t M* K T 5) 0 0 3 Îî ) ” ” 1
3S
Hristiyaniıkta çekişen iki
mezheb
İ T ,
f5o< H
i
P a p a ile P a t r i k k u c a k l a ş ı r l a r k e n 1er» u y a n , y a n i K a t o l i k k ilis e s in in h a k i k i d o k t r i n l e r i n i k a . b u l ve i m a n e d e n m â n a s ı n a g e l m e k t e d i r . N i t e k i m d i n d e h a k i , k a t l e r e u y m a i d d ia s iy le O r t o d o k s B iz a n s d a b i r ç o k k o m e d y a l a r oy n a n m ı ş ik i m e z h e p b i r b i r i n i n k a n l ı d ü ş m a n ı o l m u ş t u r . Ü n l ü y a z a r P é t r a r q u e , O r t o . d o k s l a r ı H ı r i s t i y a n l a r için T ü r k - l e r d e n «çok d a h a b ü y ü k d ü ş m a n * s a y m ış tı r . L â t i ı ı l e r de, o rto d o k s - lar- y ö n ü n d e n ay n ı d u r u m d a d ı r . T ü r k l e r i n K o n s t a n t i n i y e y i s a r . r a t o r l u k ilâ h ! n i z a m ın k o p y a s ı, K o n s f a n t i n i y e de c e n n e t i n b i r b e n z e r i o l m a k i d d i a s ı n d a idi. Bi zans, h e r ay k u t l a d ı ğ ı 30 d in î b a y r a m l a d a im î o l a r a k İ s a 'n ın ç a r m ı h a g e r iliş i s a h n e l e r i n i t e k r a r l ı y o r d u . S ı r m a l ı ip e k k u m a ş l a r g iy m iş o l a r a k a s i l z a d e l e r , s a h t e so fu l a r , d e m a g o g p a p a z l a r d e b d e b e ve şa ş a a için d e b u â y i n l e r e k a t ı l ı r k e n s e f a l e t i ç i n d e k i h a l k , y i y e c e k e k m e k b u l a m ı y o r d u . Ş e
500 yıl sonra tekrar buluşan iki ruhani lide
rin kiliseleri birleştirmek yolundaki teşeb
büslerinde müspet sonuca varmaları cok zor
Yazan: Nadir DAYI
K a t o l i k v e O r t o d o k s k i li s e l e r i n in b i r l e ş t i r i l m e s i için 500 yıl s o n r a iki m e z h e b i n b u g ü n k ü r u . h a n i l i d e r l e r i o l a n P a p a P a u l VI ile P a t r i k  t h e n a g o r a s ’ın g ir iş ti ği t e ş e b b ü s H ı r i s t i y a n â le m in i n ç o k ö n e m li s a y d ığ ı b i r o l a y d ı r . B u n u n b a ş a r ı y a u l a ş m a s ı ilg i l i l e r t a r a f ı n d a n u z u n b i r z a m a n a m ü t e v a k k ı f iş s a y ı l m a k t a ve a r z u l a n a n so n u c a v a r ı l m a s ı z ay ıf b i r i h t i m a l o l a r a k g ö r ü l m e k t e d i r . Ç ü n k ü h e r i k i t a r a f ı n d a i n a n ç l a r ı n d a k o la y k o l a y f e d a k â r l ı k y a p m a l a r ı güç s a y ı l m a k t a d ı r . D o k u z u n c u y ü z y ıl d a b a ş l ıy a n a y r ı l ı k t a n b u y a n a b i r ç o k b i r l e ş m e t e ş e b b ü s v e g ö r ü ş m e l e r i o lm u ş , f a k a t h e p neti cseiz k a l m ı ş t ı r . İ k i k ili s e n i n i lk a y r ıl ı ş ı 857 y ı l ı n d a h ü . k ä m e t t a r a f ı n d a n m e ş r u P a t r i k İ g n a t i u s ’u n m e v k i i n d e n u z a k l a ş t ı r ı l a r a k y e r i n e g a y r i m e ş r u o l a r a k F o t i u s ’u n K o n t a n t a n i y e P a t r i k l i ğ i n e t â y i n i ile p a t l a k v e r . m i ş t i r . D a h a önce 292 y ı l ı n d a Di o k l e t i a n R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n u D o ğ u v e B a tı d iy e i k iy e b ö l ü n ce, t a r a f l a r ı n siyasî, k ü l t ü r e l ve d a h a b ir ç o k h u s u s l a r d a g ö r ü ş ve İ n a n ç l a r ı n d a a y r ı l ı k l a r b a ş gös t e r m i ş t i r . H ı r i s t i y a n d i n in i k a b u l e d in c e de b u g ö ı ü ş ve i n a n ç a y r ı l ı k l a r ı d e v a m e tm i ş t ir . R o m a kafo l i k l e r i d a h a h a y a l i d o ğ m a l a r i h d a s e d e r k e n , d o ğ u R o m a l ı l a r g e r çek ç i o l m a y a ç a l ı ş m ış la r d ır . K a . t o l i k l e r t r i n i t e d e ( H ı r i s t i y a n iti- .k a d ı n a gö re A l l a h , B a b a , oğ ul v e rulı-üi K u d ü s ü ç l ü s ü n d e n m ü t e ş e k k i l d i r v e b u n a «t rin ite» d e m e k t e d i r i e r ) M e r y e m A n a y ı A l l a h ı n a n n e s i s a y a r l a r k e n , 431 y ı l l a r ı n , ha P a t r i k N e s to r iııs b u n u n inı-l u n m a k t a d ı r . Y u r d u m u z d a ise O r t o d o k s l a r ı n sayısı 85.000 K a to . İ l k le r i n k i de 19.498 c i v a r ı n d a d ı r .
