A, C. Vet. Fak. Del'g.
3S (2-3): 381-395, 1988
TÜRKİYE'DE cİvcİvLERDE GÖZLENEN çEşİTLİ MALFORMASYONLARıN BİYOPATOLOJtsİ ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR
İ. Ayhan Özkul:to
Studies on the biopathology of various malform:ıtinus observed in cbickens raised in Turkey
Summary: A continuous increase is being ohserved in the abnorma-lities due to hereditOl'y cha;-acteristics and the diseases of dıickens im-ported for breeding purposes. In the reseOl'dı undertaken in the
1982-ı
984 period, of theı
92 one day chickens ıvitlı ma(formations from the breeding-poultry enterprise hroody-houses in the prol'inces of Ankara, Bursa and İzmir, malformations have heen observed in tlıe heads of 1ı
5chickens, in the extremities of 63 chickens, on the skin of 13 chickens and in the skeletol1 of 1 chicken.
Özet: Olkemizde, ithal yoluyla getirilip yetiştirilen danıızlık ci v-civlerden kaynaklanan hastaltkıarda ve kalltıma bağlı bozukluklarda giderek bir artış gözlenmektedir. Bu amaçla 1982-1984 yıllan arasında yapılan çaltşmamızda Ankara, Bursa ve İzmir illerindeki danuzlık tavuk işletmelerinin kuluçkahanelerinden
ı
92 adet ma/formasyonlu bir günlük civcivlerden 115 adedinin baş bölgesinde, 63 adedinin extremitelerinde,13 adedinin derisinde ve 1 adedinin de tüm iskelet kemiklerinde malfor-masyonların geliştiği saptandı.
Giriş
Son yıııarda Ülkemizde Tavukçuluk sektörünün büyük bir atı-lımla ekonomiye katkısı yadsınamaz duruma gelmiştir. Özellikle broy-ler yetiştiriciliği ve yumurta tavukçuluğunun önemi her geçen gün da-ha da artmaktadır. çoğu ihracata yönelik olan bu yatırımların ülke ihracat listesinde, döviz girdisi açısından önemli bir yeri vardır.
Tavukçuluk sektörünün bu denli ilerlemesi ile damızlık işletmeleri kısa zaman içerisinde sayıca çok artmış fakat bu yayılma, söz konusu işletmelerin kontrolunun titizlikle yapılamaması olgusunu da berabe-rinde getirmiştir. Buna bağlı olarak ülkemizde, ithal edilen damızlık civcivlerden kaynaklanan hastalıklarda ve kalıtıma bağlı bozukluklarda da bir artış gözlenmiştir.
382 i. A. ÖZKUL
Literatür verilerine göre evcil kanatlılarda malformasyonlara rast-lanıldığı bildirilmektedir (5,
ıo,
12, 13). Başlıca gaga, göz, bacak ve kanatlarda görülen malformasyonları meydana getiren faktörler ara-sında genetik, toksik ve beslenmeye bağlı olanlar ile etiyolojisi bilin-meyenler yer almaktadır (2, 12, 14).Kıvrık dil ve kıvrık gaga (5, 12), kısa üst gaga, mikrophtalmia, mikromelia, polydactyly ve cücelik gibi malformasyonların resessive otosomal gene bağlı olarak şekiııendiği bildirilmiştir (i, 7, 9, 15).
Deneyselolarak yemlerine propilen glikol ilave edilen broyler piliçlerinde propilen glikol'ün kemik ve kıkırdak metabolizması üze-rindeki olumsuz etkisi nedeniyle bacak malformasyonlarının geliştiği belirtilmektedir (2). Ayrıca biotin eksikliğine bağlı olarak üst ve alt gaga çarpıklıklarının şekiııendiğinden söz edilmektedir (14). MaIfor-masyonlar arasında yer alan polymelia, Zumpe (I 929) ve Cohrs (193 i) tarafından, oluşumlarına göre gerçek ve parazitik polymelia olmak üzere iki tipe ayrılmaktadır. Evcil hayvanlarda gerçek polymelia'nın çok ender görülmesine karşın, parazitik polymelia'ye daha sık rastla-nıldığı belirtilmektedir (l8, 3). Ancak evcil hayvanlarda polydactyly olaylarının polymelia'ye oranla daha sık geliştiği Kitt (8) tarafından bildirilmiştir. Gurlt (6), polymelia'de fazla olan extremitelerin kastan yoksun, yalnız deri ve yağ dokusundan ibaret olduğunu vurgulamak-tadır. " '
Bazı civcivlerde gaga malformasyonuaun cerebral hernia ve göz-lerde anomalilerle birlikte seyrettiği ve bu defektin otosomal resessive genden ileri geldiği Marble ve arkadaşları (ll) tarafından saptanmıştır.
