Buna karşılık kıyı bölgesi algleri üzerinde çok az sayıda araştııına yapılmıştır. Halbuki kıyı bölgesi iç sulan, alg florasına önemli katkıda bulunmakta ve gölün verimliliğini etkilemektedir. Kıyı bölgelerinde genellikle sedimanıann üzerinde müs

i

lajlı koloniler ve ipliksi kitleler halinde bulunan çoğu hareketsiz türlcrlc, sedimanıann üzerini örten çoğu hareketli türlerden

meydana gelen epipelik flora olarak isimlendirilen toplulukla, su içindeki taş ve yüksek bitkilerin üzerinde her hangi bir şekilde yapışık olarak yaşayan bağımlı algler topluluğu vardır [1 ].

Tatlı su balıkçıl

ı

ğ

ının son yıllarda önem kazanmasından

dolayı; göl, gölet, baraj gölleri ve akarsularda balık üretiminin arttınlması için birincil verimliliğin

Sapanca Gölü'nün K1y1

Bölgesi

Sedimanlan Üzerinde Yaşayan

Alg Topluluklarının Mevsimsel Değişimi

arttınlması gerekmektedir. B

u sebeple

sularda besin istasyonunun dibi kumlu-çakıllı olup, derinliği 07-1.7 m • • • •

zı

n

cınrun ilk basanıağım oluşturan al gl erin

kompozisyonu, miktarı, mevsimsel de�işmelerinin bilimnesi

gereklidir

[2].

Sapanca

Gölü'nün fitoplankton biyokitlesinin

o/o6

sının Cyanophyceae, %1.8 inin

Chlorophyceae,

o/o4.4

ünün Dinophyceae, %3.6 sımn Chrysophyceae ve %84.3 ünün

Bacillariophyceae'den

oluştuğu

ve

fitoplankton

biyokitlesinin kışın ve •

ilkbaharda mak

sim

u

ma ulaştığı,

submers makromoleküllerin üremesi için fo

sf

aun tüketilmesi sonucu yazın ve sonbaharda çok azaldığı belirtilmiştir [3].

arasında değişmektedir.

bul

urunaktadır.

•

Istasyon çevresinde _sazJıklar

3.

istasyon:

Gölün kuzeyinde Eşme kıyısı olup,

derinliği

14-20 cm a

r

asında

değişmekte,

zemin taş ve balçıkla

kaplıdır. S

azlıklar

bul

unmakta

dır.

4.

istasyon:

Gölün kuzey kıyısında, Saraçoğlu

Tesisleri

yakınındadır. Zemin çamurlu olup, derinlik 13-15 cm

aras

ındadı

r� Etrafta sazlıklar

v

ardır.

ll.2.

Kıyı Bölgesi Sedimanlan Üzerinde

\! aşayan

Alglerin (Epipelik Algler) Toplanması,

Sayılması ,�c

Bu

çalışmada, Maı-ınara bölgesinin en önemli su

Tanımlaması

kaynaklanndan biri olan Sapanca Gölü'nün kıyı bölgesi

sedinmnlan üzerinde yaşayan alg toplulukl

an

mn IL2.1.

AJgolojik Özelliklerin Analizi

mevsimsel değişimleri incelenmiştir.

IL MATERYAL ve

1\IETOD

lLl.

Örnek Alma İstasyonlan

Sapanca

Gölü'nün kıyı bölgesi

sedimanlan

üzerinde yaşayan algleri incelemek amacı

ile

gölde dört örnek alına istasyonu

seçilmiştir. örnekler

Eylül 1 995-Ağustos 1996 tarihleri arasında aylık olarak alınmıştır. Araştırma

süresi içinde

meteorolojik

koşullann elvetmediği ve

göldeki su

seviyesinin

çok yükseldiği tarihlerde örnek alınamanuştır.

ı.

istasyon:

Gölün güney kıyısında, Sapanca yerleşim birimine yakın olup, Sapanca Vakıf Oteli

yanındadı

r. Bu

kıyı istasyonunun dibi çakıllı sedimentle kaplıdır. Derinliği 14-30 cm arasındadır. Plaj olarak kullaml

makta

olup, kıyısında villalar bulunmaktadır.

