Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nutr and Diet 30(3): 22-28,2001
MADEN SUYU/SODASININ ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİ ARASINDA
TÜKETİM DURUMU ve BUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Prof. Dr. Perihan ARSLAN*, Yrd. Doç. Dr. G ülhan S A M U R * ,
Dyt. M ine A Ğ IM *
Ö Z E T
Bu araştırma; maden suyıı/sodasının tüketim durumunu ve tercih nedenlerini belirlemek amacıyla Ankara'da bulunan 4 ayrı üniversitede okuyan gönüllü 500 öğren ci üzerinde yapılmıştır. Maden suyunun üniversite öğ rencileri arasındaki tüketim durumu %50.6 olup, kız öğrencilerin daha fazla maden sııyıı tükettikleri (%69.2) saptanmıştır (p< 0.01). Maden suyıı tercihinin öğrenci nin okuduğu bölüm ile ilişkisi araştırıldığında, sağlıkla
ilgili bölümde öğrenim gören öğrencilerin maden suyu tercihinin yüksek olduğu görülmüştür (%63.6) (p< 0.01). Maden suyu tüketim sıklığı araştırıldığında, m a den suyu tüketen bireylerin % 5 1.6'sının her gün 1 şişe, %35.9'ıınıın 2 şişe, % 7 .7 ’sinin 3 şişe maden sııyıı tüket tikleri belirlenmiştir. Bireylerin maden suyu tüketim n e denlerine bakıldığında; ilk sırada hazımsızlığı gider mek (%51), 2. sırada ise lezzetini sevdiği için tüketenler (%24.9) yer almaktadır. Maden suyunun diğer içecekle re (kola, gazoz, meyve suları vb.) göre daha sağlıklı o l duğunu düşünenlerin oranı ise oldukça yüksektir (%68.6). Maden suyu tüketen bireylerin %100'ü; sa ğ lıklı olduğu, tadını değiştirmediği ve kokusuz, olduğu için maden suyunu cam şişede tüketmeyi tercih etmekte dirler. Sonuç olarak, üniversite öğrencilerinin maden sııyıı/sodasını sağlıklı olduğu için diğer gaz.li içeceklere tercih ettikleri saptanmıştır.
A n a h ta r Sözcükler: Maden suları, maden sodası, m ine ral sularının tüketimi
A B S T R A C T
A R e s e a r c h on M i n e r a l W a te r C o n s u m p t i o n Statııs A m o ı ı g U n iversity S t u d e n t s a n d S o m e F a c to r s E f - j e c t i n g the C o n s u m p t i o n
This stııdy \vas carried aut to evaluate the mineral \va- ter consumption statııs o f university students. A total o f 500 subjects were selected volııntarily among the foıır different ııniversitıes. The stııdy resıdts sho\ved that m i neral \vater consumption \vas 50.6% among the stııdy
groııp. Mineral water consumption level o f fe n ıa le s tu dents \vere higher than nıale students (69.2%) (p< 0.01). When considering the drinking amoıınt, 51.6% o f them were consıınıing one bottle, 35.9% t\vo bottles and
7.7% tlıree bottles per dav. İt can be conclııded that he- alth \vas the main reason in the preference o f m ineral \vater compared the other carbanated b e v e r a g e s .
