Folklor ve Okullu Eğitim
Yrd. D oç. Dr. Mukim S A Ğ IRÇocuğa bilgi ile beraber birçok alış kanlıklar da kazandırmak gerekir. Sorum luluk ve yardım duygulan taşıma, çevreye uyma, birlikte çalışma, işbirliği yapma, b a şarının tadına varma, nefsine güveni ar tırma, birşey başarmanın tadını tatma gibi birçok niteliği çocuk okula başlama dan edinmeli, okul hayatında da bilimle uğraşırken bu niteliklerini geliştirmelidir'. H içbir eğitime tâbi olmadan gelen çocuk ların okula başladıktan sonra büyük sıkın tılar çektiği gerçektir.
Türk M illî Eğitim inin genel amaçlan doğrultusunda düzenlenen İlköğretim basa mağındaki am açlan şöyle özetlemek müm
kündür :
Türkçe’nin doğru ve açık konuşulup yazılması sağlanarak, bilgi ve becerileri olan, dinleme alışkanlıkları kazanmış ki şiler yetiştirmek gerekir. Öğrenme merak ve hevesi çocuğun tabiatında vardır. Baş vuracağı kaynaklar gösterilerek, hem tat min olacak, hem de konu ve yazarlarına hayranlık duyacaktır. Başarılı olmak ta biîdir. Ancak başarısızlıklar karşısında da yıkılmamayı öğrenmek tutarlı bir eğitimle sağlanır. Boş zam anlarını kendine ve top luma yararlı olacak şekilde; okuyarak, gü zel sanatlarla ilgilenerek değerlendirmek, uygar insana özgü davranışlardır. Sistem; bilgili, becerikli, kendi kendini kontrol ede bilen, iyiye, doğruya yönelen kişiler yetiş tirmeyi amaçlamaktadır. Buna göre; İlköğ retim, ruh ve toplum la ilgili istidat ve ka biliyetleri bulunan insan varlığını kişilik ve ahlâki karekter sahibi iyi b ir yurttaş ola rak yetiştirmeyi öngörerek ayrıntılı prog ram lar uygulamaktadır2.
Okul öncesi çağ için sıralanan eğitim ve öğretim faaliyetleri, genişlemiş ve ay- rıntılanmış bir şekilde, okul çağında da devam eder. Söz ve yazı ile; amaca uygun ve etkili bir anlatım gücü, hem okul ön cesi, hem de okul çağı çocuklarını içine alan b ir eğitim programı hedefidir. Dinle
me, okuma, gözlem, araştırma alışkanlık ları, M illî Eğitim in, dolayısıyla Türkçe derslerinin ortak öğretim hedefleridir. İşte bu sebeple, kelime dağarcığını zenginleştir mek, dil sevgisini, anlama ve anlatma ka biliyetlerini artırmak için, eşsiz örneklerle dolu olan folklor ürünleri çocuklara yarar lı olabilecek en önemli kaynaklardır.
Folklor nedir, ne yapacaktır?
Folklor, halk bilimidir. Vasıtalı veya vasıtasız bütün halk değerleri folkloru mey dana getirir. Halkın dünya görüşü, din an layışı, sanat zevki, düşünüş ve yaşayış dü zeni, bunlarla ilgili âdet ve gelenekleri, hep folklor içinde yaşamaktadır. Halk hikâyele ri, halk masalları, halk efsaneleri, halk fık raları, halk bilmeceleri, ata sözleri, halk deyimleri, maniler, türküler bu kapsama girerler. Bunların hepsi, halkın duygu, dü şünce ve hayal gücüyle yaratılmış kültür varlıklarıdır.
Folklor, halk hayatının ve kültürü nün ilmidir. Gelenek yoluyla, tecrübeyle el de edilen maddî manevî tüm bilgiler folk lorun konusunu teşkil e tm e k te d n -3 . Sadece mahallî özelliklerin tasvirini yapan bir bil gi yığını da değildir. Fikirleri, duyguları, düşünceleri, üslûbu ve dilinden ayıramaya- yacağımız söz cevherleri, manâ serveti ola rak yaşarlar.
M illî kültüre ulaşabilmenin yolu, eği timin m illî folklor kaynaklarından yarar lanmasına bağlıdır. Dilimiz, dinimiz, gele nek ve göreneklerimiz, müziğimiz, oyunla rımız, türkülerimiz, inançlarımız, terbiye tarzımız ve dünyaya bakışımız hep bu kül türe dahildir*. İnsanlığın ortak duyguları nı anlatan, aynı ihtiyaçlara cevap veren folklor ürünlerinin kültürün en güçlü ya nını oluşturduğu bilinmektedir. Zamana, mekâna yayılan bu değerlerin, hayat tarz larını ve zevkleri yansıtan fikir ve duygu gücü olduğu gerçektir. Sahası ve hududu çizilmese de, hayatın millî, dinî, İnsanî te mellerini yansıtan bu ürünler, sözlü inti
kalin bulunması, hayat tarzlarının istikrarlı ve yerleşik olmasına göre geleneksel me deniyeti oluştururla^. H alk hayatında can lı tutularak da millî birliğin kudret ve kuv vet kaynağı olurlar.
