Dr. FETHI TEVETO~LU
Atatürk'ün k~y~da-bucakta kalm~~~ pekçok yaz~lar~~ bulunmaktad~r. Bu yaz~lar~ n nerelerde ve kimlerde bulundu~unu, bulunabilece~ini, konuyla ilgili daha önce yarmlanm~~~ makalelerimizde belirtmi~, ayr~ca kendi buldu~umuz, toplad~~~m~z yaz~lar~~ sunrnu~tuk
1939 y~l~ndan bu yana, kendi ç~kard~~~= Kopuz adl~~ Türkçü dergi ile, Türk Kültürü, onasya ve Hayat Tdrih Mecmuast dergilerinde ve Tercüman, Son Havadis gazetelerinde Atatürk'ün toplad~~~= yaz~lar~n~~ yarmlam~~t~k.
Bunlardan birkaç~~ eski gazete kolleksiyonlar~ndan aynen istinsah edilen, ondan fazlas~~ ise ilk olarak taraf~m~zdan bulunan, devlet ar~ivlerinden veya ~ah~slardan as~llan veyâ fotokopileri sa~lanmak suretiyle "Atatürk ve Milli Mücadele Târihi" mizi ara~t~ranlara kazand~nlm~~~ belgelerdir.
Bütün bunlar~~ ve daha sonraki y~llarda toplad~~~m "Atatürk'ün Toplanmam~~~ razdan"n~~ hep bir arada ve ayr~nt~l~~ notlanyla Belleten'de yay~mlamaya çal~~aca~~z.
Atatürk'ün 1919-1938 y~llar~~ içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde ve Cumhuriyet Halk Partisi Kurultaylan'nda söylenmi~~ "Stiylev ve Demeçler' ile, bunlar d~~~nda 1936'dan 1938'e kadar yapt~~~~ konu~malar, verdi~i demeçler; 1918-1937 y~llar~nda yerli ve yabanc~~ gazetecilere verdi~i demeçler ve nihayet "Atatürk'ün Til~nim, Telgraf ve Beyannâmeleri", dört cild halinde toplanm~~~ ve Türk Ink~lâp Târihi Enstitüsü'nce yay~mlanm~~t~r 2. ~~ Dr. Fethi Teveto~lu: Milliyetçi Atatürk, Türk Kültürü, Kas~m 1965, Say~~ 37, ss. 55-62; Türkiye Komünist Partisi II, Türk Kültürü, Nisan 1967, Say~~ 54, ss. 434-445; Atatürk'ün Toplanmam~~~ Yaz~lar~, Türk Kültürü, Kas~m 1968, ss. 54-58; Atatürk'ün Türk'ü ve Türkiye Cumhuriyeti'ni Târif~, Türk Kültürü, Kas~m 1969, ss. 5-10; Atatürk'ün Toplanmam~~~ Yaz~lar~, Türk Kültürü, Kas~m 197o, ss. 45-48; Atatürk'ün Toplanmam~~~ Yaz~ lar~, Hayat Tdrih Menn~tast, A~ustos 1972, Say~~ 7, ss. [6-18.
2 Atatürk'ün Shylev ve Demeçleri I, (1919-1938), 2 bs., Ankara 1959; III, (1918-1937), 2. bs., Ankara 1961; IV, (Atatürk'ün Tâmim, Telgraf ve Beyannâmeleri), Ankara 1963.
Bu dört cildlik de~erli eserde, Atatürk'ün bütün konu~ma, tâmim, telgraf ve beyannâmelerinin noksans~z, yanl~~s~z toplanm~~~ bulunduklar~~ ve tam ilmi metodlarla ay~r~ ma u~rat~l~p düzenlenerek haz~ rland~ klar~~ iddia olunamaz. Bu dört cild d~~~nda Atatürk'ün k~ y~da-bucakta kalm~~, yurd içinde ve yurd d~~~ nda bulunan daha pekçok yaz~lar~, mektublar~~ ve beyanlar~~ vard~ r. Bütün bu gibi resmi ve özel belgeler aranmal~, izlenmeli, bulunmal~~ ve ilmi bir incelemeye tabi tutularak yay~nlanmak ve sergilenmelidir. Atatürk'e âid bu belgelerin as~llar~~ ve fotokopileri, ilgili kurum ve enstitülerde, Atatürk Evi ve Müzeleri'nde, Türk Milli Kütübhanesi'nde ar~ivlere ve camekânlara girmelidir.
Atatürk'ün do~um yeri olan, ilk ve ortaokul e~itimini gördü~ü Selânik'den ba~layarak bundan sonra Manast~r, Istanbul, ~am, Yafa, Picardi, Beyrut, Kahire, Tobruk, Trablusgarb, Deme, Gelibolu, Sofya, Bükre~, Belgrad, Çetine, Eceabad, Silvan, Bitlis, Mu~, Diyarbak~r, Berlin, Viyana, Paris, Karlsbad, Haleb v.b., sonunda Samsun, Havza, Amasya, Erzurum, Sivas, Ankara v.b. gibi Atatürk'ün bulundu~u, vazife gördü~ü ve ziyâret etti~i bütün kaza ve vilayetlerde ayr~nt~l~~ incelemeler yap~lmal~d~r. Yurd içinde bütün vali ve kaymakamlara; yurd d~~~ndaki bütün temsilcilerimize genelgelerle Atatürk'ün yaz~~t~~~, Atatürk'le ili~kisi bilinen, kendilerinde Atatürk'ün yaz~, ithafl~~ foto~raf~~ ve belgesi bulunabilecek kimseler ve aileler tesbit olunmal~d~r. Ya~ayanlar~n kendilerinden, ölmü~lerin aile ve evladlar~ndan bu tür yaz~~ ve belgeler sorulmal~, aranmal~d~r.
Uygun duyurularla yurd içinde ve yurd d~~~ nda Atatürk'le ilgili, ona âid mektub ve ba~ka ~ekillerdeki yaz~lara sâhib kimselere ba~vurulmal~~ ve bunlarda bulunan bu belgelerin al~nmas~, toplanmas~~ ba~ar~lmal~d~r.