Key Words: Natııral mineral \vaters, ca rb o n a te d m in e ral waters, mineral \vaters consumption
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Teknolojisi Yüksekokulu Beslenme ve Diyetetik Böltimii
GİRİŞ
Ç ö z ü n m ü ş halele m ineral ve d o ğ al g a z içeren k a y n a k sularına genel o larak m a d e n su y u d e n ir. M a d e n su y u ; jeo lo jik k o şu llara u y g u n , to p rak d e r in lik le rin d e t o p
la n a n , çıkış n o k ta s ın d a n sürekli o la r a k a k a n ve k e n dine ait ö zellikler taşıyan su d u r (1,2). M a d e n s u l a r ı nın bileşim i, k a y n a ğ ın a bağlı o la ra k b ir b irle rin e b e n z e m e z . T ü r k i y e ’de içilen gazlı s u y a m a d e n s u y u v e ya m a d e n sodası d e n m e k te d ir. S o dalı m a d e n suları denilen bu sular k a y n a k ta n ç ık a r k e n iç e rd ik le ri k a r b o n d io k sit oranı k o ru n a ra k v e y a a rttırıla ra k şişe le n - m ekte ve tüketiciye u la ş tırılm a k ta d ır. Ş i ş e le n m iş m a den su y u n u n yapısı, d e ğ iş k e n ö z e llik le r i, s ıc a k lığ ı, elektrik iletkenliği, içerdiği o k s ije n ve k a r b o n d i o k s i t gazları Sağlık B a k a n l ı ğ ı ’nın izni ile arıtım ı u y g u n aörülen d e m ir, m a n ç a n , k ü k ü rt m ik ta r la rı d ış ın d a ,“ O
1
i suyun k ay n ak yerin d ek i yapısı ile aynı o lm a lı d ır (3). İnsanların ilk ç ağ lard an beri m a d e n s u la rın d a n y a r a r landığı bilin m ek ted ir. M a d e n suları sağ lık ve tu r iz m k o n u s u n d a old u ğ u k a d a r ticari aç ıd a n da ö n e m ta ş ı m aktadır. D ü n y a n ın birçok y e rin d e m e t a b o l i z m a y a yararlı olduğu saptanan ve iç ilm e y e elverişli ö lç ü d e gaz içeren m ad en suyu k a y n a k la r ın d a iç m e su y u (sofra suyu) olarak p a z a r la m a a m a c ı ile ş iş e le m e t e sisleri k u ru lm u ştu r. F ra n s a bu ü lk e le rin b a ş ı n d a y e r alm aktadır. D ü n y a d a m a d e n su la rıy la ünl ü b a ş lıc a y e rle r; A l m a n y a ( W i e s b a d e n ) , İ n g i l t e r e ( Ba t h ) . A m e rik a Birleşik D evletleri ( A B D ) ( S a r a t o g a ) ’dir (1, 2). M aden suyu p o tansiyeli y ü k s e k bir ü lk e o lan T ü r k iy e 'n in h em en her b ö lg e s in d e birçok k a y n a r c a M A D E N S U Y U / S O D A S I N I N Ü N İ V E R S İ T E Ö Ğ R E N C İ L E R İ A R A S I N D A T Ü K E T İ M D U R U M U ve B U N U E T K İ L E Y E N
F A K T Ö R L E R Ü Z E R İ N E BİR A R A Ş T I R M A
23
ya rastlanm aktadır. T ü r k iy e ’de şişelenmiş maden su yu tüketim inin artışı, son yıllarda maden suyu üretim sektörünün hızla bü y ü m esin e neden olmuştur. T ü k e tici alışkanlıkları, teknolojinin gelişmesi ve ileriye dön ü k yeni yatırım lar doğrultusunda, maden suyu tü ketim inin %48 oranında artacağı ve 2 0 0 0 ’li yıllarda yaklaşık 267 milyon litreye ulaşacağı tahmin edil m ek ted ir (4).
M a d e n suları bileşimleri nedeni ile profilaktik olarak birçok hastalığın tedavisinde kullanılabilmektedir. C ep ao llaro ve arkadaşları, postm enapozal kadınlarda yaptıkları çalışm alarında; kem ik mineral kaybının azaltılm asında, k em ik sağlığının korunm asında y ü k sek k a ls iy u m lu m a d e n sularının kullanılm asının olum lu etkileri old u ğ u n u göstermişlerdir (5). Maden sularında bulunan k alsiyum un intestinal emiliminin o ld u k ç a y ü k sek o ld u ğ u n u gösteren çalışmalar vardır (6-8). Bu çalışm alarda; m aden sularındaki kalsiyu m un e m ilim in in , kalsiy u m tabletlerinden daha fazla old u ğ u , sütten gelen kalsiyum la karşılaştırıldığında m ad en sularındaki kalsiy u m u n emiliminin benzer ol d uğu ve vücuttaki biyoyararlılığının yüksek olduğu gösterilm iştir. S o n u çta, m aden sularının vücuda kal siyum a lm ak için iyi bir k aynak olduğu görüşüne ula şılmıştır. Y ine aynı şekilde dem ir yönünden zengin m ad en sularında d e m ir emilim inin yüksek olduğu ve vücuttaki biyoyararlılığının yüksek olduğu W orwo- od ve arkadaşları tarafından gösterilmiştir (9).
