JEOPOLİTİK VE TARİHLE İLİŞKİLERİ

Konferanslar:

JEOPOLITIK VE TARIHLE ILI~KILERI

Askerlerin yak~n ilgisine ra~men, jeopoliti~i askerli~e ait bir konu, bir bilim dal~~ olarak dü~ünmemek gerekir. Jeopoliti~in do~u~unu co~rafyac~lar, siyasi co~rafyac~lar haz~rlam~~, siyaset bilimcileri geli~tirmi~lerdir. Askeri stratejler ise jeopolitikten yararlanmay~~ dü~ünmü~~ ve yak~ndan ilgilenmeleri sonucu olarak geli~mesine katk~da bulunmu~lard~r.

Askerlerin veya genellikle stratejlerin jeopoliti~e ilgileri, askeri stratejinin arz politikas~n~~ kapsayacak kadar geni~lemesinden kaynaklan~r. Bugünün global stratejisi, dünya hâkimiyeti pe~inde olan ve buna kar~~~ savunan güçler aras~ndaki ili~kilere göre ~ekillenmi~tir. Dünya stratejisi veya global askeri strateji ise dünya politikas~n~n askeri güçlere ve askeri hedeflere dayal~~ bir alt hareket tarz~d~r. Dünya politikas~~ olmadan, bütün dünyay~~ kavrayan politika olmadan dünyay~~ kavrayan askeri strateji olamaz. Dünya politikas~ndan global askeri stratejiye ula~~l~r. Bu baba o~ul ili~kisi, askerleri jeopoliti~e yöneltmi~tir. Buna ra~men jeopolitik askerlerin sorumlulu~unda de~ildir. Çünkü jeopolitikte politikan~n bütün unsurlar~~ ve sorumluluk alanlar~~ vard~r. Jeopolitik ismindeki politika kelimesi de bu dedi~imizi do~rulamaktad~r. Askerler, jeopolitikten yararlanarak kendi stratejilerini belirlerler. Bunun için askerlerin de jeopolitik görü~e, jeopolitik bak~~~ aç~s~na sahip olmalar~~ gerekir.

Jeopoliti~e yenili~i sebebiyle veya ba~ka bir sebeple küçümseyerek bakmak yanl~~~ olur. Dünyan~n en büyük olaylar~ndan sonuncusu olan II. Dünya Harbi'nin olu~~ ~eklinde jeopolitik görü~lerin etkisi ve katk~s~~ san~ld~~~ndan büyük olmu~tur. Ayr~ca II. Dünya Harbi'nden sonra kurulan ittifaklarda, silah türlerine verilen önceliklerde ve politikalarda jeopolitik görü~lerin, jeopolitik çal~~malar~ n derin izlerini görürüz.

Jeopolitik görü~~ olmadan bugünün birçok büyük sorununun izah' da yetersiz kal~r. Ayr~ca, güvenlikle, politikayla, hatta planlama öncelikleriyle ilgili kararlarda, dü~üncenin bir disiplinden geçmesini ve bütünlük içerisinde ele al~nmas~n~~ sa~lamak için jeopolitik de~erlendirme gereklidir. Jeopoliti~in olu~turdu~u bilimsel zemin ve dü~ünce ortam~, birçok politikaya, hareket tarz~na yön vermi~tir. Ayr~ca, jeopolitik bir zaruretin sonucu olarak ortaya ç~km~~t~r.

Günümüzün birçok olay~na jeopolitik düzeyde ve geni~likte bakmak zorunlulu~u vard~r. Jeopoliti~in sahas~n~~ aç~klamaya yard~m edece~i için jeopolitik geni~likte bak~lmas~~ gereken birkaç olay~~ ba~lang~çta aç~klamak isterim. Jeopolitik geni~likte ele al~nmas~~ gereken di~er baz~~ olaylara da yeri geldikçe de~inece~im. örnek olarak, Avrupa Ekonomik Toplulu~u (AET), yaln~z ekonomik bir olay de~ildir. Bunun gibi, Avrupa Konseyi de yaln~z siyasi bir olay de~ildir. Bunlara veya benzeri olaylara jeopolitik aç~dan bakmak gerekir. AET'nin öngördü~ü ekonomik entegrasyonun (bütün-le~menin) siyasi, sosyal, hatta askeri sonuçlar~~ mutlaka olacakt~r. Bu olaylar co~rafi platforma dayal~~ ve jeopolitik büyüklüktedir.

NATO da jeopolitik bir olayd~r. Ancak askerli~in özelli~i gere~i, en-tegrasyona de~il, yak~n i~birli~ine imkân verir. Askerli~in karakteri, özelli~i gere~i dedim, bundan ~unu kastediyorum. Askeri bütünle~menin gerçekle~-mesi ancak ekonomik, sosyal ve siyasi entegrasyondan sonra mümkün olabilir. Bu sebeple, NATO'nun lojistik sorumlulu~u, ekonomik sorumlu-lu~u yoktur. Sonuç olarak, NATO jeopolitik temelli bir olayd~r. Ancak NATO'ya üye bir ülke istedi~i zaman ayr~labilir ve ayr~ld~~~~ zaman siyasi, ekonomik ve sosyal bütünle~me söz konusu olmad~~~~ için ayr~lman~n getirece~i sorunlar, temizlenmesi çok zor art~klar olmaz. AET'de ve Avrupa Konseyi'nde ise bütünle~menin (içinde erimenin) daha kal~c~~ sonuçlar~~ olacakt~r.

Avrupa birli~inin ekonomik temeli AET, siyasi temeli Avrupa Konseyi'dir. NATO ise Avrupa birli~ini ta~maktad~r. Bu sebeple, Avrupal~~ birtak~m ülkeler ayr~~ askeri te~kilâtlanmalar pe~indedir.

Olaylara bir bütün olarak bakmak zorunlulu~u, bizi jeopoliti~e, jeopolitik de~erlendirmelere götürür.

~üphesiz, bu konular çok geni~~ kapsaml~d~r. Sadece jeopoliti~in alan~na örnekler vermek için ba~l~klar~n~~ sundum. Bu konular kamu oyumuz taraf~ndan çok iyi bilinmemektedir. 196o'll y~llarda Paris'te Seine nehri k~y~s~ndaki i~porta kitapç~larm~n satt~~~~ kitaplar~n önemli bir k~sm~~ Ortak Pazar'a aitti. Türkiye'de Ortak Pazar'la ilgili 20 kitap zor bulunur. Bunlardan hiçbiri AET'yi co~rafi, siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri bütünlükte, k~saca jeopolitik geni~likte ele almam~~t~r. Jeopolitik her konuya daha geni~~ bak~lmas~m saklar, geni~~ ufukludur.

Dü~ünce hayat~ndaki yeniliklerde, genellikle kavram karga~as~~ ile kar~~la~mak kaç~n~lmaz oluyor. Yeni bir kavram, dü~ünce sistemi içerisinde yerini buluncaya kadar birtak~m kar~~~ kl~klara sebep olmaktad~r.

JEOPOLITIK 609 Jeopolitik, jeostrateji, stratejik co~rafya gibi terim ve kavramlar, politika, strateji ve özellikle siyasi co~rafya alanlar~nda dalgalanmalara sebep olmu~tur.