Daha önce and~~~m~z (Türk Ink~lap Târihi Enstitüsü) yay~nlar~~ içinde bulunmayan, bizim bugüne kadar bulup, toplay~p daha eskiden ve ~imdi yay~nlad~~~m~z Atatürk'ün telgraf, mektub, ithaf ve hat~ ra ~eklindeki yaz~lar~~ ~unlard~ r:
~~ - Milli ~air Mehmed Emin Yurdakul'a, Milli Mücadele'ye kat~lmak üzere Istanbul'dan gemi ile gelip Inebolu'ya ç~kt~~~~ zaman, Mustafa Kemal Pa~a'n~n çekti~i ~~ Nisan ~~ 337 (1921 ) tarihli telgraf (Kopuz, 15 May~s 1939,
Say~: 6, S. 215; Türk Kültürü, Kas~m 1965, Say~: 37, S. 57): Inebolu'da Milli ~âirimiz Mehmed Emin Yurdakul Beyefendi'ye
Türk milliyetperverli~inin ilâhi mübe~~iri olan ~iirlerini z bugünkü mücâdelemizin rilh-u-hamasetine ufk-u tulâ olmu~tur. Te~rifinizden duydu~um memnuniyeti beyan ile sizi milletimizin mübarek babas~~ olarak selâmlar~m.
1 Nisan 337
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal
2 - Ikinci Inönü Zaferi üzerine, Nam~k Kemal'in o~lu Ali Ekrem Bolay~r'~n kutlama telgraf~na Mustafa Kemal Pa~a'n~n ~~ o Nisan 1337 ( ~~ 921) tarihli kar~~l~~~~ (Türk Kültürü, Kas~m 1965, Say~: 37, s. 57):
~stihbarat Zâbiti vas~tas~yla Dersaader te Nam~k Kemal Zdde Ali Ekrem Bey' e Anadolu'nun rahu, bütün feyz-i mukavemetini abd-i tarihinden alm~~t~r. Bize bu mukaddes feyzi neffieden ervâh-~~ ecdad aras~nda mükerrem baban~z~n pek büyük mevkii vard~r. Mecruh vatan~n halds-ü istikldli için ölmek yolunda bugünkü nesle ta'linz-i fedakdri eden Büyük Kemal hakk~nda tekrir-i tâ'zimata vesile olan telgrafnâmenize arz-~~ ~ükran-J mahsus eylerim efendim.
1 o Nisan 337 T.B.M.M. Reisi
Mustafa Kemal
3 - Istanbul'da Frans~z Hastahanesi'nde a~~r hasta yatan büyük Türk dü~ünürü Ziya Gökalp'a ölümünden dört gün öne (Gazi Mustafa Kemal) imzas~yla çekilen 21 Ekim 1921 tarihli telgraf ( Türk Kültürü, Kas~ m 1965,
Say~: 37, s. 59):
Muhterem Ziya Gökalp Beyefendi'ye
Rahats~zl~k ~nzzdan çok teessürle haberdar oldum. S~hhat-ü af~yetini z haberine memleketçe intizar olunmaktad~r. Sür' atle iade-i df~yetiniz için Avrupa'da tedaviye ihtiyac~n~z varsa icab eden her ~eyin tahsisini tekeffül ediyorum. S~hhatiniz ve mahall-i tedaviniz hakk~nda i,s'ar~n~z~~ bekler, muhabbetkar selamlar~m~~ beyan ederim.
21 Ekim 1921 Reisicumhur Gazi M. Kemal
4 - Büyük Türk dü~ünürü Ziya Gökalp'~ n ölümü üzerine e~i Vedhe Hamm'a-(Reisicumhur Gazi M. Kemal) imzas~~ ile çekilen ba~sa~l~~~~ telgraf~~ (Türk Kültürü, Kas~ m 1965, Say~: 37, s. 59):
~stanbul Vilayeti vas~ tas~yla Ziya Gökalp'~ n Refikas~~ Vecil~e Han~ m'a Muhterem zevciniz Ziya Gökayp Bey'in bütün Türk 'alemi için pek elim bir ziya' te~kil eden gaybabet-i ebediyyesinden mütevellid hissiya1-1 taziyetkdranemi ve Türk
milletinin samimi teessürat-~~ kalbiyesini ismetânelerine arzeder ve Türk milleti ve hükibnetinin büyük mütefekkirin âilesi hakk~nda hissiyât-~~ mü~fikanesini te'min ederim efendim.
Reisicumhur Gazi M. Kemâl
5 - 28 Aral~k 337 (1921) günü (Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemâl) imzas~yla, Sinob'da bulunan Dr. R~za Nur Bey'e çekilen telgarf (Kopuz, Eylül/Ekim 1943, Say~: 5/6, s. 135; Dr. Teveto~lu: Aç~ kl~yorum!, Ankara 1965, s. 58):
Sinob Mebus-u Muhteremi R~za Nur Beyefendi Hazretlerine C 26 XII 37 ~ifreye.
Hastal~k' ~n~zdan pek müteessirim. Ciddi bir tedaviye ihtiyac~n~z lüzûn~unu da kabul etmekle beraber Hey' et-i Vekile meyân~nda ifâ buyuraca~~ ~n~z vazifeyi mühim ve vaziyet-i hâz~ram~zda sebkedecek hizmet ve muâvenetinizi elzem gördü,~ümden Ankara'da mümkün olan her türlü tedavi ve istirahat~n~za rufakaca da yard~m edilmek üzere her hâlde te~rifinizin ve hareketinizin makina ba~~nda inba' buyurulmas~n~~ rica ederim efendim.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemâl
6 - Bakü'da Türkiye i~tirâkiyün Komitesi Hey'et-i Merkeziye Reisi Mustafa Subhrnin 15 Haziran 192o'de Moskova'dan yazd~~~~ mektuba, 13 Eylül 1336 (1920) günü (Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemâl) imzas~yla verilen cevab (Türk Kültürü, Nisan 1967, Y~l: V, Say~: 54, ss• 444-445; Dr. Fethi Teveto~lu: Türkiye'de Sosyalist ve Komünist Faâliyetler, Ankara 1967, ss. 223-225; ~lk kez taraf~m~zdan D~~i~ler Bakanl~k' Ar~ivi, 42 A-1, Kutu: 47'deki as~llar~~ bulunarak meydana ç~kar~lan bu mektublar, daha sonra Hikmet Bayur taraf~ndan benim kitab~m kaynak gösterilerek, Belleten' de yay~mlanm~~ t~r: Belleten, C. XXXV, Ekim 1971, Say~: 140, ss. 622-623):
131.911336 (1920) Ankara Bakâ'da Türkiye i~tirâkiyi'm Komitesi Hey'et-i Merkeziye Reisi Mustafa Subhi Bey ve A'zâdan Mehmed Emin rolda~lara
Süleyman Sâmi Yolda~~ vedaatiyle gönderdi ~~ iniz 15 Haziran 1920 târihli mektubunuzu ald~m. Milletimiz kendisini hiçbir siiretle temsil etmeyen ~stanbul
Hükümeti'nin kabul eyledi~i ~erâit-i sulhiyeyi reddetmi~tir. Ekseriyet-i azimesi rençber ve köylüden müte~ekkil olan milletimiz Garb~n emperyalizm ve kapi talizm mahkümiye-tinden kendini kurtara bilmek için bunlara kar~~~ müttehid olarak mücâdele ve mübârezeye karar vermi~tir ve bu karar~n~~ tatbik etmektedir.
