B eslen m e ve D iy e t D e rg isi / J . N u tr. a n d D e t,, 16 : 139 - 152. 1987
ANKARA KENTİNDE OKULA DEVAM ED EN VE ÇALIŞAN 12 - 14 YAŞ GRUBU GENÇLERİN BESLENM E DURUMU
Dr. Nevin TAŞÇI* / M ehmet ŞAHİN** / Prof. Ayşe BAYSAL***
Bu araştırma, 60. Yıl İlköğretim Okulundan 94, ağaç işkolunda çırak olarak çalışanlardan 94 olmak üzere 12 -14 yaş grubundaki 188 çocuk üzerinde yapıl mıştır. Bu çocukların besin tüketim düzeyleri ile boy ve ağırlık ölçümleri saptanmıştır. Ortalama günlük enerji tüketim düzeyi okula devam eden çocuklarda 2218 - 2280, çalışan grupta 2483 - 2601 kilokaloridir. Bu değerler, bu yaş gruplan için önerilen miktarlardan 200 - 600 kkal. daha düşüktür. Ayrıca, her iki grupta ki çocuklar demir, B , vitamini ve C vitaminini yeter siz düzeylerde tüketmektedirler. Çalışan çocukların 12 yaş grubunda enerji tüketimi, 14 yaş grubunda toplam protein tüketimi ve 13 yaş grubunda kalsi yum tüketimi okula devam edenlere göre daha yüksek bulunurken A ve C vitamini tüketimi okullu çocukla rın 14 yaş grubunda, çalışanlardan daha yüksek bu lunmuştur (p < 0.05). Diğer yönlerden gruplar ara sında önemli farklılıklar yoktur. Okula devam eden çocukların özellikle 14 yaş grubu, çalışanlardan daha uzun ve kiloları daha fazladır (p < 0.05). Bu durum ergenlik döneminde çalışmaya başlayan ve yeterli düzeyde beslenemeyen çocukların büyümelerinin en gellendiğini göstermektedir. Çocukların boy uzunluğu ile kalsiyum tüketimi arasında da önemli ilişki bu lunmuştur (p < 0.05). Çocukların en yetersiz düzeyde tükettikleri besin grubu süt ve türevleridir.
GİRİŞ
Sağlıklı b ü y ü m e ve g elişm en in ön k o şu lla rın d a n b iri, y eterli ve dengeli b e sle n m e d ir. Y aşam o lay ları ve b ü y ü m en in g erek tird iğ i
(*) H. Ü. B eslenm e ve D iyetetik B ö lü m ü A ra ştırm a G örevlisi. (**) D iyetisyen.
1 4 0 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A.
e n e rji ve b e s in öğeleri y e te rli m ik ta rla rd a sağ lan am ad ığ ın d a, b ü y ü m e y a v aşla r, sağ lık b o z u k lu k la rı a r ta r , ç alışa n la rın ve öğrenm e ça ğ ın d a o la n la rın v e rim lilik leri a za lır (1, 2).
Ü lkem izde, b ü y ü m ed e özel önem ta şıy an 1 2 -1 4 yaş g ru b u ço c u k la rın b e sle n m e d u ru m u ü zerin d e az sayıda çalışm a y apılm ış t ı r (3 -8 ).
B u a ra ş tırm a la rd a özellikle çalışan ve d ü şü k sosyo-ekonom ik düzeyde o lan gen çlerin gerek tiğ i düzeyde b eslen em ed ik leri b e lirtil m iştir. Sosyo-ekonom ik d u ru m u iyi o lan g ru p la rd a ise şişm anlık s o ru n u old u ğ u b ild irilm iştir.
B u a ra ş tırm a d a o k u y an ve ağaç işk o lu n d a ç ıra k o la ra k çalı şan ço cu k la rın b e sin tü k e tim düzeyleri, b u n u n büy ü m e d u ru m la rı n a etk isi k a rş ıla ş tırm a lı o la ra k in celen m iştir.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A ra ştırm a n ın ö m e k le m in i 60. Yıl İlk ö ğ retim o k u lu n d a okuyan ve ağaç işk o lu n d a ç alışa n 1 2 -1 4 y a şla r a ra sın d a 188 çocuk o lu ş tu r m u ştu r.
