B eslenm e ve D iyet D ergisi / J. Nııtr. a n d Diet., 24(2): 229-238, 1995
Ü N İV E R S İT E Ö Ğ R E N C İL E R İN İN B E S L E N M E A L IŞ K A N L IK L A R IN IN S A P T A N M A S IN A İL İŞ K İN B İR
A R A Ş T IR M A
P rof.D r. P erra n T O K G Ö Z * / A rş.G ör.D r. M elik şa h E R T E M * / U z.D yt. F atm a Ç E L İK ** / D y t.Ş en iz G Ö K Ç E ** / A rş.G ör.D r. G ü n ay SA K A * / D yt. R u şen H A T U N O Ğ L U **
D i c l e Ü n i v e r s i t e s i n d e ö ğ r e n i m g ö r e n g e n ç l e r i n b e s l e n m e alı şk a n lık la r ın ı s a p t a m a k a m a c ı y la y a p ıla n bu a r a şt ır m a , 5 57 kişi ü z e r in d e y ü r ü tü lm ü şt ü r . A ra ştırm a b u lguları, öğ ren cilerin % 3 0 .1 6 's ın ı n B K İ'leri y ö n ü n d e n z a y ı f g r u b u n a gir d ik lerin i ve b u n la r ı n % 8 0 .3 6 's ın ı n y e m e alışk a n lık la r ın ın kötü o ld u ğ u n u göstermiştir. Bir eylerin b eslen m e a lışkanlık la rı, B K İ'in i ön em li ö l ç ü d e e t k i l e m e k t e d i r ( p < 0 . 0 0 1 ) . B e s l e n m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı n ı n p u a n l a m a y ö n t e m i n e g ö r e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i s o n u c u n d a ö ğ r e n c i l e r i n % 4 6 . 1 4 ' ü n ü n y e m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı k ö t ü , % 1 3 .8 2 's in in iyi b u lu n m u ştu r. Bu b a k ım d a n cin sle r ara sın d a ön em li bir farklılık y o k t u r (p > 0 .0 5 ). A n n e ve b a b a n ın m e s le k ve e ğ it im d u r u m u ile ç o c u ğ u n b e sle n m e a lış k a n lık la r ı a r a s ı n d a a n la m lı bir ilişki b u lu n m a m ış tır (p > 0 .0 5 ). Ö ğ ü n l e r d e tü ketilen y iy e c e k tü rleri d ik k a t e a lı n d ığ ı n d a en d e n g e s i z ö ğ ü n ü n % 6 0 .6 3 o r a n ı ile ö ğ le y e m e ğ i old u ğ u saptanmıştır. Ö ğ rencile rin % 57.81'i y e m e k l e r in i üç ö ğ ü n d e tü k e t tik lerin i if ade etm işle r d ir .K ız la r ara sın d a öğün atlama, erkek lerden daha yaygındır. A tlan an öğü n o l a r a k % 4 1.29 ile s a b a h k a h v a lt ısı ilk s ır a y ı alm a k ta , b u n u % 3 0 .5 2 ile öğ le y e m e ğ i izlem ekted ir. Ç a lış m a d a , öğren cil erin % 1 9 . 5 7 ' s i n i n h iç ö ğ ü n a t l a m a d ı k l a r ı s a p t a n m ı ş o l u p , ö ğ ü n a tl a m a n e d en leri b a k ım ın d a n c in sle r arasın d ak i farklılık ön em li b u l u n m u ş t u r ( p > 0 .0 1 ) .
A n a h t a r s ö zcü k ler: B eslen m e alışk anlık la rı, beden kitle in deksi, s o s y o e k o n o m ik d ü z e y
Key words: F ood s habits, body-m ass index, socioeconom ic factors
* Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.B.D.
G İR İŞ
Yaşam ın her e vre sin de bedensel ve zihinsel y ö n d e n sağlıklı o lm a k ve dev am ettirm ek, yeterli ve dengeli beslenm e ile m ü m k ü n d ü r. A ile n in ve çevrenin sosyal, e k ono m ik ve kültürel yapısı, bireyin b e s le n m e bilgisi ve alışkanlıklarını dolayısıyla da beslenm e durumunu çok y akından etkiler (1,2). Sosyal yapı içinde değerlendirilen ö ğ renim durum u, e k o n o m ik y a p ı içindeki gelir ve h a rc a m a la r ve kültürel yapı içinde d e ğ e rle n d ir ile n g e le n e k ve görenekler, bireyin b eslen m e d u ru m u n u belirleyici faktörlerdir.