Türkiye ~~tirâkiyün Te~kilâti'mn da ayn~~ kanaat ve gaye ile çalz~makda olmas~n~~ büyük bir memn~'~niyetle telâkki ettik.
Milletimiz Ankara'da vücdda getirdi~i Büyük Millet Meclisi ile mukadderât~na bizzat ve istiklâl-i tam dâiresinde vaz'iyet etmi~tir. ~~bu halk hüld~metini vücada getiren te~kildl~m~z~n köyden i' tibâren nahiye, kaza, liva ve vilâyet merkezlerine kadar her yerde halk taraf~ndan intihab olunmu~~ birer hey' et-i iddresi vard~r ve bu te~killit Büyük Millet Meclisi Riyâseti'ne merbuttur. 4bu te~kilât Mütarekeyi müteâkib Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti nâm~~ alt~nda vüc~lda getirilmi~~ bir te~kilâtt~r. Bugünkü Türkiye Büyük Millet Meclisi Hük~lmeti i~bu te~kilâttan do~mu~tur ve binaenaleyh Sovyet le~kildt-~~ iddriyesinden farks~zd~r. 4timai ink~ldb dahi safahât-~~ lâzimesini geçirmekde olub bu ink~llib~~ halktan do~mu~~ olan Büyük Millet Meclisi sevk ve idâre etmektedir.
Gerek ~ahsen ben ve gerekse bütün rüfeka-y~~ mesâim ekseriyeti rençber ve köylüden ibâret olan milletimizin istiklâlini te' sis ve te'min gaye-i yegânesini tefkib etmekteyiz. Memleket ve milletimiz her taraftan emperyalist ve kapitalistlerin hücumlarzna ma'ruz bir Mide oldu~u gibi fi'len bunlara i~tirak eden ~stanbul Hükilmed nin pddi~âil~na atfen memleket dâhilinde ika' edildi~i ifsâdât-~~ mütemddiyeden mütevellid mahalli ihtil'âjlara da kar~~~ koymak mecburiyetindedir. Binaenaleyh milletin vahdet ve mukavemetini ihlal edebilecek zamans~z ve fazla te~ebbüslerden tevakki etmek milletimizin halâs~~ nokta-i nazar~ndan elzemdir. Bu lüzdn~u gözönünde bulunduran Büyük Millet Meclisi, içtimai ink~lâbz sükanetle ve esasl~~ sdrette tatbik etmektedir.
Gaye ve prensib tibariyle bizimle tamamen mü~terek olan Türkiye i~tirâkiydn Te~kilât~'ndan maddeten ve ma'nen hakk~yla müstefid olabilmekli~imiz için le~kilât~n~z~n münhas~ran Büyük Millet Meclisi Riyâsedyle te' sis ve muhafaza-i irtibat eylemesi lâz~mdzr. Türkiye dâhilinde tatbik edilecek her nevi' te~kilât ve ink~lâbât ancak bu kanal vâsztas~yla yap~labilir.
Ayn~~ hedefe yürüyen Türkiye i~tirâkiydn Te~kilât~'yla tamamen tevhid-i mesâi edebilmek üzere Büyük Millet Meclisi nezdine salâhiyet-i tammeyi hâiz bir murahhas göndermenizi ve Büyük Millet Meclisi taraf~ndan Azerbaycan Hiikiimeti nezdine ~nurahhas olarak Bakd'ya gönderilmi~~ Memduh ~evket Bey'le te' sis-i irtibat ve tevhid-i mesâi eylemenizi rica eder ve bilyesiyle samimi hürmet ve selâmlar~m~~ takdim eylerim. Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi
Mektub ve cevâb~n~n Memduh ~evket Bey'e de tebli~~ edilmek üzere ~ark Cebhesi Kumandanl~~~na
7 - 20/ 2 ~~ Mart 1339 (1923) gecesi Konya Türkoca~~~ ~eref defterine Gazi Mustafa Kemal imzas~yla yaz~lm~~~ tarihi hat~ ra ( Türk Kültürü, Y~l: VII, Say~: 73, ss. 57-58):
Konya, muhtelif Türk devletleri ya~am~~~ öz Türk vatan~d~r. Konya, as~rlardanberi tüten büyük bir Türk Oca~~'d~r. Türk harc~mn esasl~~ menba'lar~ndan biridir.
Konya Türkoca~~, Konya Türklü~ünün hakiki bir timil~li olmal~d~r. Bu Ocak'dan milletin hissini, mefkiiresini dâimi ~s~tacak, nurland~racak parlak alevler semâlara yükselmelidir; çok yükselmelidir.
O kadar ki, bu alev vatan~n bütün ufuklar~nda ayd~nl~klar vücuda getirebilsin. Konya'n~n genç dima~lan! Müte~ebbis, cesur, sebatkâr evlâdlar~! Oca~~n~za sahib olunuz!
Bütün mânialar Oca~~nzz~n ate~i kar~~s~nda derhâl yan~p kara duman olma~a mahkümdur.
20121 Mart 1339 (1923) Gazi Mustafa Kemâl
8 -23 Aral~k 192 ~ 'de Ankara'dan Mare~al Lyautey (1854-1934)'e gönderilmi~~ (Mustafa Kemal) imzal~~ Frans~zca mektubun fotokopisi ve Türkçesi (Türk Kültürü, Kas~ m 1969, Y~l: VIII, Say~: 895, ss. 6-7): 3
Ankara, 23 Aral~k 1921 3 Dört _y~l süre ile Ba~kan~~ bulundu~umuz ( Türkiye-Avrupa Ekonomik Toplulu~u Karma Parlâmento Komisyonu )'nun 14-18 May~s 1969 tdrihinde Paris'de yap~lan VJ!. Dönem Toplant~s~~ s~ras~nda ( 16 May~s 1969, Cuma), ( Frans~z-Türk Dostlu~u Komitesi) Ba~kan~~ ve ( La SocieW des Gens de Lett~es de France )'~n Fahri Ba~kan~~ M. Pierre Lyautey'nin, Türk Parldmenterleri onuruna Hötel Royal-Monceau'da düzenledikleri ~ölende, Atatürk'ün Türk-Frans~z dostlu~una verdi~i de~eri belirtmi~~ ve Hopa'da küçük bir ilkokul ö~rencisi bulundu~um s~rada, Frans~z Generali Moujen ile aramda geçmi~~ bulunan bir konu~man~n hât~ras~ n~~ nakletm~tim. De~erli Türk dostu M. Pierre lyautey, Atatürk ve Milli Mücâdele törihimiz üzerindeki çal~~malar~m~za büyük bir ilgi göstererek, amucas~~ ünlü Frans~z Mare~ali Hubert L_yaz~tey'ye Atatürk'ün yazd~~~~ bir târihi mektubdan bahsetm~ler ve bunun bir fotokopisini bana yollayacaklar~nt vaad buyurmu~lard~. M. Pierre Lyautey'nin 9 Haziran 1969 tdrihli mektublarzyla bana lötfettikleri bu yaz~ , Mustafa Kemâl imzam~z ta~~yan, 23 Aral~k 1921 târihinde Mare~al Lyautey'ye gönderilmi~~ Frans~zca bir mektubdu.
