Aııkara Gni\' Vet Fak Derg. 49, 207-212,2002
Köpek spermasının dondurulması üzerine bireysel özelliklerin ve
farklı sulandırıedarın etkisi
Ergun AKÇAY, Necmettin TEKİN
Ankara Üniversitesi. Veteriner Fakliltesi, Dölerıııe ve Sun'i Tohumlama Anabilim Dalı. Ankara
Özet: Bu ara~tırınada, 4 K,lIlgal çoban köpeğinden alınan ....perıııalar Tris ve laktoı sulandırıeıları ilc dondunılMak, dondurlll,ı öııeesi \e çiizıim sonrası ba~lıca ....penııatolojik özellikler bclirlenmi~, hıreysel özelliklerin ve farklı ....UI,lIldllxll<Jrlıı sperıııa doııdurlılması lizerine ctkileri ineclenmi~tir. Sperınanııı dondurtılmasıııda. 4 köpektcn alınan toplam 20 ejakulat kııllaıııımı~tır. Alımııı cjakulatl<1r %20 yumurta sansı ve 01<-4 gliscrol içeren iki farklı sulandırıcı (Trıs ve lakto/) ilc sulandırılarak 0.5 ml'lık payctlere çckılmi~ \'C2 saat ckilibrasyona hırakılmı~tır. Sperıııalar ekilibrasyon sonrası spermatolojik muayeneler yapılarak ....".1 azot buh,ınnda (-12OCC) 7 dakıkada dondurtlllllll~ ve sıvı amt içinde depoıanmı~tlr. Daha sonra payetler 4OCC'deki su banyosunch! i O sanıyede çÖ7<üirlilerek çözlim sonra ....ı spermalolojik 111lıayeneler yapılmı~tır. Yapılan muayenelcr sonucunda Tris sulandırıcısıııda ekılıbrasyon soıır,ısı ve çözlim sonrası spermatozoa motilitesi sırasıyla %65.6 ve '1c>4<J.O;laktoz sulandırıeısıııda ise aynı degerlcr '/r.•S9X ve %33.X ol<ırak saptaııııl1~tır. Tris sıılandırıcısıııda çözlim sonrası anormal ve ölli spcrmatozoa oranl,\rJ '1026.6 \'C 'Ir 31.9: lakıol. sul,ıııdırıcısında '3137.6 ve °/r46.0 ol ,ırak saptanml~tır. Buna ek olarak. laktoz sulandırıcısı ılc dondurtılan spcrııı,ılard,.ı .tlıorımıl knynık manları bliyıik artış giisterıni~tir. Sonuç olarak. sperınanın dondurulmasında ,ıyııı yeti~tirme şartlarında tuıulaıı \c ayııı vaşt,ı oLm körıeklcrde bircysel öıcllıkler önemli bulunmaml~tır. Aneak. sulandırıcılar yönlinden değerlcndirıldığinde Tn ....sulaııdırınsınııı I<ıkıoz sulaııdırıeısına göre daha listlin oldugu sonucuna vartlml~tır.
..\nahtar kelimeler: Köpek sperması, sperma sulandırtcıları, spermanın dondurtılması. sperm,lwloJik özellikler
The effeel of individiual properties and various extenders on dog semen cryopreservation
Summary: In this study, semens whıeh were colleeted from 4 Kangal sheepdog.s were eryopreserved in two dillerent dilucııl.-.. ITrıs and lacıcıse). The primary spermatulogıeal properties af ter equilihration and after thawıng were determınecl. ,ıııd ıhe elleCls ot the dılueıııs aııd individual propcrties of dogs on spermatozoa viability were examined. In semeıı eryopreser\'aııoıı. 20 epClılates collecıed from 4 dogs were ıreated. The eolleetecl ejaeulaıes were dilutecl ın Tns aııcl laetose inelııdıng 20vl<. egg yolk and
-1'li.-glyeerol. packaged O.S ıııl straws and were left to equilibration for 2 hours. After eljııilıbration, sperm,ıwlogıcal exaııııııalıons ".ne perl'orıııed ,\lld seıııens were frol.cn in liquid nitrogen vapour i-12()OC) for 7 minlltes, then stored in liquıd nitrogcıı. Lııer on, ıhe slraws were thawed in a water hath at 40°C for i()seeonds, and post-thaw spermatologieal properties were deterıııined. Following the examiııations were perl'ormed, the sperınatozoal motility in the semeıı whieh was dilllted with Tris dilııent. after eljııilibratioıı and a1'ter thawing was 65.6% and 4'.J.()%, respectively; in laetose diluent the same valııes were 59.R% and 33.8%. The percenlClge ol' <ıbnmıııal and dead sperlllCltol.Oa after thawing in Tris diluenl were 26.6% and 31.9%, in laetose diluent 37.(,"y ancl 46.0%. lıı additıon. abnormal tail rat es iıı lactose diluent were signifieantly raised. Consequently, individual propertıes of the dogs which were qıııe cıges aııd were kept saıııe hreeding condilions were not 1'ound sigııifieant in semen cryopreserv,ıtion. H,ıwe\er. ın reg<ırd ıo dlJııents. Tris dilueııt was fOlıııd to he helter than laetose.
Kcy words: Dog semen, seıııen cryopreservation, semen dilııents. spermatological propenıes
Giriş
Spermanın nlUayenesi ve değerlendirilmesi, erkek hayvanların dölleme yeteneklerini (potentia generwu/i)
ortaya koyması nedeniyle yetiştiriciliktc ve damızlık se-çiminde oldııkça önemlidir. Diğer androlojik 111l1-ayenelerde normal değerler elde edilse bile, spermatolojik özelliklerden birinde meydana gelen olumsuzluk fer-tİlizasyonu doğrudan etkiler ve bu durum ekonomik ka-yıplara yol açar (27).