Landauer (9) civcivlerde yaygın olarak gözlenen tek taraflı mic-rophtalmia'nın gaga deformitesi ile birlikte bulunduğunu, Jeffrey (7) çizgiIi plymouth tavuklarında görülen iki taraflı microphtalmia'nın resessive bir gene bağlı olarak şekiııendiğini ortaya koymuştur. Waters ve Bywaters (l6, 17) tarafından civcivlerde kanatsızlığın resessive bir gene bağlı olarak şekillendiği saptanmış, Sandhu ve arkadaşları tara-fından (13) civcivlerde dört kanatlılığın da mevcut olduğu bildirilmiştir.
Civcivlerde çokça görülmeye başlayan ve ekonomik kayıplara (l2) neden olan anomalileri, incelemeye değer bulduk.
Materval ve Metot
Bu çalışmaya konu olan materyal, Ankara, Bursa ve İzmir illerin-deki damızlık tavuk işletmelerinin kuluçkahanelerinden 1 günlük hib-rid civcivleri arasından reforme olarak ayrılanlardan sağlandı.
Çalış-cIvcİVLERDE GÖZLENEN ÇEŞİTLİ MALFORMASYONLAR 383
mamızın materyalini oluşturan, bu i günlük 192 adet malformasyonlu civcivler,
%
lO'luk formalinde tespit edildi. İskelet bozuklukları olan civcivlerin vücut radyografileri çekildi. Bu arada kimi malformasyonlu civcivler de diseksiyonla incelendiler.Bulgular
192 adet malformasyonlu civcivden 115 adedinin baş bölgesinde, 63 adedinin extremitelerinde, 13 adedinin derisinde ve i adedinin tüm iskelet kemiklerinde malformasyonların geliştiği saptandı.
i. BAŞ BÖLGESİNDE GÖRÜLEN MALFORMASYONLAR:
A) ENCEPHALON'DA GÖRÜLEN MALFORMASYONLAR:
a) Encephalocel (Cerebral hernia): 10 adet civcivde (7 adet be-yaz
+
3 adet sarı).Başın gözler arasına rastlayan arka tarafında tepede, craniumun açıklık verdiği yerden dışarıya çıkan yaklaşık 7-8 mm. çapında orta büyüklükte bir nohut şeklindeki bu oluşumun üzeri meninx'le örtül-müştür (Şekiıı).
b) Encephalocel
+
cryptophtalmia: 3 adet civcivde (2 adet be-yaz+
1 adet sarı).Palpebra'lar tam şekillenmemiş; buradaki encephalocel, crani-um'un daha çok ön kesiminde, burun deliklerine yakın yer almıştır.
c) Encephalocel
+
Monophtalmia: 2 adet civcivde (2 adet beyaz). Bu olaylarda encephalocel, gözün oluşmadığı tarafa kaymıştır. d) Encephalocel+
Gaga deviasyonu (2 adet sola eğik gaga+
1 adet sağa eğik gaga)+
monophtalmia: 3 adet civcivde (3 adet beyaz).Encephalocel'i oluşturan deri altındaki yaklaşık 5-8 mm. çapın-daki şişkinlik genellikle gagaçapın-daki deviasyonun olduğu yöne doğru 10-kalize olmuştur.
B) GÖZDE GÖRÜLEN MALFORMASYONLAR:
a) Bilateral exophtalmus: 3 adet civcivde (I adet beyaz
+
2 adet sarı) (şekil 2).b) Sol gözde unilateral exophtalmus: 1 adet civcivde (i adet beyaz). c) Sağ gözde unilateral exophtalmus: 1 adet civcivde (i adet beyaz). d) Sağ gözde exophtalmus
+
sol gözde monophtalmia+
sola eğik gaga: 1 adet civcivde (1 adet sarı).e) Bilateral anophtalmia: 24 adet civcivde (14 adet beyaz
+
LO adet sarı).Palpebralar dahil oculus'un hiçbir kesimi'oluşmamış, yalnız deri üzerİnde orbita çukuruna uyan bir deri çöküntüsü bulunmuştur.
f) Bilateral anophtalmia -1-gaga deviasyonu: 6 adet civcivde (2 adet beyaz
+
4 adet san) (şekil 3 a, b).g) Monophtalmia
+
Brachygnathia superior+
gaga deviasyonu (28 adet sağa eğik gaga+
21 adet sola eğik gaga): 49 adet civcivde (30 adet beyaz+
19 adet sarı).384 İ. A. ÖZKUL
ŞekilI. Enccphalocel. Fig 1. Encephalocel.