M. Pierre Lyautey'nin ay~klad~~~na göre Thorey ~atosu kitabl~~~nda ve kendisinde bulunan belgeler, Mustafa Kemâl Pa~a'n~n Mare~al Iyautey ile mektubla~d~~~nt; Mare~al'in Millt Mücâdele _y~llar~nda Türk d~lvdszn~~ destekledi~ini ve Atatürk'ün bu vesiyle ile yazd~~~~ te~ekkür mektubunu da Mme Berthe G. Gaulis'le kendisine yollad~~~n~~ ortaya koymakdad~r. Bu önemli belgeden daha önce Fuad Pekin'in de~erli ara~t~rmas~nda da bahsedilmi~~ bulunmaktad~r ( bk. Belleten, C. X.,X" , Ekim 1956, Say~: 8o, ss. 633-657).
Say~n Mare~al
Madame Berthe Georges-Gaulis, ricam üzerine, bu birkaç sat~r yaz~n~n size ula~yl~nlmas~n~~ kabul etmekle, ~imdiye kadar gösterdi~i say~s~z dostluk delillerine yeni bir tanesini eklemek nezâketinde bulundu.
istikkilimiz için giri~di~imiz sava~da bize kar~~~ göstermek liltfunda bulundu~~ unuz sempatiden dolay~~ en derin minnet hislerimi ifâde etmek için i~te bu f~rsattan fayda/an~yorum.
Fransa, kendisinden umduklar~m~zda bizi haydi k~r~kl~~~na u~ratmd~~ ve en yetkili liderlerinin samimi sözleriyle, ya~ad~~~m~z o çetin anlarda bizi teselli etmeyi, mâneviyât~m~z~~ yükseltmeyi bildi. Fransa'n~n yüksek ç~karlar~n~~ ve Akdeniz' de i~gal etti~i husâsi mevkii idrâk etmek basiretini gösteren ve Fransa'n~n Tak~n-Do~~ ~~' da, geleneklere dayanan politikas~n~~ sürdürmek* e larafdar olan kimseler aras~nda Ekselâns~n~z birinci plânda yer alm~~~ ve hiç ku~kusuz ki,yüksek müdahaleniz, terazinin bizden yana a~~r basmas~na âmil olmu~tur.
Her iki taraf~n kar~~l~kl~~ olarak harcad~~~~ çabalar~n, Ankara Andla~mas~'mn akdi sziretiyle meyvelerini vermi~~ oldu~unu görmekle mutluyuz. Ve iki millet aras~nda en geni~~ anlay~~~ ve samimilikle yeniden kurulan yüzlerce y~ll~k geçmi~e dayanan dostluk ili~kileri üzerine, en mutlu te' sirleriyaratmakdan geri kalmayacak olan bu belgeye büyük umudlar ba~~ lamakday~z.
Yüksek de~erini takdir etti~imiz bu k~ymetli sempatiyi, say~n Mare~al, bizden esirgememekde devam edecek' inizi ümid ederim.
En derim saygilar~m~n kabulünü rica ederim, say~n Mare~al. Mustafa K emâl
9 - Atatürk'ün Türk'ü ve Türkiye Cumhuriyeti'nin do~u~unu tarifeden tarihi yaz~s~~ (Türk Kültürü, Kas~ m 1969, Y~l: VIII, Say~: 85, ss. 8- ~~ o):
Bu memleket, Dünyân~n beklemedi~i, aslâ ümid etmedi~i bir müstesnâ mevciidiyetin yüksek tecelli sine, yüksek sahne oldu. Bu sahne 7 bin senelik, en ~a~~ ~, bir Türk be~i~~ idi r Be~ik tabi at~n rüzgârlar~_yla salland~; be~i~~ in içindeki çocuk tabi at~n ya~murlarzyla y~kand~; o çocuk tabi at~n ~im~eklerinden,y~ld~r~mlar~ndan,
kas~rgalar~n-dan evvelâ korkar gibi oldu; sonra onlara al~~t~; onlar~~ tabiat~n babas~~ tan~d~; onlar~n o~lu oldu. Bir gün o tabiat çocu~u tabiat oldu; ~im~ek ,y~ld~r~m, güne~~ oldu; Türk oldu.
TÜRK BUDUR: TILDIRIMDIR, KASIRGADIR, DÜNTATI ATDINLATAN GÜNE~T~R.
~~ o - Atatürk'ün, 4 Mart 1936 tarhinde, o s~ rada Londra Büyükelçisi bulunan Ali Fethi Okyar'a, en yak~ n ve çok sevdi~i silah arkada~~~ ve K~r~ehir
Milletvekili Müfid Ozde~'in o~lu Deniz Ata~esi Rifat özde~~ (1903-1 Ocak 1966) için yazd~kar~~ k~sa tavsiye mektubu ( Türk Kültürü, Kas~m 1970, Y~l: IX, Say~: 97, ss. 45-48):
13_ay Fethi Okyar
Türkiye Büyükelçisi 4.111.1936
Karda~~m,
Büyük Elçilik Ala~enavalli~ine tâ'yin edilerek Londra'ya hareket eden Bahriye Erkân~harb zâbiti Rifat Özde~, çok sevdi~imiz karda~~m~z Müfid özde~'in o~~ ludur ve benim de o~lum demektir.
Kendisi ile her hususta yak~ndan alâkadar olman~z~~ rica eder, sevgi ile gözlerinizden dperim.
K. Atatürk
Gerçek bir Atatürk hayran~~ bulunan rahmetli Kocaeli Senatörü Amiral Rifat özde~'in s~ k s~k ziyâret etti~im Istanbul'da Osmanbey'deki dâiresinin salonunu, Atatürk'ün, 7 Aral~k 1936 tarihinde "Rifat zde~'e! K. Atatürk" diye imzalanarak arma~an etti~i bir foto~rafi süslemekteydi.