Buna ek olarak, aynı ırk içerisinde farklı bireylerin eliilleme yetenekleri ele bakım, besleme, çevre koşulları ve genetik faktörlere bağlı olarak değişebilmektedir
(11,21,27)
Tekin ve ark. (29) Kangal ve Alman çoban kii-pekIeri üzerine yaptıkları bir araştırIlıada sperIlıaıoma motiliıesini %62.6 ve %67.8, yoğunluğu (xiO"/ml) 524 ve
305.8, anormal spermaıowa yüzdesini 7.9 ve 6.2. ölü
spermatozoa yüzdesini 6.7 ve 6.
ı.
sperll1a pH'sıl1J ise 6.1 ve 6.2 olarak saptadıklarını bildirmişlerdir. Helıılrİkse ve Antonisse (12) 1-9 yaşları arasındaki 121 değişik ırk erkek köpekten topladığı 2024 ejakulaıı değerlendirmişler ve motilite, anormal ve total sperınatozoa sayısını sı-rasıyla %7 I, % i4 ve 853xıcı<'
olarak saptamıştır. Aynı araştırıcılar, yaşın ilerlemesi ile birlikte moıiliıenİn düş-ıüğünü, anormal spermatozoa oranının arttığını ve yo-ğıınlıığun azaldığll1J gözlemlen1İşlerdir.Ergun Akçay - Necmetlin Tekin
rası ve çözüm sonrası spermatolojik iizcllikler üzerine
et-kisinin araştırılınası amaçlanmıştır.
Materyal ve Metot
Bu araştırmada, 4 yaşlarında 4 Kangal çohan k,ipeğı
kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan kıipekler damı/Iık
nitelikli, fertil ve ayııı koşullarda yetiştirilen klipekler ar,}.
sınclan seçilmiş. köpeklerden üç gün ara ile Yer eı<ıkulat
alınarak toplam 20 ejakulat değerlendirmeye ,ı1ınml~llr
Köpeklerden sperma, penis mas<ı)l yı'intemıyle
Idı-gital maniplasyon) alınmıştır.
Spermanın muayenesi
Köpeklerden sperma alındıktan sonra başlıc,! sper.
matolojik özelliklerden miktar (ml). motiliıe ('ii). )0
ğunluk (xiOf'/m\). anormal spermatowa ('.J). (illi
sper-matowa ((k) ve pH değerleri saptanmıştır Yu.~unluk
tayini için spermato/.Oonların dengelı dağılıınlarıııı sağ
layan Hayem solusyonu. anormal spermaı%~ı tespitı H;~~1
Haneoek tcspit solusyonu. ölü spernıaıozoa tayinı İ<;ın
%3'lük sodyum sitrat solusyonu içinde '7r2'lik olarak ha
zırlanmış cosin boyası kullamImıştır (29).
Spermanın sulandırılması ve dondurulması
Sperınatolojik muayeneleri yapılan sperln<ı ,IŞ<ığıcLı
bileşimleri verilen Tris ve lakıoz sulandırıelLırı ılc (.1,) i
kısım sperıııa, 4 kısım sulandırıeı olın,ık Lm.:re su
landırılmıştır.
Sulandırma işleminden sonra spernıa n.S ml'lik
payetlere çekilerek. payetler polivinil alkol ile
ka-patılml~tlr. Daha sonra sperma 4°C deki htwloLılıma
transfer edilerek 2 saat alışıma (ekilibrasyon)
bırakılıııış-tır. Dondurma işlemindcn önee. payetlerden birer llUIl111lle
alınarak her hir köpek için ekilihrasyon S'lIlr,lsı
sper-matolojik özellikler saptanmıştır. Spermamn ekil ihr<}syon
işlemi tamamlandıktan sonra payetler sıvı azot buharında
- ı
20°C de 7 dakikada dondunılarak. - 19ôoC de sıvı a/otiçinde saklanml~tlr.
Spermanın çöıüm işlcmi 40cC deki su han), hunıb
LO saniyede gerçekleştirilmiş ve çö/.Lİm sonr<!'1
sper-matolojik özellikler yeniden cleğerlendirilmiştir.
Hı illi -'i nıl ~~i) ilıI
: IH) nıg lIH)I)()() IL
Lıktoı aııa soiıl'Yolııı
Lıkıo/. 7.56 g Disıile su (add) 1001111 Ana solusyon GlıscJ"()1 Yumurta \~ırısı Sırcpıoıııısın KITsıaJpenısılın 76 ml 4 ml 20 ml IOOll1g JOf) 000 JLi Aııa solusyon Gliserol Yumurta sarısı Sırepıomisiıı Kristal peııisilin Tris aııaSOIUSVOIllI
Trıs 2.90 g
Frııktol. 1.25 g
Sitrik asiı 1.32 g
Disıi1c su (add) I(H) ml
Çiftleşme smunu yaşayan köpeklerde. dondurulmuş
sperma ilc sun'i tohumlama son yıllarda yaygın olarak
kullanılmaktadır Kiipek sperınası üzerinde yapılan
ça-lışmalara bağlı olarak Amerika Birleşik Devletleri.
Ka-ndda ve baıı Avrupa ülkelerinde köpek spermasıııııı don.
duııılması büyük hir endüstri haline gelmiş ve bu alanda
ticari baliyet gösteren hin;ok sperma hankası (Canine
Cr)ohank. Canine Breeder Service. Cryo-Genctic
La-hm~ıtmies. International Canine Senıen Bank ve
Spernı-CO) kurulımıştur Bu amaçla. heııı değerli köpek ırkıarının
s,ıf yetiştirilmesi yapılabilrnekte hem de maddi yönden
hüyük kazançlar sağlanmaktadır (26).