2.

istasyon:

Gölün kuzey .. batı

kıyısında,

SEKA S

u

Alma

.

Istasyonu

ve Dinlenme

_{Tesisleri yanındadır. Bu}

_kıyı

56

örnekleri almak için 7 mm çap ve 1.5 m uzunluğunda

bir cam boru kullanılmıştır. Cam boru sediman üzerinde

hareket ettirilerek ç

am

urla kanşık s

u

alınmış ve 250 ml

lik

kavanozlara

boşaltılarak laboratuvara getirilmiştir

Kavanozlar iyice çalkalandıktan sonra çamurun çökmesı

için beklenmiş, sonra üst kısımdaki su dökülerek kalar

çamur ı o cm çapındaki

pe

tri kutusuna ı cm kalınlığınru

yayılmıştır. Çamurun üzerine 22 mm boyutlan

n

�

lameller kapatılmışur. Petri kutulan güneş ışınlan di!

gelecek şekilde

pencere önüne

konulmuştur. 24 saa

sonra lameller pensle kaldınlmış ve fototaksik olaral<

hareket eden alglerin yapışuğı

yüzey

alta gelecek şekil d(

üzerinde 1-2

daml

a o/o40 lık

gliserin

bulunan

bir

laıru kapatılmıştır. Sayımlar 40 lık objektifle (40xl0 hı};

büyütme) lamelin bir kenanndan diğer kenanna kada

y

a

p

ılım ştır. Elde

edilen değerler aşağıdaki

denldenldt

yerine yazılarak cm2 deki organiznıa sayısı bulunmuştur.

Organizma

1

cm 2 = A

Fd.L

Burada A:

ortalama

org

anizma

sayısı; Fd: mikr

oskobuı

görüş

sahasının çapı, cm; L: lamelierin uzunl

u

ğu, cm

A.Bozath,

M.Özacar,

i.A.Şengil

Sonuçlar, her sayımda bulunan organizrna sayısı olarak cinslerinin mevsimsel değişimleri Şekil 5-8 de

verilmiş� böylece hem istasyonlar arasında, hem de sık verilmiştir.

sık yapılan örneklemede belli süreler içinde florayı

oluşturan türlerin bolluklan ve sıklıklan 1995 yılı sonbahar mevsiminde kaydedilen gruplardan karşılaştınlabilrniştir

[4,

5]. 1., 2. ve 4. istasyonlarda Bacillariophyta dominant,

Chlorophyta subdominant olmuş, bunlan sırasıyla D1

DENEL BlTLGU

LAR

ve

DEGERLENDİRME

Cyanophyta ve Euglenophyta takip etmiştir. 3. istasyonda ise Cyanophyta dominant, Bacillariophyta

llL 1.

Algolojik Özelliklerin Değişimi

Sapanca Gölü kıyı bölgesi sedimanlan üzerinde yaşayan algleri Bacillariophyta, Chlorophyta, Crysophyta, Cyanophyta, Euglenophyta, Phrrhophyta ve Xanthophyta divisiolanna ait olmak üzere 113 taksondan oluşmuştur. Sapanca Gölündeki toplam alg gruplannın istasyonlardaki genel dağılımlan Şekil 1-4 de

verilnıiştir.

Bu çalışmada genus (cins) sayısı bakımından; 1. istasyonda Cyanophyta grubu dominant, diğer

istasyonlarda (2.,

3. ve

4.)

Bacillariophyta grubu dominant olarak belirlenmiştir. Su

bdmi

nant grubu ise

1.

istasyonda Bacillariophyta, 2. istasyonda Chlorophyta, 3.

ve 4. istasyonda Cyanophyta'run oluşturduğu

görülmüştür. Bunlan sırası ile 1. istasyonda

Chlorophyta, Euglenophyta, Cıysophyta, Pyrrhophyta ve Xanthophyta � 2. istasyonda Cyanophyta, Euglenophyta, Pyrrhophyta ve Crysophyta; 3. istasyonda Chlorophyta, Euglenophyta, Cryptophyta ve Crysophyta;

4.

istasyonda Chlorophyta, Euglenophyta, Pyrrhophyta ve Cryptophyta takip etnıiştir (Şekil

1-4).

subdominant olarak kaydedilmiş ve bunu Chlorophyta ve Euglenophyta takip etmiştir.