Eğitim, terbiye demektir. Ana terbi yesinin, okul, toplum terbiyelerinin esası da folklor kaynaklarının özünde yaşamaktadır. H alk ruhunun vatanı kabul edilen folklor, m illî sanat ve edebiyatı da çağdaş uygar lığa bağlayan bir köprüdür.
Eğitim, daha bilgili, daha bilinçli ol mak demektir. Bunu elde etmenin yolu da, eskilerin, hayatı nasıl görüp, nasıl anladık ları ve de nasıl yaşadıklarını öğrenerek bi ze yol gösterebilir.
Folklor ürünleri ve yararlanma yollan : İnsan yaşadığı toplumun görüş, düşü nüş ve inanışlarına bağlıdır. F ik rî gelişme sini, ruhî olgunluğunu o toplumdan alma ya hazırdır ve alacaktır. Ancak, bu alış kendiliğinden olaamayabilir. Y azılı ve söz lü kaynakların canlı tutulduğu bir ortam da, toplum değerlerinin yayılması ve be nimsenmesi daha da kolay olacaktır. Ço cuklarda var olan enerji, merak, heyecan, hayalgücL'ı ve yaratıcılık potansiyelleri, böy le bir ortamda daha olumlu bir yöne ka- nalize edilebilir.
Tüm folklor ürünlerini yücelten, sa nat eseri yapan husus büründüğü ifade şek li, edasıdırS. Ninnileri, bilm eceleri, masal ları, hikâyeleri yalnızca konuları veya ver diği terbiye sebebiyle sevip, beğenmiyoruz. Bunlardan daha önce, güzel bir anlatış, mü kemmel bir dil, bizi o eserlere bağlamak tadır. İlk sanat terbiyesini folkolr eserle rinden almaya başlayan çocuk, dil ve üslûp konusunda ilk ve en etkili temel eğitimi almış olur.
Türk halkının maddî manevî varlığı nın kaynakları olan sözlü folklor ürünleri, eğitimin gür ve tükenmez konusu olarak iş- lenmelidir. İnsanlık değerlerini taşıyan, sa nat zevkini geliştiren, çocuğa m illî sanat anlayışını kazandıracak olan folklor kay nakları eğitimcilerin en çok yararlanacağı malzemelerdir. Çünkü, folklor;
1. İçinde gelenek görenekler olan, pozitif düşünce ve aklın öncülüğü ile ruhî
değerler dengesini koruyan engin bir kül lü i- servetidir.
2. Yalnızca millî eğitimin değil, halk eğitiminin de temel dayanağıdır.
3. İnsan düşünüş ve duyuşunun ge lişmesini en iyi aktaran örneklere sahiptir. 4. M illî, dinî, mistik, hurafeye bağlı İnsanî temelleri iç içe gösteren bir ayna dır?.
5. Kişiliği geliştirir, bilgileri artırır, hayat tecrübesi kazandırır.
6. İnsanı kendi toplumu gibi duy maya, düşünmeye, yaşamaya yöneltir.
7. Okuma yazmayı teşvik eder, öğ renme merak ve hevesini çoğaltır.
8. Dinleme alışkanlığı kazandırır, bil gi ve becerileri artırır.
9. İnsanı başarı ve başarısızlıklara alıştırır.
10. M uhakeme kaabiliyetini geliştirir. 11. Güzel sanat eserlerini sevdirir, sa nat hareketlerine ilgi uyandırır.
12. Boş zamanları en iyi şekilde de ğerlendirme alışkanlığı kazandırır.
13. Okuyucu ve dinleyicide kendine güveni artırır, davranışları kontrol etmeyi ve iyiye yönelmeyi öğretir.
14. Geleneğe, tecrübelerle elde edil miş maddî ve manevî kültüre bağlı insan lar yetiştirir.
Çocukların ruh yapılarım folklor cev herleriyle işleyerek toplumun kopmaz bir parçası haline getirmek, ancak bilime da yalı bir eğitim ve öğretim işidir8. Öğret menler, ana-babalar ve herkes, folklor kay naklarının gerçek değerine inanmalı ve bu malzemelerden azamî derecede yararlanma yollarım aramalıdır.
1. C.T. Berktekin, Okulöncesi Eğitim ve Çocuklarımız, S. 9.
2. 1968 İlkokul Programı, S. 3.
3. Ş. Elçiıı, Folklor ve Halk Edebiyatının Millî Birliğin Oluşmasındaki Rolü, S. 5. 4. a.g.e., S. 9.
5. a.g.e., S. 7.
6. P.N . Boratav, Folklor ve Edebiyat, S. 46.
7. Ş. Elçin, Folklor ve Halk Edebiyatının
Millî Birliğin Oluşmasındaki Rolü, S. 7. 8. E .C . Güney, Folklor ve Eğitim, S. 4.