M a d e n sularının, başta gastrointestinal sistem olmak üzere, üriner sistem , endokrin sistem ve dolaşım sis temi üzerinde o lu m lu birçok etkisi olduğu bilimsel çalışm alarla g ö sterilm iştir (10-16). Uzun süre maden suları tüketen gastritli ve ülserli hastalarda bu suların asit-pepsin o lu ş u m u n u inhibe ederek, gastrik motali- teyi düzelttikleri B eliaev ve arkadaşları tarafından gösterilm iştir (16). K ronik kolesistitli hastalarda ya pılan bir ç alışm ad a; m aden sularının hepatobiliyer bö lg ed e klinik se m p to m la rd a azalm aya, safra kesesi nin sa lg ıla m a ve b o şaltm a fonksiyonlarında düzel m eye neden o ld u ğ u g ö zlen m iştir (11). Kronik pank- reatitisli hastalard a ise; m aden suyunun pankreasın e g zo k rin fo n k s iy o n u n u düzelttiği gösterilmiştir (13). İdiy o p atik k a lsiy u m oksalat taş oluşturan hastalarda, y ü k sek kalsiy u m içeren m aden sularının içilmesinin etkisini araştıran bir çalışm ada; idrarla kalsiyum atı mının arttığı, b u n a karşılık idrar oksalat miktarının dü ştü ğ ü g ö ste rilm iştir (17). K alsiyum oksalat taş olu şu m u riskinin, k a ls iy u m ve m ag n ezy u m d an zengin m aden suları k u llanım ı ile azaltıldığı Rodgers tara fından g ö ste rilm iştir (18).
M aden suları; k aynağına göre farklı m ik tarlard a, ç ö zünmüş halde birçok m ineral içerm ektedir. Bu m i n e rallerin başında k alsiyum , m a g n e z y u m , so d y u m ve demir gibi insan sağlığı açısından önem li m in eraller gelmektedir (19). A v r u p a ’da su yerine m a d e n suları nı tüketen insanlarda, m ad en sularının k a lsiy u m , m agnezyum , sodyum , p o ta s y u m ve d e m ir gibi m i n e ral içeriğinin günlük gerek sin m en in bir kısm ını k a r şılamada yer aldığı belirtilm ektedir (20-23). A n c a k , T ü rk iy e ’de m aden sularının tüketimi çok fazla d e ğ il dir ve maden suyu tüketim d u ru m u n u gösteren çalış ma sayısı yok denecek kadar azdır. Bu nedenle bu ç a lışma; maden suyu/sodası olarak değerlendirilen bu suların tüketim d u ru m u n u , tüketim sıklığını, tük eti me ilişkin tercih ve bilgilerini belirlem ek ve b unu et kileyen etmenleri ortaya ç ık a rm a k am a c ıy la y a p ıl mıştır.
ARAŞTIRMA YÖNTEM İ ve A R A Ç LA R I
Bu araştırma, Hacettepe Ü niversitesi, Gazi Ü n iv e rs i tesi, Ankara Üniversitesi ve O rta D o g u T e k n ik Üni-7 O versitesi’nde eğitim g ö rm ekte olan 3 2 4 ’ü kız, 176’sı erkek olm ak üzere toplam 500 gönüllü öğrenci ü z e rinde yapılmıştır.
Araştırmanın başında bireylere çalışm anın am acı ve kapsamı hakkında bilgi verilerek ç a lışm ay a gönüllü katılmaları sağlanmıştır. A raştırm ay a katılan b irey le rin genel özellikleri, m aden suyu tüketim d u ru m u , sıklığı, tüketim nedeni ve tercih nedenlerinin s a p ta n masında anket tekniği uygulanm ıştır.
Verilerin istatistiksel açıdan d eğ erlen d irilm esin d e, satır yüzdesi, kolon yüzdesi, ortalam a (x) ve gruplar arasında farkın saptanm asında K i-kare testi u y g u la n mıştır.