Başarılı hir eryopreservasyon işlemi için uygun
su-!<ındırıeı ve soğuktan koruyucu m:ıddelerin kullanılması
gereklidir. SpernıatolOaııın metabolik aktivitesi hidrojen
IY(1nlarının dçığa ~'ıkıııasına neden olur. Açığa çıkan hu
1)('nların taşliimdSı içın hir mekanizmanın olmaması
su-!<ındırıcı pH' sının düşmesine ve dOldyısıyla motilite ve
krtiliw gücünün dl.almasıııa yol açmaktadır. Bu nedenle,
ıaıııpon solusyonların sperma sulandırıcılarında
kul-Luıılması /.Orunludur (S). lık yapılan çalışmalarda
krehs-rınger fosfat tampon solusyonları kullanılmış, daha sonra
Seager ve ark (24) "!rJ! i laktoı içeren sulandırıcı ile
ha-~&iii sonuçbr elde etmişlerdir. Günümüzde dipolar iyon
Iı\\'iıterionic) tampon solusyonları sperına
suIandırılma-sınd,} kullanılmaktadır Bunlardan en önemlisi Tris-sitrat.
yumurta sarısı sulandırıcısıdır.
Kiipek spermasının dondurulması ile ilgili ilk
ça-Iışınaldrda (22.n) katı CO~ (kuru huz. -79°C) üzerinde
pelet şeklinde dondurma yöntemi kullanılmıştır. Ancak.
(Lıh,ı sonra yapılan çalışmalarda ci) pelet yöntemi ile
p~ıyet yrinlemi arasıııda fark olmadığı bildirilmiş. buna
karşın kuru huz-pelet yiinteminin laktoz sulandırıeısında
ddha hdşarılı olduğu, sıvı ,vot buharında payetlerde ya.
plldn dondurmada ise Tris sulandırıcısının daha iyi
so-ıııl~'Lır verdiği saptanmıştır (20.1 1.33) Ayrıca. Olar vc
drk. (20) payetlerde sperına dondurmanın pelet ve ampul
yrinıemlerine giire bir takım dvantajlara sahip olduğunu
i"ızellıkle de identifikasyon, saklaım} ve çözüm kolaylığı
sağladığını hildirmişlerdir.
Oellle (ı7) her bir dondurma tekniğinin başarısı için
nihaı testin gebelik oranı olduğunu, aneak di~i kiipeğin
()StrlIS siklusları arasındaki sürenin uzun olması nedeniyle
h11n11n çok uzun ıaman alaeağını. buna karşılık
sper-mamn fertilite gücünün belirlenmesi gerektiğini, hu
ne-denle spernıatozoanın morfolojik olarak özellikle de
ak-nızomlin muaycnesinin gerekli olduğunu bildirmiştir.
Bu ara~tırnıada. aym ırkıan kiipekIcrde bireysel
son-Ankara (Iniv VeL Fak Oerg. 49. 2002 20')
Bulguların değerlendirilmesi
Gruplar arasındaki farklılıklar tck yönlü varyans ~ln~ıli/İ ilc. farklılığı ıınemli hulunan gruplar ise Duncan ıesıi ile hclirlenmi~tir. Köpekler arasındaki farklar ise Mann- Whitney L' testi ilc saptaıırmştır (28).
Bulgular
Taze spermadan elde edilen spermatolojik özel lıklere ait veriler Tablo i 'de verilıni~tir. Yapılan is. tatistiki değerlendirıne sonucu 4. köpek ilc diğer köpekler arasinda. pH değeri yönünden ortalamalar arasındaki fark öncmli bulu11mu~tur (p<O.OS). Diğı:r spermatolojik
özcl-likler yönündı:n köpek ortalamaları arasındaki fark (')nl:11I-li değildir (p>O.05)
Dondurulan spermalarda ekilihrasyon sonrası ve çözüm sonrası dde edilen sperınatolojik ö/ı:lliklcr Tahlo 2 \'e 3'de verilmişıir.
Buna göre ekilihrasyon sonrası Trıs sulandırıcısı ıı;in elde edilen spermatolojik hulgularda ki'ipı:kler arasında farklılık saptanamamıştır (Tahlo 2). Aneak. lakıoı su. landırıeısı için ıilü spermatozoa oranı 2. kıipdıe yüksek saptanmış ('lı,]7:t i ,7) ve hu fark p<O.OS düzı:yinc!e önem-li hulul1ll1lıştur (Tablo 3). Ayrıca. Tris vc lakıOi' su-landırıeılarıııın her ikisinde dı: ekilihrasynn sonrası eıı
Tablo ı.Köpeklerden elde edılen ejaklilaılarda spcrıııalO!c)Jık bulgular. Table I. Sperıııaıological findings ın dog ejaeulates.
i. köpek 2. köpek 3. köpek 4. köpek Gcııcl
X:!:SX x:tsx XİSX XİSX x:tsx
n=5 OD n=2IJ
Mıkı"r ı.~İO.I i.hO.3 2.6:tO.7 15İO.2 1.9İO.2
Moıiliıe 740:t4.0 7L.0İI.O 74.Ilİ30 72.1l:t3IJ 72.7:1:1.:1
Yoğunluk 3~20İ9
ı.
