Yedi yıllık bir çabanın belgesel örneği:Osman Hamdi Bey ve sanatta Betı'ya açılış

(1)

SAYFA ALTI

¡CUMHURİYET

t 7 - I •

**l 4 V * '**

Yedi yıllık bir çabanın belgesel örneği

BATI ÜSLÛPLARININ Mİ MARİMİZE GİRİŞİNİ, ŞE HİRLERİMİZDEKİ FARKLI LAŞMAYI, PERSPEKTİVLİ BATI RESMİNİN TÜRKİ YE’YE GELİŞİNİ, OSMAN HAMDI BEYİN BÜTÜN ÇA LIŞMA ALANLARINI, BU KONUDAKİ Ç E Ş İ T L İ PROBLEMLERİ İLMÎ AÇI LARDAN İNCELEYEN DEV BİR ESER KONUSUNDA OKUYUCULARIMIZA BİL

Gİ VERİYORUZ

- - (fc AN ATTA Batı’ya Açılış ■I V ve Osman Hamdi» adlı ■ ■ w büyük eserin yazarı Mustafa Cezar ile görüşmek için Akademi’ye gittik. Rastla dığımız bir hademeye hocanın odasını sorduk, önümüze düşen hademe, koridorun ucundaki bir odanın kapışım açtı, içeri bir adım attıktan sonra yüksek sesle:

— «Hocam sizi arıyorlar» diye seslendi.

Sonra bize dönüp, eliyle dara cık bir merdiveni işaret ede rek:

— «Yukarda» dedi.

Asma katın merdiveninden tö- kezliyerek çıktık. Son basamak ta, bir cücenin bile başım çar pacağı yükseklikten geçen soba borusunu bereket versin fark- ettik de bir kazaya uğramadan hocanın çalışma yerine ulaştık. Ulaşmaya ulaştık ama, bu dara cık asma katta, tavanlara kadar yığılmış tuvallerden, resim çer çevelerinden, yerde yanlaması na yığılmış kapı kanadı büyüklü ğünde tahtalardan, ne olduğu nu bir türlü anlıyamadığımız şe kildeki ağaçlardan, masa ve do laplardan adım atacak yer bu lamadık. Sonradan öğrendik, bunlar ressam hocalara aitmiş.

■ TARTIŞMA

Ş

AŞKINLIĞIMIZI farkeden Mustafa Cezar hoca, büyük bir salona buyur etmenin ta biiliği içinde, birimizi, iki do lap arasına sokuşturulmuş bir koltuğa oturttuktan sonra, özür dileyip merdivenden indi ve bir tabure bulup getirdi. Tam ko nuşmaya başlamıştık, aşağıda ıslık çalarak içeriye birisi gir di. Onu bir kaç kişi daha izle di. Orada yüksek sesle bir sanat tartışmasıdır başladı. Bu nara- retli tartışmada biz birbirimi zin sözünü duyamıyorduk.

Burası aslında Akademi’nln Re sim Bölümü hoca ve asistanla rına ait çalışma atelyesi ve is tirahat yeri imiş.

Mustafa Cezar bu atelyenin as ma katındaki bir köşesine sı ğınmış. Arşiv ve kütüphaneler den temel malzemeyi topladık tan sonra, muazzam eserini, gör meden inamlamıyacak bu fevka lâde rahatsız, bir hurdacı dük kânından daha düzensiz ve ip tidai yerde kaleme almış. O, bu rahatsızlığa âdeta mistik bir fi lozof tevekkülü ile sesini çıkar madan tahammül ediyor. Ger çekten garip bir durum... Dev let dairelerimizin pek çoğu lüks içinde yüzerken, bir ilim adamı kendine çalışacak sessiz bir kö şe bulamıyor.

■ YEDİ YIL

B

U BÜYÜK eseri ne kadar zamanda yazdığını öğrenme yolundaki ilk sorumuza ho canın cevabı şöyle oldu:

— «Tam yedi yıllık yoğun bir çalışma... Bu süre İçin de sadece 1970 Ağustosunda 6 günlük tatil yaptım. Aka demi’deki resmi işlerimin dı şında bütün zamanım kütüp hanelerde, arşivlerde araştır malar yapıp malzeme topla mak, sanat eserlerini ince lemek ve nihayet şu gördü ğünüz tavan arasında bunla rı kitap haline getirmek yo lundaki çalışmalarla geçti. Biliyor musunuz? Memleke timizde, ilmi bir eseri hazır lamak kadar, bastırmak da güç bir şey. Kitabın önsö zünde kısaca belirttiğim şe kilde, bunu bastırmak İçin bir hayli yere başvurdum. Bereket versin ki en sonun da İş Bankası imdadıma ye tişti de, eser kültür yayınlan arasında, gördüğünüz nefa sette basılabildi.»

■ VESİKALAR

Y

EDİ yıllık aralıksız bir ça lışmanın muhasebesini ya pıyormuş gibi bir an derin düşüncelere daldı, sonra devam etti:

Osman Hamdi Bey’e ait eserlerden ikisinin fotokopisi yukarda görülüyor: 1 — Cami Avlusunda Ho calar. 2 — Bir genç kız portresi (Desen).

