GİRİŞ
Su ürünleri, sanayi sektörüne hammadde sağlama, istihdam oluşturma, kırsal kalkınmaya katkı sağlama ve gıda üretimi gibi faaliyetleri ile ülkemiz ekonomisine önemli katma değer sağlamaktadır. Örneğin, alabalık işletmeleri ülkemizde önemli ekonomik girdi ve istihdam sağlayan iktisadi faaliyet alanı haline gelmiştir. Girişimciler, ekonomik kazanç sağlamak için serbest pazar ekonomisi koşullarında avcılık, üretim, işleme ve pazarlamadan oluşan entegre sistemler oluşturmuşlardır [7].
Ülkemizde tatlısu balıkları içinde en önemli yeri tutan alabalıklar, hem üretim miktarı bakımından hem de pazardaki tercih edilme bakımdan deniz balıklarına önemli bir alternatif olarak göze çarpmaktadırlar.
Alabalıklar, gelişen su ürünleri sektörü içinde ürün kalitesi ve ürün çeşitliliği bakımından son yıllarda üzerinde en çok durulan konularından biri haline gelmiştir. Tüketiciler ürünün deniz ya da tatlısu balığı
olmasından, kültür balığı ya da doğadan yakalanmış olmasına kadar bir çok konuyu göz önüne almaktadırlar. Özellikle son yıllarda kültürle üretilen alabalıkların avcılıkla elde edilenlere oranla daha az tercih edildiği görülmektedir [6].
Günümüzde alabalık üretimi ile birlikte, alabalık avcılığı da önem kazanmaktadır. Avcılık, üretim sırasında kafeslerden kaçan alabalıkların doğal ortamda büyüyüp gelişimlerini tamamlamalarıyla meydana gelmektedir.
Fırat Nehri üzerinde Karakaya Baraj Gölü’nde, gökkuşağı alabalığı (O. mykiss)’nın hem havuz hem de kafes balıkçılığı yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Bu tesislerden kaçan yavrular Fırat Nehri’nde doğal ortamda yaşamaktadırlar [2].
Karakaya Baraj Gölü 10.Bölge’sinde 39 adet ağ kafes işletmesinin bulunmasından dolayı bölgede yoğun bir şekilde alabalık avcılığı yapılmaktadır. Çalışmamızda bu bölgedeki alabalık avcılığı ve avcılık veriminin araştırılması amaç edinilmiştir.
Karakaya Baraj Gölü’nde Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss , Walbaum 1792)
Avcılığı ve Av Verimi
Tuncay ATEŞŞAHİN* Mürşide DARTAY Erdal DUMAN Mustafa Remzi GÜL
Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Avlama ve İşleme Teknolojisi Bölümü 23119,Elazığ
*Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 26.07.2010 e-posta: tatessahin@firat.edu.tr Kabul Tarihi : 27.09.2010 Özet
Araştırma, Karakaya Baraj Gölü’nün 10. Bölgesinde, 2010 yılının Şubat-Mart ayları arasında yapılmıştır. Bölgedeki ağ kafeslerden kaçan ve doğal ortamda büyüyen gökkuşağı alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) avcılığı ve av verimlilikleri araştırılmıştır. Bu amaçla, 5 balıkçıya ait 5200
m ağ incelenmiş olup bu ağların 0,18-0,23 mm materyal kalınlığına ve 0,33-0,37 donam faktörüne sahip monofil galsam ağlardan oluştuğu tespit edilmiştir. Çalışma Bölgesi’nde balıkçının 40 mm göze genişliğine sahip tek kat dolanan ağları ile sürükleme avcılığı şeklinde 4 avlama yapılmıştır. Bu avlamada 55 adet Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) avlanmış, bu balıkların total boyları, ağırlıkları ve yaşları belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Karakaya Baraj Gölü, Gökkuşağı Alabalığı, Oncorhynchus mykiss, Avcılık.
Fishing Efficiency and Fishing Rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) in Karakaya
Dam Lake
Abstract
This study was made in 10th Region of Karakaya Dam Lake between February 2010 and March 2010. Fishing and fishing efficiency of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) that escaped from net cages and grown up in the natural environment around study area were investigated. For this purpose, 5200 m nets belong to 5 fishermen in this region were examined and these nets were monofilament gill nets with 0.18-0.23 mm in material thickness and 0.35-0.37 in hanging ratio. In the study region, four times fishing was made with 40 mm mesh size monofilament drag gill nets belonging to fishermen. At this fishing, 55 rainbow trout were caught and their total lengths, body weights and ages were determined.
