Girifl
Hastane infeksiyonlar›na yol açan, hastalarda ve has-tane çal›flanlar›nda kolonize olan mikroorganizmalar›n, toplumdakilere k›yasla antibiyotiklere karfl› daha direnç-li olduklar› bidirenç-linen bir gerçektir. Pseudomonas aerugino-sa bulundu¤u her nemli ortamda kolayl›kla üreyebilen, antibiyotiklere ve antiseptiklere oldukça direnç gösteren bir mikroorganizmad›r (1). Bu bakteri hastanemizde özellikle yo¤un bak›m birimleri baflta olmak üzere tüm servislerde görülen hastane infeksiyonlar›n›n etkenleri aras›nda önemli bir yer tutmakta ve tedavi güçlükleri oluflturmaktad›r (2). Ülkemizde son y›llarda yap›lan çok merkezli çal›flmalarda yo¤un bak›m birimlerinde yatan hastalarda izole edilen mikroorganizmalar aras›nda pse-udomonaslar ilk s›ray› ald›¤› öne sürülmüfltür (3-5). Bu bakteriler, gerekli sterilizasyon ve dezenfeksiyonun yap›-lamad›¤› hastane ortam›nda ameliyathane ve yo¤un ba-k›m birimlerinde kullan›lan araç ve gereçlerde kolonize olarak antibiyotiklere dirençli ciddi hastane infeksiyonla-r›na neden olabilirler.
Bu çal›flmada % 70’lik etil alkol, % 10’luk povidon iyod ve % 10’luk benzalkonyum klorürün hastane ortam›ndan
izole edilen P. aeruginosa sufllar›na karfl› etkinli¤inin arafl-t›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
Yöntemler
May›s 1998-May›s 1999 tarihleri aras›nda GATA Hay-darpafla E¤itim Hastanesi ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar› ile Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Laboratuvar›’nda çeflitli servislerde yatan hastalar›n kan, idrar, yara, yan›k ve kateter kültürlerinden izole edilen ve klasik mikrobiyolojik yöntemlerle idantifi-kasyonlar› yap›lan 65 P. aeruginosa suflu kullan›ld›.
Bu sufllar izole edildikleri birimlere ve antibiyotik di-renç paternlerine göre iki gruba ayr›ld›. Grup I, Anesteziyo-loji Yo¤un Bak›m, Dahiliye Yo¤un Bak›m, Yan›k Merkezi ve Beyin Cerrahisi Yo¤un Bak›m Birimlerinden izole edilen ve çoklu antibiyotik direnci gösteren 25 sufltan; grup II ise yo¤un bak›m d›fl›nda kalan birimlerden izole edilen 40 sufl-tan olufluyordu.
Dezenfektan etkinli¤ini belirlemek amac›yla etil alko-lün %70, povidon iyodun %10 ve benzalkonyum klorürün %10’luk 1/100 dilüsyonu kullan›lm›fl ve uygulama süresi 5 dakika ile s›n›rland›r›lm›flt›r.
Elde edilen sufllar buyyon içerisinde 0.5 McFarland efle-line erifltirilmifl ve sonra 10’ar ml’lik %70’lik etil alkol, %10’luk povidon iyod ve 10 gr/100 ml’lik benzalkonyum klorürün 1/100 oran›nda suland›r›lmas› ile elde edilen so-lüsyonlara inoküle edilmifltir. ‹nokülasyon mikropipetle ya-p›lm›fl ve 50 µl inokülum, antisepti¤e aktar›lm›flt›r. Böylece inokülum 1/200 oran›nda seyreltilmifltir. Bekleme süresi, üretici firmalar›n önerisi do¤rultusunda befl dakika olarak belirlenmifl; bu süre esnas›nda, antiseptik + bakteri süspan-siyonlar›n›n homojen da¤›l›m›n› sa¤lamak amac›yla tüpler Klimik Dergisi●Cilt 14, Say›:1 ●2001, s:30-32 30
Etil Alkol, Povidon ‹yod ve Benzalkonyum Klorürün
Pseudomonas aeruginosa Sufllar›na Karfl› Etkinli¤i
M. Fevzi Özsoy
1
, Oral Öncül
1
, Alaaddin Pahsa
1
, Hakan Erdem
1
, Gürol Emekdafl
2
Özet: Bu çal›flmada antiseptik amaçla kullan›lan % 70’lik etil alkol, % 10’luk povidon iyod ve % 10’luk benzalkon-yum klorürün 1/100’lük dilüsyonunun çeflitli klinik örneklerden izole edilen Pseudomonas aeruginosa sufllar›na olan etkinli¤i araflt›r›ld›. Dezenfektan etkinli¤ini belirlemek amac›yla 25’i yo¤un bak›m kaynakl› ve çoklu antibiyotik diren-ci gösteren sufl olmak üzere toplam 65 P. aeruginosa klinik izolat› kullan›ld›. Yo¤un bak›m birimi kaynakl› ve çoklu an-tibiyotik direnci gösteren P. aeruginosa sufllar› grup I, di¤er sufllar ise grup II olarak tan›mland›. Kullan›lan dezenfek-tanlar›n befl dakikal›k süre içinde P. aeruginosa sufllar›n›n tümüne etkin oldu¤u, grup I ve II aras›nda antiseptiklere duyarl›l›k aç›s›ndan fark bulunmad›¤› saptand›.