Ülkemizde, yüksek öğrenim gören gençler üzerinde y a p ılm ış çalışmalar, beslenm e bilgisi yetersizliği ve e k o no m ik güçlük ler n e d e n iy le y e te r s iz ve dengesiz b eslenm e sorunlarının y aygın olduğunu gös te rm iş tir(3 ,4 ).
Öğrencilerin beslenm e sorunlarının çözüm lenm esi; onlara d oğru bilgiler verilerek yapılan beslenm e eğitimi yoluyla, alışk anlıklarınd aki y a n lışlık la rı düzeltm elerini sağlayarak başarılabilir. Y ü k se k ö ğ ren im g e n ç liğ in in yeterli ve dengeli beslenm esi, h em kendi sağlıkları ve başarıları, h e m d e ge le c e k k u ş a k la r a iyi b e s le n m e a lış k a n lık la r ı k a z a n d ı r m a la r ı a ç ı s ı n d a n ö n e m taşımaktadır.
B ire y le rin b e s le n m e a lış k a n lık la r ın ı s a p ta m a d a k u l l a n ı l a n b a ş lıc a kriterler, günlük öğün sayısı, atlanan öğünler ve ö ğ ü n atla m a n e d e n le ri;ö ğ ü n aralarında tüketilen yiyecekler, öğ ü n lerd e d e n g e li-d e n g e s iz b e s le n ilm e s i ve ye m e k yem eyi e tkileyen psikolojik faktörlerdir.
Bu araştırma, D icle Ü n iv ersitesi'n d e ö ğrenim g ö re n g e n ç le rin b e s le n m e alışkanlıklarını s aptam ak ve y a p ıla ca k eğitim ç a lış m a la rı ile b e s le n m e sorunlarının ç ö z ü m ü n e katkıda b u lu n m a k a m a c ıy la p lan la n m ıştır.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ V E A R A Ç L A R I
Araştırma, Dicle Üniversitesi b ü n ye sind e bulunan 6 F a k ü lte n in ö ğrenci yoğunluğuna göre % 10 temsil oranı kullanılarak tabakalı r astg ele ö rn e k le m e yöntem in e göre seçilen 557 kişi ü z e rin d e y ü rü tü lm ü ştü r. Bazı fa k ü lte le rd e ileri sınıflarda okutulan derslerin öğrencilerin bilgi düzeyi v c alışk an lıklarını etkilem ekte rol oynayabileceği dik kate a lın a ra k ç a lış m a y a birinc i ve ikinci s ın ıf öğrencileri dahil edilmiştir.
Çalışmada öğrencilere yönelik kişisel bilgiler ile b e sle n m e alışkanlıkları, anket yöntem i ile toplanm ıştır. B e slen m e a lış k a n lık la rın ın d e ğ e rle n d ir
il-m e ş i n d e A r s l a n 'ı n ( 5 )b u k o n u d a g e li ş t i r d i ğ i p u a n l a il-m a y ö n t e il-m i e sas alınm ıştır. Bu y ö n te m d e to plam p u a n 52 o lup 35'in altında p uan alan lar k ötü , 3 5-48 arası orta, 48 'd en yuk arı puan a lanlar iyi beslenm e alışkanlığına s a h ip olarak değerlendirilm iştir.
Ö ğrencilerin ağırlık y önünden değerlendirilmesinde Beden Kitle İndeksi ( B K İ ) 2 0 'n in altınd a o lan la r zayıf, 20-2 4 .9 a ra s ın d a o lan la r norm al, 25'iıı ü z e rin d e o lan la r şişm an o larak d e ğ e rlen d irilm iştir (6).
A r a ş tı r m a v e r i l e r in i n d e ğ e r l e n d i r il m e s i n d e S ta t- V ie w ve M in ita b b ilg is a y a r p ro gram ları kullanılm ıştır.
b u l g u l a r
A ra ş tırm a k a p sam ın a a lm a n ö ğren cilerin bo y v e ağırlık ölçü m le rine g ö re h e sap la n an BK İ'leri ile be sle n m e alışkanlıkları a rasındaki ilişki Tablo l 'd e gösterilm iştir. Ç o c u k la rın % 3 0 .1 6 'sın ın z a y ıf b ulunm ası, beslenm e y e t e r s i z l i ğ i n i n y a y g ı n o l d u ğ u n u n b ir g ö s te r g e s i d i r . B i r e y l e r i n y e m e davranışları, fiziksel gelişim lerine fazlasıyla yansım aktadır. Çalışm ada, BKİ ile b e sle n m e alışkanlıkları ara sın d a anlam lı bir ilişki olduğu saptanm ıştır ( p c O .0 0 1 ). B K İ'i b a k ım d a n z a y ı f b u l u n a n la rın % 8 0 .3 6 's ı n ı n b e s le n m e a lışk a n lık la rın ın kötü b u lu n m ası, b ek le n e n bir sonuçtur.