BULGULAR ve TARTIŞMA
Araştırmaya katılan 500 öğrencinin yaş ortalaması 21.2 ± 0.7 yıldır. Ö ğrencilerin m ad en suyu tüketm e durumu ve öğrenim du ru m u (sağlıkla ilgili olan ve olmayan) arasındaki ilişki T ab lo l ' d e gösterilmiştir. Araştırma kapsam ındaki öğrencilerin % 5 8 . 2 ’si s a ğ lıkla ilgili bir bölüm de öğ ren im g ö rm e k te olup, bu öğrencilerin %63.8
(%64A
erkek öğrenci, % 6 3 .4 kız öğ ren ci)’i maden suyu tüketm ektedir. Sağlık dışı b ö lümlerde okuyan öğrencilerin ise % 3 6 .3 'ii m aden s u yu tüketmektedir. B ölüm ler arası tüketim farklılığı istatistiksel olarak önemli b u lu n m u ştu r (p< 0.01). Sağlıkla ilgili bölüm lerde verilen derslerin temelinicT CT insan sağlığını koruyucu ve tedavi edici h izm etler oluşturmaktadır. M aden sularının insan sağlığına hiçbir zararı olm ayan, enerji içeriği sıfır ve mineral2 4
içeriği y ü k s e k yararlı bir içecek old u ğ u birçok araş tırm a d a g ö ste rilm iştir (16-22).
B u a ra ştırm a d a , ö ğ re n c ile r arasında m ad en suyu tü k e tim oranı (m a d e n suyu tüketen 253 kişi); erkek ö ğ re n c ile rd e % 4 4 .3 , kız öğren cilerd e % 5 4 .0 , araştırma k a p s a m ın d a k i tü m ö rn e k le m içinde (500 kişi) ise % 5 0 .6 olarak saptanm ıştır. E rk e k ve kız öğrenciler a rasın d a, m a d e n suyu tüketim i açısından fark istatis tiksel olarak önem li b u lu n m u ş tu r (p< 0.01). K ız ö ğ rencilerin d ah a fazla m a d e n suyu/sodası tü k etm esi nin nedeni, bu sular h a k k ın d a arkadaş çevresinde d a ha fazla ko n u şm aları ve tüketim açısından birbirleri ni dah a çok etkilem eleri olabilir.
M a d e n su y unun sağlıklı bir içecek o ld u ğ u n u düşünen b ireylerin, bütün bireyler içindeki oranı %68.8 iken, s a ğ lık s ız o ld u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r i n i n o ran ı ise % 3 1 . 2 ’dir. H e m m a d e n su y unun sağlıklı olduğunu d ü şü n ü p h em de m ad en suyu tüketen bireylerin o ra nı % 7 0 .6 , tük etm ey en lerin oranı % 2 9 .4 olarak sap tanm ıştır (Tablo 2).
M a d e n sularının bileşim açısından sağlıklı bir içecek olduğu, bütün d ü n y a ülkelerindeki tüketim inin y ü k sek olm asından anlaşılm aktadır. D ünyanın birçok yerinde m eta b o liz m a y a yararlı olduğu saptanan ve içilmeye elverişli ölçüde gaz içeren m aden suyu k a y naklarında içme suyu (sofra suyu) olarak; Fransa, A l
m a n y a (W ie s b a d e n ), İn g iltere (B a th ) , A B D (S a ra to - ga) başta o lm a k üzere b irç o k ü lk e d e k u l l a n ı l m a k t a d ı r
(1,2).
M a d e n suyu üretim p o ta n s iy e li y ü k s e k b ir ü lk e olan T ü r k i y e ’de şişelenm iş m a d e n s u y u tü k e t im in i n artışı, tüketici alışkanlıkları, te k n o lo jin in g e liş m e s i ve ile ri ye d ö n ü k yeni y a tırım la r d o ğ r u l t u s u n d a , 2 0 0 0 ’li y ıl larda %48 o ra n ın d a artacağı b il d ir il m e k te d i r (4).