D eneklerle te k te k g ö rü şü le re k bo y ve a ğ ırlık la rı ölçülm üş, b ir b irin i izleyen 3 gü n sü rey le b e sin tü k e tim le ri s a p ta n m ıştır. Değişik b e sin lerin g ü n lü k o rta la m a tü k e tim le ri b u lu n d u k ta n so n ra, B esin B ileşim C etvelleri k u lla n ıla ra k e n e rji ve b e sin öğeleri tü k e tim d ü zeyleri sa p ta n m ış tır. B u lu n an d eğ erler b u yaş g ru p la rı için ö n eri len (9), b e sin tü k e tim düzeylerine göre d e ğ erlen d irilerek e n erji ve b e sin öğelerini y etersiz düzeylerde tü k e te n le rin o ra n la rı b u lu n m u ştu r. Aynı şek ild e gençlerin boy ve ağ ırlık la rı T ü rk iy e için geliş tirile n s ta n d a rd la rla k a rş ıla ş tırıla ra k d eğ erlen d irilm iştir. (4) G ru p la r a ra sı fa rk lılık la r uyg u n is ta tis tik y ö n tem lerle d eğ erlen d irilm iş tir.
BULGULAR
T ab lo l ’de b e sin g ru p la rın ın gün lü k o rta la m a tü k e tim m ik ta r la rı v e rilm iştir. H e r iki g ru p ta d a en y etersiz düzeyde tü k e tile n b e sin g ru b u s ü t ve tü re v le rid ir. E k m eğ in ve sıvı yağın tü k e tim m ik ta r la r ı h e r iki g ru p ta da y a şla b irlik te a rtm a sın a k arşın , diğ er b e s in le rd e b i r fa rk lılık g ö rü lm em e k te d ir. G enelde m eyvelerin tü k e ti
GENÇLERDE BESLENME 14 1
m i o k u la devam eden g ru p ta , ekm eğin ve şek e rin tü k e tim i çalışan g ru p ta d a h a y ü k sek tir.
T ablo 2, o k u la devam eden, Tablo 3 çalışan g ru b u n g ü n lü k e n e r ji ve b esin öğeleri tü k e tim düzeylerini g ö sterm ek ted ir. O rta la m a e n e rji tü k e tim i okuyan ç o cu k lard a y a şla b irlik te y ü k selirk en , çalı şan g ru p ta 12 yaş ile 14 yaş a ra sın d a fa rk lılık y o k tu r. E n e rji tü k e tim düzeyleri çalışan g ru p ta oku y an g ru b a gö re d a h a y ü k sek tir. An cak, h e r iki g ru b u n o rta la m a e n e rji tü k e tim düzeyleri 'bu y a şla r için ö n erilen d en 208 ile 600 k k a lo ri d a h a azdır. P ro tein , kalsiy u m ve Bı v itam in in in o rta la m a tü k e tim i y e terli o lm a sın a k a rşın , o k u y an g ru p ta dem ir, B 2 vitam ini, n iasin ve C v itam in i, çalışan g ru p ta , A v itam in i dem ir, niasin, B3 ve C v itam in i y etersiz düzeydedir.
E n e rji ve besin öğ elerin in tü k e tim düzeyleri y ö n ü n d en b ire y sel fa rk lılık la r ö n em lid ir. Tablo 4 de g ö rü ld ü ğ ü gibi o k u y an genç le rin 12 yaş g ru b u n d a k ile rin % 35.3’ü, 13 yaş g ru b u n u n % 55.6’sı, 14 yaş g ru b u n u n % 48’i e n erjiy i ö n erilen in a ltın d a tü k e tirk e n , 12 yaş g ru b u n d a % 11.8’i, 13 y a şg ru b u n d a % 3.7’si, 14 yaş g ru b u n d a % 10’u a şırı düzeyde tü k e tm e k te d irle r. Ç alışan g ru p ta y etersiz e n e rji tü k e te n le rin o ra n la n 12 yaş g ru b u n d a % 5.9, 13 yaş g ru b u n d a % 33.3 14 yaş g ru b u n d a % 18 d ir (tab lo 5). E n e rji ve b e sin öğeleri tü k e tim düzeyleri y ö n ü n d en oku y an g ru p la çalışan g ru p a ra sın d a k i fa rk lı lık la r T ablo 6'd a v e rilm iştir. E n e rji tü k e tim düzeyi y ö n ü n d en o k u yan ve çalışan g en çlerin 12 ve 14 yaş g ru p la rı a ra sın d a ön em li fa rk lılık (p < 0.05) v ark en , 13 yaş g ru b u n d a fa rk ö n em sizd ir. D iğer b e sin öğeleri tü k e tim düzeyi y ö n ü n d en bazı yaş g ru p la rın d a fa rk lılık la r önem li ik en b a z ıla rın d a önem sizdir.