İki kilisenin ayrıldığı
noktalar
Doğu kili sesi m e n s u p l a r ı Kato- l i k l e r d e n bazı in a n ış ve p r a t i k n o k t a l a r d a a y r ı l m a k t a d ı r l a r . Bi. zim için çok k a r ı ş ı k o l m a s ı n a r a ğ m e n bu a y r ılış , b i lh a s s a şu üç n o k t a d a t o p l a n a b i l i r . 1 _ T r i n i t e y a n i ü ç lü A l l a h i n a n ışın a göre, O r t o d o k s l a r îîulı-iil K u d ü s ’ü n ( S t. e s p r i t ) P e d e r .A l l a l ı t a r a f ı n d a n g ö n d e r il d i ğ in e i n a n m a k t a d ı r l a r . IX . y ü z y ıl a k a d a r ay n i in a n c ı t a ş ı y a n K a t o l i k l e r İ s p a n y a k i li s e s i n d e n g e le n b i r i t i k a t ile O ğ u l . A l l a h ı d a b u n a k a t m ı ş l a r ye R tıb-ül K u d ü s ' ü n h e m B a lı a lıem O ğ u l A l l a h ’t a n g e ld iğ in i id d ia e d e r o l m u ş l a r d ı r . 2 — P a p a ’nın y a n ı l m a z l ı ğ ı : K a . t o l i k l e r i n i m a n ve i t i k a d ı n a göre. P a p a i m a n ve m o r a l m e s e l e l e r in , de k o n u ş t u ğ u «ex k a t e d r a » z a m a n hiç b i r h a t a y a p m a z v e y a n lı ş b i r ş e v ö ğ r e tm e z . O r t o d o k s l a r ise P a p a ’n ın d a h e r k e s gibi b i r in san o l d u ğ u n a gö re, p e k â l â s öyle, d i k l e r i n d e h a t a y a p a b i l e c e ğ i n i ve P a p a ’v a b ö y l e b i r y a n ı l m a z l ı k t a n ı n m a s ı n ı n m a n a s ı z l ı ğ ın ı ileri s ü r m e k t e a n c a k e k u m e ı ıi k k o n s e ye şö y le b i r h a k t a n ı m a k t a d ı r l a r . 3 — P a n a ’n m ö n c e l i ğ i: K a t o l i k ler, F a n a ’y a lıi itü n k i l i s e l e r ¡ize. r i n d e ö ğ r e tm e , i d a r e ve t a k d i s e tm e b a k ı m ı n d a n İlâhî b i r y a rg ı k u d r e t i t a n ı m a k t a d ı r l a r . G e r e k ç e o l a r a k do. t<-v„m i» h i r l e r ş e h r i K o n s t a n t i n i y e d e i b a d e t t e y a p ı l a n en u f a k b i r h a t a i d a m l a ö d e n iy o r , h e r t ü r l ü u . m u m î suç m u k a d d e s a t a t e c a v ü z s a y ı lı y o r v e l h â s ı l k a n u n î v a h ş e t s a d i z m e k a d a r v a r ı y o r d u . İ l â h i k u d r e t i n t e m s ilc is i s a y ı l a n İ m p a r a t o r u n y e m e ğ i s ı r a s ı n d a t a b ağ ı k a z a r e n e li n d e n d ü ş ü r e n h iz m e tç i p a r ç a p a r ç a e d i l e r e k ce z a l a n d ı r ı lı y o r , k o n u l a n n a r h ’t a n fazla f i y a t l a e k m e k s a t a n f ı r ı n cı d ir i d iri f ı r ı n ı n a a tı l ı y o r d u . H a t t â c a n i l e r k u z u ç e v i r m e s i gi bi a te ş t e k e b a p y a p ı l ı y o r d u . H e r k ö ş e b a ş ı n d a ceza o l a r a k göz ler i o y u l m u ş , b u r n u , b i l e k l e r i , a y a k l a r ı k e s i lm i ş sefil k i m s e l e re r a s t l a n ı y o r d u . H a z r e t i İ s a ’n ın t a s v ir i gibi k a b