Refah ekonomisi ve iletişim

Man ara lletilin Der|isi, Sa :s, Ocak 1991

REFAH EKONOMISI

VE

ILETI$IM

Arg.GOrv.$evket

SAYILGAN

MARMARA

IJNIVERSITESI

lletitim

Fakiilresi

l-

Girig

Diinyamrz

biiyiik

bir

ddniifiim yqryor. "

Sessiz Dewim', diye de

ad-landr

an bu dOniiliimle yeryiiziinde ya$ayan

bplumlann

bir bdliimti sanayi toplumundan "sanayi ii(esi toplum" a$maslna gegiyor. Sanayi d{esi toplu-mun bir bilgi toplumu. bir ileti$im toplumu olacalr anrli kesin sayrhyor. lnsa-noglu tanmsal iiretim biEiminden sanayi iiretim bigimine geEerken bu devri-min belirleyicisi _{maliinala{maydr. Sanayi toplumundan sanayi 6tesi topluma} geqiiin

_{belidelci dzellili}

ise

bilgi

ve bilgilendirmedir. Iletiqim olgusu sade-ce kalkrnmrg ve sanayi 6tesi toplum a$masrna gesme sonnrlanyla ilgilenen toplumlann konusu olmamahdr. Az geliqmil ya da kalkrnma yolundalii tiim toplumlann

ileti$im

sektoriintin

kall

nmadaki dnemini

kavramalan

ve bu sektore toplam kaynak dagrlmlnda

biiyiik

agdlk

vermeleri _{gerekir. Qunku} giiniimiizde

teknolojillin

uygulama ve geligme segeneklerini kontrol altrna almayan insan ya da iilke. kendi yazgrsrnl da kontral a.ttrna alarnaz. Bu yeni loplumun en dnemli

ozellili

de Retah Ekonomisinin _{Eartlanrul gegerli} olma-sldlI.

Diinya

genel giiriinUmiini.in bu dengesiz durumu yanud.0 i.illielerin herbiriDin degigik

gelifmitlik

diizeyleri ve bu dijzeyde gtjzmek durumunda bulunduklan karmaq i soruunlan vardu. Geliqme diizeyleri ne olursa olsun

kalknm{

ya da

kalknma

yolundalii tiim toplumlann temel amacl, insanlann doga kar$tslndaki

egemenlilini

geliqtirmek ve toplam

iiretimi

artmaktr.

Toplam iiretimde ya da ekonomik delederdeki anlamh

et{

Retah

Ekonomi-si

kavramr yanrnda geligme ya da btiyiime kavramlannr da agrlihyor. Oysa Refah Ekonomisi kavraml sadece

$ysal

aft$larla

tam olarak

ilgili delildir.

Retah Ekonomisinin gergekleEebilmesi igin bu artrqlarla

birlikte

toplumsal' siyasi.

kiilturel

de$iqmelerin de oluqmasr gerekmektedir.siyasi demoklasi yanrnda demokratik ekonomide sa$larunahdrr

Refah Ekonomisi kalkrnmatun topluma maddi kazanglannm yantnda zihinsel bazr deligmeleride igermektedir. Refah Ekonomisinin raliamsal de-lerlerdeki artrq yanurda insanur ya)am Eevrcsini. yar'am bigimini .

bilgi

diize-yirri ve de$er olgtilerini

btiyiik

de-liqiklikllere u$ratmalitadrr.

Kallitnan

top-lurnda insan de,{iqmektedir. Bu balilmdart kallitnmada ekonomik boyut ya-nurda politik. psikolojik boyutlar da giderek dalu gok onem kazanmalitadrr.

Bu sistemde dahaazenerji kullanrmr, daha az _Eewe

killiligi.

daha

kii-Etik birirnlerde daha yaygrn

iiretim

gerqekleqtirebilecek bigimde orgiitlene-bilecek ve yeni yaprda insan

kendini

yenilemek ve yalatlcr gahqmalar yap-mah igin daha Eok zamana sahip olacaktrr

(l).

Ancak bu ozelliklerin gergek-leEebilmesi de Refah Ekonomisinde onemli yer tutan iletiqimin

sa[lilih

iEle-mesiyle m i.imkiindiir.

Giiniimtzde

Refah Ekonomisinin toplumlara egemen olmasrnda

lle-tigimin onemi 1960'h yrllardan itibaren talaftar bulmuqtur. Bu goriiqiin savu-nuculan qunlan soylemektedirler (2). "

Kitle

iiletiqim araElanyla az geli;mig iillielerde teknik beceriler topluma yayrlabilir. toplumlar para ekonomisine

alitanlabilir

ve bu yolla insanlara geniq iq olanaklan

hazrlanabilir.