Ç ocuğun b eslen m e d u ru m u b ü y ü m esin i etk ile r. O kuyan ve ça lışa n ço cu k la rın y a şla ra göre bo y ve ağ ırlık d u ru m la rı T ablo 7 de g ö rü lm ek te d ir. G enelde o k u y an g en çlerin o rta la m a boy uzunluğu çalışan g en çlerd en d a h a fazla o lm a sın a k a rşın , a ra d a k i fark lılık sadece 14 yaş g ru b u n d a önem li b u lu n m u ş tu r (p < 0.05). Aynı şe kild e ç a lışa n la rın 14 yaş g ru b u n d a k i gen çlerin o rta la m a ağ ırlık ları o k u llu la rın aynı yaş g ru b u n d a n d a h a d ü ş ü k tü r (p < 0.05).
T ablo 1 : K işi B aşın a D üşen G ü n lü k B esin M ik ta rla rı (g)
60. Y ü S ite le r (Ç alışan lar)
Y aş Y aş
Taşçı. N.. Şahin, M., Baysal, A.
12 13 14 12 13 14 E t, S üt, Y u m u rta, E t ve Ü rü n le ri 24 28 31 46 45 40 K. B aklagil S ü t- Y o ğ u rt 34 37 36 32 55 39 P ey n ir 35 27 25 28 33 31 Y u m u rta 23 33 31 24 22 31 K. B aklagil 20 19 17 22 18 26 M eyveler T u ru n çg il 44 33 33 35 41 21 D iğer M eyveler 58 54 44 34 23 27 K. M eyveler — 1 --- 1 1 S ebzeler Y. Y a p ra k lı 42 47 36 29 12 22 P a ta te s 26 22 29 23 25 34 D iğer 13 63 63 59 57 56 T ah ıllar E k m e k 430 423 458 582 577 603 D iğer 64 69 65 62 44 37 Ş ek er Ş e k e r B al, R eçel vb. 29 23 23 29 29 40 (D iğer ta tlıla r) 37 31 33 13 26 15 Y ağlar K a tı Yağ 19 21 23 21 17 21 Sıvı Yağ Yağlı Toh. 4 7 10 2 5 5
T ab lo 2: 60 . Y ıl İl k öğ re ti m ö ğ re n ci le rin in E n er ji ve B es in öğelerini T ük et im Du rumları E n er ji P ro te in K al si yu m D em ir A v it a m in i B , V it . B 2 V it . N ia si n V it. GENÇLERDE BESLENME 1 4 3 bfl rn nûTf oo o\rn <N f<j Vû VO ın m r-so O NO On OO <n r--Tf r- S m m Tt-M ON OO vû oo (N 60 m fl fVj' T t M *" 1-H bc 60 * oo ın o 0\ Tf vO nO <N On CN »H 0\ Tf oo m rn ^ VO »H Tl- —> (N o, ■ n t; w ®
o
c/5 c/5 «w no Ln O © CN O «-h ^ ö O ö o tn no o r**. m On ‘ ^ O OS N vû fO vû «N ^ h M OOın Tt NÛ OO h; CN rn Ö O O no ın m NO »-H -H Tf © c n ın rn t"-rs oo oo f». ıo ın no no no NO ^ Np r i ^ o ON fO ^ ON CN rn vO CN <n rsi CN m o On m OO OO ON OO cn ın <N + Ocl+ « M Û O c/j w m w CN ci t t i ® d 75 w o ı-H m •co >> o I r «s *3 *4 O £ S tt 4) > U O fl M 0 1 XI CS H O . M > E •S fenw M .2 e z £T M >w S tt r bo > S S S «d « > < m m oo t}- m fn oo r<i o CN no On ^ nO *-» Np ın fsi <N © ın *<** m m fO 't fO fsî CS O On m ın P^- Tj- OO nO rn nO CN nO «—i »-h rf O <-j M O i-h O O »-H Ö Ö *-h © © .S o X W I s'! « â W (A* « ın on <n rn oo cn «-H o o ^ o TÎ* On ın NO m oo h n O cn in p ' o ^H* o o «-H OO ^ OO H OO fS - H O N < N m m r n S T E : oo o r- h (o oo m o ın t> n fO ^ m OO OO ts Tt rsi ö Orn rn Ön Np r-; rn o\ ^ CN © U-j i-h vO OO © On On O ON >0 m rn oo m cn w ^ ^ r- —* r- «—• r* ^ °o oo rn ın rn rn 00 ^ on rn rs oo ın cnİ <-H 00 «-< ^ rf CN ON *-3 <N m m n o Onrn t— ın On oo NO oo oo r-ın c n ^ rn <N CN o .