Jeopolitikle yeni, fakat yorucu bir dü~ünce hayat~~ ba~lam~~t~r. Bütün di~er ilgili bilim dallar~~ ve politika, strateji gibi hareket tarzlar~~ tespiti ile hareket tarzlar~~ seçimine dayanan ve uygulamalar~n ayd~nl~~a ç~kmas~~ için s~k~nt~l~~ bir dü~ünce sisteminden geçmesi gerekmektedir. Dü~ünce hayat~n~n uygun yata~~n~~ bulup geli~mesi için, bütün kavramlann kabul edilir anlamlanna kavu~turulmas~, ayn~~ anlay~~ta birle~ilmesi, ba~lant~larn~n belirtilmesi, hevenklendirilmesi zorunludur. ~üphesiz, jeopoliti~in tam olarak ayd~nl~~a kavu~mas~~ çok kolay olmayacakt~r. Ki~isel görü~lerden genel ve kabul edilebilir anlamlara kavu~mas~, yeti~ecek dü~ünürlerinin gücü ile orant~l~~ olarak zaman içerisinde gerçekle~ebilecektir. Çünkü jeopolitik henüz birçok ihtilâflann kayna~t~~~~ bir kavramd~r. Sevmeyenleri de sevenlerinden fazlad~r.

Jeopoliti~in ortaya ç~k~~~~ ve dii~iinürleri:

Jeopolitik kelimesini ilk önce Isveçli siyasi co~rafyac~~ Rudolf Kjellen ( ~~ 863-1922) kullanm~~t~r.

Jeopoliti~in kelime anlam~, "arz politikas~, dünya politikas~"d~r. Jeopolitik alan~nda birçok dü~ünür yeti~mi~tir. Her ülkeden birkaçm~~ hat~rlama için sayaca~~m. Alman Frederik Ratzel ( ~~ 844- ~~ go4),. ~ngiliz Sir Halford Mackinder (1861-1947), Frans~z Vidal da la Blache (1845-1918), ABD'li Alfred Thayer Mahan (1840-1914), Nicholas J. Spykman (1893-1943) gibi birçok siyasi co~rafyac~~ ve di~er dü~ünürlerin görü~leri, teoriyi ve uygulamay~~ yönlendirmi~tir.

Jeopoliti~in bu ve di~er dü~ünürler tarafindan yap~lan on bir tarif ve tarif de~erindeki aç~klamalar~n~ n ortak noktalar~~ incelendi~inde, hepsinin devlet, co~rafi faktörler ve politika kelimelerini tariflerinde kulland~~~~ görülüyor. Ayr~ld~klar~~ noktalar ise jeopoliti~in ne oldu~u konusudur. Jeopoliti~e bilim, sanat, planlama, uygulama gibi de~i~ik yerler verilmektedir.

verilmektedir.

Jeopolitikle ilgili birkaç önemli aç~klamay~, tarifi sunmak isterim. Jeopoliti~in ad babas~~ R. Kjellh:

"Co~rafi te~ekkül veya mekân içinde, ilmi olarak devletin tetkikidir. Devlet varl~~~n~n tabiat kanunlar~~ ve insanlar~n davran~~lar~~ aç~s~ndan tetkik ve k~ymetlendirilmesidir." diyor. C. Haushofer'e göre jeopolitik "Içinde ya~ad~~~~ co~rafi bölgenin ve tarihi geli~melerin etkisi alt~nda de~i~en

siyasi hayat ~eklinin (yani devletin) üzerinde ya~ad~~~~ yer ile münasebe-tidir". Ayn~~ dü~ünür "Yeryüzü münasebetlerinin siyasi geli~melerle olan ba~lant~s~m ilmi" olarak da aç~klamaktad~r.

Çe~itli devletlerin siyasi co~rafyaolan veya jeopolitikçileri, jeopoliti~e, kendi devletinin veya ba~l~~ oldu~u fikrin siyasi felsefesine uygun bir anlam ve kapsam vermeye çal~~m~~lard~r. Alman Haushofer'in kar~~s~nda Vidal de la Blache, Fransa'n~n politikas~na, Mahan ABD'nin politik amaçlar~na göre dü~ünce üretmi~lerdir. Bu duruma bakarak jeopoliti~i bir propaganda alan~~ olarak görmek yanl~~~ olur. Gerçekte her dü~ünür kendi milli, siyasi amaçlar~~ için jeopolitik unsurlar~n de~erlendirmesini yapm~~t~r. Jeopolitik ilmi bu de~erlendirmelerle ~ekillenmi~~ ve çok ~ey kazanm~~t~r. Jeopolitik çal~~malar~n siyasi fikirler taraf~ndan istismanm büyütmemek gerekir. Her yararlanma bir istismar de~ildir. Jeopolitik siyasi co~rafyadan politikaya geçi~in bilimi oldu~una göre bu bilimin kullan~c~lar~n~n politik davranmas~~ da tabildir.

Tarif ile aç~klamalar~n daima yetersiz kald~~~n~~ dü~ünmeme ra~men, baz~~ zorunluklar la 1971'de (Suat Ilhan, jeopolitikten Takti~e. Harp Akademisi yay~nlan, 1971) jeopoliti~in geli~en anlam~yla tarifini yapm~~t~m. Bu tarifi bugün de benirnsiyorum. Ancak baz~~ eklerle aç~klama ~ekline dönü~türmeyi tercih ediyorum. Büyük bir konu, tek bir tarifin kal~plar~~ içerisine s~k~~t~r~ld~~~nda daima eksikler kal~yor. Bu sebeple, aç~klamal~~ bir anlat~mda daha fazla yarar görürüm.

Jeopoliti~i, unsurlar~n' ve hudutlanm dikkate alarak ~öyle aç~klayabili-riz: Bir milletin, milletler toplulu~un (ittifaklar gibi) veya bölgenin, mevcut co~rafi platform üzerinde, de~i~meyen unsurlan (arz üzerindeki yer, co~rafi karakter, arazi...) ve de~i~en unsurlar~~ (sosyo-kültürel yap~, ekonomi politik ve askeri de~erler) dikkate alarak, güç de~erlendirmesi yapan, etkisi alt~nda kald~~~~ o günkü dünya güç merkezlerini, bölgedeki güçleri inceleyen, de~erlendiren, hedefleri ve hedeflere ula~ma ~art ve a~amalar~n~~ ara~t~ran, belirleyen bir bilimdir.

Jeopolitik, bugünkü ve gelecekteki güç ve hedef ili~kisini fiziki ve siyasi co~rafyay~~ esas alarak inceler.

Daha k~sa olarak, jeopolitik, bütün güç unsurlar~n~n co~rafi platform ve verilerle politikaya verdi~i yönü belirler.

Jeopolitik, co~rafyan~n bütün unsurlanyla aktifle~mesidir, aktif olarak de~erlendirmesidir diyebiliriz. Co~rafi platform üzerinde güç merkezlerini kar~~la~t~rmal~~ olarak de~erlendirir, politik seviyede güç ve hedef ili~kisi

JEOPOLITIK 611 kurar. Bir devletin güvenlik ve geli~me politikas~ n~n bilimsel zeminini olu~turur.

Bir k~s~m dü~ünürler, her yeni fikirde eski Yunan dü~üncesi ve dü~ünürlerine inme e~ilimindedirler. AET (ortak pazar) fikrini Eflatun'a ba~layanlar, modern jeopoliti~in ilk görü~lerinin de Eflatun'la ba~lad~~~n~~ söylerler. Eflatun'un "Toprak, bir zamanlar ahalinin geçinmesine kafi geliyordu. Fakat ~imdi gelmiyor, demek ~imdi kom~ular~m~zdan toprak almak mecburiyetindeyiz" sözünü co~rafyan~n politika üzerindeki etkisi olarak de~erlendirirler. Aristo (M.C~. 384-322) ve daha önce Herodotos (MÖ. 484-425) co~rafi ve fiziki yap~~ ile devlet varl~~~~ aras~ndaki ili~kilere temas etmi~lerdir.. Amasyal~~ dü~ünür Strabo (M.O. 63-M.S. 24) co~rafi ortamla milli güç ili~kisini incelemi~tir.