Bu ç alışm ad a, ö ğ re n c ile rin h e r h a n g i b ir s a ğ lık s o r u nu olması ile m a d e n suyu tü k e t m e d u r u m u a r a s ın d a bir ilişkinin varlığı ara ştırıld ığ ın d a ; m a d e n s u y u t ü k e te n ö ğ r e n c i le r i n % 11 ’in in m i d e r a h a t s ı z l ı ğ ı ,
% 5 .5’inin b ağırsak h a sta lık la rı, % 3 . 6 ’sının d iy a b e t, % 2 ’sinin k a lp -d a m a r, % 2 ’sinin sa fra k e se si h a s ta lığ ı, % 4 . 8 ’inin ise d iğ e r sağlık s o r u n la r ı n a sa h ip o ld u ğ u saptanmıştır. Y ani m a d e n s u y u tü k e te n b ir e y le rin % 2 8 . 8 ’i bir sağlık s o ru n u n e d e n i ile m a d e n s u y u t ü ketm ektedir. Sağlık so runları d ış ın d a m a d e n s u y u t ü ketim ned en lerin e b a k ıld ığ ın d a ; b ire y le rin % 2 4 . 8 ’i lezzetini sevdiği için, % 2 2 . 1 ’i h a z ım s ız lığ ı g i d e r m e k , % 9 . 5 ’i sağlıklı o lm a k için m a d e n s u y u tü k e tti ğini bildirm işlerdir (T ab lo 3). M a d e n suları b i l e ş i m leri nedeni ile profilaktik o la r a k b irç o k h a s ta lığ ın te d a v is in d e k u l l a n ı l a b i l m e k t e d i r . M a d e n s u l a r ı n ı n , başta gastrointestinal sistem o l m a k ü z e r e , ü rin e r s is tem , endokrin sistem ve d o la ş ım sis te m i ü z e r in d e olum lu birçok etkisi o ld u ğ u b ilim s e l ç a lı ş m a l a r la
Tablo 1. Bireylerin Maden Suyu Tüketimi ile Öğrenim Gördükleri Bölümler Arasındaki İlişki ve Cinsiyetlere Göre
Dağılımı
Maden Suyu Tüketme Durumu
Tüketiyor Tüketmiy or T o p la m
Okul/Bölüm Erkek Kız Erkek Kız Erkek Kız
S % S % S % S % S % S %
Sağlıkla ilgili bölüm 50 64.1 111 63.4 52 53.1 78 52.3 102 58.0 189 58.3
Diğer bölümler 28 35.9 64 36.6 46 46.9 71 57.7 74 42.0 135 41.7
Toplam 78 100.0 175 100.0 98 100.0 149 100.0 176 100.0 324 100.0
Satır % %44.3 %54.0 %55.7 %46.0
Öğrenim durıımıı-madcn sııyu tüketimi X2 = 4.72 SD: 1 p< 0.01 Cinsiyete göre maden suyu tüketme durumu X- = 4.31 SD: 1 p< 0.01
Tablo 2. Bireylerin Maden Suyunun Sağlık Üzerine Etkileri Konusundaki Düşünceleri
Maden Maden Suyu Tüketen Maden Suyu Tüketmeyen T o p la m
Suları Sayı Kolon % Satır % Sayı Kolon
c/c
Satır % Sayı Kolon % Satır c/rSağlıklı 243 96.0 70.6 101 40.9 29.4 344 68.8 100.0
Sağlıksız 10 4.0 6.4 146 59.1 93.6 156 31 .2 1 0 0 . 0
M A D E N S U Y U / S O D A S I N I N Ü N İ V E R S İ T E Ö Ğ R E N C İ L E R İ A R A S I N D A T Ü K E T İ M D U R U M U ve B U N U E T K İ L E Y E N
F A K T Ö R L E R Ü Z E R İ N E B İR A R A Ş T I R M A
25
g ö ste rilm iştir (10-16). U zun süre maden suları tüke ten gastritli ve ülserli hastalarda, asit-pepsin oluşu m u n u n aza la ra k , gastrik mortalitenin düzeldiği, kro nik kolesistitli hastalarda; hepatobiliyer bölgede kli nik s e m p to m la r d a azalm a, safra kesesinin salgılama ve b o ş a ltm a fo n k siy o n ların d a düzelm e, kronik pank- reatitisli h a sta la rd a ise; pankreasın egzokrin fonksi y o n la r ın d a d ü z e lm e o ld u ğ u gösterilmiştir (11,13,16). Ö ğ re n c ile rin m a d e n suyu tüketim sıklığı araştırıldı ğ ın d a , % 2 5 . 3 ’ünün her gün, % 9 .5 ’inin gün aşırı, % 1 9 ’u n u n h a fta d a 1-2 kez, % 4 6 .2 ’sinin ise ayda 1-2 k ez m a d e n suyu tükettikleri saptanmıştır (Tablo 4). M a d e n suyu tü k e tim d u ru m u ile öğrencilerin aldıkla rı harçlık m iktarları arasında doğrusal bir ilişki bulu n a m a m ış tır (p> 0.05). T ü k e tim sıklığı incelendiğin d e , m a d e n s u y u n u h e r g ü n tüketen bireylerin % 9 5 . 3 ’ü g ü n d e 1-3 şişe, % 4 . 7 ’si ise günde 4-9 şişe a ra sın d a m a d e n suyu içm ektedir. Kız öğrencilerin g ü n lü k tükettikleri m a d e n suyu miktarının (%73.4), e rk e k le r e o ra n la (% 2 6 .6 ) daha fazla olduğu görül m ü ş tü r (T a b lo 4).