|+ g<] + ti ^ ® ti ^ ® O c/j c/j O w) c/5 <N f-II a m<N o S NO rn CN &i+ ts c/3 ö d c/j c/5 *>- <=> >n m1 4 4 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A. « p O O O CN r f t*- O On 00 rj- <N NO m 00T f fO 0 T f ın **• 2 4 <N VO 00 ro (N 00 1 00 O O O <*■> ın Onr - On 00 NO NÛ vd Onr*-j ör * ın K ın 3 9 OO m 1 26 — 1 1 CN co O O p 0 On 00 OO r -ö sd t j- ö OO OO r^.’ ro <Nın 3 5 m m 2 4 1 CN ON CN m fO p 0 p 0 sO ın N OO OnOO Tj* rr> \d Tj*<N >dfO O«Nnco 00 00*T r<)<N - ın OOın r - fO cm 00 OO m rn <N — 0 0 p p 0 ON (N 00 O 'd m 00 Tj* (Nm m o ’Tj- Ti- r»‘T f 00 M <N sO 14 <N 1 »-M r - <N OO O p 0 O r - ON ın OO h ; On OO OO CN Ö <N OCN 0 ınCN00 «-Hın OOın 2 4 sO O 0 S 1^. ın rn - ro 10 £ W> p o p o O 00 'O nO rn cn ro m Tj- r*“] 00 o p p o O rsi 00 o <N —* <N O vo^ O « CN <“*“) rn fT) CO ^ r*“i <N <^1 ı-H ro (\) ON OnvO (N »m O CN <N OCN con vO m 00 10 ^ ırj 00 r-«- m 00 «-H <N m m On On Os rn ın ın ın (N 00 0 0 0 06 (N O Tj* (N CN <N « .ü U -a ^ u u 1» c -i_t £1 +J M <u E o s. > < £> < <
0
NO OO Onn
in
00
0
ın
ır.
ın CO ın
Onrn
<Nrn
<N <N»-N
m
15
r^- -
vOın
't <N N 2 - S "E U İ2 (U C ■M f-ı -M 2 .*) 5 u » >" C/5 >- < co u İ l i ç >"■ Cfl >H < O «-h m r*> r-,-m CN II c esi r» 1—I »-< II fiGENÇLERDE BESLENME U to a e > l ı
z
60 E .SV m î p o o o rn OO CN CN od CN o ö ON rri (N *—î vO CN ın CN ın O NO VÛ r-ro p O o ın ON oo od | l 1 I OO oo 1 oo 1 m CN Tf Tf 1 <N m CN | o Tj- 1 CN O O p p ın ON O od oo tH *—( oo OO ın m ON CN CN CN 1 m o m CN 1 p O O p CN ın CN ON oo OO O ^s* ı-H CN CN iri ın rn CN CN «t m r- m vO (NnO On On c n rsJ Tf ON on ırİ m r-o rn m ro O c n r -p -p r» (N cn O ın *1 On CN «-H t''- 1-H CN CN OO m rH 22 2 1 M <* | 1 00 p p p p O OO O <N M M M M & O O O 1 "55 mg CN <N odro ■a \A NOo\ O N vO N h i fsi oû (N m c n c n o no m vo N <N 0 \ ' t On ın oniri rvj oo oo rH | H lO O N ırî - 1 1 2 O CN O O sd CN <n r-m nû *-H ffj o o o p oo esi O o1—H PO Tj- 1—H On \0 O lO «m <N «1 N h; m « i N O « (*1 M ^ ON vO " | - S ON ON NO Np uS liS O r- f-' ^ h h N ^ «1 TJ '7 *" «» c •rt 0) S 0) c/> ><</)>>< İ/i u 0> 0> rt 'du s•H C/D o S ın *—ı (N CN t*-* ın m Lrj «-4T ab lo 6 : G ru p la r A ra sı n d a O rt al am a E n er ji , P ro te in ve B es in Ö ğ el er i T ü ke tim D ü ze y i F a r k b h k la n
1 4 6 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A.