Siyasi co~rafya ile birlikte jeopoliti~in as~l geli~mesi ~~ 9. yüzy~l sonlar~ na ve 20. yüzy~l ba~lar~ na rastlar. Konunun ünlü dü~ünürleri bu dönemde yeti~mi~tir.

~~ 9. yüzy~l~ n ikinci yar~s~ nda siyasi co~rafya üzerindeki çal~~ malar jeopoliti~in olu~unu haz~rlam~~t~r.

II. Dünya Harbi'nden sonra baz~~ ülkelerde üniversitelerin siyasi bilimler bölümünde jeopolitik kürsüleri kurulmu~tur. Jeopoliti~in co~rafya-c~lar ve siyaset bilimcileri aras~ndaki benimsenme tart~~malar~~ devam et-mektedir.

Türkiye'de jeopolitik, II. Dünya Harbi'nden sonra Harp Akademileri-nin programlar~na, ba~lang~çta konferanslar, daha sonra ders olarak konmu~tur.

jeopoliti~in unsurlar~:

Jeopoliti~in ne olup ne olmad~~~ n~n daha iyi anla~~lmas~, hudutlar~~ hakk~ nda belirli görü~lere ula~~lmas~~ için unsurlar~n~n neler oldu~unda görü~~ birli~i gerekir. Jeopoliti~in unsurlar~~ da çok de~i~ik olarak de~erlendirilmektedir. Tart~~malara girmeden, on be~~ y~ld~r itiraz gelmeyen kendi kabul etti~im unsurlar~~ sunaca~~m. Aç~ klayaca~~m unsurlar~ n say~s~n~~ art~ rmak zordur. Kendi de~erlendirmenize göre azaltabilirsiniz. Ancak unutmamak gerekir, jeopolitik her yeni unsurla geni~ler, yeni sorumluluklar al~r. Buna kar~~l~k bir unsurun ç~kart~lmas~yla, eksiltilmesiyle jeopoliti~in alan~~ daral~r, sorumlulu~u azal~r.

Stratejinin üç unsuru vard~r: Mekân, kuvvet, zaman. Jeopoliti~in unsurlar~~ da genel olarak ayn~d~r. Ancak jeopolitik unsurlar~n de~i~en ve de~i~meyen olarak ayr~l~p ayr~nt~lar~na inmek gerekiyor.

De~i~meyen unsurlar~~ (stratejik unsurlardan mekân kar~~l~~~): Ülke veya bölgenin hudutlar~, arz üzerindeki yeri, i~gal etti~i alan, co~rafi bütünlük vb.

Co~rafi karakteri (ada, k~ta, kenar ve k~ta içi devleti olma durumu). De~i~en unsurlar (stratejik unsurlardan kuvvet kar~~l~~~ ):

Sosyo-kültürel de~erler. Ekonomik de~erler. Politik de~erler. —Askeri de~erler.

Zaman (stratejik unsurlarda da zaman): Bu unsurlar~n ayr~ nt~ lar~~ ayr~~ bir konudur.

"Devletlerin takip edecekleri politika kendi co~rafyalar~~ içinde sakl~d~r" sözü, de~i~meyen unsurlar~n yeri ve de~eri hakk~nda yeterli fikir verir. Muhtelif ülkelerde yönetim ~ekilleri büyük de~i~ikliklere u~rad~~~~ halde d~~~ politikalar~n~n de~i~memesi, co~rafya= de~i~memesi, co~rafya-n~n de~i~meyen unsurlar~co~rafya-n~n etkisiyledir. Örnek al~nacak her ülkede bu politika de~i~mezli~i az veya çok görülür.

De~i~meyen unsurlardan saha (alan), jeopolitikçilerin çok de~er verdi-~i, gerçekten de bu de~ere lay~ k bir unsurdur. Rusya'y~~ Napolyon kar~~s~nda

I. ve II. Dünya Harplerinde geni~~ saha kurtarm~~t~r. Sahay~~ büyüklü~ü, ekonomik ve askeri de~eri ve siyasi yap~s~yla dü~ünmelidir. Saha co~rafi bü-tünlü~e sahip olmas~~ halinde daha fazla de~er kazan~r. Jeopolitik görü~le saha kuvvettir. Co~rafi bütünlü~e sahip olan saha daha büyük güçtür.

De~i~en unsurlar (stratejideki kar~~l~~~~ olan kuvvet) bir bütündür. Ekonomik, sosyal, politik, askeri güçlerden zaman zaman önceli~i alanlar görülür veya baz~~ dü~ünürler birisine öncelik vermi~lerdir. örnek olarak co~rafyac~~ Prof. Siegfried Pasange ( 867- ~~ 958): "Ekonomik, sosyal ve politik faaliyete ancak kültürü yüksek olan milletler kavu~abilir" der. Gücün ana unsuru nedir, önceli~i olan güç hangisidir? Istisnas~z hepsi önemlidir. Yaln~z bir gücü, jeopoliti~in bir unsurunu dikkate alan görü~, doktrin ve uygulamalar ba~ar~l~~ olamam~~t~r. Zaman içinde her gücün ahenkli ~ekilde de~erlendirilmesi, geli~tirilmesi ve kullan~lmas~~ gerekir. Milletlerin güçlerinin nereden geldi~inin ara~t~r~lmas~~ ise toplu bir jeopolitik de~erlendirmeden geçer. Ekonomideki geli~menin sosyal hayata etkisi, her ikisinin askeri güce etkisi ve tek tek veya ayr~~ ayr~~ politikaya yans~mas~~ önemli bir inceleme, ara~t~rma konusudur, co~rafyaya dayal~~ jeopolitik bak~~la sonuca ula~~labilir.

JEOPOL~TIK 613

Siyasi Co~rafya ve Jeopolitik.

Siyasi co~rafya ile jeopoliti~in ortak ve ayr~lma noktalar~~ bugün de çok belirgin de~ildir.

Özellikle Carl Haushofer * tarafindan kurulan jeopolitik enstitüsünün faaliyetleri, yay~nlar~~ ve Hitler'in politikas~na muhtemel etkileri jeopoliti~i biraz sevimsizle~tirmi~tir. Haushofer'e jeopoliti~in Makyaveli diyenler de vard~ r.

Co~rafi yap~lar~n ve co~rafi unsurlar~n siyasi faaliyet ve kararlardaki etkisi kesindir. Ülkelerin yeryüzündeki yerleri, siyasi hudutlar~, fiziki özellikleri, geni~li~i (alan), iklimi, kaynaklar~, politikalar~n~~ ~ekillendirmek-te ve farkl~la~t~rmaktad~r. Bu unsurlarla birlik~ekillendirmek-te sosyo-kültürel, ekonomik, askeri unsurlar ülkelerin gücünü olu~turmakta, politikaya yön vermekte, uluslararas~~ ili~kileri belirlemekte, gelece~e yönelik de~erlendirmeler yap~labilmekte ve politikalar olu~turulmaktad~r. Bu durum, ülkelerin güç hedef ili~kilerini, d~~, iç de~erlendirmelerle güçleri kullanarak hedefe ula~ma yolunu belirleyen i~lemdir, siyasi co~rafyan~ n d~~~ndad~r ve politika tespitidir. Politika bir hareket tarz~~ seçimi olarak siyasi co~rafyan~n bütün verilerinden faydalan~r, fakat siyasi co~rafyan~n d~~~nda bir olayd~r. Jeopolitik ise siyasi co~rafyadan hareketle di~er unsurlar~~ da

de~erlendire-rek politikaya ula~~r. Sadece bir durum tespiti de~ildir.