i 269.5:t39.5 275.0İ'J2.0 2625İn.o
297.2:tT7.5Anorııı;d
i\krol.oııı 02İIJ.O UİO.2 UİI.O 1.2İO.2 119,,112
Ba~ O ():tO.O 1.I!:tO.3 I.OİIl.6 O.6İIl.O iiR:tl) 2
Orı" 60:t 1.5 5.6İI.4 7 .IJ:t L.O 5.6İ lA 6.IJ:t1l6
Kuynık 3.0:t 1.2 2.6İO,9 3.2:t 1.0 2.8İ06 2.9,tO.:l
Topl;ıın l).~:t2.2 iOAİ 1.7 12.4İI.~ i lJ.2:t2.3 i 11.7:t1l.'J
Olli J ı.I)İ i A i i .8İ 1.1 9.8İI.4 i O.2:t I. i 11I.7:tI).(,
pH 6. i İlı. i " 6.3:tO.I" 6.3:tO.I" rı.6İI).I" rı..i:!.Iı.1 ii
pdl.OS (grup onaLımaLırı "r"sı f;ırk öneınlidir) -p>IJ.05 (grup onalaııı;ıları ;ır;ısı f;ırk öneınli değildir)
;ı.b.c: Farklı h;ırlkri ıa~ıy;ın grup onalaıııaları arasınd"kı fark öneınlidir 00 Oneııılilik derecesi
Tablo 2. Köpeklerde Tris sulandırıcısı için ekilibrasyon sonrası ve çÖl.iiın sonrası elde edilen bulgular. Tahıl' 2. Deıerıııınaled findings aftcr eljuilibraııon and after thawing İn Tns diluent in dogs.
._--_._-Ekilibrasyon sonrası Ç(il.iiııı sonrası
I. J.-öpek 2. köpek 3. köpek 4. köpek I. köpek 2. köpek 3. k,ipek 4. J.-öpck
X:!:SX x:tsx x:tsx x:tsx ÖD x:t,x x:tsx x:"tsx x:!:sx.._---".--OD
n=5 n=5
Mulılltc 630:t2.0 cı I.O:t4.0 660İ2,4 700İ3.5 45.0İ5.0 42.0İ'JO 6111İ40 51111:!.~S
Anorıııal
/\ kro/.oııı
ı.
O:tO.O 1.2:tO.2 1.2:tO.4 2.2İO.7 5.8İ 1.3 5.0:tO.7 5.0:tO.7 5A:tI).7B;L~ i .O:tIL.2 i .2:tO.4 2C):t 1.6 1.2:t0.2 i .8İO.3 OAİOO 2.2:t1l.2 IIA:tOII
Ona 8.2-t2.2
ı
S.Oİ2.7 11.2:tO.9 i OO:t 1.9 8.2:t 1.8' 9.6:t 1.5" 16:+-33" IS.S:t i (,"Kuynık 30İII.7 S.II:tl.O (ıAİO.7 52:t1.6 ~.2:t i. i 98:t27 6A:t17 7 .O:t LO
Topl<ıııı 13.2İ27 22(ıİ3.11 21.6:t2,2 18.6İ36 24.0İ3.1 24.~İ3.9 29,(ıİ4.Cı 27Se!:i ,i Olu i 4,(ı:t i .9 17.Xİ4,1 15.2:t1.6 15A:t 1.6 35.6İ3.9 42.8İX.7 2).2:t2.X 3116:t')7 pH 6.2İO.2 6.2İO.I 6.5İO.2 6. hO. i 6.4:tO.O I" 6.2İO.I" 6.X:to.ıh 6~:t1)2'
pdL.05 (grup onalaıııaları ara,ı fark önemlıdir) p>II.1I5 (grup or1,ı1alııaları arası fark öneıııli değildir)
,l.tı.ul Farklı harıleri la~ıy;ııı grup mıalaıııaları arasındaki fark öneııılidir OL) Oncnılilik derece"
210 Ergun Akçay - Nccmettin Tekin
Tahlo 3. Köpeklcrde lakıııl. ~ulandırıcısı için ckilibrasyon ~onra~ı \.c çuzüm sonrası cldc edılen bulguLır. Tahlc 3. DetClJllınaıcd findings after cquilihratıon and afıer ıhall'ing in laetose dilueılt ın dogs.
Ekilıhrasyon sonrası Çözüm ~onrası
i. köpek 2. köpck 3. köpck 4. köpek I. köpek 2. köpck 3. köpck 4. k"pck
x:tsx x:tsx x:tsx x:tsx ÖD x:tsx x:tsx x:tsx x:tsx OL)
n=5 n=5
'vIotıllte S3.0:t3.0 53.0:t4.3 62.0:t3.7 66.0:t5.0 27.0:t6.6 36.0:t5.7 28.0:t6.6 3R.O:tR7 AIı<ırıııal
Akrozoııı OA:tO.O O.R:t 1.0 i .2:tO. 2 O.8:tO.6 SA:t 19 S2:t 1.7 SR:tO.9 X.2:tl.3
13.I~ I.O:tO.3 I.R:tO.5 2.6:t 1.3 OA:tO.O 16:t 101' ı2:t05h 2-l:tO.6" I!.R:tO(,"
Ort~l i O.2:t2A 128:t1.7 SS:t 1.3 6.2:tO.6 i 2.2:tO.9 14.2:!:2.0 i O O:!:~L) 8 Cı:!:Oı) Kuynık 9.6:!: 1.0 i O.O:t3.0 12A:!:2. i 9.8:t2A i O.O:t i .0" i6A:t2.9Ioc 2(J.():t IS' 116:!:24'" Topl.JIlı 21.2:t2.6 254:t4.0 2S.0:t3.3 16.6:t22 32.2:t 1.7 37.1J:t5.2 392:t3.2 2()-l:t3.5
Olıı 17A:!: lA" 24.0:!:3.0" 17 .O:!:I.7h IS.2:t2.1 h 50.6:t
ı
0.6 41.0:t8.5 55.2:t 7.7 45.2:tR61'1-1 S.8:!:O. i 6. i :tO. i 6.0:tO i 60:tO. i 6.0:tO.1 S.6:tO.O i S7:tO i S.I:tI!.1 "pdl.05 (grup ortalamaları &.ısı fark öncmlidir)
p>O.05 (grup ortalamaları arası fark iinemlı değildir)
a.h.c.d: Farklı harrıeri ıa~ıyan grup ortalamaları arasındaki fark önemlıdır Öİ) Önemlilık derecesi
yüksek motiliıe 4. köpekte (Uk70:t3.5, ('/t:66:t5.0) sap-lanmıştır. Ancak, hu fark istatistiki açıdan önemli bu-lunınamışlır. Her iki sulandırıcının ekilihrasyon sonrası spernıatozoa morfolojisi üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yapılan değerlendirmede toplam anormal sper-malozoa oranı içinde, anormal akrozom, haş, orta kısım ve kuynık oranları da saptanmış ve köpekler arasında farklılık gözlenmemiştir (Tahlo 2 ve 3).