Anahtar Sözcükler: Pseudomonas aeruginosa, etil alkol, povidon iyod, benzalkonyum klorür.
Summary: The efficacy of ethyl alcohol, povidone iodine and benzalconium chloride on Pseudomonas aeruginosa strains.In this study the efficacy of 70% ethyl alcohol, 10% povidone iodine and 1/100 dilution of benzalconium chloride used for antiseptic purposes over the Pseudomonas aeruginosa strains isolated from various clinical specimens were in-vestigated. For detecting disinfecting potential, 65 strains including 25 multidrug resistant clinical isolates recovered from intensive care units (ICU) were evaluated. Group I comprises multidrug resistant and ICU-derived 25 strains while the rest of the bacteria are involved in group II. All of P. aeruginosa strains were sensitive to antiseptics applied for five minutes and no difference was obtained between two groups compared.
Key Words: Pseudomonas aeruginosa, ethyl alcohol, povidon iodine, benzalconium chloride.
(1) Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Servisi, Haydarpafla-‹stanbul
(2) Gülhane Askeri T›p Akademisi, Haydarpafla E¤itim Hastanesi, Mik-robiyoloji ve Klinik MikMik-robiyoloji Servisi, Haydarpafla-‹stanbul 9. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (3-8 Ekim 1999, Antalya)’nde bildirilmifltir.
kar›flt›r›c› bir düzene¤e yerlefltirilmifltir. Daha sonra bu süs-pansiyondan 50 µl al›narak kanl› agara ekim yap›lm›flt›r. Kanl› agarda üreyen bakteri kolonileri say›larak toplam ko-loni say›s›n›n %95’ini elimine eden antiseptik “etkin” ola-rak kabul edilmifltir. Bunun için besiyerinde 13’ten az kolo-ninin (toplam koloni say›s›n›n %5’ine denk gelmektedir) üremesi koflulu aranm›flt›r.
Dezenfektanlar›n etkinli¤i, P. aeruginosa ATCC 27853 standard suflu kullan›larak kontrol edilmifltir.
Sonuçlar
Disk difüzyon yöntemiyle grup I sufllar›n karbapenem-lere (imipenem ve meropenem), sefoperazon/sulbaktama ve piperasilin/tazobaktama duyarl› olduklar›, ampisilin, sefa-lotin, sefuroksim, sefotaksim, seftazidim, amikasin, siprof-loksasin ve kotrimoksazol direnci gösterdikleri saptand›. Grup II sufllar ise antibiyotik direnci aç›s›ndan özellik gös-termiyordu.
%70’lik etil alkol, %10’luk povidon iyod ve 10 gr/100 ml’lik benzalkonyum klorürün 1/100’lik dilüsyonunun befl dakikal›k süre içerisinde grup I ve grup II’deki tüm sufllar› elimine etti¤i belirlenmifltir. Kullan›lan üç antiseptik mad-denin P. aeruginosa sufllar›na etkinli¤i aç›s›ndan grup I ve grup II aras›nda herhangi bir fark olmad›¤› ve her ikisine de ayn› oranda etkin oldu¤u saptanm›flt›r.
‹rdeleme
‹nfeksiyonlarla mücadelede ilk basamak asepsi ve anti-sepsi kurallar›na uyulmas›d›r. Bu amaçla kullan›lan antisep-tik solüsyonlar ve dezenfektanlar ölümle sonuçlanabilecek birçok infeksiyon kayna¤›n› henüz kolonizasyon aflamas›n-da ortaaflamas›n-dan kald›rabilmektedir.