~~ - (Üçüncü Ordu Müfetti~i Mustafa Kemal) imzas~~ ile 15 Haziran 35 (1919) tarihinde Amasya'dan, Diyarbak~r'a gelen Irakl~~ a~iret reislerinden Uceymi Sa'dan Pa~a'ya gönderilen mektub son derce önemlidir.
Di~er bütün yaz~lar~ nda da görülen son derece üstün üslab yetene~ine tipik bir örnek olan bu mektubda Atatürk'ün Türk-Arab ili~kilerine de~inen ve özellikle "Mukaddes Hilafet Makam~" ve Müslümanlar, "Ümmet-i Muhammed" içün kulland~klar~~ yüksek sözler, birçok karanl~klar~~ ayd~ nlatacak, üzerinde dikkat, takdir ve titizlikle durulacak niteliktedir.
Türk Ink~lap Târihi Enstitüsü ar~ivlerinde bulunan (nu. 4 / 32o7) ve yine Amasya'dan 2 ~~ Haziran 1919 târihinde gönderilmi~~ bir ~ifre de bu konu
ile ilgilidir. Mustafa Kemal Pa~a'n~ n Uceymi Sa'dan Pa~a'ya yazd~~~~ mektubdan alt~~ gün sonra Erzurum Valili~i'ne gönderdi~i ~ifre ~udur:
Erzurum Vilâyeti Mektübt Kalemi
3. Ordu Muletti~li~i'nin 21.6. 335 târih ve 186 adedli ~ifresi
mahlüludur.
Bütün Harb-~~ Umümi zaman~nda devlete süd~k kalm~~~ ve pek büyük hizmetler etmi~~ olan ~rak rüesâ-i a~iiirinden Uceymt Pa~a Diyarbekir'e gelmi~tir. Mü~ârünileyh Makam-1 Hilâfet-i Sadiiret'e Hâriciye NezCireti vâs~tas~yla I'til4f mümessilleri
mümanaatlar~na ve muhabereyi kesmelerine ra~men k~rkbe~~ günde çölü hicinsuvâr olarak katederek ~rakl~lar~n hakiki vicdân~n~~ âlem-i insâniyet ve medeniyete ilelebed Makam-~~ Hilüfer e merbut bulunduklar~n~, bunun bitaraf hükümetler taraf~ndan bir hey' et gönderilerek tedkik edilmesini ve ancak ondan sonra Irak'~n mukadderât~na karar verilmesini i~' ar ve taleb eylemi~~ ve hâiz oldu~u vekâleti mutazamm~n bâz~~ mazbata sûretlerini de telgrafta ke~ide etti~i.
Mustafa Kemal Pa~a'n~ n kendi el-yaz~s~~ ile yaz~lm~~~ mektubu ise aynen ~öyledir (önasya, ~ubat 1966, Say~: 6, ss. 2-3); Türk Kültürü, Kas~ m 1970, Y~l: IX, Say~: 97, S. 48):
~rak ~eyhülme~âyihi Uceymi Pa~a Hazretlerine
Diyârbekir' e le~rifinizi istib~Cir ile harb-i-zâilde ~kinci Ordu Kumandanl~~~yla Diyârbekir' de ve Dördüncü Ordu Kumandanl~~~yla da Haleb' de bulundu~um zamanlarda nesl-i necibinize hâs olan evsâf-~~ merdânelerini ve Makam-~~ Mukaddes-i-Hilâfet' e kar~~~ merbütiyet-i diniyyelerini duymu~, aynelg~yâb ~ahsiyet-i muhteremelerine karj~~ büyük bir muhabbet-i kalbiye hâs~l eylemi~dim.
Bütün Cihân-~~ islâm'~n iki gözbebe~i olan Türk ve Arab milletlerinin iftirak yüzünden ayr~~ ayr~~ düçâr-~~ za'f olmas~~ Ommet-i Muhammed içün ~anl~~ bir hâlde buna kar~~~ elele vererek Ümmet-i Muhammed'in hürriyet ve istiklüliyeti u~runda mücâhede eylemek bizler i çün farz-~-aynd~r. Unsurlar~n safvet ve an' anât~n~~ s~yânet ile Makam-1 Mukaddes-i Hilüfet etraf~nda toplanarak küffar esüretinden tahlis-i giribân eyleme~~ e ma' tüf mücâhedât~nzzda zât-~~ necibâneleriyle beraber oldu~umu arzederim. Bu babdaki mütalâât-~~ aliyelerinin 13'üncü Kolordu vântanyla i~' ar~~ süretiyle müdâvele-i efkâr etmek' i re'y-i necibünelerine terk ile takdim-i ihrds eylerim.
151 HaziranI35 Üçüncü Ordu Müfetti~i
Mustafa K emâl
12 -Atatürk'le ilgili mektublardan çok önemli biri de, "Musul, Süleymaniye ve Kerkük" hakk~ ndad~ r. ~~ A~ustos 341 (1925) târihini ta~~yan bu tarihi belge, sa~-üst kö~esinde Atatürk'ün Milli Mücadele y~llar~ndaki kalpakl~~ bir resmi bulunan ve alt~ nda "Cumhuriyet Reisi Mustafa Kemal Pa~a Hazretleri" yaz~l~, sol üst kö~esinde de Türk sanca~~~ ve armas~~ bas~l~~ bir ka~~t üzerinde kaleme al~nm~~~ (Mücâhid-i muhterem Sâdâtdan Seyyid Muhammed ve akrabalar~ na) yaz~lm~~~ bir mektubdur.
Milli Mücadele y~llar~nda a~iretin reisi Seyyid Muhammed Cebbari idi. O zaman, Uceymi Sa'dûn Pa~a ile birlikte Musul davas~~ içün çal~~an Seyyid Muhammed Cebbari, Musul'un Türk idâresinde kalmas~na büyük
çaba harcam~~t~ r. ~ rak'daki Türk karde~lerimizden fotokopisi al~narak ilk kez Türk bas~ n~ nda taraf~m~zdan yay~mlanan bu tarihi belgenin asl~, Kerkük'de Cebi:pan ailesi mensublanndan biri elindedir. Bu tarihi mektubun fotokopileri ise Kerküklü Türklerin elinde, Atatürk'ün bir aziz hat~ras~~ ve bir milli vasiyeti olarak ta~~nmakta ve saklanmaktad~r.
Bilindi~i gibi Atatürk, "Türk milletini te~kil eden Müslüman unsurlar" hakk~ nda I May~s ~~ 336 (1920) tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapt~~~~ konu~mas~nda da milli s~n~ rlar~m~z~~ çizerken, "Musul, Süleymaniye ve Kerkük" üzerindeki dü~üncelerini, Hatay'l zikretti~i gibi, çok aç~k olarak ~öyle belirtmi~ tir: 4
"Hep kabül etti~imiz esaslardan birisi ve belki birincisi olan hudud meselesi ta'yin ve tesbit edilirken Hucl~2d-~~ Millimiz, iskenderun'un cenübundan geçer, ~arka do~ru uzanarak Musul'u, Süleymâniye'yi, Kerkük'ü ihtivâ eder. ~~te Hudüd-~~ Millimiz budur dedik!"