ClvctVLERDE GÖZLENEN çEşİTLİ MALFORMASYONLAR 385
Şekil 2. Bilateral exophtalmus (oklar). Fig 2. Bila't'eral cxophtalmus (arrows).
Şekil 3. Bilateral anophtalmia ve gaga deviasyonu (a,b).
386 t. A. ÖZKUL
q
GAGADA GÖRÜLEN MALFORMASYONLAR:a) Brachygnathia superior: 8 adet civcivde (5 adet beyaz
+
3 adet sarı).Üst gaga oldukça kısa (3 mm. kadar).
b) Gaga deviasyonu: 4 adet civcivde (3 adet beyaz
+
1 adet sarı). Üst gagada deviasyona uğrayan gaga küçülmüş ve fonksiyon dışı kalmıştır (şekil 3 a).IL. EXTREMİTE MALFORMASYONLARı:
a) Apodia (sol bacak yok): 1 adet civcivde (l adet sarı).
Sol bacak kısmında rudimenter bir femur, femur proksimalinde kaslar oluşmuş, femur distalinde ise kas şekillenmemiş (şekil 4).
b}Gerçek polymelia (Tripodia): 19 adet cİvcivde (13 adet beyaz
+
6 ad~fsarı).Şekil 4. Apodia. Fig 4. Apodia.
ctvctVLERDE GÖZLENEN çEştTLİ MALFORMASYONLAR
•...
387:. .:"
Tripodie'lerde eklenik 3. bacağın gövde ile bağlantısın,a göre 3 tip s'aptandı: 3. bacak ya anusun dorsalinde sacrum kesimine bağlan-mış veya 3. bacak gövdenin tamamen dorsaline kayarak columna ver-tebrıılis'e (şekil 5; 6) ya da kısmen columna'nın lateralinde deriye tes-pit olmuştur. Bu eklenik bacaklarda daha çok femurun distalindeki iskelet kesiini oluşmuştur. 3. bacaktaki parmak sayıları 2-4 arasında değişmektedir (çoğunlukla 3 parmak) (şekil 5).
:)ekil 5. Malformasyonlu civcivin extra bacaı;ında üç parmaklIlık (ok). Fig 5. The three tocs of the extra leg of the malformed ehieken (arrow).
c) Gerçek Quadrimelia: 14 adet civcivde (12 adet beyaz
+
2 adet sarı).Genelde extra iki bacağı oluşturan kemiklerin coxa hariç hepsi şekillenmiştir. Yalnız iskeletle bağlantıları eklemleşerek değil, deri ve bağ doku aracılığıyla sağlanmıştır.
388 . i. A. ÖZKUL
Şekil 6. Extra bacağın radyografik görünümü (ok). Fig 6. A radiographic appearanee of thl.'extra leg (arrow).
Bir olayda femurların gövde ile bağla~tısı geniş ölçüde kassel (musculöz)'dir. Buradaki. kaslar femurları kapsayacak şekilde keçi memesi gibi bir kitle (2,5 cm boy - 1,5 cm en) oluşturmuştur (şekil 7*, 8*).
d) Gerçek Quadrimelia (iki bacak bitişik): LO adet civcivde (8 adet beyaz
+
2 adet sarı).Bu grupta extra bacaklarm femoral iskeletleri birbirlerine oldukça yaklaşmış, bu yaklaşımın derecesine göre femurlar ya tam ayrık, ya da proximal kesimlerde kaynaşmıştır (şekil 9).
e) Tripodia
-+
Syndactly: 9 adet civcivde (7 adet beyaz+
2 adet sarı).Normal parmaklarda syndactyly yok, ancak (extra) tripodie'li ayakta aynı zamanda polydactyly gelişmiştir. Maksimal 7 parmak sayılmış olup bunlardan bazıları syndactyly halinde görüldü.
f) Parazitik Polymelia: LOadet civcivde (8 adet beyaz
+
2 adet sarı).civcivLERDE GÖZLENEN çEşİTLİ MALFORMASYONLAR 389
Şekil 7. Keçi memesi görünümündeki extra bacaklar ("). Fig 7. Goat lIdder-Iikc-cxtra legs (*).
Şekil 8. Keçi memcsi görünümündeki extra bacaklarm radyografisi (*)
390 i. A. ÖZKUL
Şekil 9. Extra bacakların bitişik hal alması (ok). Fig 9. Diffused extra legs (arrow).