Bireylerin maden suyu tüketim önerisini, genellikle ailenin bir bireyinden aldıkları (68 kişi, % 26.8) g ö rülmektedir. Bunun y an ın d a arkadaş ç e v re sin d e n öneri alan bireylerin sayısı ise 56 ( % 2 2 .1 ) 'd ır . G a z e te, dergi vb. m edyadan etkilenerek m a d e n suyu tü k e tim oranı sadece % 12.7 (32 k işi)'d ir. Bu oranın çok düşük olması, kitle iletişim araçlarında m a d e n suları nın reklamının hem en h em en hiç y a p ılm ıy o r o lm a sından kaynaklanabilir. B u n a karşılık d iğ e r iç e c e k le rin (özellikle kolalı içecekler, g azozlar, su, m e y v e suları vb.) reklamları sıkça y ay ın la n m a k tad ır. R e k lamların etkisi ile bu tür içeceklerin tüketim i ve ter cihi de maden sularına göre o ld u k ç a yüksektir. S a ğ lam; 16-18 yaş grubu öğrencilerde yaptığı bir ç a lış mada. gençlerin içecek olarak kolalı içecekleri, g a zoz ve hazır meyve sularını diğer içeceklere oranla çok daha fazla tükettiklerini gösterm iştir (24). Y ine üniversite öğrencileri arasında yapılan birçok ç a lış mada, içecek olarak en çok tercih edilen içeceğin k o lalı içecekler ve gazozlar olduğu gösterilm iştir ( 2 5 27). Bu çalışmada da içecek olarak ö ğ ren cilerd en
su-Tablo 3. Bireylerin Maden Suyu Tüketme Nedenlerine Göre Dağılımı
M aden Suyu T ü k e tm e Nedenleri Sayı %
Su ihtiyacını karşılamak için 10 4.0
Lezzetini sevdiği için 63 24.8
Sağlıklı olm ak için 24 9.5
Zayıflam ak için 13 5.2
Diyet uyguladıkları için 4 1.6
Sağlık sorunları nedeni ile (mide, bağırsak vb.) 73 28.8
Hazımsızlık çektikleri için 56 n |
Mineral gereksinimini karşılamak için 10 4.0
Toplam 253 100.0
Tablo 4. Öğrencilerin Cinsiyete Göre Maden Sııyu Tüketim Sıklığı ve Miktarı
Maden Suyu
Tüketim Durumu Sayı
Erkek % Sayı Kız % Toplam Sayı % Her gün 17
22.7
47 26.4 64 25.3 (%26.6)* (%73.4)* 1-3 şişe 17 100.0 44 93.6 61 95.3 4-9 şişe - ** 6.4 3 4.7 Gıiıı aşırı 7 9.3 17 9.6 24 9.5 Haftada 1-2 kez 15 20.0 33 18.5 48 19.0 Ayda 1-2 ke/_ 8 10.7 19 10.7 27 10.7 N ad i rcıı 28 37.3 62 34.8 90 35.5 T oplam 75 100.0 178 100.0 253 100.0¥
Salır vii/cle.si2 6
s a d ık la n z a m a n ; su, m a d e n suyu, kolalı içecekler, m e y v e suları, g a z o z arasından tercihlerini sıralam a ları is ten d iğ in d e d a h a çok, m a d e n suyu dışındaki içe ceklerin 1. sırada yer aldığı özellikle kolalı içe c e k le rin d a h a ç o k tercih edildiği görülm üştür. T a b lo 5 ’te m a d e n suyu/sodası tercihinin bu tür içecekler arasın d a kaçıncı sırada old u ğ u gösterilmiştir. M a d e n suyu tüketen bireylerin tercih sıralam asında, m a d e n suları
nın %32.8 ile 5. sırada, %25.3 ile 2. sırada, % 19 ile 4. sırada, % 1 8.6 ile 3. sırada, %4.3 ile 1. sırada tercih edildiği saptanmıştır.