Mu r W ot < < o (fl t:
o
.sm <u CP <u > t O•3
< V î3 n ■e «J M O V a ın o o V a o A a S o A D, ın o o A a ın o 'O m'on
OO ro t}- oo CN CN CN O V o. rsı rsi O VO Ih <u C M o A a o A a ın o o V o. S o A a o A o, o A a «-H On CN ‘O ı n ON O N v O nO y—\ ın a s cn ın ın rr, On cn ın vh CN CT\ oo CN oo ın ın On ON On \d oo m ın nO t— '3 »h £ JJ C/D O'■O C/5 ■a o VO c/d oVO 13 a.a
<u +-> o u Ph O A & NO NO r— On On m »H r*^ O r - vO NO co CN rn 1-H On O O oo m m 1 O ın On vq On On NO rn oo CN CN o vo CN rO r*» oooo CNNO rOm ON \0 OO CN t-H 2 ı o A & r-* r** VO o CN m cn On On ON cn vo oo r - vO <N CNİ r r CN On CN odCN © Ö «"H CO «-H r t oo vo On CN cn CN On NO oo CN rn r - OO NO ın VO r - •rH o A o* CN ın vd tO ın oo ^ sO ^ Ö CN oo rj-C/D *3 u. O W vo w &0 3bûİH v-* O bû >-H^ bûs
<U Q bû BGENÇLERDE BESLENME o V o* m 0 ö A 01 o A o* o V a ın o ınO Ş ın d ö ö O A V A A a a a D.
S
r*. m oo tn ın oo VO o o o ON ö ö o o o m m On r- rsi \D ın vO nO NO m CNİ oo m >q r-ın oo oo fN r^-ö ö Csİ d d fN ın o On rn rn rn Os rn o vO W3 s-< ■^5 d) "o >< d d NO c/5 NO £o c/3 C V it a m in i 60 . Y ıl 46 38 .3 8 52 6. 60 74 6. 71 p > 0. 05 p > 0. 05 p < 0. 05 (m g ) S it e le r 43 8. 64 39 6. 53 35 4 .8 21 4 8 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A. < < >*
1
a h 3ü
Q cn (3 C 5 e « «t:
o
Mb ES h5 e
eq oE
O3
u cd b Mis s
C3 O E O &2
o
m O O V a <n m ^ m °N m >q VO o A o* m o o A a o OO On m '»r T f C/D oVO Ih 3 S) < M U cdfa
£
bot
O «a •mu U« m 0 ö V 01 vO o> ö ^ vO On O rO h;OO M ın o o A p, \+ 2 Q C/J <N <"1 A S■3 Jf
t:o
î
G
Q (A « M M Mt
O oo 5 5 o A p. co o On vO m m 5 aE
o u >-C/3 o«o aT ablo 8 : E n e rji T ü k etim Düzeyi ile A ğırlık A rasın d ak i İlişk i GENÇLERDE BESLENME Ağırlık D u ru m u E n e rji T ü k etim i N o rm al ve A ltı Ş işm an S ayı % Sayı % T o plam Sayı % Y etersiz Y eterli 84 57 59.6 23 40.4 24 48.9 51.1 107 81 56.9 43.1 T oplam 141 100.0 47 100.0 188 100.0 X2 = 1.51 p > 0.05
T ablo 9 : P ro tein , K asiyum , R iboflavin T ü k etim Düzeyi ile Boy A rasındaki İlişk ile r (n = 188)
B oy D u ru m u
B esin T ü k etim N o rm a l ve Ü stü K ısa
Öğesi D u ru m u Sayı % Sayı %
T o plam S ayı % Ö nem D eğeri P ro tein Y etersiz 25 13.7 3 50.0 28 14.9 p > 0.05 Y eterli 157 86.3 3 50.0 160 85.1 K alsiyum Y etersiz 41 22.5 5 83.3 46 24.5 p < 0.05 Y eterli 141 77.5 1 16.7 142 75.5 R iboflavin Y etersiz 148 81.3 6 100.0 154 81.9 p > 0.05 Y eterli 34 18.7 — — 34 18.1
B u a ra ştırm a d a ço cu k la rın e n e rji h a rc a m a düzeyleri incelene- m em iştir. Ç alışan g ru b u n e n erji h a rc a m a düzeyinin o k u llu g ru p tan - d ah a yüksek olduğu söylenebilir. Tablo 8’de e n erji tü k e tim düzeyi ile vü cu t ağırlığı; Tablo 9’d a p ro te in , kalsiyum ve rib o flav in tü k e tim düzeyleri ile boy uzu n lu ğ u a ra sın d a k i ilişki d u ru m u v erilm iş tir. E n e rji tü k e tim düzeyi d ü şü k g ru p ta ; n o rm a l ve n o rm a lin a ltın d a ağırlığa sah ip o la n la rın o ran ı, y eterli tü k e te n le rd e n d ah a y ü k sek o lm asın a k arşın , ilişki önem li d eğ ild ir (p > 0.05). P ro tein ve rib o f lavin tü k etim iy le boy uzu n lu ğ u ilişkisi de önem sizdir. B u n u n ya n ın d a , k alsiy u m u y etersiz tü k e te n le r a ra sın d a boyu kısa o lan ların o ra n ı y ü k se k tir (p < 0.05).