Çeşitİi derecede Quadripedia'de, extra iki bacağın gövdeye bağ-lanış biçimleri oldukça değişiktir. Bu bağlantı genellikle karnm ventro-lateralinde sternurnun (Crista sterni) iki yanında olmuştur. Extra ba-caklarda [emur ve diğer kemikler normale yakın şekillenmişler, her-hangi bir extra coxa oluşmamıştır. Öte yandan crİsta sterni bu amaca uygun bir şekilde kısalmış, kalınlaşmış ve daha çok ventrale sarkmıştıt. Sternurnun yan taraflarındaki bağlantı, deri ve bağ doku ile sağlan. mıştır (şekil lO).
lll. DERİDEKİ MALFORMASYONLAR:•••• 1 .~',
ı
3 adet civcivde (5 adet beyaz+
8 a:det sarı). Hypotrichosis': Tüyler ve teleklerin çok az ve rudimenter şekillenişi (şekilll).IV. İLGİNÇ TERATOLOJİK OLAY:
Cücelik biçiminde karşımıza çıkan bu vaka ise orijinal bir terato-lojik bulgu olarak değerlendirilmiştir.
civcIvLERDE GÖZLENEN ÇEşiTLI MALFORMASYONLAR 391
Şekil 10. Para7itik polymelia olgusu. Fig iO. Parasitic polymelia in the chickeııs.
Şekil ll. Hypotrichosis. Fig II. Hypotrichosis.
392 i.A. ÖZKUL
Üst gaga papağan gagası şeklini almış, kısa küt, alt gaga isejiim
papağan gagasına benzemiş ve kısalmıştır (papağan gagaIı 'civciv). Bu olayda kanat extremiteleri rudinıenterdir. Rudimenter bir humerus şekillenmiş olup, diğer kemikler yoktur. Kanaqann üzeri normal tüylenmiştir. Bacaklarda iskelet kemiklerinden sadece femur ve kısa birtarso-metatarsus oluşmuş, bunların distal ucuna rudiqıenter dört adet parmak eklenmiştir (şekil 12). . .".
Sekil 12. Cücclikle birlikte görülen papawın gagalılık. Fig 12. Parrot beaked dwarf chickcn.
ctvctVLERDE G<1ZLENENçEşıTLİ MALFORMASYONLAR 3Q3
~.',,: .
Tartışma ve Sonuç
Çalışma materyalini teşkil eden 192 adet malformasyonlu civciv-ler arasında birinci sırayı baş bölgesinde defektcivciv-leri olanların (I 15 adet) aldığı ve bunlar arasında da en çok gaga deviasyonu
+
monophtal-mia+
brachygnathia superior'un (49 adet) bulunduğu dikkati çt:k-miştir. Ikinci sırada yer alan extremite malformasyonlan (63 adet) arasında 52 adet gerçek polymelia'ye karşılık LO adet parazitik poly-melia vakasına rastlanılınış olup, bu gerçek polymelia'ler arasında da 9 adedinde aynı zamanda polydactyly olgusunun varlığı gözlenilmiş-tir. Ayrıca bir olayda da apodia olgusu saptanmıştır. Bulgularınuz ara-sında yer alan hypotrichQsisli deri bozukluğu da 13 adet civcivle üçün-cü sırayı almaktadır.Gaga defektI i bazı civcivlerde aynı zamanda cercbral hemia (encephalocel) ve gözlerde anomali olduğunu bildiren Marble ve ar-kadaşlarının (ll) bulgularındaki gibi, gaga deviasyonu gösteren 3 adet civcivde aynı zamanda encephalocel (cerebral hernia)'in bulundu-ğu gözlenmiştir. Ayrıca 49 adet gaga deviasyonlu civcivdc monoph-talmia ve brachygnathia superior'un birlikte gelişme gösterdiği, bunun-la birlikte 6 gaga deviasyonlu civcivde bilateral anophtalmia'nin oluş-tuğu ve 4 adet civcivde de yalnız gaga deviasyonunun şekiııendiği sap-tanmıştır.' .. ,' " ~ -';" • ,..,
Zumpe ve Cohrs (18,3) polymelia olayları içinde parazitik poly-melia'nin gerçek polymelia olaylarına oranla daha çok görüldüğünü bildirmelerine karşılık, çalışmamızda 52 gerçek, 10 parazitik polymelia olayı saptanmıştır.