MATERYAL VE METOT
Bu çalışmada, Karakaya Baraj Gölü 10. Bölgesi’nde avcılığı yapılan Gökkuşağı alabalığının avlama yöntemleri ve avcılık verimi araştırılmıştır
Karakaya Baraj Gölü 10. Bölge, 700 hektar alana sahiptir. Bu alanda 39 adet ağ kafes işletmesi bulunmaktadır. Bölgedeki alabalıklar, bu kafeslerden kaçan ve doğal ortamda büyüyen alabalıklar olmaktadır. Araştırma Bölgesi Şekil 1’de verilmiştir.
Şekil 1. Karakaya 10. Bölge ve Ağ kafes Üniteleri
Bölgede avcılık yapılan suyun sıcaklığı, pH’sı ve bulanıklığı ölçülerek kaydedildi. Kullanılan ağların yapısı incelendi. Sade ağlarda göze genişliği Mengi [15]’de tanımlanan; natika konumunda gerilmiş bir ağda bir düğümün veya birleşme yerinin ortasından kendisine en yakın düğümün veya birleşme yerinin ortasına kadar olan uzaklık olarak alınmıştır.
Mantar yaka uzunluğu, ağın bir ucundan diğer ucuna kulaçlanması ile mantar yaka kalınlığı, kurşun yaka kalınlığı, göze genişlikleri ise kumpasla ölçülmüştür. Ağların donam faktörleri, Mengi [14]’ de verilen;
E= Yaka uzunluğu / Ağ uzunluğu X 100 formülüne göre hesaplanmıştır.
Avcılıkta 100 m uzunluğunda, 50 göz yüksekliğinde ve 40 mm göze genişliğine sahip ağlar kullanılmıştır. Avlanan balıkların ağırlıkları ve boyları ölçüm tahtası ve 0,19 hassasiyetli terazi yardımıyla ölçülmüştür. Balıkların yaş tayinleri ise omurlardan alınan örnekler ile
yapılmıştır. Bölgedeki 2009-2010 avlama
sezonundaki avlanılan alabalık miktarları balıkçılardan alınan kayıtlardan hesap edilerek belirlenmiştir.
BULGULAR
Araştırmanın yapıldığı bölgede 5 balıkçı bulunmaktadır. Bu balıkçıların avcılıkta 4 m uzunluğunda 120 cm genişliğinde 10 - 20 HP motor gücündeki zodyak botlarını kullandıkları tespit edilmiştir.
Karakaya Baraj Gölü 10. Bölge’sinde balıkçıların
kullandıkları ağlar ve teknik özellikleri Tablo 1’ de verilmiştir.
Tablo 1. Karakaya Baraj Gölü’nde kullanılan ağların
teknik özellikleri. Göze Genişlikleri (mm) Materyal Kalınlıkları (m) Ağ uzunluğu (m) Ağ Sayısı Adet % 40 0.18 4200 42 80,78 40 0.20 500 5 9,61 40 0.23 500 5 9,61
Tablo 1’de görüldüğü gibi 5200 m monofilament galsama ağı incelenmiştir. Bütün ağların 40 mm göze genişliğine sahip ve materyal kalınlıkları 0,18-0,23 mm olduğu tespit edilmiştir. Bölge balıkçılarının materyal kalınlığı 0.18 mm olan ağları daha fazla kullandıkları (%80,78) tespit edilmiştir. Kullanılan ağların mantar yaka uzunlukları donanmış ağda çoğunlukla 100 m olduğu belirlenmiştir. Mantar yaka halatı olarak 5 mm kalınlığındaki polipropilen (PP) halatların tek kat olarak kullanıldığı tespit edilmiştir (Şekil 2). Kurşun yaka halatı olarak ise çoğunlukla 3.5 + 3.5 mm çapında çift kat PP halatlar kullanılmaktadır. Donama 6 göze alınmakta, donam uzunluğu17-18 cm arasında değişmekte ve 5 boş 6.donama mantar veya kurşun takılmaktadır (Şekil 3). Donam faktörleri % 35-37 arasında bulunmuştur. Şamandıra halatı olarak 5 mm çapındaki ve tek kat olan PP halatlar kullanıldığı tespit edilmiştir.
Şekil 2. Mantar Yaka Donamı
Karakaya Baraj Gölü 10. Bölgesi’nde su sıcaklığı; 8,9 ºC, pH ise 7,4 olarak ölçülmüştür. Sechi diskiyle ölçülen su bulanıklığının; 3,45 m olduğu tespit edilmiştir.