TARTIŞMA
Ç ırak o la ra k ağaç işk o lu n d a çalışan 1 2 -1 4 yaş g ru b u çocukla rın günlü k o rta la m a e n e rji tü k e tim düzeyleri, aynı yaş g ru b u n d ak i o k u y an ço cu k la rın k in d en d ah a y ü k sek b u lu n m u ştu r. B u n u n
yanın-1 5 0 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A.
da, çalışan g ru b u n o rta la m a ağ ırlık ları okullu g ru p ta n d ah a d ü şü k tür. B u fark lılığ ın tem el nedeni iki g ru b u n e n erji h a rc a m a la rın ın fark lı o lu şu d u r. Ç alışan ço cu k ların ağırlığının d a h a d ü şü k olm ası doğaldır. Tablo 8 de de görüldüğü gibi, e n erji h a rc am a sı d ik k ate alın m ad an sadece tü k e tim düzeyinin ağ ırlık d u ru m u y la k a rş ıla ş tı rılm ası sonuç v erm em ektedir. B u nun y an ın d a, oku y an ç o cu k la rın 14 yaş g ru b u n u n o rta la m a boyu çalışan ların aynı yaş g ru b u n a göre d ah a uzun b u lu n m u ştu r. Bu yaş g ru b u ü zerin d e y ap ılan b ir çalış m ad a (7), A nkara K oleji ö ğ ren cilerin in boy uzu n lu ğ u o rta la m a sı 168.8 cm iken, Ç ubuk o rta ok u lu ço cu k ların ın ki 154.6 cm d ir ve fark lılık önem li b u lu n m u ştu r. B u a ra ştırm a d a , 14 yaş o k u llu çocuk ların boy uzunluğu, kolejli ç o cu k ların k in d en kısa, Ç u b u k ’lu çocuk- larınkinden u zu n d u r. 14 yaşın d ak i çalışan ço cu k la r ise, Ç u b u k’tak i okuyan ço cu k lard an d ah a k ısad ırla r. Bu bulgu, çalışan ç o cu k ların ald ık ları besinleri büyüm e yerine, çalışm a e n erjisin e d ö n ü ştü re re k h a rc ad ık la rın ı işaretlem ek ted ir. Bu nedenle de beden h a re k e ti çok olan çocuk ve gençlerin b eslen m elerin e d ah a çok özen g österilm esi, yeterli büyüm e için büyük önem ta şım a k ta d ır. N itekim isk eletin gelişm esinde önem li ro lü olan kaisiyum tü k etim iy le boy uzunluğu arasın d a önem li ilişki b u lu n m u ştu r. B enzer ilişk in in p ro te in tü ketim i yönünden önem siz olm ası, yetersiz düzeyde e n e rji alım ın d a, p ro tein in en erji için k u llanıldığını işaretlem e k te d ir. N itek im h e r iki g ru b u n en erji tü k etim düzeyleri b u y a şla r için önerilen tü k e tim düzeylerinden (8) 200 ile 600 k alo ri d a h a d ü şü k tü r. G enelde okullu g ru p ta dem ir, riboflavin, niasin ve C vitam in i; çalışan g ru p ta A vi tam ini niasin, riboflavin ve C v itam in in in tü k e tim i önerilen tü k e tim düzeylerine göre d ü şü k tü r. Bu besin öğeleri; çalışm a, öğrenm e, b ü yüm e, h a sta lık la ra k arşı direnç o lu ştu rm a yönü n d en önem ta şım a k tad ır. B u besin