Osman Hamdi

Ünlü ressamlarımızdan Çallı İbrahim’e ait bir eserin detayı: Os

man Hamdi Bey. Çallı, bu portreye başlamış, fotokopide görüldü ğü hale getirmiş, fakat bitirmemiştir.

nmda Batı etkisi gelişme gös termiştir. Batı bilgi ve tekni ğinden faydalanılarak düzen leme ve yenilik hareketlerine girişilmesi, bir noktadan son ra, sanatta Batı’ya bağrımızı açış şeklinde bir sonuç ver miştir. Zorlama sayılacak hu suslar işte bu bağrımızı açı şımızın bazı yönlerinde seçi lir. Batı’nm bizatihi etkileme gücü, Batıkların çeşitli konu larda memleketimize nüfuz edip sokulma gayretleri de bunun üzerine eklenince, sa natta Batı’ya açılışımız hız ve genişlik kazanmıştır.»

■ KAYNAKLAR

N

İTEKİM, daha onyedmcl yüzyılın sonlarında kumaş desenlerinde Avrupa etkisi görülmeye başlamış, onsekızinci yüzyılda mimarimiz Batı üsltıp lanndan etkilenmiş, ondokuzun cu yüzyılın başlarından itibaren İse etkinin genişlemesinin yanı- başmda taklit faslı başlamıştır. OsmanlI yöneticilerinin Batık laşma arzulan, Batılı zevklere değer tanımaları, mimarî üslûp larda karışıklığa yolaçmış, üste lik Batı’dan esen eklektik nava da bunun üzerine eklenmiştir. Bu arada, yüzyılın genel gidişi ne uyma zorunluğu, yeni ihti yaçlara göre bina inşasını ge rektirmiş, böylece gayndini ya pılar dinî yapıların önüne geç miştir. Perspektivli resim de Batı bilgi ve tekniğinden fayda lanmanın tabii bir gereği halin

de Türkiye’ye girmiştir Bu ve sileyle şunu belirteyim kİ, işa ret ettiğim bu problemler ile daha bir çok şeylerin vesikala ra dayalı cevaplarını, ilmî tah lillerini eserde bulacaksınız.»

Ve sanatta batı’ya açılış

seyri üzerine eğilinmiştir. Batı üslûplarının mimarimi ze girişi, binalarımızı inşada ki amaç değişikliği, şehirle- rimizdeki farklılaşma, pers pektivli Batı resminin Tür kiye’ye gelişi, Osman Hamdi Bey’in çalışma alanları olan müzecilik, arkeolojik kazılar ve nihayet resim sergileri ile resim öğretiminden resim sa natına geçiş problemleri, baş langıç noktalarından itibaren geçen yüzyılın sonuna kadar uzanan devresi hep ayni ilmi perspektiv içinde incelenmiş tir.»

■ GERÇEKLER

A

CABA, sanatta Batı’ya açı lışımız, sizce, tabii bir ta rihî gelişme sonucu mu, yok sa zorlamalarla mı gerçekleş miştir? şeklindeki soruya hoca nın cevabı şöyle:

— «önce, «sizce» sözcüğün de düğümlenen kişisel görüş hususuna değineyim. Tarihçi nin, sanat tarihçisinin görü şü, her türlü tarihî vesika ve yine vesika sayılması ge reken yaşayan sanat eserleri nin incelenmesinden doğar. Daha doğrusu, aslında görüş meselesinde tarihî gerçekler konuşur. Sanatta Batı’ya açı lışımızda her iki yön de mev cuttur. Bu konuda şüphesiz tarihî gelişme seyri çok daha ağır basar. Batılılarla siyasi ilişkilerimizin artması ora-— «Bu kitap, sanatta Batı’

ya açılışımızı, bu konuda ö- nemli bir bağlantı durumun daki Osman Hamdi Bey’i, ve- sikalara, çeşitli sağlam kay naklara dayanarak inceleyen bir ilmi araştırmadır. Batı’ nm sanatımıza etkisi, bizim bu yönde Batı’dan bir şeyler alabilmek için, önce kapı ve pencerelerimizi aralayıp son ra ardına kadar açışımız, ta rihî bir gelişme ve değişme seyri halinde takip olunmuş tur. Sanatta ve bunun

yam-Hamit KINAYTÜRK

başında kültürel hususlarda Batı’ya yönelişimiz, hem sa nat olay ve örneklerinin, hem toplumsal problemlerin bera berce ele alınması suretiyle gözler önüne serilmeye çalı silmiştir. Bu yüzden sanat eserlerine ve hareketlerine dair geniş tasviri bügi yeri ne, daha ziyade vesikaların ışığında, bunların genel bün yesi ile tarihi gelişimindeki

«Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi» isimli yediyüz sayfalık büyük boy kitabı, yedi yılda tamamlayan Mustafa Cezar Akade

mide, tavan arasından farksız çalışma odasında.

Taha Toros Arşivi