Dezenfektanlar, zararl› mikroorganizmalar› öldüren, an-cak bakteriyel sporlara karfl› fazla etkinli¤i olmayan, genel-likle kimyasal, fakat X ›fl›n› ve ultraviyole gibi fiziksel ola-rak da etkinlik gösterebilen ajanlard›r. Cans›z maddelere tatbik edilir, g›da sektöründen zirai ve endüstriyel sektöre kadar birçok alanda yayg›n olarak kullan›l›rlar. Dezenfeksi-yon amac›yla kullan›lan baz› maddeler uzun süre uygulan-d›klar›nda sporlar› da öldürebilirler. Bir dezenfektan mad-denin etkin olabilmesi için, kullan›lmas› gereken yo¤unlu-¤un ve etki süresinin iyi bilinmesi gerekir. Ayr›ca bu mad-delerin suland›r›lm›fl halde çok uzun süre bekletildi¤inde et-kinli¤inin azalaca¤› da unutulmamal›d›r.
Antiseptikler ise canl› dokuya uygulanarak mikroorga-nizmalar›n aktivitesini inhibe eden veya onlar› yok edip et-kilerini ya da üremelerini engelleyen maddelerdir. Mikroor-ganizmalar›n inhibisyonu ya da yok edilmesi kullan›lan an-tisepti¤in konsantrasyonuna, temas süresine, s›cakl›¤›na, pH’sine ve mikroorganizman›n türüne ba¤l› olarak de¤iflik-lik göstermektedir (6). Uzun süre bekletilmifl antiseptik so-lüsyonlar P. aeruginosa gibi nemli ortamlarda üreyebilen mikroorganizmalar›n ço¤al›p antibiyotik direnci gelifltirme-lerine ve dokuda kolonize olarak infeksiyonlara neden ola-bilmektedir.
Dezenfektanlar ve antiseptiklerin kullan›m›, 19. yüzy›-l›n ilk yar›s›nda Macar doktor Semmelweis taraf›ndan has-tane do¤um odas›nda lohusal›k ateflini önlemek amac›yla klor bilefliklerinin uygulanmas›yla bafllat›lm›flt›r (7).
Dezenfeksiyon ya da antisepsi amac›yla kullan›lan kim-yasal maddeler birkaç gruba ayr›lmaktad›r. Bunlar, fenol ve
fenol bileflikleri, alkoller, aldehidler, halojenler (iyod türev-leri ve klor bilefliktürev-leri), a¤›r metal bilefliktürev-leri ve deterjanlar-d›r.
Alkoller bakterisid, fungisid ve tüberkülosid etkinlik gösterir; ancak sporlara etkili olamazlar. Saf etil alkolün bakterisid etkisi, alkol ve su kar›fl›m›ndan daha azd›r; bu-nun nedeni su varl›¤›nda protein denatürasyobu-nunun daha çabuk olmas›d›r. Termometre, fiberoptik endoskop, stetos-kop, ventilatör ve benzeri aletlerin d›fl yüzeylerinin dezen-feksiyonunda etkilidirler (6).
‹yod solüsyonlar› deri ve doku antisepti¤i olarak y›llar-d›r kullan›lmaktay›llar-d›r. ‹yodoforlar, iyodun çözücü bir ajan ya da tafl›y›c› bir molekül ile birlefltirilmesi sonucu elde edilen kompleks bilefliklerdir. Bu bileflikler iyod benzeri germisid aktivite göstermelerinin yan› s›ra daha az toksik ve iritan-d›rlar. ‹yodoforlar›n suland›r›lm›fl flekli, iyod sal›n›m›n›n fazla olmas› nedeniyle daha etkindir. ‹yod ve polivinilpiro-lidon bilefli¤i olan povidon iyod, en s›k kullan›lan iyodofor-dur, bakterisidal, tüberkülosid, virusid ve fungisid etki gös-terir. Kan kültürü flifleleri ile termometre ve endoskop gibi t›bbi cihazlar›n dezenfeksiyonunda ve ayr›ca deri antisepti-¤i olarak kullan›l›r (6).