Jeopolitik, gelece~e ait hükümler ç~karmak durumundad~r. Jeopoliti~in amac~ na ula~mas~~ için co~rafyadan ba~ka di~er bilimlerden de faydalanmas~~ gerekir.

Gelece~e ait sonuçlar ç~kar~labilmesi için, güçlerin halihaz~r ve potansiyel de~erlerinin incelenmesi, kar~~l~kl~~ güç k~yaslamalar~n~ n yap~lmas~~ ve bunlar~n co~rafi emrivakiler aç~s~ ndan de~erlendirilmesi gerekir. Bütün bunlar~~ siyasi co~rafyada görmüyoruz.

Siyasi co~rafya ile jeopoliti~i birbiri içerisinde inceleme e~ilimi, jeopoliti~in siyasi co~rafyac~lar taraf~ndan ortaya konmas~~ ve siyasi co~rafyan~n özellikle uygulanmaya yönelik yeri ve de~erlendirmelerde yetersiz kalmas~~ sebebinden kaynaklanmaktad~r. Ratzel, siyasi co~rafyaya ekonomi, sosyoloji, siyasi bilimler, kültür ve medeniyet tarihleri, toprak ve mekân fikirlerini de ekleyerek siyasi co~rafya d~~~na ç~km~~ t~ r. Devlet ile toprak aras~ndaki ili~kileri ara~t~ran Ratzel, "Siyasi co~rafya cans~z ve sade * (1924-1944 y~llar~~ aras~nda C. Haushofer, Dr. E. Obst, Dr. H. Lautensacu, Dr. F. Terner, "Zeitscl~rift Für Geopolitik" adl~~ dergiyi yarmlad~lar. Geni~~ bilgi için bk. Der Grosse Brockhaus, Wiesbaden, 1954: "Geographie" eserde)

kalm~~t~r" der. 20. yüzy~l~n ba~lar~ndan itibaren siyasi co~rafya= muhteva

ve metotlannda de~i~iklikler olmaya ba~lam~~t~r.

~nsanlar, üzerinde ya~ad~klar~~ topraktan etkilenmi~ler ve etkilenmeye devam edeceklerdir. Co~rafi unsurlar da politikay~, ekonomiyi ve te~kilâtlanmay~~ etkilemeye devam edeceklerdir.

Jeopolitik, co~rafyan~n sadece siyasi co~rafya bölümünden de~il, fiziki co~rafya, biyolojik co~rafya, be~eri co~rafyadan yararlan~r, zaman unsurunu kullan~r, gelece~e ait hükümler ç~kar~r.

Jeopoliti~in do~u~unu haz~rlay~c~~ sebepler özet olarak toplumlann olu~~ ve geli~meleri üzerinde etkinli~i olan yeni unsurlar te~hisi, mevcut bilimlerin baz~~ co~rafi ve siyasi olu~~ ve olaylar~n aç~klanmas~nda, yön verilmesinde yetersiz kal~p, geli~en ula~t~rma ve muhaberenin co~rafyada saha unsurunu küçültmesi, toplumlar ve k~talararas~~ ili~kilerin artmas~, dünya hakimiyet imkanlann~n belirmesi ve baz~~ devletlerin bu amaca götürücü haz~rl~k ve çal~~malar yapmas~, tarih ile co~rafya ve siyasi bilimlerin aras~ndaki Ili~kilerin ve etkilerinin aç~kl~~a kavu~turulmas~~ gereklili~inin duyulmas~~ ve sonuç olarak, özellikle güvenlik ve gelece~e yönelik politika sorunlar~n~~ aç~klamak, de~erlendirmek ihtiyac~ndan kaynaklanm~~t~r.

Prof. Etzel Pearcy, bütün devlet adamlar~n~~ jeopolitikçi sayar. Politikac~lar~n jeopolitik temel bilgiye sahip olmas~~ ve bunun uygulanmaya intikalini gerçekle~tirebilmesi kaç~n~lmazd~r. Jeopoliti~in bilimsel zeminini ise co~rafyac~lar, özellikle siyasi co~rafyac~lar, jeopolitikçiler haz~rlayacak-t~r.

Jeopolitik Teorileri:

Jeopoliti~in ilgi alan~n~n, uygulamadaki etkisinin, bugüne kadarki geli~melerin anla~~lmas~~ ve dü~ünürlefin tan~nmas~~ için teori niteli~indeki görü~lerin bilinmesi gereklidir.

Jeopolitik alan~nda, birçok olay~~ aç~klama amac~na yönelik kurallar ve yasalar, sistemli bir ~ekilde düzenlenerek teofiler ortaya konmu~tur.

Önce çok k~sa olarak, teori olarak kabul gören baz~~ görü~lere de~inece~im. Daha sonra bir de~erlendirmesini sunaca~~m.

~lk jeopolitik teori "kara hakimiyeti teorisi" ad~~ ile an~l~r ve ~ngiliz Mackinder taraf~ndan ortaya konmu~tur.

Sir Halford Mackinder ( ~~ 861-19 ~~ 7) ~~ 9o4'te "Tarihin Co~rafi Esaslar~" adl~~ eserini yarmlam~~, teonyle ilgili görü~ünü 1918 y~l~nda aç~klam~~t~r. Mackinder, Asya, Avrupa, Afrika bütününü Dünya adas~~ olarak adland~nr. Bat~da Volga, do~uda Sibirya, güneyde Himalayalar, kuzeyde Buz Denizi

JEOPOLITIK 615

aras~ndaki bölgeyi "Heartland" (kalpgâh) olarak kabul etmi~, daha sonra da Avrupa Rusyas~'n~n tamam~n~~ Heartland içine dahil etmi~tir. Kara hâkimiyet teorisi "Heartlanda kim hükmederse, Dünya adas~na da o hâkim olur. Dünya adas~na kim hükmediyorsa, Dünyaya da o hâkim olabilir" ~eklinde özetlenebilir.

Mackinder, Heartland çevresinde bir iç kenar ay (Almanya, Avusturya, Balkanlar, Türkiye, Hindistan ve Çin) ile d~~~ kenar ay bulundu~u görü~ündedir (D~~~ kenar ay Ingiltere, Avustralya, Japonya, ABD).

Mackinder ve görü~leri en fazla Alman jeopolitikçileri taraf~ndan benimsenmi~~ ve uygulanan politikalarda etkili olmu~tur.

Deniz Hâkimiyeti Teorisi:

Teori, ABDli Amiral Alferd Mahan'~nd~r ( 84o- ~~ 914).

Amiral Mahan, deniz hâkimiyetinin, dünya hakimiyetinin anahtar~~ oldu~u görü~ündedir. "Deniz kuvvetlerinin tarihe etkisi" adl~~ kitab~~ ABD, Ingiltere, Almanya, Rusya ve Japonya'n~n politikalar~ nda etkili olmu~tur.

Kenar Ku~ak Teorisi:

Teori, ABD% Nicholas J. Spykman'~nd~r (1893-1943). Spykman, Dünya adas~na hâkimiyeti merkez bölgesini çeviren, kaynak ve imkanlar~~ daha geni~~ ku~a~a hakimiyet ile mümkün görür. Bu d~~~ ku~ak; Avrupa, Türkiye, ~rak, Iran, Pakistan, Afganistan, Hindistan, Çin, Kore ve Do~u Sibirya'd~r.

II. Dünya Harbi sonras~nda kurulan NATO-CENTO ve SEATO anla~malar~nda bu görü~ün etkileri görülür.

Kenar ku~ak teorisi bu görü~le dü~ünüldü~ü zaman Kore, Vietnam, Afganistan, Kamboçya harpleri daha iyi anla~~labilir. Mackinder'in Kara Hâkimiyeti Teorisi ile ayn~~ co~rafi de~erlendirmeyi kullan~r. Birisi merkezden d~~a, di~eri d~~tan merkeze geli~meyi mümkün görür. Spykman di~er co~rafi faktörleri de önemle dikkate alm~~t~r.