Gurlt'un (6), extra bacaklar üzerinde kas bulunm,adığını, bunların yalnız kemik, deri ve yağ dokudan oluştuğunu ileri sürmesine karşılık Deniz (4)'in de bildirimine paralelolarak polymelia olaylarında extra bacaklarda kemik, deri ve yağ dokusunun yanında kas dokusu da sap-tamış bulunmaktayız.. ~"'U
Cüce olan civcivlerde başın daha geniş ve kısa oluştuğunu ve ba-cakların,' özellikle de metatarsusların kısa şekillendiğini bildiren Upp (l5) gibi, biz de 1 adet cüce civcivde bacakların kısa şekillendiğini, özellikle femur ve tarso-metatarsus'un çok kısa olduğunu ve buna ek olarak kanatları oluşturan kemikler arasında yalnız rudimcnter bir humerus'un bulunduğunu, diğer extremite kemiklerinin ise oluş-madığını saptadık.
394 i.A. ÖZKUL
Tavukçuluk sektöründe ekonomik kayıplara neden olan malfor-masyonlardan kısa üst gaga, micramelia, microphtalmia, polydactyly ve cücelik gibi anomalilerin resessive otosomal gene bağlı olduğu çeşitli araştırma sonuçlarından (1, 7, 9,
ıı,
IS) ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle ülkemizde yabancı ülkelerden damızlık ithal edilirken genetik yapılarınııı etraflıca incelenerek civeiv seçiminin titizlikle yapılması gerektiği kanısına varılmıştır.Kaynaklar
I. Bernier, P.E. (195ı).Microıııelia VII, an overclominant recessive letlUlI in the domesıic
fo11'/. Rec. Genet. Sac. Am. 20, 89.
2. Bowen, T.E., and Waldroup, P.N. (968). The oeeıırence of a toe abnormality in clıicks fed propylene gl)'eol. Pault. Scİ. 47, 1036.
3. Colır~, P. (1931). L.ehrbııch der speziel/en pathologiselıen mıatomie der IUllıstiere, 625., Yer!. Güstav Fischer, Jena.
4. D~niz, E. (ı966). Bir tavııktaki teraıolojik gerçek polyıııelie, heterodactylie ve dört caecıını'lıılıık ıi:.erinde incelemeler. A.Ü. Yet. Fak. Derg., XIII, 1,41-62.
5. Edith, D.B. (1971). elir/ed tongııe and beak de/orıııity in IOll'ls. Yet. Record. 89, 135-136.
6. Gurlt: Deniz, 42.
7. Jeffrey, F.P. (1941). Hereditarı' ıııicrophtalnıia in the domestic /owl. J. Hered. 32, 310-312.
8. Kitt, T. (1921). L.ehrbııelı der pathologisclıeıı anatomie der haııstiere fiir tierörzte lI11d stııdierende der tiermedizin. Bd. I, 133-136. Ferdinand fnke Yer!., Stutgart.
9. Landauer, W. (1941). A seıııi-lethal mııtation in 10K"/ ajfeetiııg leııgth o/ the IıpIJerbeak and oL the /ong bones. Geııetics, 26, 426-439.
10. Landauer, W. (1943). Sex aııd season iıı relation to ıııa/jnrıııatioıı o/ chicken embryos. Anat. Rec. 86, 365-372.
ıi. Marble, D.R., Harper, J.A., and Hammers, E.Y. (1944). lnheritance in the domestic fowl of a /etlwl COlıditioııajfecting botlı maııdib/es. Pault. Sci, 23, 114-117.
12. Riddel, C. (1975). Pathology of derelopıııeııtal aııd metabolic disorders o/ t/ıe ske/eton of doıııestic c!ıickeııs and tıırkeys. I. Abnorıııalities of" genetıc or ıiliknolin aeti%gy. The Yete rinary Bulletin. 45, 9, 629-640.
13. Sandhu, J.S., and Geevinder, S.B.(J982). Monsters in domeslie ehieken embr)'os. AYİan Diseascs 27, 2, 501-502.
14. Srhaible, P.J., Bandemer, S.L., Davidson, J.A. (1947). Mal/orlııMion of beaks ofchicks caı/sed by I"Otioııscontaining egg wlıitte. Poult. Sci. 26, 206-'-207.
1:ı. Upp, C.W. (1934 a). Fıırther data on the inheritance o/ dwar/is/ll in fawls. Poult. Sei. 13, 157-16S.
cİvcİvLEROE GÖZLENENçEşİTLİ MALFORMASyqNLAR 395 16. Waters, N.F., and Bywaters, J.H., (1941). A lethalıııehryoııie wing II1l1tationin the
do-mestic loıvl. Poult. Scİ. 20, 477.
17. Waters, N.F., and Bywaters, J.H. (1943). Alethal embryonic wiııg Illııtation in tlıe do-mestic lo wl. J. Hered. 34, 213-217.
18. Zumpe, A. (1929). Joest. Handbııelı der speziellen pathologischen anatomie der ha-ııstierl', Bd. V., 710-714. Richard Schoetz VerL, Berlin.