Bununu igin

kitle

iletiqim araglannr kullanarali ulusal geliqme haklilnda halha

bilgi

verilmesi. karar alma ve eyleme gegmede hallia katrlma olana$r sa$lanmast, halli

kitleleri

ile y$neticiler arasrnda

iki

yonlii

bir

kdprti

kurulmav ile

halka yeni beceriler Olretmek

olasrdr"'

GerEekten de kalkrnma ve Refah Ekonomisinitt iinsan iqin ve iusan ta-rafindan gergekleqtirilen

bir

siireg

oldulu agfthf.

Bu siirecin gergeklleqtiril-mesinde rol alan kesimlerin . yaprlan igin amacrnr ve sonuElanm

iyi

bir

biEim-de kawamalan . ona

bilinqli bir

bigimde katilmalanm sallar. Bu kattlmantn gergeklegtirilmesinde ana iElev iletiqime ve onurl agili olmasr gereken; kanal-lamra

balhdr.

Bu gergekleqti$inde Refah Ekonomisinin kompleks

biitiiniin

dengeli yaprsr olugturularuli. toplum kesimlerinin malisimum faydayr elde etmeleri sa$lanr.

Ne var

ki,

1960'h yrllarda fazlaca taraftar bulan bu gbriigler,ozellikle 1970'li yrllann sonunda tartrqrhr olmuqtur. 1960-1980 arasrnda geEen 20

ytl-da kalllnmrq iidkelerle az geligmiq iillieler arasrnda geligmiglik farkmm

mcsi . kitle iletiqirn araglamdan beklenen kalkrnmayr

_hzlandrrcr

_etkinin

bi-girni ve dereccsinin yeniden gcizden gegirilmesini gerektirmi$tk.

2.

REFAH EKONOMISI

Eler

_{bir projeksiyon yapacak orursati hig bir Ecyi. krt olmadr-{r bir}

ev-rendc.herkes

istedili

gibi

yapyabilir

ve hig kimsenin bir

dileriyle

problemi olmazdr.

_Qiinkii

krt kaynalilan sonsuz ihtiyaglara g6re optimum hale getir-mek gcrckmezdi. Boylece bir _{paylaqrm ve b0liigi.im sorunu olmazdr.}

Neya-zrklii

boyle bir _{diinyada ya$lmryoruz. Hatta her gegen gtin azalan} kaynakla-nn lrcr gcEen gi.in aflan ihtiyaElara gore payla$lmrnr yapmali zorunda kahyo-ruz. Bu da beraberinde bir grliar gatlgmaslnl getiriyor. sonugta bu paylar;rmr salhyacali bir otoriteye yani devletin varh$r ortaya grkryor. Dcvlelin

illi

ana gOrevi bu dtizeni

sallamaktr.

Bu dtizeni sallamali igin gerekirse devlet giigte kullanabilir. Ancali gtiniimiiz modern devletlerinde bu giictinde

srnrlan

ko-nulmuqtur. B0ylece _{de sosyal devlet anlayrgr iginde galdaq devletin lnreker} alanr

belirlenmig

ve

sivil

toplurn kurallan kabul edihnigtir.

Boylesire bir _{toplumun ekonomisinin de Tam Rekabet piyasasr}

gart-lur

iginde iqleyccegi

dolaldr.

Tam Rekaber piyasasrnrn anlamr ise piyasa

ti-yatlannrn hig bir etliiye ulramadan arz ve talep yasalanna

-rorc kendili$inden olu;masrdu. Devlet makro politikalar aracrh$ryla genel gergeveyi qizer. para

ve maliye politikalanyla da _{dolayh olarali ekonomiye miidahale}

edctrilecek-tir.

Bugtin toplumlar ekonornik anlamda geligmiq ve geligmekte olan top_ lumlar olarak

ikiye

ayrrlmaktadrr.

Dikkat

etlilecek olursa geli;mekte olan toplumlar ekonomik agrdan drg diiiinya ile rekabeti tarn anhmrqla olurtarna-mr$ ve

staliklikten

dinaniklile

geqiqin sancrlannr yaEamaliladrlar. _Qiinki.i dinamik

ozellikler

_{yix"trcrhg.r beraberinde getirmektedir.. Geligmig}

toplum-lar ise dinarnik toplurnlardr. Uretkenlik ve yaratrcrhli bu toplumlarrir hareket noktailannr oluqturmalitadrr. Beraberinde devletin ekonomiye miidahallesi-de asgari Olgiilerde olmalitadrr.

Geligmig toplunr sratiistinii almalannda

rol

oynayan

bir

diger ozellik ise bilginin bu toplurnlarda ddiillendirilmesi. _{serbestge ve dengeli}

_olarak

ile-tigim kanallan vasrtasryla herliese ulaqabilmesidir. Bu

0zellik bellii

de eko-nomik agrdan geligmig toplumlann en dnemli vadrli nedenlerini olugtururlar. Qiinkti _-eeli;me. ilerleme igin

bilginin

degeri ortadayken bunun dengesiz ve krsrth dolagmmrn toplum dinamiklerini nasrlda statik hale getirece$i

ortadr.