Hava Hâkimiyeti Teorisi:

Teori, özellikle ABD'Ii birçok havac~~ taraf~ndan ortaya konmu~tur. Alb. Hausy Scitaklian'~n yay~nlar~~ vard~r. Bütün teorilerin gerçekle~mesinin hava hâkimiyeti ile mümkün olabilece~ini savunmu~lard~ r.

Teorilerin De~erleri ve Bugünkü Yeri:

Bu teorilerin jeopolitik olaylar~~ aç~ klamada yeterli olup olmad~~~~ tart~~~lmal~d~r. Tart~~~labilecek bir di~er husus da, kurallar ve yasalar~ n bu

teorilerle sistemli bir düzene kavu~up kavu~mad~~~d~r. Bu noktalarda tereddütler giderilmelidir.

Mevcut jeopolitik teorileri iki ba~l~k alt~nda toplayabiliriz:

. Fiziki co~rafyaya dayal~~ teoriler: Kara hâkimiyeti teorisi, kenar ku~ak teorisi.

2. Kuvvete dayal~~ teoriler: Deniz hâkimiyeti teorisi, hava hâkimiyeti teorisi.

Gerçekte bütün görü~ler, Mackinder'in co~rafi bölümünü bir ölçüde de olsa benimsiyorlar.Aralar~ndaki farkl~l~k ba~lang~çtaki hâkimiyet noktas~na veya kuvvete verilen önceliktedir.

Jeopolitik, co~rafi temele dayal~~ bir bilim dal~~ oldu~una göre, her zaman de~er de~i~ikli~i gösteren kuvvetler, jeopolitik teorilere esas te~kil etmemelidir. Kuvvetler, s~n~flar, silâhlar güçlerin olu~unda bir unsurdur ve de~erleri di~er güçlere ba~l~d~r. Deniz gücü, kara gücü olmayan bir hava gücünü, ekonomik güç olmadan hiçbirisini dü~ünmek mümkün de~ildir.

Henüz genç ve geli~mekte olan bir bilim dal~~ olan jeopoliti~i, jeopoliti~in kendi unsurlar~na de~il, jeopoliti~in bir unsuru olan gücün unsurlar~na dayand~rmak güçlerdeki, teknikteki her de~i~iklikte teorileri de de~i~tirmek zorunlulu~u getirir. Karas~, denizi ve havas~~ ile co~rafya bir bütündür. Co~rafyamn bir bölümünü kullanan kuvvetlerin, silâhlann jeopoliti~in, arz politikas~n~ n as~l etkeni olarak kabul edilmemesi gerekir.

Uzay çal~~malar~~ da yeni kavramlar getirebilir. Uzay jeopoliti~i henüz kullan~lmam~~, fakat gündeme gelmesi mümkün bir kavramd~r. Jeopolitik dünya ile ilgili politikay~~ verir. Uzay politikas~~ veya uzay jeopoliti~i, ayr~~ bir konu olacakt~r. Görünebilen gelecekte dünya men~e ve mebde olma durumunu yitirmeyecek ve de~erini muhafaza edecektir.

Teorilerin Uygulanmas~:

Jeopolitik teorilerin hangi gerekçelerle ileri sürüldü~ü, ne kadar ve nas~l uyguland~~~, teorilerin gerçerlili~i hakk~nda da fikir verebilir.

Teoriler II. Dünya Harbi içinde ve II. Dünya Harbi'nden sonra uygulanm~~~ ve politikalar~~ etkilemi~tir.

Alman F. Ratzel ve Frans~z V. de la Blache'~n, Alsace-Lorraine'in Fransa veya Almanya'ya ba~l~l~~~~ konusunu jeopolitik aç~dan de~erlen-dirmeye çal~~malar~n~~ tipik bir istismar sayabiliriz.

I. ve II. Dünya Harpleri, Paris-Berlin-Var~ova-Moskova ana mihve-rinde cereyan etmi~tir. Bu mihver kara hâkimiyeti teorisinin genel harekât mihveridir.

JEOPOLITIK 617

Sömürgeler edinmek amac~~ ile I. Dünya Harbi'ni ba~latan Almanya, II. Dünya Harbi'nde bin y~ll~k istikbali garanti edecek dünya hâkimiyetini amaç edinmi~tir. Dünya hâkimiyeti söz konusu olunca jeopolitik teoriler daha fazla önem kazamrlar. Nitekim Alman jeopolitikçileri Haushofer ve Rosenberg, kara hâkimiyeti teorisinin büyük ölçüde etkisinde kalm~~lard~r. Her iki dü~ünür aras~ndaki görü~~ fark~, önce do~uya veya önce bat~ya yönelme noktas~ndad~r. Almanya'n~n uygulamas~~ ise yaln~z Berlin-Moskova ana mihveri üzerinde harekât yapmak yerine, Afrika ve Balkan harekat~~ ile ayn~~ zamanda kenar ku~a~a yönelmek ~eklinde olmu~tur. Hitler, ana mihver üzerindeki harekâttan ay~rd~~~~ gücü kenar ku~a~a tahsis etmi~tir. Jeopolitik çal~~malarda teori ilkelerinin benimsenmesine kar~~l~k, uygulamada farkl~~ yol izlenmi~tir. Farkl~~ uygulaman~n o günün ~artlar~na dayal~~ kuvvetli sebepleri olabilir. Fakat jeopolitik teorileri aç~s~ndan karma uygulama görünümü vard~r. Bu, jeopolitik bir hata, jeopolitik yan~lg~d~r. Bunun bir hata oldu~unu Hitler de kabul etmi~~ ve "Moskova'y~~ Mussolini kurtard~" demi~tir. Almanya böyle bir hata yapmasayd~, harbi kazanabilir miydi? Bu sorunun cevab~~ büyük ihtimalle "hay~r" olacakt~r.

Almanya, harbin ba~~nda büyük muharebe gücü üstünlü~üne sahipti. Üstünlü~ü askeri güç üzerindeydi. Di~er bütün jeopolitik unsurlar Almanya'n~n aleyhinedir. Japonya'n~n ABD ile ba~latt~~~~ mücadelede de jeopolitik unsurlar dikkate al~nmam~~t~r.

Almanya'n~n co~rafi yap~~ (alan, iklim, arz üzerindeki yer, hudutlar), ekonomik güç, sosyal güç ve politik güç aç~s~ndan müttefiklere bir üstünlü~ü yoktur. Harp bir noktadan itibaren nefes ve takat meselesi olmu~tur. Müttefiklerin ekonomik, sosyal, politik potansiyel güçleri harekete geçmi~~ ve zaman potansiyel güçler yarar~na çal~~arak de~erlenmeye ba~lam~~t~r. Jeopolitik unsurlar bir bütündür. Yaln~z bir güç, örnek olarak askeri güç

büyük ve uzun süreli mücadelede yeterli görülmemelidir.

II. Dünya Harbi'nden önce Almanya'da bütün jeopolitik unsurlar~~ dikkate alan bir inceleme ve de~erlendirme yap~lmad~~~~ için, büyük askeri ba~ar~lar, jeopolitik de~erlendirmeye dayand~nlm~~~ olan politikan~n hata-lar~n~~ kapatamam~~t~r.

Görüldü~ü gibi, jeopolitik veriler ve emrivakiler politikalara ve dünya politik yap~s~na yön vermektedir.