Bölgede avcılık 3 farklı şekilde yapılmaktadır. Avcılık, ağların akıntıya dik olarak serilmesiyle başlamaktadır. Ağların her iki ucunda şamandıralar yer almaktadır ve yarım ay şeklinde serilen ağların etrafında avlama botuyla gürültü çıkarılmakta ve balıklar ağa yönlendirilmektedir. Bu arada akıntıyla birlikte ağ sürüklenmektedir. Toplam avcılık süresi 30 dakikayı geçmemektedir. Genellikle bu avlama şekli gündüz yapılmaktadır.
Diğer bir avlama şekli ise, gece avcılığı şeklinde olup akıntının olmadığı durgun yerlerde yapılmaktadır. Kıyıya paralel olarak 3-5 m uzaklıkta serilen ağlar şamandıra ipleri ile kıyıda bulunan ağaçlara bağlanmakta ve sabitlenmektedir. Projektör cihazı ile yoğun bir ışık elde edilerek suya tutulmakta ve balıklar ağa yönlendirilmektedir. Bu avcılık şeklinde ise avcılık süresi yine 30 dakika olmaktadır.
Yapılan avcılık şeklinden biri de akıntının olmadığı yerlerde ağlar suya indirilip 1-2 saat bekletilmektedir. Bu esnada tekneye vurularak ya gürültü çıkarılır veya hiçbir şey yapılmadan beklenilir. Çalışmamızda, balıkçıların ağlarını kullanmak suretiyle sürükleme ve korkutarak avcılık yapılmıştır. Kullanılan ağlar 100 m uzunluğunda 50 göz yüksekliğinde ve 40 mm göze genişliğinde sahip 0.37 donam faktörlü monofilament galsama ağıdır. Avcılık sonunda yakalanan balıkların boyları ve ağırlıkları kaydedilmiştir. Yakalanan balıkların miktarları, ağırlıkları ve avcılık süreleri Tablo 2’de verilmektedir.
Tablo 2. Karakaya Baraj Gölü’nde yakalanan balık sayısı
ve toplam ağırlıkları
Yapılan avcılık Yakalanan Balık Sayısı (adet) Toplam ağırlık (g) 1.avcılık 31 6372.9 2.avcılık 19 4484.4 3.avcılık 4 902.8 4.avcılık 1 241.2 Toplam 55 12001.3
Tablo 2’de gösterildiği gibi yapılan avcılık sonucunda toplamda 55 adet alabalık yakalanmıştır. İlk avlamada 31 balığın avlandığı, son avlamada ise balık sayısı 1’e düştüğü tespit edilmiştir. Her avlamada ağın su bitkileri ve fitoplanktonlarla biraz daha kirletildiği gözlenmiştir. Bu nedenle alabalıklar ağı görüp yakalanmamışlardır.
Avlanan alabalıkların boy-ağırlık ölçümleri yapılmıştır. Çatal boyu 19- 29 cm, total boyları ise 22,5- 32,4 cm aralığında bulunmuştur. Ağırlıkları, 104,5- 360,5 gr arasında bulunmuştur. Balıkların omurlarından yapılan yaş tayininde 2+ ile 3+ yaşlarında olduğu tespit edilmiştir.
Karakaya Baraj Gölü’nün 10. Bölgesinde bulunan gökkuşağı alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) av verimi balıkçılardan alınan kayıtlara göre hesap edilmiştir. 2009-2010 avlama sezonunda avlanılan alabalık miktarı 25 ton olarak belirlenmiştir. Bu miktardan hesap edilen hektara düşen verimin ise 35,71 kg/hektar/yıl olduğu tespit edilmiştir.
Bölgede ağ kafeslerden kaçıp yakalanan alabalıklar ile ağ kafeslerden kaçıp doğal ortamda büyüyen alabalıkların dış görünüşleri ve etleri karşılaştırılmıştır. Doğal ortamdan yakalanan alabalıkların yanal çizgi boyunca kırmızı bir hat oluşturduğu ve etlerinin portakal kırmızısı renginde olduğu belirlenmiştir. Ağ kafeslerden yeni kaçıp yakalanan alabalıklarda bu kırmızı hattın olmadığı ve etlerinin sarımsı-beyaz olduğu tespit edilmiştir. Balıkçılar, doğal ve üretilen alabalıkları bu şekilde ayırt etmektedirler (Şekil 4,5,6).
Şekil 4. Ağ kafeslerden yeni kaçan alabalık.