Köpekler arasında çözüm sonrası elde edilen veriler değerlendirildiğinde ise. Tris sulandırıeısında diğer anor-Illal spermatozoa oranları arasında fark olmamasına rağ-ıncn orta kısım anomalileri dikkate alındığında 3. ve 4. köpek ilc i. vc 2. köpekler arasında farklılık gözlenmiştir (p<O.05). Aynı köpeklerde elde edilen pH değerleri ara-sında da farklılık saptanmıştır. Tris sulandırıeısında is-tatiksel olarak önemsiz olsa da, en yüksek spermatozoa motilitesi ise %61 ile 3. köpek te elde edilmiştir (Tablo 2). Benzer durum laktoz sulandırıcısında da gözlenmiştir. Anormal spermatozoa oranları arasında fark olmamasına rağmen haş ve kuynık anomalileri arasındaki farklar önemli bulunmuşıur (p<O.05). Lakıoz sulandırıeısında çözüm sonrası en yüksek spermatozoa motilitesi ise %38 ıle 4. kiipekte elde edilmiştir (Tablo 3).
Ekilihrasyon sonrası ve çözüm sonrası elde edilen veriler sulandırıcılar yönünden değerlendirildiğinde ise, sulandırıcılar arasında farklılıklar oluşmuştur. Her iki su-landırıCl ekilihrasyon sonrası elde edilen bulgular yö-nünden birbirleri ile karşılaştırıldığında spermatolOa mo-ıiliıesi \"C pH ortalamaları arasındaki fark önemli (pd) OS). iilli ve anormal spermaıozoa ortalamaları ara-sındaki fark önemsiz (p>O.05) olarak saptanmıştır. Buna
ek olarak. laktoz sulandırıcısında elde edilen anormal kuyrtık oranları p<O.OO i düzeyinde iinemlilik göstermişıir (Tahlo 4).
Tris ve laktoz sulandırıcılannda çiizüm sonrası elde edilen bulguların istatistiksel karşılaştırmasında büıün spermatolojik özellikler arasındaki farkın önemli (p<O.OO
ı.
p<O.05) olduğu saptanmıştır (Tablo 5) Her iki sulandırıcıda toplam anormal spermaıozoa oranları ara-sındaki farklar önemli (p<O.OOi) olmasına r~\ğJllen. anor mal haş ve orta kısım oranları arasındaki fark iinemsız (p>O.05) hulunmuştur. Buna karşılık. anormal akrowm ve kUYrLIk oranları arasındaki fark önemli (p<O.OOI. p<O.O i) hulunmuştur.Tablo 4. Tris ve iaki(),i: sul"ndırıcılarında ckılıhrd~v()n ~oıırası
sperıııaıolojik bulgular.
Table 4. Spcrınaıologic~ı1 findings afıer cqııılılmıııon ın Trı~ and ]acl()se dilucnıs. Tris Lıktoı n=20 x:tsx n=20 x :tsx ÖD Moıilitc (C;') 65.0:t 1.6 5R5:!:22 Anormal (%) Akrowm 1.61 :t0.2 Uhı).:':
Baş 1.9:!:IlA 2.thOA
Orta i I. i:!: 1.1 l).S:tO')
Kuyruk 4.9:t1l.5 IllA:!: II)
Toplam 19.0:t 1.6 22.():!: \.(ı
Ölli(%) IS.hU 18A:!:12
pH 6 A:!:Il. O i 5. ,):to. O i
*p<O.05 (grup ortalamaları ar,ısı fark ()ncııılıc!ır) ***p<O.OO! (grup ortalamaları arası fark bnenılıdır) -p>O.05 (grup ortalamaları arası Lırk önemlı de~ıldırı ÖD: Önemlilik dcrecesi
Ankara Univ vcı Fak Dcrg. 49. 2002 21 i
""'1'<0.0i(Grurı ortalam,dan arası fark iincınlıdir) ... rı<().()()i(Grup ortalamalan ardsifark öncmlidir)
-rı>().05 (Gnırı ortaLımaları arası fark ünemli değildir) OD: Oncmlılık dcrcccsi
Tahlo 5. Tris ve lakıoz sulandırıcılarında çözüm sonrası spcr-m<tıo!ojik hulguLır.
T<thlc 5. Spcrımııologicıl finding.,>aflcr ıhawing in Tris and lac-1,)SC dılucnls.
Tartışma ve Sonuç
Spermaıolojik muayenelerde saptanan değerler nor-mal sınırlar içinde kalmış ve köpekler arasında pH değeri dı~ıııda farklılık saptanmamı~tır. Spermatolojik mu-ayeneler sonucu elde edilen veriler kimi araştırıcıların (6.9.13.15) hulguları ilc henzerlik göstermekle birlikte kimi araştırıcıların (12,18,27 ,30,32) hulguları ile farklılık gi"istcrnıiştir. Oluşan hu farklılıkların özellikle köpek ırk-larındakı farklılıktan ve kullanılan yöntemden ileri gel-diği düşüıüilmekıedir. Özellikle hazı araştırıcıların (2
ı,
27,32) sperma miktarı belirlenmesinde ön sekret ve sper-mayı birlikte değerlendirmeleri sonunı sperma mik-tarında farklılıklar oluşmuştur.Araştırıcılar (R. 17) dişi kiipeklerdeki östrus siklusu aralıklarının çok uzun olması nedeniyle dondurulmuş sperıııa ile fertilite denemelerinin son derece pahalı ve zaman alıcı olduğunu. hu nedenle dondurulmuş sper-ıııanın fertilite gücünün tespitinin yapılan çalışmaya hen-zer olarak dondurma öncesi ve çözüm sonrası sper-matoloiik muayendcr ile mümkün olahileceğini bildir-ıııişlerdir.