Tablo 1: BKİ'i ile Beslenme Alışkanlıkları Arasındaki İlişki
BKİ (kg/ıır) Beslenme Alışkanlıkları Toplam n % n Kötü % Orta n %* n İyi % Zayıf < 19.9 135 80.36 23 13.69 10 5.95 168 30.16 Normal 20-24.9 120 33.90 182 51.41 152 14.69 354 63.56 Şişman > 25 2 5.71 18 51.43 15 42.36 35 6.28 Toplam 257 46.14 223 40.04 77 13.82 557 100.00
*Satır ytlzdeleri alınmıştır.
Tablo 2'de p u an lam a y ö n tem in e göre b eslen m e alışkan lıklarının d e ğerlendirilmesi y apılm ış ve c insiyet ile ilişkisi araştırılm ıştır. Ö ğre n c ilerin ancak % 13.82' sinin b eslenm e alışkanlığının iyi, % 4 6 .1 4 'ü n ü n kötü olm ası, beslenm e sorunlarının çok y ü k s e k b o yu tlarda o ld u ğ u n u g österm ektedir. B eslenm e alışkanlıkları ba kım ından cinsler a ra s ın d a ö n e m li bir farklılığın olmadığı saptanınıştır(p>0.05).
Tablo 2: Beslenme Alışkanlığı İle Cinsiyet Arasındaki İlişki
Beslenme ERKEK Alışkanlığı n %* n KIZ %* TOPLAM n %* Kötü 145 43.41 1L2 50.22 257 46.14 Orta 139 41.62 84 37.67 223 40.04 İyi 50 14.97 '27 12.11 77 13.82 Toplam 334 59.96 223 40.03 557 100.00
*Kolon yüzdeleri alınmıştır.
x2 = 2.658 p > 0.05
S o s y o -ek o n o m ik düzeyi b elirleyici fak tö rle rd e n e la n a n n e ve babanın eğitim ve m eslek d u ru m u n u n , ç o c u ğ u n b e sle n m e a lışk a n lık la rın ı e tk ile m e derecesi araştırılm ış ve s o n u ç la r Tablo 3'tc g österilm iştir. A n c a k , incelenen faktörlerin hiçbirisinin, b e sle n m e a lışk a n lık la rını e tk ile m e d ek i rolü ö nem li b u lu n m a m ıştır (p> 0.0 5).
Tablo 3: Öğren çilerin Anne-Babalarına ait Değişkenlerle Beslenme Alışkanlıkları A rasındaki İlişki
Değişkenler Önemlilik Testi
X2 p
Annenin Eğitini Durumu 6407 >0.05
Babanın Eğitim Durumu 3.485 >0.05
Annenin Mesleği 1.333 >0.05
Çalışm ada, öğünlerde tüketilen yiyecek türleri soruşturularak, ö ğ ü nlerin dengeli olup olm adıkları d a sap tan m ay a çalışılmıştır. Tablo 4'te g ö sterild iği gibi % 69.17 oranı ile en dengeli tü ketile n ö ğ ü n a k şam , en d e n g e siz i ise ö ğ l e y e m e ğ i o l u p , ö ğ ü n l e r a r a s ı n d a k i f a r k l ı l ı k ö n e m l i b u l u n m u ş t u r (p< 0 .0 0 1 ).