Güç Merkezleri incelemesi:

Co~rafyaya dayal~~ teorilerle, teorilerin aç~klandi~~~ zaman~n dünya güç merkezlerine göre arz politikas~n~n esaslar~~ ortaya konmaya çal~~~lm~~t~r. Dünyan~n en önemli merkezi belirtilmi~, bunun d~~~nda iç ku~ak ve d~~~ ku~ak

aylar~n varl~~~~ kabul edilmi~, buralardan Avrupa-Asya-Afrika k~ talar~n~n bulundu~u Dünya adas~na ula~~labilece~i de~erlendirilmi~tir. Kara hâki-miyeti teorisi kalpgâh~, kenar ku~ak teorisi d~~~ ku~aktaki co~rafyay~~ önemli görmü~tür. Teoriler bunlara önemli güçte bir ülkenin hâkim olmas~~ varsay~m~ na dayan~r. Bu bölgelere hâkim olan güç yetersizse veya dünyan~n ba~ka bir bölgesinde önemli bir güç te~ekkül etmi~se, teori geçersizle~ir.

Güç merkezleri yer ve el de~i~tirebilmektedir. Tarih çe~itli devirlerinde, önemli güç merkezleri Asya'da, Avrupa'da veya Orta Do~u'da te~ekkül etmi~tir. Güç merkezleri yer ve el de~i~tirdi~i zaman teorilerin geçerlilikleri zay~fl~yorsa, hâkim unsuru güç merkezleri olarak kabul etmek gerekmekte-dir. örnek olarak, mevcut teoriler ABD'yi dikkate almam~~t~r. ABD'yi dikkate almayan bir arz politikas~~ teorisinin günün ~artlan ile ba~da~mad~~~n~~ kabul etmek gerekir. Görülüyor ki güç merkezleri yer ve el de~i~tirdi~i zaman teorilerin geçerlili~i zay~flamaktad~r.

Teoriler dünyaya hâkim olma esas~na dayand~r~lm~~t~r. Gerçekte dünya hâkimiyeti fikrinin ne ölçüde geçerli oldu~u tart~~~labilir. Dünya hâkimiyeti fikri kaybolsa dahi ülkeler aras~nda hangi konuda ve hangi seviyede olursa olsun bir mücadele, hatta ili~ki var oldukça jeopolitik gündemde olacakt~r.

Her ülke kendi durumunu iki seviyeli jeopolitik de~erlendirmeye tabi tutmal~d~ r. Birincisi, dünya güç merkezlerine veya geçerli jeopolitik teorilere göre global seviyede, ikincisi ülkenin bulundu~u bölgedeki bölge devletlerini kapsayacak seviyede olmal~d~r.

Politikan~n güçleri kullanma i~leminden önce güçleri geli~tirme sorumlulu~u vard~r. Güçlerin geli~tirilmesi ve bu geli~mede öncelik tespiti de jeopolitik görü~le ele al~nmal~d~r.

Güç merkezlerinin te~ekkülündeki etkenlerin belirlenmesinde farkl~~ görü~ler olabilir. Güç merkezlerinin olu~unda co~rafya, co~rafyan~n sahip oldu~u stratejik kaynak ve insan daima dikkate al~ nmas~~ gereken etkili unsurlar olarak dü~ünülmelidir. Vas~fl~~ insan ve stratejik kayna~a co~rafya yön ve ~ekil veren platformu olu~turur.

jeopolitik-Tarih

Devlet canl~~ ve hayat~~ olan bir varl~kt~r. ~nsanlar kurduklar~~ devletlere kendi özelliklerini vermeye ve kendilerine benzetmeye çal~~m~~lard~r. Büyük ölçüde benzetmi~lerdir de. ~ nsandaki özellikler, devlette müesseseler (ku-rumlar) ~eklinde görülür. Böylece devlet, milletin te~kilâtlanm~~~ hukuki varl~~~~ olmu~tur. Bu geli~me bir tarih içerisinde, zaman süreci içerisinde co~rafya= da katk~s~~ ile gerçekle~mi~tir.

JEOPOLITIK 619

Co~rafya-tarih ili~kilerinin aç~klanmas~, tarihe jeopolitik bak~~la geni~lik kazan~r. Bu ili~kinin belirlenebilmesi jeopoliti~in gereklili~ini ortaya koydu~u kadar jeopoliti~i ayd~nl~~a kavu~turan bir yöntem olarak da de~erli olacakt~r.

Jeopolitik-tarih ili~kisi iki ana ba~l~k alt~nda toplanabilir.

Birincisi, tarihin jeopolitik unsurlar dikkate al~narak incelenmesi ve yorumlanmas~, ikincisi, günümüzün jeopolitik yap~s~nda tarihin etkilerinin incelenmesidir.

Tarihin jeopolitik unsurlarla incelenmesi, co~rafi platformda politika-lar ak~~~~ dikkate al~narak yap~labilir.

Jeopolitik unsurlar tarihi olaylarda birer etkendir. Olaylar, jeopolitik unsurlara dayal~~ olarak te~ekkül eden güç merkezlerine göre geli~mi~tir. Her olay~n cereyan etti~i tarih kesiti o dönemdeki genel ve özellikle bölge güç merkezlerinin incelenmesi ile de~erlendirilebilir. Örnek olarak Türk Kurtulu~~ Hareketini incelerken dünya güç merkezlerini ve bölge ülkelerinin durumlar~n~~ dikkate almak zorunlulu~u vard~r. Türk Kurtulu~~ Hareketinin gerçekle~tirildi~i ~artlardaki zorluklar bu olay~n büyüklü~ünün bir parças~d~r. Bir di~er örnek olarak Selçuklular~~ dü~ünelim. Co~rafya dikkate al~ nmadan, Bizans ve di~er bölge güçleri incelemeden, Asya medeniyetleri, Türk töresi, Islam medeniyeti ve bu medeniyetlerin ürünü olan ak~nc~~ alt~n insanlar tan~nmadan, bilinmeden Selçuklu tarihi gerçek yüzü ile ortaya konamaz. Tarihe jeopolitik bak~~~ böyle bir geni~likle mümkündür.

Bugünkü teoriler tarihi olaylar~~ aç~klamakta ölçü olamazlar. XX. yüzy~la kadar olan mücadeleler bugünkü teorilere uygun olarak geli~memi~tir. Bu tarihlerde kara hâkimiyeti, kenar ku~ak, hava hâkimiye-ti teorileri geçerli de~ildir. Türklerin, Mackinder'in kalpgâh~na yak~n l~âkimiyet dönemleri olmu~tur. Ancak bu durum dünya hâkimiyeti için yeterli olamam~~t~r. Bölge güç merkezleri dikkate al~narak yap~lacak de~erlendirmeler ise tarih içinde de geçerlidir.

Co~rafi durum tarihi olu~u etkilemektedir. Ingiltere tarihi ada co~rafyas~~ ile ba~lant~l~d~r. Ingiliz tarihindeki olaylar jeopolitik do~madan da ada devlet karakterine uygun davran~~lar olarak görünür. Burada da jeopolitik unsurlar~n tarihi olu~~ üzerinde etkisi söz konusudur. A. Toynbee, Ingiltere için "ikinci bir dünya" der.

Bugünkü jeopolitik durumun de~erlendirilmesi yap~l~rken, incelenecek her jeopolitik unsurun, bütünü ile geçmi~~ de~erlerin tarihi geli~imi dikkate al~nacakt~r.