Bu durum da

diizenli

igleyen garklann birden durmasrna neden

olur

(3) .

Ekonomi tarihi bize gostermiqti

ki

geli$m€ ve ilerleme devlet miida-halellerinin

olmadrll

donemlerde daha hlzh bir diDamik kazanmr$

miidalu-lenin

oldulu

dtientirde ise toplum iEi ekonomik dengeler daha thzla

bozul

mug Ranti-ye srmfi guqlenmi$tir (4). Aynca

iilke igi

gelir dagrmrda devletin miidahalesi ile daha da

bozutacalitr'

3-

SONUq

lste boylesi olumsuz iablonun olulmasr ancali geliqmeyi

salhyacali

alt yapr ve

kuiallann konuldulu bir

diizende piyasa

$filarlnn

illcmesiyle

miimiiindiir.

Ancak belirtti-Iim

gid

altyapnm olu$turulmast yani belli temel bzgiirliiklerin yatama geqirilmesi

ile

mtimkiindiir'

Ben bunlar iginde

iletiEi

miln onemini vurgulamak istiyorum.

_Ciinkii

iletilim

ozgiirliigii

modem

top-lumlanr

ekonomilerini

can damadanul oluEturmaktadr'

Bu toplumlarda en

buyuk

sermaye

bilgi

olmul

ve

iiretim

girdileri

iqersirde de bilginin olulturdugu teknoloji en

biiyiik

alrhla

mhip

olmu$ur'

Aynca emek nitetik degiltirerek " kol

emekgillili"

" beyin

emekgiligi"

anla-yrqura

bralnrgtr.

Aynca piyasalar gok buyiik Onem kazanmE bu piyasalar-da

bteyter

sahip otduklan degerleri s€rbestqe pazadama imkamna sahip

ol-muqlardrr. Btiyie oluncada ellerindeki her

tiirlii

degerii olabildigince

kaliteli

hale gelirmekigin ekonomik faaliyetlerde bulurma zorunlulugu

duymuqlar-dr.

iu

zorunluluka ekonomili geligmenin dinamikleriindeen

bidnii

olu$ur-malitadr. Biitiin

bu anlayqlarda

bizi

Refah Ekonomisine

gijttirecektir'

Kurumlan verimli

gahqtrrmaft.

vergi

adaletini saglamak' gereksiz siibvansiyonlan ortadan

kaldrrmali'

devletin

kililigini

yiikseltecektir'

DlSa agrli bir eionomift diizende bir devlet politikasrmn

ba$rsr,

keendisine- rakip devlet pollitikasrnrn baSanslnl karylla$unlmaslyla olgiiliiLr. Devlet

politika-slnda

yap

an halalar o devlete olan giiveni sarsacaktrr'

Teknolojik geli$melerin

rqrlrrda,

iletigim araglannln

iilkelerin

smu-lannr zorlayarak birbirlerine

yalilalbtma$yla

bi

ikte kendini gosteren

dina'

miklegme. loplumun tiimUnii kapsamaktadr. Bu nedenle ekonomik

biiyiime

ve sanayileqme

bilgi

toplumunun

varLll

ile ozdeqtir. Zamanunrzdalii sosyal devlet

anlay{I,

devletin

etlii

sahasmn

daralt

masma yoneliktir' Eger devlet

milro

gergevede etkin olrnak isterse'

mako po[itikalarda

ba$anh olamaya-cakhr.

Rekabet piyasasrndaki i$letmelerin uzun ddnemdeki baqanlan'

bilgi

toplumunun veya

ya$tlcl

toplumun varhglna

baghdrr'

Bilgi

toplumunun

olufmasr da

bilgiye

verilen degere baghdlr.

_

Iqte bdylesine toplumlann amacr olan Refah Ekonomisine ulla5mak arcali sivil toplum amla)'$I, ekonomide lam rokabet kurallannrn uygulamasr,

bilginin

iletipim kanalllamrda dengeli . hrzh dagrhmr

ile

mUmktii

ilacaktu.

DIPNOTLAR

( I ) Marc Uri Porat, The

Information

Economy, OtTice of

Telecomunicati-..

on, Wasington

D.C..

1977 . s.127 .

(2)

Unsal Oskay.

Toplumsal

Geligm€de

Radyo

ve

Televizyon.

Anka_ ra.1978, s.68.

(3) Hasan

E*an,

Ekonomi politikasrnm Temelleri,

lzmir.

1990. s.7g. (4)

Milton

and Rose Friedman, _{Th€ Anatomy of Crisis and the}

_Failure

_of

policy,

1979, s.208.