u l e d il e n İ m p a r a t o r a d a i m a m e lek ş e k l in e s o k u l m u ş ç o c u k l a r r e f a k a t e d i y o r d u . M i s a f i r l e r B i zans s a r a y ı n ı z iy a r e t e g e l d i k l e r i z a m a n h a d ı m e d il m iş m e l e k k a d a r g ü z e l o ğ l a n ç o c u k l a r ı m is a firi İ m p a r a t o r a g ö t ü r ü y o r , i p l e r le t a v a n d a n s a r k t ı l m ı ş h a d ı m l a r ince s e s l e r iy l e İlâh i v e m e t h i y e l e r o k u y o r a l r d ı . V e İ m p a r a t o r l a r b ü t ü n b u y a p t ı k l a r ı n ı A l l a h de d i k l e r i H a z r e t i İs a a d ın a y a p ı y o r l a r d ı . A m a b i r ç o ğ u n u n d a h a y a t l a r ı feci b i r ş e k i ld e s o n u ç l a n ı y o r d u . T a r i h ç i B a i l i y ’ye gö re 109 B iza n s İ m p a r a t o r u n d a n 65 in in ya g ö z le ri o y u l m u ş , y a b o ğ u l m u ş ya d a p a r ç a p a r ç a e d i l e r e k ö l d ü r ü l m ü ş t ü r . B u n a m u k a b i l , K o m a d a d a P a p a l a r , r u h a n i l i d e r l e r e y a k ı ş n n y a c a k b i r ç o k v a n d a l i z m h a r e k e t l e r i n e göz y u m m u ş l a r . S t. B e r th e - l e m y e d e 100 b i n l e r c e P r o t e s t a n ’ın k a t l e d i l m e s i n e , K o n s t a n t i n i y e ’de de o r t o d o k s l a r a i ş k e n c e y a p ı l m a sına f e t v a v e r m i ş l e r d i r . B u g ü n iki t a r a f ı n g i r iş ti ğ i b i r l e ş m e t e ş e b b ü s ü , i ç l e r i n d e k i gizli k in i y o k e d e r m i b i l m i y o r u z . A m a bi- r i b i r l e r i n e y a p t ı k l a r ı n ı d a u n u t a c a k l a r ı n a hiç i h t i m a l v e r m i y o ru z. 1049-1054 y ı l l a r ı a r a s ı n d a P a p a , l ı k y a p a n S t • L eo I X ’a b i r çok y e n j i m t i y a z ile İ lâ h î k u d r e t t a n ı n m a s ı n ı v e y e n i d o g m a t i k k a i d e l e r i n k o n m a s ın ı s e r t b i r ş e k il, de t e n k i d e d e n K o n s ta n t in i v e P a t r i ğ i M i h a l K a e r u l a r i u s ’u P a p a aforoz e d in c e b u b i r l i k y e n id e n b o z u l m u ş t u r . P a t r i k M i h a e l ’in a y r ıl ı ş ı n a A n t a k y a , İ s k e n d e r i y e v e K u d ü s P a t r i k l e r i d e k a t ı l m ı ş l a r d ı r . 1274, 1439 v e 1472 y ı l l a r ı n d a b i r l e ş m e t e ş e b b ü s l e r i o lm u ş s a da g ö r ü ş m e l e r hiç b i r so n u ç v e r m e , m iş ti r . B ir P a p a i le b i r P a t r iğ i n 1439 y ılı n d a k i b u l u ş m a l a r ı n d a n b u y a n a hi ç k a r ş ı l a ş m a o l m a m ış tı r . 1960 r a k a m l a r ı n a gö re h a le n b u . t ü n d ü n y a d a t a k r i b e n 156.344. 108
O r t o d o k s , 537.533.000 K a t o l i k b u Fatrik Atlıeııagoras taç giyme (öıeııi sırasında
k a n s ı z o l d u ğ u n u i d d ia e tm i ş ve b u ş e k i ld e d ü ş ü n m e y i r e d d e t m i ş t i r .