(O. mykiss)
Şekil 5. Doğal ortamda büyüyen alabalık
(O. mykiss)
Şekil 6. Doğal ortamda büyüyen ve Ağ kafeslerden
yeni kaçan alabalıkların etlerinin görünüşü
TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu çalışmada, Karakaya Baraj Gölü 10. bölgesinde bulunan ve tesislerden kaçan alabalık avcılığı araştırılmıştır. Özellikle kafes işletmelerinin bu bölgede yoğunlaşmasıyla alabalık avcılığı önemsenmiştir.
Ülkemizin bazı akarsularında ve baraj göllerinde yapılan alabalık yetiştiriciliği nedeniyle tesislerden bir şekilde kaçan Oncorhynchus mykiss’in bu sulak alanda büyüdüğü, geliştiği ve avlandığı bazı kaynaklarda ifade edilmektedir [9, 18, 19].
Karakaya Baraj Gölü 10. Bölgesi’nde yaptığımız bu çalışmadaki alabalıkların (Oncorhynchus mykiss)’da tesislerden kaçan ve doğal ortamda büyüyen avlanan alabalıklar olmasından dolayı yukarıda yapılan çalışmalarla paralellik göstermektedir.
Keban Baraj Gölü’nde yapılan bazı çalışmalarda Orsay ve Duman [17]’de Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesi Uzatma Ağları Balıkçılığı ve Av Verimi” başlıklı makalelerinde hektara düşen av verimini 8,52 kg/hektar/ yıl olarak bulduğu, bir diğer çalışmada ise Dartay ve Duman [5]’de ise “Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde Avlanan Balık Türleri ve Miktarları” adlı çalışmalarında” hektara düşen av verimini 14.44 kg/ hektar/yıl olduğunu tespit etmişlerdir. Avlanan balıklar, Cyprinidae familyasına ait olan ekonomik türlerdir.
Yukarıda ifade edilen her iki çalışmada da araştırma alanı Çemişgezek Bölgesi, Keban Baraj Gölü bentine çok yakın olan bir bölgedir. Keban Baraj Gölü bentinin diğer tarafı ise Karakaya Baraj Gölü’nün 10. bölgesi olmaktadır. Bu bölgede ise avlanan tür olan gökkuşağı alabalıklarının (Oncorhynchus mykiss) hektara düşen veriminin 35,71 kg/hektar/yıl olduğu tespit edilmiştir. Bu da alabalık veriminin ne kadar yüksek olduğunu gösteren bir sonuçtur.
Fırat Nehri’nde yaşayan Oncorhyncus mykiss türünün mide içeriği ile ilgili yapılan bir çalışmada Çakmak ve diğ. [3]’de , mide içeriğinde hem bitkisel hem de hayvansal organizmalara rastlandığı bildirilmektedir. Bu nedenle, doğal ortamda ve tamamen doğal yemlerle beslenen bu balıkların etinin rengi portakal kırmızısı rengindedir. Balığın etinin renginin bu şekilde olması tüketicilerin talebini daha da arttırmaktadır [2].
Yukarıdaki verilen çalışmalardaki alabalıkların etlerinin görünüşleriyle yaptığımız bu çalışmadaki alabalıklarının renkleriyle aynı olduğu tespit edilmiştir.
Duman ve Şen [8]’de ‘‘Gökkuşağı alabalığının kimyasal bileşimi ve et verimindeki değişimlerin mevsimsel olarak incelenmesi’’ isimli yaptıkları çalışmada cip balık üretim ve yetiştirme tesisinden alınan 73 adet Gökkuşağı alabalığının yaşlarının I –V yaş ararsında olduklarını saptamışlardır. Bizim çalışmamamızda 55 adet Gökkuşağı alabalığının II-III yaş arasında olduğu tespit edilmiştir.
Sonuç olarak; Alabalıklar (Oncorhyncus mykiss), hem etinin değerli, tüketicilerin yüksek oranda tercih ettikleri bir balık olması hem de balıkçılara ekonomik olarak katkı sağlaması itibari ile tatlısu balıkları içinde önemli bir yere sahiptir. Tatlı sularda kafes işletmelerinin sayısındaki artış, alabalık avcılığını da bir o kadar önemli kılmaktadır.
KAYNAKLAR
[1] Alp, A. ve Kara, C., 2004. Ceyhan, Seyhan ve Fırat Havzalarındaki Doğal Alabalıklarda (Salmo trutta macrostigma Dumeril 1858 ve Salmo platycephalus Behnke 1968) Boy, Ağırlık ve Kondüsyon Faktörleri”, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Dergisi, 21: 9-15.İzmir.