T.B.M. Meclisi'nde yapt~~~~ bu konu~madan be~~ y~l sonra yaz~lm~~~ oldu~u anla~~lan a~a~~daki mektubda da Atatürk, Musul, Süleymaniye ve Kerkük'ün Türk vatan~ n~n bölünmez bir parças~~ oldu~u inanc~ n~~ ve yak~n bir gelecekde kurtularak Anayurd'a kat~laca~~~ umudunu ta~~makda ve tekrarlamakdad~r (Ha)al Târih Mecmuas~, Kas~m 1972, Y~l: 8, Say~: ~~ o s. 7):
Mücâhi d-i Muhterem Sâdâttan Seyfid Muhammed ve Akrabâlar~na,
Memleketin bir cüz'i lâyenfekki olan Musul' un ahülisinin kariben halüs bulaca~~na tikad ve i' timad olunarak ötedenberi devam eden mücühedât~n~zda ber-karar olman~z~~ selâmet ve saiidet-i âtiyeniz nâm~na hamiyyet-i mâlümenize terk eylerim.
Türkiye Hükümeti'nin ~efkati ve Musul'un Hükümetimize didiyyeti hasebiyle âti-i karibden aslâ kat'~~ ümid etmeyerek zulümlere kar~~~ yüksek bir ciddi ile münevver bir istikbâl te'min olunmas~~ din karde~lerimizin huzür ve saâdeti içün k~ymetdürd~r. Hardy günleri karibdir. ~ems-i istihlüs~n tultiuna sabürâne müterakkib bulunul~nas~n~~ hat~ rlat~r, Cenâb-~~ Vâcib-ül-vüc~ld' dan cümleve muvaffakiyetler temenni eylerim.
~~ A~ustos 341 ( 1925) Mustafa K emâl 13 - Anadolu'ya geçmeden k~sa bir süre önce Mustafa Kemal Pa~a'n~ n Istanbul bas~n~ nda yay~nlanan bir yaz~s~~ O'nun bir iftira, bir hakaret ve haks~zl~k kar~~s~ndaki kükreyi~ini ve yüksek karakterini göstermek aç~s~ndan büyük önem ta~~ makdad~ r.
5o'lik vatan hainlerinden biri olan, Serbestf Gazetesi sahibi, Hürriyet ve Ptilaf F~rkas~~ üyelerinden Kürtçü Mevlanzade R~fat'~n ç~kard~~~, Radikal Avam F~rkas~~ yay~n organ~~ ve Sosyalist F~rkas~~ destekçisi (Hukuk-u Be~er) gazetesinde, Ordu komutanlar~~ aleyhinde ç~kan iftira ve hakaret yaz~s~na Mustafa Kemal Pa~a tepki göstermi~dir. Konu ile ilgili olarak Mustafa Kemal Pa~a'n~n Harbiye Nezâreti'ne ba~vurmas~~ ile ilgili bu tarihi yaz~n~n asl~, Harbiye Nezareti'ne âid belgeler aras~nda bulunabilir. Bizim, Vakit Gazetesi kolleksiyonlar~~ içinde rastlay~p ilk kez gün ~~~~~na ç~kard~~~m~z bu son derece de~erli ve tarihi belge ~udur (Hayat Tdrih
Mecmuas~, A~ustos 1972, Y~l: VIII, Say~: 7 (91), ss. 17 -18): 5
"Hukuk-u Be~er Gazetesi'nin 14 Mart 335 târihli nush~zs~nda, Damad Ferid Pa~a kabinesine hitaen tevcih edilen "esbdb-~~ macibeli suallarden" 3 numaral~s~nda "evrâk-~~ nakdiyenin gi'gâ revac bulmad~~~~ mahallerde Ordu, hattâ cihet-i mülkiye ihtiyâcât~n~n tesviyesi bahânesiyle Mesktikât Müdüriyeti taraf~ndan milyonlarca altun ve gümü~~ akça darbedilerek bâzen vagon vagon Ordu Kumandan~~ denilen âlf sefillere, daha do~rusu haydud ba~~lara teslim edildi..." denilmektedir.
Bu ifâde ile Ordu Kumandanlann~n sefil ve haydud ba~~~ ve dolay~s~yla ordular~n haydud olduklar~~ i lân edilmi~~ oluyor. Müdafaalanna hiç bir vakit lüzum görmeyece~im bdz~~ e~has hakk~nda ta'ri zatla bulunmak isterken, vatan ve millet için kemâl-i safvet ve ma' sumiyetle ve her türlü mahrumiyet ve mü~kilât içinde vazife-i nâm~~sunu bihakk~n iyfâ eden Osmanl~~ Ordular~n~~ haydud ve ayn~~ mahrumiyet ve mü~kilâta ma'ruz ve yegâne müttekâs~~ nâmus ve haysiyetinden ibâret olan mezkür ordular kumandanlann~~ sefil ve haydud ba~~l~kla tavsif ve te~hir etmek ne büyük ahlâks~zl~k ve ne sefil vicdans~zl~kdir. Osmanl~~ Ordulan'n~, onun nâmuslu kumandanlann~~ bu sürede te~hir edebilmek kabiliyeti ancak vatan ve milletin mahv ve izmihlâlini arzu eden bir alçakta bulunabilir. Ben, Fevzi Pa~a, Nihad Pa~a, Yâkub ~evki Pa~a, Ihsan Pa~a, Cevad Pa~a ilâh. gibi nâmus ve istikametlerinden aslâ ~übhe edilemeyecek olan Ordu Kumandan~~ arkada~lar~m~n bu rezilâne te~hire kar~~~ ne diyeceklerini bilemem. Yaln~z kendi nam ve hesâb~ma beyan ederim ki, benim Anafartalar'da, Kürdi stan' da, Suriye'de ba~lar~nda bulunmakla müftehir oldu~um kahraman ordular, haydudlardan de~il, necfb Osmanl~~ milletinin nâmuskâr evlâd~ndan müte~ekkildi. O sefil müfteri ~unu da kat' f olarak bilmelidir ki, ben de hiç bir vakitte vagon vagon altun tesellüm eden sefil ve haydud ba~~lardan de~ilim. Binâenaleyh Harb-~~ Um~lmf içinde kumanda etti~im Anafartalar Grubu, ikinci Ordu, Yedinci Ordu ve en nihâyet Y~ld~r~m Ordular~~ Grubu ve ~ahs~m nâm~na bu nâmussuzca jftirây~~ red ve sâhibini tel'in ederim.