Bu araştırmada köpekler arasında ekilibrasyon son-r:ısı ve çözüm sonrası elde edilen değerler arasında he-lirgin bir farklılık gözlenememişıir. Buna bağlı olarak, aynı çevre n: bakım besleme koşulları altıııda kalan bi-reylerde genetik bir olumsuzluk olmaması koşuluyla fark-lılık oluşmaması diğer araştırınaları destekler niteliktedir.
Bununla hirlikte. ekilihrasyon sonrası ve çözüm son-rası anormal ve ülü spermatozoa oranlarının helirgin hir şekilde arttığı. huna karşın Tris sulandırıcısın laktoz su-Iandıncısına oranla daha iyi sonuçlar verdiği göz-lenmiştir. Elde edilen bu sonuçlar hir çok araştırıcının
Trİs Lakıo!. n=2(J Xi:SX n=2(J Xi:SX Moulııc ('Yr) 49.5i:3.6 32.2i:3,4
Anormal (%)
AkwlOm 5.3i:O,4 7.6i:(J.7
BdŞ 2.0i:O.2 2.0i:O.3
Grtd 12.4i: 1.2
ı ı
.25i:O.8Kııynık 78i:O.X 14.5:t 1.3 Topl<tm 26.5i: 1.6 34,4i: I.S
Olıı ( 0/,.) 33.(li:35 4X.(li:4.2
pH 6.5i:O.(Ji 5.7:!:O.oı
ÖD
***
(17.19,20,3 1,33) bildirdiği sonuçlar ilc henzerlik giis termektedir. Buna karşılık, bazı araştırmalarda (I .4.14.16. 25) ise farklı sulandırıcıların (PIPES, BES. TES. Triladyl. IMY Universal) ve cryoprotektan oranlarının kullanılma-sı, dondurma (kuru buz, sıvı azot) ve paketleme (payc!' pelet, ampul) yöntemlerinin değişik alnıası sapl,lIlan so-nuçlar arasında farklılıklar oluşturmuştur.
Özellikle farklı gliserol oranlarının çözüm sonu nıo-tilite üzerine etkisinin önemli olduğu haıı ara~tırıcılar (2,7,10) tarafından hildirilmiştir. Günzcl ve ark. (iO) Tris ilc sulandırılan spermada %93 olan motiliıenin. '1,,4 gli-serol katıldıktan LO dakika sonra
o/,
88'e. 'M) gliserol ile "/ı 83'e, %8 gliserol ilavesi ile 'k.n'e dü~tüğlinli sap tamıştır.Yapılan araştırmada. her iki sulandırıcıda da çiizünı sonrası anormal akrozom oranının önemli ölçüde artması dikkat çekicidir. Bu durum diğer araştırmalarla (2.17) benzerlik göstermektedir. Bunun yanında. iiıellikle Iakıoı sulandırıcısında dondurulan spermada ekılihrasyon son-rası ve çözüm sonrası anormal kuyruk oranlarında gii/-lemlenen artışlar. aynı sulandırıcının kullanıldığı diğer araştırmalarda (20,3 1,33) bildirilmemiştir.
Tris sulandırıcısı için çözüm sonrası elde edilen mo-tilite (%49.5), anormal spermatowa (9126.5) ve ölli sper-matozoa (%33.0) oranları Yurdaydın ve Koııap (34)'ın saptadığı değerlerle ('j(>46.25. %27.91. %3.1.12) büyük henzerlik göstermektedir. Buna karşılık Yuhi ve ark.
cn)'
nın yapmış oldukları çalışmada Tris sulandırınsı iı,:in eki-lihrasyon sonrası ';;,90.0. % 19.0. '/ı; 17.5 olarak saptanan aynı değerler, çözüm sonrası %45.0, '1,,20.5. 'i(,45.0 olarak saptanmıştır. Lıktoz sulandırıcısı için ise ekilihrasyon sonrası %57.9, '1,,29.7. %8; çözüm sonrası %24.2. ';}.14.4. %46.0 olarak bildirilmiştir. Lakto! sulandırıcısı için hıl-dirilen hu değerler araştırmada elde edilen hulgularLı (%32.2. %34.4, "/c48.0) henzeriik göstcrım:kıedir.Literatür hulguları ilc bu araştırmada saptanan hul-gular arasında gözlenen farklılıklar kullanılan materyalııı farklı genotip ve yaşta olmasından. çevre şartlarından kaynaklanabileceği gihi kullanılan spcrıııa suLındırıcıları ile sulandırıcıların içerdiği komponentlerin miktar ve oranlarının, özellikle yumurta sarı sı ve giiserin oran-larının farklı olmasından kaynaklanmış olabilir. Ayrıca, spermanın sulandırılmasında \'e dondurulmasınd,ı kul-lanılan yöntemlerin de hu farklılıkların ortaya çıkmasında etken olduğu, bunun yanında spernıanın dondurtılması aşamasında ekilihrasyon süreleri. dOnı11l1~ sperınanııı çözüm ısısı ve süreleri ilc ejakulaı sayılarının farklı ol-masının Cıa sonuçlar üzerinde etkili olabileceğı düşlinül-melidir.