Tablo 4: Tüketilen Yiyeceklere Göre Öğünlerin Dengeli-Dengesiz Olma Durumları
Öğünler Den n ıgeli Deng % n esiz % Sabah 131 42.67 176 57.33 Öğle 150 39.37 231 60.63 Akşam 377 69.17 168 30.83 X 2 = 98.826 pCO.OOl Ö ğ ü n s a y ı l a r ı n ı n d a ğ ı l ı m ı i n c e l e n d i ğ i n d e ( T a b l o 5 ) ; ö ğ r e n c i l e r i n % 2 1 .3 7 's in in 1-2 öğün, % 5 7 .8 l'in in 3 ö ğ ü n , geri k a la n ı n ın 4 v e y a d a h a f a z l a ö ğ ü n d e y iy e c e k le rin i tü k ettik leri s a p ta n m ıştır. K ı z la r a r a s ı n d a ö ğ ü n a t l a m a e rk e k le r d e n daha yaygındır.
Tablo 5: Öğün Sayılarının Cinsiyete Göre D ağılım ı
Öğün ERKEK Sayısı n %* KIZ n %* TO PLA M n %* 1 6 1.80 4 1.79 10 1.80 2 45 13.47 64 28.70 109 19.57 3 212 63.47 110 49.33 322 57.81 4 63 18.86 42 18.83 105 18.85 5 + 8 2.40 3 1.35 11 1.97 Toplam 334 59.97 223 40.3 557 100.00
Tablo 6'da a tlanan ö ğ ü n lerin cin siy e te gö re dağ ılım ları gösterilm iştir. Ö ğ re n c ilerin % 1 9.57'si hiç öğü n a tla m a m a k ta , e n ç o k a tla n a n ö ğ ü n ise % 4 1 .29 ile sabah kahvaltısı olup, b u n u % 3 0 .5 2 ile öğle yem eği izlemektedir.
Tablo 6: Atlanan Öğünlerin Cinsiyete Göre Dağılımı
Atlanan Öğün ERKEK n %* n KIZ %* TOPLAM n %* Sabah 131 39.22 99 44.39 230 41.29 Öğle 97 29.04 73 32.74 170 30.52 Akşam 5 1.50 4 1.79 9 1.62 Sabah-Öğle 24 7.19 12 5.38 36 6.46 Öğle-Akşam 1 0.30 2 0.90 3 0.54 Atlamam 76 22.75 ■*5 'J 14.90 109 19.57 Toplam 334 59.97 223 40.03 557 100.00 * Satır yüzdesi X : = 7.423 p > 0.05
Ö ğ ü n a tla m a n e d e n le ri o la ra k (T ab lo 7) en s ık lık la c a n l a n iste m e d iğ i ( % 4 1 .52) v e g e ç k a lm a m a k için g ibi ( % 2 4 .7 7 ) g e r e k ç e l e r ileri sü rü lm ü ştü r. N e d e n l e r in da ğ ılım ı b a k ım ın d a n iki cin s a ra s ın d a ö n e m li f a rk lılık la r o ld u ğ u s a p ta n m ış tı r ( p < 0 .0 1 ).
Tablo 7: Öğün A tlam a Nedenlerinin Cinsiyete Göre D ağılım ı
Atlama ERKEK KIZ TOPLAM
Nedeni n %* n %* n %*
Zayıflamak için 11 5.79 5 1.94 16 3.57
Canım istemediği için 90 34.88 96 50.53 186 41.52
Geç kalmamak için 70 27.13 41 21.58 111 24.77
Gerek duymuyorum 36 13.95 19 10.00 55 12.28
Unutuyorum 8 3.10 3 1.58 11 2.46
Unutuyorum 8 3.10 3 1.58 11 2.46
T A R T I Ş M A
Ö ğ ü n le rd e tüketilen yiy ecek ler incelendiğinde öğrencilerin % 42.67' s in i n s a b a h k ahv altısı, % 3 9 .3 7 'sin in öğle ye m e ği, % 6 9 .1 7 'sin in a k ş a m y e m e k l e r i n d e d e n g e l i b e s l e n d i k l e r i s a p t a n m ı ş t ı r . S a b a h k a h v a l t ı s ı ç o ğ u n lu k la , c a n la n istemediği veya geç kalmaları gibi neden lerle hafife a lın m a k ta , karın do y urm ak için gelişi güzel birşeyler yenilm ektedir. Ö ğ le y e m e k l e r i n d e üniversite kafeteryalarında çıkan y e m eğin beğ enid en uzak o lm a s ı, m o n o to n bulunm ası veya sırada beklem e sıkaıtısı y ü z ü n d e n ayak üstü y e n ile n tost hamburger-kolalı içecekler tercih edilmektedir. Y ü k s e k ö ğ r e n i m gençliği üzerinde yapılm ış benzeri çalışm alarda da aynı s o n u ç la r e ld e edilm iştir(3,4). A k şa m yem ek lerin in lokantada veya evde y en ilm esi bu ö ğ ü n ü n da h a dengeli olm asını sağlamaktadır. A n c a k bir ö ğ ü n ü n dengeli tü k e tilm e s i, diğer öğünlerdeki eksiklikleri k apatm ak için yeterli değildir.