1996 kış mevsiminde 1. istasyonda Cyanophyta dominant, yaklaşık bir değerle Bacillariophyta subdominant olarak kaydedilmiş, bunlan sırasıyla Chlorophyta ve Euglenophyta takip etıniştir. 2., 3. ve 4.

istasyonlarda Chlorophyta dominant; 2. ve ..ı.

istasyonlarda Bacillariophyta ve 3. istasyonda Cyanophyta subdominant olmuş, bunlan 2. ve 4.

istasyonda sırasıyla Cyanophyta ve Euglenophyta taldp

etmiştir. 3. i

s

tasy

onda

Bacillariophyta ve Euglcnophyta

diğer takip eden gruplan oluşturnıuşlardır.

1996 ilkbahar mevsiminde ı., 3. ve .ı. istasyonlarda Cyanophyta dmoinant;

1.

istasyonda Chlorophyta subdominant, 3. ve

4.

istasyonlarda Bacillariophyta subdoıninant olarak kaydedilmiştir. 2. istasyonda Bacillariophyta dominant, Cyanophyta subdominant

olmuştur.

1996 yaz mevsiminde 1., 3. ve 4. istasyonlarda Bacillariophyta dominant, Cyanophyta sutxiominant

olmuş, bunlan sırasıyla Chlorophyta ve Euglenophyta

UI.2.

Epipelik Alglcrin Mevsimsel Değişimi

izlemiştir. 2. istasyonda Bacillariophyta dominant, Chlorophyta subdominant olmuş, bunu Cyanophyta ve

Sapanca Gölü epipelik alg topluluğunu oluşturan Euglenophyta takip etmiştir.

cinslerin kompozisyonu, yoğunluklan ve mevsimsel değişilrJikleri istasyonlara göre incelenmiş ve florayı oluşturan gnıplann sıklık oranlan en yüksek olan

Sapanca Gölü'nün Kıyı Bölgesi Sedimanları Üzerinde Yaşayan Alg Topluluklarının Mevsimsel Değişimi

58

1.

Istasyon

Cl Bacillariophyta • Chlorophyta • Chrysophyta

• Cyanophyta • Euglenophyta •

Pyrrhophyta

Şck.il 1. T<lplaın alg gruplannuı ı. i�syondak.i g�1el dağıhnu

2.istasy

o

n

C Bacillarlophyta

B Chlorophyta • C

h

rysQp

h

yta • Cyanophyta • Eugfenophyta •

Pyrrhophyt.a

D Cryptophyta • Xanthophyta

CCryptophyta

• Xanth ophvta

Ş'"'-ki

l

2. Toplum ct lg gruplaruıul 2. i�nsyonduki C�h:l dng•luua

-,A. Bozatlı,

M.

ö

zacar,

i.A.

Şeng

i 1

3.istasyon

[J Bacillariophyta • Chlorophyta • Chrysophyta D Cryplophyta

• Cyanophyta • Euglenophyta • Pyrrhophyta • _Xanthophyt.a

ŞdUil. Toplan1 alg gruplannml. istasyondaki gmcl dağıinm

4.ist.asyon

O Bacillariophyta • Chlorophyb •

Chrysophyta

_{C CryptophyU}

• Cyanophyta • Euglenophvta • ?yrrhophyU • Xanthophyta

Şekil4. Toplaan alg gıuplaruun 4. istasyondaki ga1el da�hnu

:

1

Sapanca Gölü'nün K1y1 Bölgesi Sedimanlari Üzerinde Yaşayan

Alg

Topluluklarinin Mevsimsel Değ

i

ş

i

m

i

1. I

s

t

a

s

y

o

n

3000

2500

E _-

2000

1500

1000

500

o an � tın &() U) c.o CD _{CD U) w �} o; � O') m Ol en Q') en Ol O) Ol en en Q') en Ol en Q) c:n <n Ol Ol ..- ...- ...- .... ...- � .... � ...- .... .... • • • • • • • • • • • en o N N ... C") .... &() U) _{to- OQ} o ..- � .... o o o Q o o _o • • • • • • • • • • • M al N o ... Ol M co ll) N o N N o (Wl N o � ...- ...- -c-