öğelerinin yetersiz o lm asının b aşlıca nedeni, sü t ve et grubu ile yeşil ve sarı sebzelerin yetersiz tü k etilm esid ir. B irey b aşın a düşen günlük sü t - y o ğ u rt m ik ta rı 32 ile 39 g yeşil y ap rak lı ve sarı sebzeler ise 12 ile 47 g a ra sın d a d eğişm ektedir. E n e rji ve p ro te in in önem li bölü m ü günlük 423 ile 603 g a ra sın d a tü k e tile n ekm ekten sağ lan m ak tad ır. A raştırm a k ap sam ın a giren ço cu k ların h alih azır diyetlerine ek o larak günde en az 1 su b a rd a ğ ı (250 g) ci v a rın d a sü t veya y o ğ u rt ile 1 ad et p atates, b iraz yeşil y ap rak lı veya sarı sebzelerden tü k etm eleri yeterli ve dengeli beslenm eleri için ge rek lid ir. A raştırılan g ru p ta b u ek ler yapılm ış olsa, b eslen m elerin de eksik olan v itam in ler ve m in e ra lle r k arşılan ab ild iğ i gibi, 270 k. k a ’o rilik ek en erji sağlanm ış o lacak tır. Ç ocuklar beslenm e y ö n ü n
GENÇLERDE BESLENME 1 5 1
d en b ilin ç le n d irilm iş o ls a la r şek erli m a d d e le re h a rc a d ık la rı p a ra ile, 1 b a rd a k s ü t veya o n u n y erin e geçen a y ra n te m in e d e re k b e s le n m e le rin i d a h a dengeli d u ru m a g e tire b ilirle r. A yrıca, ç o c u k la rın çoğu, sebze y em ek lerin i yem ek iste m e d ik le rin d e n sebze tü k e tim d ü zeyi o ld u k ç a d ü ş ü k tü r. A ve C v ita m in le rin in b ü y ü m e ve sağ lığ ın k o ru n m a s ın d a k i ö n em leri, b u v ita m in le ri sa ğ la m a k için yeşil ve s a n seb z e lerin tü k e tim in in g erek li o ld u ğ u k o n u s u n d a ç o c u k la r bilinç- le n d irilm e lid irle r. G enellikle ç o c u k la r seb zeleri söğüş o la ra k (h a vuç, d o m a te s, m a ru l) d a h a sev erek tü k e te b ilirle r.
SONUÇ V E Ö N E R İL E R
Ç o cu k ların en y etersiz düzeyde tü k e ttik le ri b e sin g ru b u s ü t ve tü re v le rid ir. Ç o cu k lar b ilin ç le n d irile re k şek erli b e sin le re h a rc a n a n p a ra y la , g ü n d e 1 b a rd a k s ü t veya y o ğ u rt ile b ira z yeşil ve s a r ı seb ze y e m e le rin in sağ lan m asıy la d iy e tle rin d e k i y e te rsiz lik le r b ir ölçü d e g id e rile b ile c e k tir. Sadece ilk o k u lla ra değil e rg e n lik d ö n e m in d e b u lu n a n ve s a tın a lm a gü cü sın ırlı o rta o k u ld a k i ç o c u k la ra d a s ü t d a ğ ıtım ı y a p ılm a lı, çalışan ç o cu k la ra , işv eren ta r a f ın d a n s ü t sağ la n m a s ı için ö n lem g e tirilm elid ir.
SUMMARY
N U TR ITIO N A L STATUS OF 12 -1 4 YEARS OLD SCHOOL BOYS AND W O R K E R S
T aşçı, N., Ş a h in , M., B ay sal, A.