T ü m e r d e m ve arkadaşları (8), üniversite ö ğ ren c ile rin in % 3 8 .1 'in in sa b ah , % 5 3 .0 'ü n ü n öğle ve % 1 9 .9 'u n u n akşam ye m e k lerin d e y e te rs iz v e d e n g e s i z b e sle n d ik le rin i ve d e n g e siz b e s le n m e d e y e m e k y e n il e n y e rin ö n e m in i vu r gu 1 a mı ş lar d ır.
Ç a lış m a d a , g e n ç le rin % 5 7.81 'inin g ü n d e üç ö ğ ü n y e m e k y e d ik le ri saptanm ıştır. Ö ğün atlama, alışkanlık haline d önüştüğünde kişinin y e te rin c e b e s le n m e s i e n g ellen m ek te ve y etersiz be sle nm eye bağlı so ru n la r o rta y a çıkm aktadır. Ö ğü nler arası sürenin uzaması m etabolizm anın y a v a şla m a s ın a n e d e n o lm a k ta ve h a f i f şişm anlık durum u oluşm ak tadır (9).
A tlanan öğünler olarak sabah kahvaltısı ilk sırada yer alm akta ( % 4 1 .29), bunu ö ğ le y em eği (% 30.52) izlemektedir. A n a ö ğ ü nlerden s a b ah k a h v a ltı sının kişinin günlü k beslenm esinde ö nem i büyüktür. K ahvaltı y a p ılm a s ın ın ö ğ r e n m e ve a k tiviteııiıı d e v a m lılığ ı ü z e r i n d e ö n e m li r o l ü n ü n o ld u ğ u b i lin m e k te d ir (10). Ö ğü n atlam a neden leri olara k belirtilen gere k ç e le r, g e n e llik le d ü z e n siz ve plansız yaşam ayla, yanlış inanç ve alışk anlık larla ilgilidir. Üniversiteli kız öğrenciler arasında yapılan başka bir çalışm a da , % 4 4 .1 'iııin v a k it bulam a d ığ ı, % 4 0 .3 'ü n ü n ca n ı iste m e d iğ i, % 3 .6 's ı n ı n z a y ıfla m a gibi nedenlerle öğün atladıkları ve bu so n u ç la rın d a b eslenm e b ilgilerin in yetersizliğinden k aynaklandığı sap tanınıştır(l 1).
Duygusal ihtiyaç da açlık ve iştahı etkilemektedir. Bazı kim seler üzüntü, sıkıntı ve güvensizliklerini örtm ek için fazla y e m e y e m eyilli olabilirler. B un un tersi durum larda olabilir( 12,13). Bu çalışm ada öğrencilerin % 50.19'u
sıkıntılı oldukları zamanlarda her zam ankinden az. % 14 .72’si çok yediklerini, sevinçli oldukları z a m a n la rd a ise ç o ğ u n lu k la % 4 4 .7 0 'i y e m e le r in d e bir değişiklik olmadığını belirtmişlerdir. Bu davranış değişiklikleri kız ve erkek öğrencilerine göre önem li farklılıklar g österm ektedir.
S O N U Ç VE Ö N E R İ L E R
Üniversite öğrencilerinin beslenm e alışkanlıklarını belirlem ek am acıyla yapılan bu çalışm ada, hatalı ye m e uygulam aların yaygın olduğu sa p ta n m ış ve ancak % 1 3.8 2 'sin in b eslenm e alışkanlıkları iyi d üzeyde bulunm uştur. Y em e d a v r a n ı ş l a r ı n d a k i y a n l ı ş l ı k l a r ı n bu d e n li y a y g ın o l m a s ı , a ile ortam ından b aşlam ak üzere bu k ad em ede verilen eğitim y etersizliğin in bir uzantısıdır.
B e s le n m e e ğ itim i y o l u y l a b ire y le r in b e s le n m e b ilg i d ü z e y l e r i n i yükseltm ek m üm kün olabilm ektedir. Yalnız b eslen m e bilgisi, kişinin b e s lenme alışkanlıklarını değ iştirm esin d e tek başına etkili olm ayabilir. Ancak eğitim program larının, h e d e f alm an grubun özellikleri ile u yu m lu olması halinde istenilen sonuçlar alınabilir.