-c-Örnek

alma

tarihleri

-..tt;�

B a c i I

l

a

rio ph yta

_-

Cyanophyta

-ık- Chlorophyta

Şdul 5. Bacillariophyta,

Cyanophyta

ve Chlorophyta'nın 1. i)tasyondaki mevsiınst!l

d�şimlc:ri

2. istasyon 1200 1000 aoo E -� • � ... 600 -"' -- V')a C» -... ,.. _,.... o -� 4{)0 � -cq c: -cq 200 � lJ

E

=O

•

o ., lll W') lll CD CD CD ID c.o CD \0 en aa aa en O) aa en en Ol en en Q) en en "' 0\ O) Ol O) Ql en Ql w-_• � .- � ... ,.. ... ... ... .. � • • • • • • • • • • en o N N _,.. M • V) w ,.._ cıo Q _{... ...} .... Q o o o o Q o • • • • • • _{• • •}

.

• M cıo N o _" O' M GO \ll N o N N o (W') N Q .... ... ... w- �

Örnek alma tarihleri

---.. � Bacillariophyta - Cyanophyta

-A

Chlorophyta

Ş..:kil 6. Bu�illariophyta, Cyiulophyta vı.: Chlnrophytct'tun 2. islasy�ıdaki nk.:vsimscl dcğişinll\2'i

A.Bozatll,

M.Özacar,

i.A.Şengil

E -� "" � -m ... o 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 o ll') _"' Ol m Ol Ol ... .... • • Ol o o ..-• • .-rı GO N N "' 'i) Ol m Ol m .... .-• • N N .... .... • • N o o M 3. Istasyon • .... - en -,... c:: ca E ('(2 c -('ll � cu

E

:Q U) U) tD &D tO w en m at Ol Ol Ol a-ı en O) Ol Ol C)) 'r" .... _... .... .- .,.. • • • • • • .... ,.,., ._.. lı() 4.0 _... o _• o _• o • o _• o _• (") " m M en '1) N N o ..- .... ..-

..-Örnek alma tarihleri

-••- Bacillariophyta - .-- Cyanophyta * Chloroph�ta

1800 1600 1400 1200 E �1000 nt Wl -�800 o 600 400 200 o W) 01 en .... . m o _. M N

Şekil 7. Bacillari�yta_, Cyanophyta ve Chlorophyta'nın 3. istasyondaki mevsimsd dc;:ği�imlt:�"i

4 .. Istasyon Wl 1() .ıl U) U) CD ua CD u;) Ol m Q) Ol Ol en m Ol Q) Ol Ql Q') Q) Q) Q) Ql Q) en .... .... ..- .... .. - ..- ..- .- � • • • • • • . • • o N N .... M ..,. &ll CD " .- ...- ... o o o o o o • . • _• . _• . _• . QO � o ... Ol M Q) 'il N � o M N o ... ..- ...- """'

Örnek

alma tarihleri

ı

t

Sac iliari

ophyta

Cyanophyta

*

Chtorophyta

ı

Şekil

8. Bacillariophyta, Cyanophyta ve Chlorophyta'nm 4. istasyondaki nıevs&msel değişimleri

ID (1) cn ... • co o . o ..-CD en Ol ..-. GQ o _. o ... 61

Sapanca Gölü'nün K1y1 Bölgesi Sedimanları Üzerinde Yaşayan Alg Topluluklarınan Mevsimsel Değişimi

1\'. S():\ l (. 1

Alglcr tabi i ilk li rctiıni n en ınü rı i nı unsuru ol

u

uğunda n.,

üreıncieri için gerekli şartlar.n ne olduğu cn1pirik

forıniillcrindcn (C'1,,(,111�ıı(Jt .Nı. J>) kabacı an

l

a �tlı r.