I n th is stu d y , food c o n su m p tio n p a tte m s a n d h e ig h t a n d w eig h t m e a s u re m e n ts o f 188 boys w h o m 94 of th e m w e re s tu d e n ts in 60 th Y e ar P rim a ry School a n d th e o th e rs w e re ^v o rk ers’in w o o d in- d u s try . A verage d aily en erg y c o n su m p tio n levels w e re betvveen 2 2 1 8 -2 2 8 0 k. cal. in s tu d e n ts, th e se levels w ere betvveen 2483-2601 k. cal. in w o rk in g g ro u p s. T hese w e re 200 - 600 k. cal lo w e r th a n re- c o m m e n d e d levels. C o n su m p tio n levels o f iro n , V it. B2, a n d V it. C w e re also in a d e q u a te in b o th g ro u p s. E n e rg y c o n su m p tio n levels of 12 a n d 14 y e ars o f w o rk in g g ro u p w as h ig h e r th a n s tu d e n ts. Also 14 y e a rs o f w o rk in g g ro u p co n su m e d m o re p ro te in , a n d 13 y ears of th e m c o n su m e d h ig h e r calciu m th a n s tu d e n ts (p < 0.05). How e- ver, V it A a n d v it C c o n su m p tio n levels w e re h ig h e r in 14 y ears of
1 5 2 Taşçı, N., Şahin, M., Baysal, A.
stu d e n ts th a n w o rk in g group. T here w e re n ’t im p o rta n t d ifferen ces of c o n su m p tio n levels of th e o th e r n u tritie n ts, ch ild re n in s tu d e n t group, especially 14 years of age, w ere ta lle r a n d h eav ier th a n w or- king g ro u ps (p < 0.05). These re su lts m ay in d icate th a t s ta rtin g to w o rk in ad o lescan t age having in a d eq u a te n u tritio n in th is p e rio d p rev en t a d eq u a te g ro w th of ch ild ren . T h ere w ere im p o rta n t inter- relatio n s betvveen calcium c o n su m p tio n and heig h t (p <0.05). This m ay b e re su lt of very low level c o n su m p tio n of m ilk an d m ilk pro- ducts.
K A Y N A K L A R
1 — B aysal, A.: B eslenm e - Ü retim İlişk ile ri ve T ü rk iy e’de T oplu B eslenm e n in Önemi, T ü rk iy e’de G ıda K ayıpları, M illî P ro d ü k tiv ite M erkezi Y ayın ları, No : 214, 1978.
2 — P ollitt, E . : N u tritio n an d E d u ca tio n a l A chievem ent N u tritio n E d u ca tio n S eries UNESCO Issu e 9, 1984.
3 — K utluay, T .: A nkara Kız Lisesi 16-19 Yaş G rub u Ö ğrencilerin K ah valtı Alışkanlığı ile Sağlık ve B aşarı D u ru m u İlişkisi Ü zerinde B ir A raştırm a, H. Ü. Sağlık T eknolojisi Y üksek O kulu B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü D oçentlik Tezi, A nkara, 1979.
4 — T ü rk iy e’de B eslenm e -1974, B eslenm e - Sağlık ve G ıda T ük etim i A raş tırm a sı R aporu, H. Ü. A nkara, 1977.
5 — Ö zarslan, Ü . : Sanayi K esim inde Ç alışan 12-18 Yaş A rasındaki Çocuk ların E n e rji H a rcam a la rı B eslenm e ve Sağlık D u ru m ları Ü zerinde B ir A raştırm a. H. Ü. Sağlık B ilim leri E n stitü s ü B eslenm e ve D iyetetik P rog ra m ı B ilim Uzmanlığı Tezi, A nkara, 1981.
6 — Pekcan, G .: İlkokul Ç ocuklarında B eslenm e A lışkanlıkları, D em ir Ye tersizliği Anemisi E nfeksiyon ve Okul B aşarısı A rasındaki E tk ile şim ler Ü zerinde B ir A raştırm a, H .Ü . Sağlık T eknolojisi Y üksek O kulu Beslen- ve D iyetetik B ölüm ü D oçentlik Tezi, A nkara, 1982.
7 — K ocaoğlu, (Aksu), B . : E rgenlik Ç ağındaki Ç o cu k lan n B üyüm e, G elişm e ve B eslenm e D urum ları ile ilgili M etodolojik B ir Çalışm a, H .Ü . Sağlık T eknolojisi Y üksek O kulu B eslenm e ve D iyetetik B ölüm ü D oçentlik Tezi, A nkara, 1982.
8 — Neyzi, O., G ürson, C. T . : İsta n b u l Bölgesi Ç ocuklarının B eslenm e Du ru m u , B esin S em pozyum u TÜBİTAK, Yayın N o : 110, 1963.
9 — B aysal, A .: B eslenm e, H .Ü . Y ayınları A/13, IV. B askı, Çağ B atbaası, A nkara, 1984.