P utperestlik
726 y ı l ı n d a D o ğ u R o m a İ m p a r a t o r u Leo III, p u t p e r e s t l i k sa vdığı, r e s i m l e ı e , t a s v i r v e h e y k e l l e r e t a p ı n m a y ı y a s a k e d e r e k b u n l a r ı k i l i s e l e r d e n k a l d ı r t m ı ş t ı r . 813 yi- l ı n d a E r m e n i a s ı ll ı İ m p a r a t o r L eo V t e a y n i ş e k i ld e d a v r a n a r a k k i l i s e l e r d e r e s i m v e h e y k e l l e r e t a p a n K a t o l i k l e ı i . y a k a l a t ı p i d a m e t t i r m iş h a le f i M i h a l de L e o ’n u n yo l u n d a y ü r ü m ü ş t ü r . D o ğ u . B a t ı K a t o l i k l e r i a r a s ı n d a s ü r e g l e n i n a n ç a y r ı l ı k l a r ı m e ş r u P a t r i k I g n a t i u s y e r in e t â y i n e d il e n P h o t i u s ’u n P a p a N i k o l a s X t a r a f ı n d a n 867 y ılın d a a fo ro z e d il m e s i v e P a t r i k o l a r a k t a n ı n m a m a s ı ü z e r i n e p a t l a k v e r m i ş t i r . P a p a y a P a t r i k l e r e n a z a r a n b i r ü s t ü n l ü k t a n ı m ı y a n Doğu R o m a r u h a n i l e r i F o t i u s ’u n e t r a f ı n d a b i r l e s e r e k R o m a a l e y h t a r ı b i r p a r t i k u r m u ş l a r v e P a p a ’n m a f o r o z k a r a r ı n ı t a n ı m a m ı ş l a r d ı r . F a k a t F o t i u s ’un 891 y ı l ı n d a ölü. m ü ü z e r i n e b i r l i k y e n i d e n k u r u l m u ş t u r . B u b i r l i k a n c a k 1054 y ı lı n a ka d a r d e v a m e t m i ş t i r .Aforoz
P a p a d in î b ir t ö r e n esn a s ın d a H a v a r i s i n e l i d e r t â y i n e d ip h e r t ü r l ü İlâh î i m t i y a z l a r tan ıd ığ ı ilk P a p a Sı. P i e r r c ’c P a p a ’Iarın h i l â f e t e ttiğ in i v e ö n c eliğ i de b u r a d a n a ld ı ğ ı n ı ile ri s ü r m e k t e d i r l e r . O r t o d o k s l a r ise b ü t ü n pis. k o p o s l a r a r a s ı n d a P a p a ’y a b ir ö n c e l i k t a n ı m a k l a b e r a b e r b u n l a r ü z e r i n d e İ lâ h î b i r k u d r e t i o l a c a ğ ı n a c e v a z v e r m e m e k t e d i r ler.D iğer farklar
B u h u s u s l a r d ış ı n d a K a t o li k l e r - le O r t o d o k s l a r a r a s ı n d a b ü y ü k f a r k l a r b u l u n m a m a k t a d ı r . K e l im e m â n a s i y l e K a t o l i k , h e le n c e ci h a n ş ü m u l d e m e k t i r . İ l k d efa 107 y ı l ı n d a A n t a k v a l ı S t. Ig n a ti u s , İ z m ir li H ı r i s t i y a n l a r a yazd ığı m e k t u p t a k a t o l i k d e v im i n i kul- l a n m s t ı r . O r t o d o k s ise h a k i k a t . d ı k l a r ı z a m a n ç are s iz k a l a n B izan s i m p a r a t o r u k i l i s e l e r i n b i r l e ş ti r i lm e s i t e ş e b b ü s ü n d e b u l u n u n c a k ü ç ü k b i r k a v i m teş k il e d e n r a h i p l e r s ınıfı b u n a k a r ş ı k o y u p i s y a n e t m i ş l e r d i r . R o n ı a ’y a k a r ş ı n e f r e t d u y a n O r t o d o k s Hı- r i s t i y a n l a r T ü r k l e r l e a y n ı s a f ta ç a r p ı ş ı p B iza n s için d e b i r « b e şin ci kol» t e ş k il e t m e k t e n ç e k i n m e , m iş le r d i r .A n d r e F a l k ’u n d e d iğ i gibi Is
l â m h â k i m i y e t i , i n a n ç ( C r e d o ) A l l a h ı n o t l u n u n t a b i a t ı k o n u s u n da a n l a ş m a z l ı ğ a d ü ş e n ve t e o l o j i k b i r h ı r s l a k e n d i l e r i n i y i y e n A n a d o l u l u r i s t i y a n l a r ı a r a s ı n d a b i r s u l h g e t i r m i ş t i r . T a r i h i n k a y d e t t i ğ i e n dindar ve en az la i k b i r ü l k e o l a n Bi- z a n s ta Incil, A n a y a s a y e r i n i t u t m u ş t u r . T a r i h ç i l e r e göre İ m p a