Alglerin fotoscnte1. yolu ilc ürc�\.:bilnıclcri için aşağıdaki dcnklcnıdc görüldüğü gibi. su �' :ınınJa �vol. fosfor Ye

karbon gerekir 161.

�

106C02 + <JOH.,O + l(>NCJ-: +

PO:;-

+ I şı k �

Alg patlanuıla nnın sıklığı. gvlün besin du ruınunu

gösteren bir çeşit indeks oluşt u rur_. ÖLrofik göllerde alg çiçek le n ı nes

i (

a

ş

ı rı artı ş ı). ö;.cl 1 i kle na tn c nt 1 i a lg ıni

k

tarın

da

artışlar sıklıkla görLilıncktcdir 171. Sapanca

..

Gölü'nde de bcn;.cr bir dunun gö;.lcnıniştir. ();oclliklc

i

lkba

h

ar

d

a göl \ ü�:cvi nde i\,1av ı-vcş

i

1 a

l

glcrdc

(Cyanophyla) Oscıllatoria·nın neden olduğu alg

pa

tl

anıası sonucu kırını;J bir t�Jıaka oluşnıuştur. \rinc

litcratürdc ötrofik göllerde turna ba

l

ı

k

lannın dnha çok

arttığı bclırtilıncktcdir 171. N itc�,inı araşlırınJ süresince

Sapanca Gö

l

ünde aYlanan balıkçılarla

görüşıncierde gölden _{çoğunluklJ turna}

ya ka I adı k la rı öğrcn i lin i ştir.

yapalan

bal

ı c, ı

o

Sapanca Gö

l

ünün

ötrofik bir böl

duruınuna gclnl�)C

başlaınası: göllcrin bir defa ötroCik hale

g

el

d

ikten sonra.

62

noktn kaYnaklardan _{besi n}1addesi girişi azaltıls� _daht.

tt/.Ull süre ölrofik Juruntunu _dc\'aın

_ct:ırcccği

_için

şi

nıdi

d

en gereki _{i önlcı}nlcrin alınn1ası t.Gnınluluğunu

göstcrınek tcdi r.

l. GönüloL A .. �-

ç

ubuk I Baraj Gölü Alglcri Ü;crindc

Araştırınalar

ll.

_{Kıyı Bölgesi Alglcrinin Koınpo1.ısyonu}

Ye _{f\.1cYsi ın sel Değişi 1ni''. Doğa Bi li ın Dergisi. Seri .A....}

')

( 2). 2

5 3-2 6 X. l tJ X 5 o

2. Elınacı

.

A. ve ObalL 0 .

.. ·"Kırşehir-Sc\ fe Gölü Benlik

•

Alg Florası"'!. İstanbul Üniv .. Su Ürünler

i

Dergisi. ı _..

41-6.+. 1992.

J. TcıncL Tvt.. _'"Sapanca Gölünde FitopJankton Bivonıası

•

Ye Bunu Etkileyen Fi;ikscl YC Kinıyasal Faktörlerin

incclcnıncsi"'·. Doktora Tc1i.

İ.Üo,

Fen Bil. Ensl.. Haziran

199 ı o

-+0 Aktan. 'l .. _... İ1.nik Gölünün _{Kıyı Bölgesi Scdinıanlan}

U;.erinde 'ı'aşaynn _{Alg Toplulukları",. '{üksek}

_Lisan�

Tezi. I. U _.. Fen BiL Ensl.. Ocak 1996.

5. Bo;.atlı .. Ao. ··sapanca Gölünün Kıyı Bölgcs

Scdiınanları Ü1ocrindc Yaşayan Alg

T

oplulukları

n

ı

1

ıvıeYsi ın sel Değişi nıinin

İ

ncclcntncsi"'. Sakarya

ü ni'

....

Fen Bil. En st.. Ocak ı <)910

60 ArcciYa

l

a_. J.. '"·Çevre Mühendisliğinde

Ekoloji'"'. iT(

lnşaal Fakültesi l\11atbaasL 19780

7. Türk Standartları Enstitüsü, "'

Ç

cyrc Ö1cl Sayısı� MaYıs 1995 . •