[2] Aydın, R., Ural, M. Ş., Çakmak, M. N., Şen, D., 2008. “Fırat Nehri’nde Bulunan Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss)’nın Bazı Organları İle Et Verimi Arasındaki İlişki”, Süleyman Demirel Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, 1. Ulusal Alabalık Sempozyumu, 14-16 Ekim 2008, Isparta. [3] Çakmak, N., Şen, D., Çalta, M., Pala, G., Aydın,
R., Ural, M.Ş, 2002. Fırat Nehri’nde Yaşayan Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss, Walbaum 1792)’nın Mide İçeriği, F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 14, 217-223 Elazığ. [4] Çelikkale, M. S., 1994. İçsu Balıkları ve
Yetiştiriciliği. K.T.Ü. Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi Yayınları, Cilt 1, 3.Baskı, 419.
[5] Dartay M. ve E. Duman, 2006. Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde Avlanan Balık Türleri ve Miktarları, E.Ü.Su Ürünleri Dergisi,Cilt/Volume 23,Ek:(1/3):401-402 İzmir.
[6] Dikel, S., 1999. X. Su Ürünleri Sempozyumu Eylül, 7 – 15 s, Adana.
[7] Doğan, K., 2003. Türkiye’de Su Ürünleri Yetiştiriciliği ve Pazarlaması. Tarım İstanbul TKB İstanbul il Müdürlüğü Yayın Organı, 83: 12-21. [8] Duman, M ve Şen, D., 2003. Gökkuşağı Alabalığının
(Oncorhynchus mykiss, W.)’nın Kimyasal bileşimi ve et verimindeki değişimlerin mevsimsel olarak incelenmesi. F.Ü ve Müh. Bilimleri Dergisi 15 (4), 635-644
[9] Ergüden, D., Ergüden A.S., Gökçe, G, 2007. Seyhan Baraj Gölü Balıkçılık Sorunları Ve Çözüm Yolları. Türk Sucul Yaşam Dergisi 3-5, 95-97.
[10] Güner, Y., Mumcu, M. S., Kızak, V., 2002. Dere Alabalığının (Salmo trutta fario Linnaeus, 1758) Deniz Suyunda Yetiştiriciliği, E.Ü Su Ürünleri Dergisi, 19, 539- 544.
[11] Korkmaz, A.Ş. ve Atay, D., 1997. Şuğul Deresi’ndeki balık populasyonlarının dinamiğinin incelenmesi: Büyüklük, yoğunluk, biyomas ve üretim. IX. Su Ürünleri Semp. 17-19 Eylül 1997, Eğirdir/Isparta, Bildiriler Cilt I, s. 163-181.
[12] Korkmaz, A. Ş., M. Ölmez and D. Atay, 1998. Observations on some quantitative parameters of fish populations of the Hatila Brook, the Çoruh River, Eastern Turkey. Fisheco’98 First Int. Symp. On Fisheries and Ecology, September 2-4 1998, Trabzon, Proceedings, p. 27-33.
[13] Korkmaz, A., 2005. Kadıncık Deresi’ndeki (Çamlıyayla-Mersin)Balık Yoğunluğu ve Biyoması, Tarım Bilimleri Dergisi, 11 91-97.
[14] Mengi,T.,1977. Balıkçılık Tekniği met/ Er Matbaası, 286 s., İstanbul.
[15] Mengi, T.,1989. Ağ Yapım Materyal ve Tekniği. Fırat Üniv.Yayınları 367s., Elazığ.
[16] Ölmez, D., 2005. Sarımsaklı Baraj Gölü (Kayseri) Zooplankton Faunasının Mevsimsel Değişimi ve Bazı Ekolojik Özellikleri, A. Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Anabilim Dalı Doktora Tezi, Ankara. [17] Orsay,B., Duman, E., 2008. Keban Baraj Gölü
Çemişgezek Bölgesi Uzatma Ağları Balıkçılığı ve
Av Verimi.F.Ü.Fen ve Müh.Bil.Derg.,20,4, 563-568, Elazığ.
[18] Özcan, Ö., 2008. Büyük Menderes Nehir Havzası’ndaki Egzotik Balık Türleri ve Etkileri, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi 1 (2): 23-25. [19] Zengin, M., Buhan, E, 2007. Almus-Ataköy
Baraj Göllerinde (Yeşilırmak Havzası, Tokat) Balıklandırma Sonrası Balık Faunasında Görülen Değişimin Değerlendirilmesi, Türk Sucul Yaşam Dergisi 3-5, 267- 277.