Tarihi bir inceleme jeopoliti~e zaman derinli~i kazand~r~r ve sebeplere yakla~t~ r~r. Ayr~ca, tarih insanda ve millette mekan duygusu yarat~r. Bir toprak kayb~ndan sonra mekan duygusu siyasi bir fikir olarak i~lenmekte ve tarihi hak isteklerinin do~mas~ na sebep olmaktad~ r. Tarihi hak istekleri co~rafi bütünlü~ü de sa~layacak yap~da ise tarihi hak co~rafi hakla desteklenmektedir. Alsace-Lorraine'de tarihi hak ve co~rafi hak beraber tart~~~lm~~t~r. Deniz sahalar~~ taksiminde co~rafi hak egemen olmaktad~r. K~br~s'ta milli tarihi hakk~m~z kadar co~rafi yap~n~n do~urdu~u bir co~rafi hak da söz konusu olmu~tur.

Tarihin jeopolitik verilerle incelenmesi ve bugünkü jeopolitik yap~da jeopolitik unsurlann de~erinin ara~t~r~lmas~, tarihi ve jeopoliti~i birbirine yakla~t~rmakta, kar~~l~kl~~ yard~mla~ma söz konusu olmaktad~r. Toynbee'nin bir ba~ka sözü, bu konuya elle tutulur aç~kl~k getirebilir. Toynbee "Tarihi güçler atom bombas~ndan daha patlay~c~~ olabilirler" der.

Türk Tarihinde Co~rafi Bütünlü~ün Etkisi:

Türk tarihinin jeopolitik verilerle, unsurlarla de~erlendirilmesi ayr~~ ve geni~~ bir konudur. Türk tarihinde co~rafi bütünlü~ün etkisinden k~saca bahsederek, tarihe jeopolitik bak~~la ilgili bir örnek vermek istiyorum. Tekrar etmeliyim ki, bütün Türk tarihinin jeopolitik incelemesi müstakil, zor ve çileli bir konudur.

Hunlardan, hatta Hunlardan önceki tarihlerden itibaren Türk tarihi co~rafi kaderin çizdi~i bir ak~~~ gösterir. Milletlerin kaderini alt~~ ile, üstü ile tayin eden co~rafi emrivaki Türk milletinin de dününde, bugününde en önemli etken olmu~tur. Orta Asya'da te~ekkül eden Türk güç merkezlerinin büyük bir co~rafi kadersizli~i vard~r. Türkler Asya co~rafyas~nda hiçbir zaman tam bir co~rafi bütünlü~e ula~amam~~lar, bütün hudutlar~n~~ deniz ve büyük engebeler gibi do~al savunma unsurlar~na dayand~ramam~~lard~r. Sonuçta, do~al korunmas~~ olmayan hudutlar~n~n çevresindeki birden fazla güçle, birden fazla cephede mücadele etmek mecburiyeti olan bir iç devlet olarak kalm~~lard~r. Kuvvetli do~al s~n~rlara dayanmayan bu k~ta içi devletlerinin kom~ular~~ ile daima sorunlar~~ olmu~tur. Güvenlik ihtiyac~~ askeri unsurun öncelik kazanmas~na ve di~er unsurlar aleyhine geli~mesine sebep olmu~tur. Ancak askeri unsurun gere~i ve ana kayna~~~ olan vas~fl~~ insan, Türk tarihinin ve di~er bütün büyüklüklerimizin de sebebidir.

Orta Asya Türk devletlerinin mücadele içinde bulundu~u Çin, daha fazla co~rafi bütünlü~e sahipti. Mo~ollann da Çinlilere nazaran daha az, fakat Türklere nazaran daha fazla co~rafi bütünlük imkânlan olmu~tur. Her iki millet de "kenar devlet" olabilmi~ler ve bundan yararlanm~~lard~r.

JEOPOLITIK 621 Türklerin büyük göçIeri, devaml~~ dalgalanma içinde bulunu~lan bir ölçüde güvenle ya~anacak bir siyasi bütünlük aray~~~d~r ve jeopolitik bir olayd~r.

Türklerin bütün güçlüklere ra~men k~smen co~rafi bütünlü~ü sa~layan Ural Da~lar~na, Hazar Denizine, Altay Da~lar~na, okyanuslara dayal~~ devletler kurduklar~~ zaman, ula~t~rma yetersizli~i hâkimiyetin devaml~l~~~n~~ önlüyordu. Türklerin o günkü ~artlarda bu büyüklükte devletler kurabilmi~~ olmalar~~ birinci öncelikle at, ikinci öncelikle demire hâkimiyetleriyle mümkün olabilmi~ti. At, ula~t~rma sorununun çözümünde gücü oran~nda etkiliydi ve saha unsurunu at de~erlendiriyordu. Türk tarihinde at, sahamn bütünleyicisidir. Türk tarihinde at, vas~fl~~ insan~m~zdan sonraki, ikinci mübarek varl~kt~r.

Türk gücü en sa~lam co~rafi bütünlü~e Anadolu'ya geldikten sonra kavu~mu~tur. En sa~lam, fakat tam co~rafi bütünlük de~il. Bu tür co~rafyalarda ya~ayan milletlerin varl~klar~n~~ muhafaza etmeleri için her zaman ve her alanda güçlü olmaktan ba~ka çareleri yoktur.

Günümüzde jeopolitik emrivakiler:

Jeopoliti~in de~i~meyen unsurlar~~ olan, dünya üzerindeki yer, co~rafi karakter (ada, k~ta, kenar, k~ta içi devlet olma), arazi, co~rafi bütünlük, saha jeopolitik emrivakileri, jeopolitik kaderleri olu~turur. Türkler bu kaderle bo~u~mu~lar, bu kaderin kötü yönlerini yenerek yücelebilmi~lerdir. Yücelmeyi sa~layan as~l unsur insand~r. insan~~ vas~fl~~ k~lan ise jeopoliti~in de~i~en unsurlan, sosyo-kültürel de~erler, ekonomik de~erler, politik de~erler ve askeri de~erlerdir.

Görüldü~ü gibi, jeopoliti~in de~i~meyen, co~rafi özellildere dayanan unsurlar~~ ile milleti olu~turan insan unsurunu vas~fl~~ k~lan unsurlar~~ birlikte bir anlam ta~~rlar. Her iki unsur, etki ve katk~lar~~ dikkate al~narak birlikte de~erlendirilmelidir.

Jeopolitikten geçmi~teki olaylar~n de~erlendirilmesinde, ayd~nlat~lma-s~nda yararlan~labilir. Geçmi~teki olaylar~n sebeplerini ara~tmrken co~rafi kaç~mlmazl~klan, zorlamalan mü~ahede etmek mümkündür. Türk tarihindeki co~rafi bütünlük aray~~~~ bir örnek olarak verilmi~tir.

Jeopoliti~in günümüzün olaylar~n~n, politikalanmn olu~mas~nda dik-kate al~nmas~~ gereken yönü, ~üphesiz, daha büyük önem ta~~r. Bütün ülkeler, uluslararas~~ bütün anla~malar jeopoliti~i ilgilendirir. Sadece jeopoliti~in alan ve düzeyini aç~klamak için birkaç örne~i ba~l~klar~yla verece~im. Verece~im örnek konulara jeopolitik unsurlar dikkate al~narak

ve unsurlar~n birbirine etki ve katk~lar~yla yap~lacak de~erlendirmelerle, yer yer yorumlarla e~ilmek gerekir.

Ana ba~l~klar~yla jeopolitik seviyede dü~ünülmesi gereken günümüz konular~ndan birkaç~~ ~unlard~r:

Jeopolitik teoriler ve jeopolitik veriler kar~~~nda SSCB gerçe~i, tarihi olu~umu, bugünkü durumu ve gelece~i.