Antiseptik solüsyonun uygulanan yüzeye temas süresi antiseptik etkinlik aç›s›ndan son derece önem tafl›makta-d›r. Temas süresi k›sald›kça bakterinin kolonizasyon flans› giderek artmaktad›r. Wilson ve arkadafllar› (8)’n›n yapt›k-lar› bir çal›flmada sürekli ambulatuar periton diyalizi uy-gulanan hastalarda, peritonit gelifliminde ana risk faktörü olan ç›k›fl yeri infeksiyonlar›n›n engellenmesi için topik %70 povidon iyod sprey uygulamas›n›n Staphylococcus aureus infeksiyonlar›n› azalt›rken, P. aeruginosa kaynakl› infeksiyonlarda bir düflüfl görülmedi¤i bildirilmifltir. Bu-nun nedeninin bakterinin antiseptik ajanlara karfl› gelifltir-mifl olabilece¤i direnç mekanizmalar› ve/veya uygulama süresi ile ilgili olabilece¤i düflünülmektedir. Bir baflka ça-l›flmada topik %5 povidon iyod uygulamas›n›n P. aerugi-nosa keratitinde etkin olmad›¤› gösterilmifltir (9). 12 Fran-s›z hastanesini kapsayan ve P. aeruginosa’y› da içeren 504 klinik sufl üzerinde yap›lan bir çal›flmada ise 20°C’de 1/10 dilüsyondaki povidon iyoda sufllar›n %10.7’si birinci da-kikada dirençli olarak bulunmufl, kullan›lan antiseptikle-rin konsantrasyonu ve uygulama süresi azald›kça bakteri kolonizasyonunun daha kolay ortaya ç›kt›¤› gösterilmifltir (10). Bizim çal›flmam›zda kullan›lan povidon iyod solüs-yonun P. aeruginosa sufllar›n›n tümüne etkin oldu¤u sap-tanm›flt›r. Aç›k granülasyonlu yaralarda kullan›lan absorbe edici pansumanlar›n in vitro dezenfeksiyonunda klorhek-zidin, povidon iyod, setrimid ve sodyum hipokloridin P. aeruginosa’n›n standard sufluna etkinli¤inin araflt›r›ld›¤› bir çal›flmada klorhekzidin en potent ajan olarak bulunur-ken, povidon iyod ve setrimidin etkinli¤inin orta derecede oldu¤u gösterilmifl, sodyum hipokloridin etkinli¤inin ise oldukça az oldu¤u belirlenmifltir (11).
Yap›lan çal›flmalarda kullan›mda olan antiseptik ve de-zenfektan solüsyonlar›n›n kontaminasyonuna neden olan belli bafll› üç faktör saptanm›flt›r. Bunlar, endüstriyel üre-tim esnas›nda kontaminasyon (12-15), antiseptik ve de-zenfektanlar›n dilüsyonunda çeflme suyu ya da sterilize edilmemifl distile su kullan›m› (11,16,17) ve ayn› kaba uzun süreli ve daimi olarak antiseptik ilavesi yap›lmas›d›r (18). Bu çerçevede baz› koruyucu önlemlerin al›nmas› ge-31 Klimik Dergisi●Cilt 14, Say›:1
reklili¤i önem tafl›maktad›r. ‹rigasyon apareyini ›s›tmak için kullan›lan aletlerin y›kanma ve sterilizasyonlar›n›n sa¤lanmas›, intübasyon tüplerinin ve kateterlerinin y›kan-malar› için düflük düzeyli etanol içeren benzalkonyum klorür ya da klorhekzidin solüsyonlar› gibi nonfermantatif Gram-negatif çomaklar üzerine etkinli¤i bilinen dezenfek-tanlar›n kullan›m›, antiseptiklerin haz›rlanmas›nda görev-li personegörev-lin e¤itimi, antiseptik kaplar›n›n sterigörev-lizasyonu- sterilizasyonu-nun denetlenmesi ve bu antiseptiklerin bulundu¤u kaplar-dan aral›kl› olarak kültürler al›narak kontaminasyonun araflt›r›lmas› koruyucu önlemler aras›nda bulunan faktör-lerdir (18).
Japonya’da yap›lan bir çal›flmada, benzalkonyum klorü-rü en fazla kontamine eden mikroorganizmalar›n Burkhol-deria cepacia, P. aeruginosa, Stenotrophomonas maltophi-lia ve Pseudomonas fluorescens oldu¤u saptanm›flt›r (18).
Özellikle yo¤un bak›m birimleri ve yan›k merkezleri gi-bi düflkün hastalar›n bulundu¤u ortamlarda kendini göste-ren bu f›rsatç› mikroorganizmalar ile mücadelede asepsi ve antisepsi kurallar›na dikkat edilmesi infeksiyon kontrolü aç›s›ndan büyük önem tafl›maktad›r.