Müfteri-i merkum hakk~nda icabeden muâmele-i kanâniyenin Nezâret-i celilelerince tatbik ve iyfâs~n~n te'min buyurulmas~~ müsterhamd~r ."
~~ 4 - Gazi Mustafa Kemâl'in, Serbest Cumhuriyet F~ rkas~ 'n~ n kurulmas~~ hakk~nda Ali Fethi Okyar'a yazd~~~~ cevab mektubu 6, Atatürk'ün çok partili gerçek demokrasi rejimine nas~l gönülden ve samimi olarak tarafdar bulundu~unun bir belgesidir (Hayat Târih Mecmuast, ~~ A~ustos 1972, Y~l: VIII, Say~: 7 (y~ ) , s. 18):
"Azizim Fethi Beyefendi,
9-8-930 târihli mektubunuzu ald~m ve dikkatle okudum. Kendimi mütalâalar~n~za ve suallerinize Reisicumhur ve Cumhuriyet Halk F~rkas~'n~n Un~timi Reisi olarak iki s~fatla muhâtab gördüm.
Ma'lumdur ki, resmi vazifem dolay~s~yla ben bugün Cumhuriyet Halk F~rkas~'n~n Um~hni Reisli~~ ini fi' len iyfâ etmemekteyim. Fi'li riyâset, ~smet Pa~a taraf~ndan iyfâ olunmaktad~r. Reisicumhurluk vazifesinin hitâm~nda bizzat te~kil etti~im Cumhuriyet Halk F~rkas~~ reisli~ini fi'len idâre edece~im tabiidir.
icrâât~na müteallik olarak serdeyledi~~ iniz nokta-i nazarlar~n, zaman~nda mevzu-u bahs oldukça cevablar~n~~ vermek Hükâmete âid olacakt~r. Bu suretle hakikallar~n daha aç~k olarak meydana ç~kaca~~na ~üphe yoktur.
Büyük Milet Meclisi'nde ve millet muvacehesinde, millet i~lerinin serbest münaka~as~n~~ ve hüsn-ü-niyet sâhibi zatlar~n ve firkalar~n icti hadlarzn~~ ortaya koyarak, milletin âll menfaatlerini aramalar~, benim gençli~imden beri â~~k ve tarafdar oldu~um bir sistem& r Reisicumhur olmayarak yaln~z fi' len Cumhuriyet Halk F~rkas~~ Reisi bile bulunsayd~m,firka program~n~~ ve icrâât~n~~ tenkid eden ve insani ve siyasi ahlâk~na emin oldu~um sizin gibi bir zât~n mütalâalar~n~~ dikkat ve muhabbetle dinlerdim ve istifadeli bulurdum.
Memnuniyetle tekrar görüyorum ki, lâik Cumhuriyet esâs~nda beraberiz. Zâten benim siyasi hayatta bir tarafl~~ olarak dâimâ arad~~~m ve arayaca~~m temel budur.
Binaenaleyh, Büyük Meclis' de ayn~~ temele istinad eden yeni bir firkan~n faâliyete geçerek millet i~lerini serbestçe münaka~a etmesini Cumhuriyet esaslar~ndan sayar~m. Bu tibarla, nokta-i nazarlar~n~z~~ tâkib içün siyasi mücâdeleye girmenizi bittabi' hüsn-ü telâkki ettim.
Reisicumhur bulundu~um müddetçe Rei sicumhurlu~un uhdeme tevdi' eyledi~~ yüksek ve kanuni vazifeleri,hüld~mete muhalif olan ve olmayanfirkalara kar~~~ âdilâne ve rartn, 12 A~ustos 1930 Salt, ..1‘ru. 234, s. 2; Ayrwa bk. Ahmed A~ao~lu: Serbest F~rka thit~ralar~, ~stanbul 1949, ss. 20-23.
bilarafâne iyfâ edece~ime ve lâik cumhuriyet esâs~~ dâhilinde f~rkan~z~n her nevi' siyasi faâliyet ve cereyanlar~n~n bir mâniaya u~ramayaca~~na emniyet edebilirsiniz efendim.
11-V111-1930 Reisicumhur Gazi Mustafa Kernâl
15- Atatürk'ün Toplanmam~~~ Yaz~lar~~ üzerindeki ara~d~rmam~z~n bu birinci bölümünü, Mustafa Kemal Pa~a tarafindan biri Haleb ve üçü Ankara'dan Nak~~ bendi ~eyhi Küfrevi-zade Abdülbâki Efendi'ye yaz~lm~~, son derece de~erli dört mektub ile tamamlayaca~~z.
De~erli ilim ve politika adam~~ arkada~~m eski A~r~~ Senatörü Kas~m Küfrevi'nin lütuflanyla ilk kez taraf~ m~zdan yay~ nlanan bu tarihi belgeler, Mustafa Kemal Pa~a (Atatürk)'n~ n Milli Mücâdele'yi kazanmak içün çe~idli bölgelerdeki liderlerle, dini otoritelerle iyi ili~kiler kurdu~unu göstermekdedir.
Nak~~ bendi ~eyhi Abdülbaki Efendi, say~ n Kas~m Küfrevrnin babas~d~ r ve 1872'de Bitlis'de do~mu~, 1943'de Istanbul'da vefat etmi~tir. Abdülbaki Efendi'nin babas~~ ise, Siird'in bir kazas~~ olan Küfra'dan Bitlis'e gelmi~~ Nak~~ bendi ~eyhi Mehmed Küfrevi Efendi'dir ki, ~âziliye Tarikat~~ ~eyhi Zâhir Efendi'ye ba~l~ d~ r.
Mustafa Kemal Pa~a (Atatürk)'mn ~eyh Abdülbaki Efendi ile tan~~mas~~ ve dostlu~u, ~~ ~~ 6'da Bitlis'e te~riflerinde olmu~tur. Yine o s~ rada Kafkas Cebhesi II. Ordu Komutanl~~~ na ve daha sonra Kafkas Ordular~~ Grubu Komutanl~~~'na gelen ve Mustafa Kemal Pa~a'n~ n da komutan~~ bulunan Ahmed Izzet (Furgaç) Pa~a (sonra Sadrâzam) (1864-1937), Küfrevi Dergah~'na gelmi~~ ve Nak~~ bendi tarikatine girmi~tir.
Mustafa Kemal Pa~a ile komutan~~ Ahmed Izzet Pa~a aras~nda Bitlis'de ba~layan dostlu~un, son Osmanl~~ Hüld~ meti'nde vazife görürken Milli Mücadeleyi silah, cebhane ve haber ula~d~ rma suretiyle destekleyen vatansever komutan~ n davran~~~ nda ba~l~ca sebeb oldu~unu dü~ünmek isabetlidir.