21::
Ergıın Akçay - :'Jeenıeltin Tekin Sonlı(; olarak, köpek spl'rınasının dondurulmasındaayııı yaşta olan ve aynı çe\Te koşul1arında barındırılan kıipeklerde bireysel (iıdliklerin sperma dondurulması li/eriııe etkisinin olmadığı. buna karşın sulandırıeıların spcrnıa dondunılmasında önemli derecede etkili olduğu vc Tns sulandırıcısının laktoı sulandırısına göre daha iyi soıııı~.ıar \ erdiği saptanmıştır.
Kaynaklar
Battista M, Parks .l, Coneannon P (I 988): Cıııııııl:' .11)('1'111
lJilsl/h{{1I' SlllTil'1I1 /ol/m"iıı;.: {rel:'7,lılg iıı slraws or pt'lIels
usıııg PIPFS. I{{cıose. Tris or T/;'5T t'xleııders. i iıtı
In-lermlllıın~t1 Congress on Anıına! Reprodueıion <md Ar-Ilfici~t1lııseınınalıon. Uni\'ersiıy of Dııblin, hınc 26-30. l1'e-1,lI1d,
: Baran A. Ak K, ileri K (2000) Kijpt'k .ıpernw.ııııııı.liıı'klı
omııl{{rdo gllSl'rol iç'l:'relı .IUI{{lıdll'lCr/{{l'llo doııdurulmosl.
IsI~lI1hııliJni\ Vel Fak Derg. 26. 265-279.
3 Davies 1'1{(i 982): i\ s/l.uh o/ spel'llllllogenesis. mll:'S o/
.1/"'1'111producllnıı oııd llleıhodı o/ı,re,lerl'iııg ıhe .leml'lı of
dogı PhD The,ıs. University of Sıdney.
.:i Dohrinski I. Lulai C, Barth AD, Post K(ı993): Ef/eds
ofjour ,ltı/I' 1'1'11i elll"ııder,l oııd ıhree di/fermı /rel:'71l1g rales
011po.ıııhıııı vwhr/l/\ o/ do.~ sell7l'ii. J Rep1'od Fe1'ıil. 47. 291-296
'), England GC'" (199J): Cn'ol,rl"Serl'oliolı o/dog selııt'lI. J Reprocl Fcrt. 47.243,255,
(, England GCW. Alien WE (I 990): Eı,'oluoıioıı cel/ulo.11"
oıe/uıdıııımle filıers ./01' 117eo.ıurilıg ıhe moıiliı\' o/ dog
'1IJel'llllIlO?OO .iReprocl Ferı. llll. 31',9.374.
7, Farslad "'i-'. Andersen K (i (89): Fııc/ors iııflumciııg ıhe
lucct'Ss mIl' o/uniticiııl IllselııillOli(i/1 wiıh /i'!J?t'l1 .leml'lı iıı
ıhe dog J Reprod Fertii.39. 289 292.
8 Froman DI', Amann RP. Riek PM. Olar TT (ı984): Al"
rmıııl" ({(:lil'ltI. o/ ('{/Iıiııe spernıalrJ?ou as (/Lı iııdex o/
cel-'1ı1ul' dUlllrl,~e J Reprocl FertiL. 711.JOI .308.
i) Ciinzcl AR (1')86): Semeıı (olleclloıı. t'vır/Uıııioıı oııd
111'-1I/lcwl iıı\('miIıUlillll iii1111"tlog. Tınarl.ll P1'''x. 14, 275-282.
iO. Cünzcl AR. Gunlher C, Terhaer P, Bader H (i 993):
Coml'1I1N I/.ISisletl wwlnis o/ molilil.\'. velociı.\' {/Iıd
Ii-lIertntl. ıı/dog '1,,'l'muıo7.ou J Rcprod fertiL. 47. 271-278. II. Cünzcl AR, Sp'ari K, Krause D (I 985): Morl'llOlogiur/
e,l'UmillOıiolı of dııg \emeıı. Dısch Ticrarzıl Wochenschr.
92.13-15
ı2. Hendrikse J. Anlonisse HW (I 984): h'olı/lllilJll ol cu.
nıııe semell. Tıjdschr Diergenceskd. 1tl9. i 71- i 74.
ı
:ı.
./"hnslone SD (i 99i): Per/imıııııg Li cıııııpll:'le coııiııeıeıııeıı ('1'ulııoıil1/7 III il smoll aııimal hospiıııl. Smail Anim I'ract. 21. 545-551.
1.:1. Kahasakal C, Keskin O, Yurdaydın N, Tekin
:'i
(I 995):I)oııdurıılmu,' spermalar ile ıo!ıuml{/lwıı kapeklerdeli elde
edıleıı tI(j/,'enlılı. Ankar" Üni\' Vet F"k Derg, 42. 4X7-490.
15. \1iekclsen \VD, :Vlemon MA, Anderson PB, Freeman DA (i ')93): TIı(, rr,lıııiolıs!ıip olst'IJıelı quııliı." Iıı PI't';':IWIlC\'
mle oııtl 11111'1'si7e li)l/owiııg ({ni/ıciııl iıısemiıııl/i(ııı iıı ı!ıe
hiıc!ı Thcıı()gcn()logy. 39. 5')3-560.
i(ı Morlon DB, Bruce SG (J 989): Semeıı el'oluolion,
cnop-1'e\'eI'I'ılıi(JIl {/I/d/oc/ors relel'({1ı1 lo ıhe ust' o/li'o7.1"1I semen
iııdogs, J Rcprod FertiL. 39. JI 1-316.
17. OclUe EE (I ')86): C!ıoııges III u(mııl//le 1ı!!,,'Iıliologl'
dıı-ring cooling 'lIldji'ee?in;.: o/tlog ,eııwıı l\nın1 Reprııd SCI.