Antiseptiklerin yeterli konsantrasyon ve uygun sürede kullan›m› ile Pseudomonas’lar›n eradikasyonunda etkin so-nuçlar›n al›nabilece¤ini, ancak bakteriler aras›nda bulunan antibakteriyel ve antiseptik direnç farkl›l›¤› göz önünde bu-lundurularak baflka çal›flmalar›n da yap›lmas› gerekti¤ini düflünmekteyiz.
Kaynaklar
1. Pollack M. Pseudomonas aeruginosa. In: Mandell GL, Ben-nett JE, Dolin R, eds. Mandell, Douglas and BenBen-nett’s Princip-les and Practices of Infectious Diseases. Fifth ed. Philadelp-hia: Churchill Livingstone, 2000: 2310-35
2. Pahsa A, Özsoy MF, Öncül O, Erdem H, Yenen Ofi. GATA Haydarpafla E¤itim Hastanesi’nde 1993-1998 y›llar› aras›nda incelenen kan kültürlerinin irdelenmesi. Hastane ‹nfeks Derg 2000; 4:51-7
3. Yücesoy M, Yulu¤ N, Kocagöz S, Ünal S, Çetin S, Çalangu S, and Study Group. Antimicrobial resistance of Gram-negative isolates from intensive care units in Turkey: comparison to previous three years. J Chemother 2000; 12:294-8
4. Günseren F, Mam›ko¤lu L, Öztürk S, et al. A surveillance
study of antimicrobial resistance of Gram-negative bacteria isolated from intensive care units in eight hospitals in Turkey. J Antimicrob Chemother 1999; 43: 373-8
5. Gür D, Ünal S ve Çal›flma Grubu. Yo¤un bak›m ünitelerinden izole edilen Gram-negatif bakterilerin çeflitli antibiyotiklere in vitro duyarl›l›klar›. Flora 1996; 3:153-9
6. Ar›kan S. Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon. Hastane ‹nfeks Derg 1997; 1:61-8
7. Johansson CB. Sterilizasyon ve dezenfeksiyon. In: Willke Topçu A, Söyletir G, Do¤anay M, eds. ‹nfeksiyon Hastal›kla-r›. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 1996: 223-32
8. Wilson AP, Lewis C, O’Sullivan H, Shetty N, Neild GH, Man-sell M. The use of povidon iodine in exit site care for patients undergoing continuous peritoneal dialysis. J Hosp Infect 1997; 35:287-93
9. Michalova K, Moyes AL, Cameron S,et al. Povidon iodine in the treatment of experimental Pseudomonas aeruginosa kerati-tis. Cornea 1996; 15 (5): 533-6
10. Traore O, Fayard SF, Laveran H. An in vitro evaluation of the activity of povidone iodine against nosocomial bacterial stra-ins. J Hosp Infect 1996; 34:217-22
11. Evans BK, Harding KG, Marks J, Ribeiro CD. The disinfecti-on of silicdisinfecti-one-foam dressings. J Clin Hosp Pharm 1985; 10: 289-95
12. Parrott PL, Terry PM, Whitworth EN, et al. Pseudomonas ae-ruginosa peritonitis associated with contaminated polaxamer-iodine solution. Lancet 1982; 1:683-5
13. Craven DE, Moody B, Cannoly MG, Kollisch NR, Stottmeier KD, McCabe WR. Pseudobacteremia caused by Pseudomonas cepecia. N Engl J Med 1981; 305:621-3
14. Berkelman RL, Lewin S, Allen JR, et al. Pseudobacteremia attributed to contamination of povidon iodine with Pseudomo-nas cepacia. Ann Intern Med 1981; 95:32-6
15. Berkelman RL, Anderson RL, Davis BJ, et al. Intrinsic bacte-rial contamination of a commercial iodophor solution: investi-gation of the implicated manufacturing plant. Appl Environ Microbiol 1984; 47:752-6
16. Kahan A, Philippon A, Paul G, et al. Nosocomial infections by chlorhexidine solution contaminated by Pseudomonas picket-tii (biovar VA-I). J Infect 1983; 7:256-63
17. Verschragen G, Claeys G, Meeus G, Delanghe M. Pseudomo-nas pickettii as a cause of pseudobacteremia. J Clin Microbiol 1985; 21:278-9
18. Oie S, Kamiya A. Microbial contamination of antiseptics and disinfectants. Am J Infect Control 1996; 24:389-95
Klimik Dergisi●Cilt 14, Say›:1 32