Bugünkü SSCB, Mackinder'in kalpgâh olarak çizdi~i bölgeye hâkimdir. Çe~itli yöntemlerle dünyan~n birçok bölgesinde, birçok ülkesinde tam hâkimiyeti, bir k~s~m ülkelerde de destekledi~i etkili taraftarlar~~ vard~r. Bu tablo Mackinder'in dünya hâkimiyet ~artlar~na çok uygun görünümde-dir. SSCB dünyaya hakim olacak yeterli~e ula~m~~~ m~d~r? Yoksa baz~lar~n~n söyledi~i gibi, hasta bir süper güç müdür? Ancak ayr~nt~l~~ jeopolitik inceleme ile bu sorulann cevab~nda do~ruya yakla~~labilir.

Avrupa birle~me çal~~malar~, Avrupa Konseyi, Avrupa Ekonomik Toplulu~u, jeopolitik düzeyde dü~ünülmesi gereken bir di~er önemli olayd~r. Avrupa'n~n en önemli gücü, temsil etti~i medeniyete dayal~~ vas~fl~~ insand~r. Sömürgelerinden yoksun kalan, birinci s~ray~~ di~er ülkelere b~rakan Avrupa, yaln~z vas~fl~~ insan unsuruna dayanarak ne kadar süre jeopolitik olgunlu~unu muhafaza edebilecektir? ~nsan vasf~~ de~i~mez, gerilemez bir unsur de~ildir.

Avrupa birle~me çabalar~~ bütünü ile konuya jeopolitik yakla~~m~~ gerektirecek büyüklük ve önemdedir.

Birçok jeopolitikçi tarafindan jeopolitik erginli~e ula~t~~~~ söylenen ABD, gücünün kaynaklar~, kaynaklar~n geli~me yönü vb.

Orta Do~u, olu~mas~, geli~mesi, Arap ve ~srail gerçe~i, bölgedeki sava~lar.

~slam birli~i ve dayan~~mas~~ hareketleri. Bütün olarak ve bölge bölge Asya, Afrika.

Bat~~ kültür çevresi d~~~nda kalan üçüncü dünya Türkler karada ve denizlerde yenildikten sonra sömürgele~tirilebilmi~tir. Ayn~~ üçüncü dünya, 3-4 yüzy~l sonraki Türk Kurtulu~~ Hareketi ile sömürge olmaktan kurtul-maya ba~lam~~t~r. Bu büyüklü~ün jeopolitik taban~~ ve jeopolitik sonuçlar~~ vard~r.

Örnek olarak verdi~im bütün konularda Türkiye'nin yeri, ayr~~ ayr~~ daha sonra bir bütün olarak de~erlendirilmelidir.

Konular~n her biri için de~erlendirmeler ekonomik, sosyal, askeri, politik aç~dan, co~rafi platform dikkate al~narak yap~labilir. Hiçbiri sadece

JEOPOL~T~K 623 ekonomik veya sadece sosyal olay de~ildir. Bütün bu konular co~rafya temelli, tarihi geli~i olan siyasi, ekonomik, sosyal ve askeri muhteval~~ jeopolitik geni~liktedir. Tek bir noktadan bak~~la cevap bulunamaz, Donmu~~ istatistik bilgileriyle de~il, geçmi~i, bugünü ve gelece~i ile co~rafi veriler dikkate al~narak de~erlendirme yap~labilir.

Sonuç:

Jeopolitik, co~rafyamn bütün unsurlar~~ ile aktif olarak de~erlendiril-mesidir. Güç merkezlerini kar~~la~t~rmal~~ olarak de~erlendiren, politik seviyede güç ve hedef ili~kisini kuran uygulamaya yönelik, politikaya zemin olu~turan bir bilim dal~d~r diyebiliriz.

Dünyada siyasi hudutlar, siyasi bölümler zaman içerisinde de~i~ikli~e u~ramakta, baz~~ bölgelerde dünya güç merkezleri te~ekkül ederken veya sönerken, di~er bölgelerde bölge güç merkezleri te~ekkül etmekte veya sönmektedir. Aynca, siyasi, ekonomik ve askeri ittifaklarla çözülmeler, da~~lmalar, yeniden kurulmalar gerçekle~mekte ve devaml~~ bir de~i~me görülmektedir. Bütün de~i~ikliklerde jeopolitik unsurlar~n etkilerini görmek mümkündür. De~i~iklikleri ve muhtemel geli~meleri takip etmek ve de~erlendirmek için de bir bilimsel zemin, bilimsel dayanak gereklidir. Bir ba~ka yerde yazd~~~m görü~ümü özür dileyerek tekrar edece~im: Bilimsel zemin olmayan yerde güzel çiçekler açamaz.

Uluslararas~~ politikan~n etkisi d~~~nda kalacak bir ülke veya bir siyasi birlik dü~ünemeyiz. Uluslararas~~ politika ise yön ve ~ekil de~i~tirebilmektedir. Merhum Inönü'nün me~hur deyi~i ile yeni bir dünya kurulabilmektedir. Kurulan yeni dünyalar, yeni jeopolitik ortamlar yaratmakta, yeni bilimsel de~erlendirmeler gerektirmektedir.

Dünyadaki de~i~iklikler her zaman beklendi~i ~ekilde geli~meyebilir. Çünkü insanlar~n ve milletlerin kaderi ve mutlulu~u her zaman ak~ll~~ ve iyi niyetli kimselerin elinde olmamaktad~r.

Yeni jeopolitik ortamlarda yeni f~rsatlar veya yeni ~anss~zl~klar bulunur. Avrupa gücünü daha fazla yitirirse, ABD gücünü kaybeder, k~tas~na çekilirse, SSCB bölünürse ne olacakt~r? Jeopolitik de~erlendirme-lerle te~ekkül ettirilecek bilimsel zemin politikalann en büyük deste~idir. Jeopolitik, siyasi hayata yol gösterebilir. Siyasi hayat~n sanat yönü için bilgileri jeopolitik verir. Ayn~~ örne~i i~leyece~im. Avrupa Ekonomik Toplulu~u hakk~nda Türk ekonomistinin, Türk sosyal bilimcisinin, Türk tarihçisinin, Türk co~rafyac~s~n~n de~erlendirmeleri olmal~d~r. ~üphesiz, son söz siyasi sorumlulu~undur.

"Büyük dünya olay~" adl~~ Bat~l~lar taraf~ndan haz~rlanan ve II. Dünya Harbi'ni anlatan kitap. Rus-Fin harbine ~u sat~rlarla ba~l~yor: "Tarih pek nadir memleketlerde, Finlandiya'da oldu~u gibi, memleketin co~rafi durumu ile s~ k~~ s~k~ya ilgilidir. Mukadderat bat~~ kültürünün, do~unun geni~leme niyeti ve tasavvurlar~na kar~~~ devaml~~ bir mücadele ile savunmay~~ Fin milletinin omuzlar~na yüklemi~tir." Bu te~histe yanl~~~ yön, co~rafya ile tarihin nadiren ilgili görülmesidir. Co~rafya milletlerin kaderinde en etkili unsurdur. Milletlerin geli~meleri, zenginlikleri co~rafyan~n kaynaklar~na, insanlar~ n~ n davran~~~ ve özellikleri iklimine ve yap~s~na, politikalar~~ co~rafya= çizdi~i izlere ba~l~~ kalmak zorunlulu~undad~r. Tarih, co~rafi emrivakilerin tan~~~d~r. Co~rafyan~n etkilerini do~rular. Yaln~z Finlandi-ya'n~n de~il, bütün milletlerin tarihleri, co~rafyalar~~ ile yak~ndan ilgilidir.

Jeopolitik, tarihten de yararlanarak bugünün de~erlendirilmesini yapan ve gelece~e dönük hükümler ç~kar~lmas~~ için gerekli bilimsel zemin olu~turan, henüz metodu aç~kl~k kazanmam~~~ bir bilim dal~d~r.