12. 145- 150.
iX. Ohı DA, Denil ./, Cummins C, Menge AC, Seager SW
(1994): tL does ıwl impuir sl'erm ııwlllu\' ii! ılıe hı'ogle
dog: o coml'oroliı'e sıud\' o/ eleetroeı({(uluııoıı ({1ıt1 ('01'
lee/ioıı lı.\'urli/iciol l'Oglılıı. J Urol. 152. i()3.:1-1037.
19. Olar TT (I 9X4): Cn'ol,resl"l'I'lıli(l1ı 11/tlo,~ ı/.ıel'llwı,,:n({
PhD Thesıs. Cıılor"clo St"le UnıvLT.••lty.
20. Olar TT, Bowen RA, Piekett BW ( I'iXlJ) llijllWllıe 'i/
n-leııtler cr\'0l'reSel'Vilıll'e oııd semlııııll'l'o(e,lIIII.~ /11'(111'.;/11""1
011 po.ı/lhllh' 117olilil.\' o/ Spern711107oo. Thcrıogclllılııg:/. 31.
45i-46
ı.
21. Schuhert CL, Seager SWJ (199i) Se1l1t'IJ (DI/ecuıııı ııı/tl
el'oluoıioıı .Ii)r ılıe osses.l!17elıl o//el'lIliıy 1"lmll7eıers IIIılıe
II/(/It' Dıılmoıioıı Canine Pract. 16. 17 21.
22. Seager SW.l (I 9(9): Sucuıs.l/ul ı,regıı{/lıı:ıes uulı?ıııg
jr(i-7.t'!l dog semel/. AIDıgesI. 17.6-7,
23. Seager SW./, Plalz CC (i977): l\ru/icwllıı\('II7I1IU/l()1l Uııtl
Imzel/.I/"II1<'!1 inıhe dog. Canine Reproel. 7.7.')7_76.:1
24. Seager SW.l. I'lalz C, F1c1eher WS 1197')1 ('Ol!ceıı/l,ııı
mles oııd relcııed dulu /lsiııg jro?eıı "0.~'e111elı .i I<",ırnd
FertiL. 45. 189-192 .
25. Smith FO (I 985). Cn'ol"'eser\'(lIi()lIIı/t'{lIIIIW \('11701
11'1Iı-ııiı/ue ({Ild pe r/on ilULL('/". I'hD The'si,. l.;nll'c'r'i1y of
'v111l-nesot,ı.
2(ı. Sloekner PK (19X,)):Sil/ıliS oııhe coıııııe jm:eıı 'enu'ıı
il!-dusl1'\'. Modern Vcl Pracl. 66. 9X- 100
27. Sloekner PK (1991): Tlıe r"irılloıı I/III) iii 'el/7l'l! /IU'
I'lıınell"l''1loj,'nilu\ iııılw dog, emıne I)r~ıcı. Hi, ı5-:~3
28. Sümhüloğlu K, Sümbüloğlu V (2()()(1) IlnDııluıı.ııık 9.
baskı. Şahin Matbaa,ı. Ankara.
29. Tekin N (I 994): Spel'll7(lIIIII Mıw\'eIIe,li 1'1' f)e.~eıkııdiııl.
mesi. 69.79. In: E. Alaçam (Ed). b'CtI I-LlYl'anian;,1 Rcp
rodııksiyon. SlIn'i Tohumlanıa. Doğum ıc lurcrtı!ıte. DıL.' gievı. Konya.
30. Tekin ]';, İzgür H, Özyurt \1 (19~7) K"IWklelı!l' IWIIlI
ma,luiı .\'ijıııemir/e '1'1,,1,1/7(/ (/1117(/1'1' h(/,ı//('(/ 1/)('I'III(1ll1lo)/k
iizellikler /izl"I'ilıl:' al'({,'III'I/7(/I(/I' Sl) Vet F,ık Derg. 3. X3-05
3 I. Thomas PG. Larsen RE, Burns .IM. Hahn C:'i (19')3) A
cnnıpariso"
(~r
three p({ckoging /(-'c/ııı((ıl((-'s /(sil1,~ hl'(1t-'.\"-leııders lin' ıhe ClTOPl'I"'1I"I'I'Uliolı of «111111" WnIel/.
Thc-riogenology. 39. 255-2(ı4
32. Wong WT, Dhaliwal GK (I 9X5):O!Ji1'1'1U11(I/! S oı' ,11'lIlell
({[(alil\' ordogs iıııhe ı/'{Ipics, Veı Ret:.i ıCı. 31J JI.L
33. Yuhi CA, Ferguson .l\1, Renlon .ll'. Harkcr S. Harve~ MJ, Bagyenji B. Douglas TA (llJX7) S(lıı!/' lı!Jı,'rl(lllılll'
on ılıe dil[(ıioıı. ('ooliııg (/ııd Irel'?lllg (if '-(/ılllle'eııle!! J
Smail Anim Pracı. 211.753-761.
34. Yurdaydın]';, Kotzah E ( 19X7) Sı[(r//n 011 ılıe dı'ep
jrl'-e7.ing (I/dog '1emelı. Ankanı eni i' Vet Fak Derg. 34.
534-540.
Geliş ıarilıi.' 1(j 11.2001/ Kalmllul'ilti. 14,/2002
Yazışma adresi:
Araş. Cial'. /Jr. r:I'gıılı Akç.u\
Aııkal'({ Üııil'l'1'.liıesi VelenllN Faklllle,ll
f)ijfel'ıııe ı'e SlIlI 'iTohwnlaııw AIIO!J/liııı /)(/1,
OMIO Aııkal'({
![Table 4. Spcrınaıologic~ı1 findings afıer cqııılılmıııon ın Trı~ and ]acl()se dilucnıs](https://thumb-eu.123doks.com/thumbv2/9libnet/3927117.48004/4.840.458.801.878.1102/table-spcrınaıologic-findings-afıer-cqııılılmıııon-ın-trı-dilucnıs.webp)