Abdülhâlik Renda ve Kaz~ m Dirik'in Bitlis Valisi olarak çözüm yolu arad~ klar~~ direnme ve ayaklanma hareketlerinin sona erdirilmesinde, Mustafa Kemal Pa~a'n~n bu bölgede geni~~ ve büyük nüfuz sâhibi dostlar~ ndan, bu meyanda ~eyh Küfrevizade Abdülbaki Efendi'den sa~lad~~~~ destek ve yard~m, çok mühim bir rol oynam~~d~ r.
Y~llar sonra meydana ç~kan ve ilk kez fotokopileriyle taraf~ m~zdan yay~ nlanan bu tarihi belgeler, Atatürk'e âidiyeti bak~ m~ ndan ta~~d~~~~ büyük
de~er kadar, Milli Mücâdele târihimizi ayd~nlatmalar~~ ve gerçek, samimi din adamlar~m~z~n vatan~n dü~man istilâs~ndan kurtar~l~~~ndaki hizmetleri-ni ortaya koymas~~ bak~m~ndan da çok önemli bulunmaktad~r.
Atatürk'ün el-yaz~s~~ ile yaz~lm~~, (M. Kemâl) diye de imzas~n~~ ta~~yan bu dört mektub, tarih s~ras~~ ile aynen ~öyledir (Hayat Târih Mecmuas~, Aral~k 1973, Y~l: IX, Say~: 12 (108), SS. 22-24):
Haleb 2718133 (1917) Külred ~eyhi Abdülbâkt Efendi Hazretlerine
Muhterem Efendim
3-A~~ ustos-33 târihli mektubunuzu yirmiüç gün sonra Haleb'de ald~m. Matlabunuzun husiliünü arzu etti~ime elbette emniyet edersiniz. Mektubunuzu Istanbul'da iken alamam~~~ oldu~~ umdan müteessirim. Yâverim vâs~tasayla Sadrâzam Pa~a Hazretleri'ne gönderilen mektubunuzun daha o zaman takdim edilmi~~ oldu~unu mamâileyhden anlad~m. Her hâlde arzunuzun is' af edilece~ini ümid ile zât-~-âlflerine ve rüfekan~za takdim-i selâm ederim efendim.
Yedinci Ordu Kumandan~~ Mirlivâ
M. Kemâl Büyük Millet Meclisi
Kalem-i Mahsus Aded
HuAsidir Ankara
241 A~ustos 1336 Bitlis'de Külredzâde ~eyh Abdülbâki Efendi Hazretlerine
Efendim;
Bu mektubumu bu kerre Van Vilâyet-i aliyyesine tâyin edilen at4fetlu Kadri Beyefendi'ye tevdian gönderiyorum. Mtr-i mumâileyh ahvâl-i hâz~ra-i undimiye hakk~nda zdt-~-âtilerine taraf~mdan ma'lamâl vereceklerdir. Zât-~-âilleri gibi vatan-perver dinda~lar~m~z~n vatani ve fedâkârâne olan muâvenet ve hi zmetleriyle vatan~m~z~n ve Makam-~~ Hilâfetimizin tahlisine ma'tuf mesâi-i me~ruamizda er-geç nâil-i muvaffakiyat olaca~~m~z hakk~ndaki kat'i kanaat~m lâyetezelzeldir. An-karib ümmet-i Islâm~>enin Avrupal~~ müstevillerden tahlisi hususundaki muvaffa4yat haberlerini zdt-~-âlinize in~allah tebli~~ ederim. Ahvâl-i mahalliye hakk~nda beni s~k s~k tenvir ve
ötedenberi devam edegelen hi demâl-~~ vatan~y. ede ve bilhassa ahâlimizin ir~âd~~ hususunda kemâl-i azm-ü sebat ile devam buyurman~ z~~ rica eder gözlerini zden öperim efendim.
Büyük Millet Meclisi Reisi M. K emâl
A n ka ra 27121338 (1922) Külrevi ~eyhi Abdülbâkt Efendi Hazretlerine
O havâli ahvâl-i umiimiyesi hakk~ndaki i~'ârât~n~za ve bu babda tat bikini lüzumlu görece,~iniz tedâbir ve icraata clâir mütaldat ve leklifât~n~ za inti zar ediyorum. Devdm-~~ af~yetinizi temenni eylerim efendim.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi Ba~kumandan
M. K emâl Türkiye
Büyük Millet Meclisi Riyâseti Ba~~ Kilâbeti
Zab~t ve K avâni n Kalemi
Aded Ankara
4-3-338 (1922) Bi tlis' de Küfrevizâde ~eyh Baki Efendi'ye
Harb-~~ Umii~nt esnas~ndaki temas ve münâsebât~m~z~n hâs~l eyledi~i meveddet ile zdt-~~ dillerini daima tahattur etmekteyim.
Bütün milletin dü~man ve ecnebi le' sirât ve tazyi kat~ndan tahlisi içün bugün devam eden mesai meydn~nda zât-~~ dillerinin de mühim bir hissesi vard~ r. Hizmet-i vatan u~runda ihtiy. âr-~~ muhâceret ederek bizimle berâber karargâhda imrâr-~~ hayat eyleyen zât-~-âillerinin ~imdiye kadar oldu~u gibi bundan sonra da memleketin halâs ve te'min-i vahdeli ne mütevecci h mesâi de ayni hararel ve arzu ile devam eyleyece~~ ~üphesi zdir.
Mü~terek mesâi vataniyemizin muvaffakiyetine ~nâni' olmak ve memleketi müleferri k k~s~mlara ay~rarak hepimizi birbirimize dü~ürmek suretiyle millet ve memlekete felâket getirmek i steyen dü~manlar, ,ma'ldm oldu~u üzere ortaya bir Kürdistan meselesi ç~karm~~lard~.
Dü~manlar~n bu nam alt~nda parlak vai dlerle devam eden zehirli le~vi kat ile bâz~~ câhi l insanlar~~ i ~fal için bugün dahi çal~~makda olduklar~~ görülmektedir.
Nüfuzunuzun dri oldu~u m~ntakada, bütün memleketi mahvetmek maksad~yla vuku' bulan bu nevi' te~vikat ve te'sirât~~ ibtal ile saâdet-i memleket yolundaki hidemâta keremiyetle devam bu_yurulmas~n~~ rica ederim.
Buradan baz~~ arkara~lar da aym maksadla çal~~mak üzre o havâliye gönderi lmi~lerdir. Gözlerinizden öper ve muvaffakiyet temenni eylerim efendim.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi M. Kemâl