Diğer taraftan, y ü k s e k ö ğ ren im g e n ç liğ in in b e s le n m e s o ru n la rın ın hafifletilmesi için üniversite ve yurtlarda b eslenm e olan a k ların ın iyileş tirilmesi ve geliştirilmesi, öğrencilere beslenm esi k o n u su n d a rehberlik e d il mesi, verilen burs ve kredilerin öğ rencilerin gerek sinim lerini k arşılayacak şekilde düzen lenm esi gerekir.
A B S T R A C T
A S T U D Y O N N U T R I T I O N A L H A B I T S O F U N I V E R S I T Y S T U D E N T S
Toksöz, P., E r te m , M., Ç elik, F., G ö k ç e, Ş., S aka, G., H a tu n o ğ lu , R.
T his study has been carried out to e stablish e a ting habits o f 557 y o u n g stud en t in U n iv ersity o f Dicle. Fin d ing s sh o w e d that 30.16 % o f university stu dents w ere u n d e rw e ig h t a c co rd in g to BM1 and 80.36% o f them have bad eating habits. A fter e v a lu a tin g university students habits by grad in g system , it is found that 4 6 .1 4 % o f stu den ts have bad and 13.82% o f them good e ating habits. T h e refo re, th ere w eren 't im po rtant d ifference b e tw e en both
s e x e s ( p > 0 .0 5 ). N o significant relation was found with parents profession and e d u c a tio n and eating habits o f the students(p>0.05). W hen the kind o f foods, co nsum ed at meals were examined, it seemed that the most unbalanced m eal w a s lunch with 60.63%. 57.84% o f students explained that they ate all th re e m ea ls T he girls w ere skiping meals m ore than boys.
K A Y N A K L A R
1. Carruth BR. Mangel M. Anderson HL. Assessing change proneness and nutri tion-related behavior. J Am Diet Assoc. 76:47, 1977.
2. Fooley C. Hertzler AA. Anderson HL. Attitudes and food habits - A review, J Am Diet Assoc. 75:13, 1979.
3. Işıksoluğu M. Yükseköğrenim yapan kız öğrencilerin beslenme durumu ve buna beslenme eğitiminin etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi. 15:55-70, 1986. 4. Yardımcı E. İnce N. Hapçıoğlu B. İşsever H. Öğrenim gören gençlerimizin sağlık
sorunları. Erciyes Üni. Yay. Kayseri, 46:89-85, 1993.
5. Arslan P. Karaağaoğlu N. Duyar İ. Güleç E. Yüksek öğrenim gençlerinin bes lenme alışkanlıklarının puanlandırma yöntemi ile değerlendirilmesi. Beslenme ve Diyet Dergisi. 22(2): 195-208, 1994.
6. Williams SR. Nutrition and weight management, Nutrition and Diet Therapy. Times Mirror/Mosby College Publishing, St. Louis, 562, 1989.
7. Yıldız B. Diyarbakır İl Merkezinde Yaşayan Adölesanlarda Şişmanlık Prevclansı, Beslenme Alışkanlıkları ve Bilgi Düzeyleri, Enerji Tüketimi ve Harcamalarına İlişkin Bir Araştırma. H.Ü. Beslenme ve Diyetetik Programı Bilim Uzmanlığı Tezi, Ankara 1992.
8. Tümerdem Y. Ayhan B. Coşkun A ve ark. Metropolitan bir kentte adölesans dönemi okul çocuklarının beslenmesi. Diabet Yıllığı, 4:210-218, 1985.
9. Truswell S, Darlton HI. Food habits o f adolescents, Nutrition Reviews 39:2, 1981.
10. Murrel H. Blood sugar level and performance. Occupational psychology 45:273, 1971.
11. Birer S. Ersoy G. Metropolitan bir kentte spor yapan ve yapmayan üniversiteli kız öğrencilerin beslenme bilgi ve alışkanlıkları. Beslenme ve Diyet Dergisi. 16(2): 153-170, 1987.
12. Whitney NE, Hamilton EMN. Overweight and Underweiglit, Understanding Nutrition, P:277, 1984.
13. Wooley O. Effect of calories on appetite for palatable food in obese and nonobese humans. J Comp Phy Psych. 89:619, 1975.