B ireylere m aden sularını gün içinde ne zam an tüket tikleri soru ld u ğ u n d a, % 4 9 ’unun yem ek lerd en sonra, % 2 6 .9 ’unun aklına geldiği herhangi bir z am an d a, % 8 . 7 ’sinin ise susadığı zam an tükettikleri sa p ta n m ış tır (Tablo 6). D ah a önce T ab lo 3 ’te de görüldüğü g i bi öğrencilerin % 5 0 .9 ’u m aden suyunu daha çok mi- de-bağırsak sorunları ve hazım sızlık gibi şikayetler nedeni ile tükettiklerini belirtmişlerdi. T ablo 6 ’da da görüldüğü gibi maden sularının daha çok y e m e k le r den sonra tüketilmesinin nedeni hazım sızlık so ru n la rını gidermek için olabilir. Zaten birçok çalışm ada; maden sularının gastrointestinal sistem şikayetlerini azaltıcı etkisi olduğu ve olum lu yönde tedavi edici etkileri olduğu gösterilmiştir (10-16).
Tablo 5. M aden S u y u Tüketen Bireylerin M a d e n S u y u n u
M a d e n suyu/sodası tüketen b irey lerin tü m ü ( % 1 0 0 ) m a d e n su yunu c a m şişede tercih e tm e k te d ir . T e r c ih nedeni olarak bireylerin ç o ğ u n lu ğ u ( % 6 9 .2 ) sağlıklı old u ğ u için, % 1 5 ’i ise tadını d e ğ iş tir m e d iğ i için m a den sularını c a m şişede tü k ettik lerin i b e lir tm iş le r d ir (Tablo 7). Bireylerin tercihleri d ik k a te a lın a ra k p i y a saya sunulan m a d e n sularının d o l u m şekilleri g e n e l likle c a m şişedir. B u n u n y a n ıs ıra , k u tu d a ve p et ş i ş e lerde de m a d e n suları sa tılm a k ta d ır. M a d e n s u y u t ü keten bireyler, pet şişeyi m a d e n s u y u n a k o k u v e r d i ği, teneke kutu y u ise tadını m e ta lik y a p tığ ı için tercih etm ediklerini b ild irm işle rd ir. B u g ü n b ir ç o k ü lk e d e m a d e n sularının ve a lk o lsü z iç e c e k le r in p a k e t l e n m e sinde plastik şişeler ö zellik le “ p o ly e t h y le n e te re p h t- halate ( P E T ) ” o ld u k ç a y ay g ın o la ra k k u l l a n ı l m a k t a dır (4,28). A n c a k p lastik ta şıy ıc ıla r ile g ıd a m a d d e s i arasındaki k o n ta m in a s y o n b ilin en bir g e r ç e k tir . Bu k o n ta m in a s y o n m a d d e le rin in ç o k iyi ta n ı m l a n m a s ı ve sağlık ü zerin e m u h te m e l e tk ile rin in ç o k iyi b e l i r lenm esi g e re k m e k te d ir. B u g ü n b ir ç o k ü lk e d e ve ü l k e m iz d e m a d e n su larının ş i ş e le n m e s i n d e k u l l a n ı l a cak am balaj m atery ali için b ir ç o k yasal d ü z e n l e m e l e r y a p ılm ıştır (3,5,6). A n c a k , m a d e n su la rın ın ş i ş e l e n m e s in d e ku llan ılan a m b a la j m a te r y a lin in g e r e k ü rü n üzerindeki g e re k se ü rü n ü k u lla n a n tü k e tic i ü z e r i n d e ki etkilerini g ö steren ç a lış m a la rın sayısı y e te r s iz d ir .
Pet şişelerden su lara g e ç e n ( m ig r a s y o n ) k im y a s a l
_ • _ _
Diğer İçecekler A ra sın d a n Tercih S ır a s ın a G öre D a ğ ılım ı
İçecek Tercih Sırası Maden Suyu/Sodası Sayı % Diğer İçecekler
(kola, gazoz, maden suyu vb.)
Sayı % T o p la m Sayı % Birinci sırada İkinci sırada Üçüncü sırada Dördüncü sırada Beşinci sırada 11 64 47 48 83 4.3 25.3 18.6 19.0 32.8 242 189 206 205 170 95.7 74.7 81.6 81.0 67.2 253 253 253 253 253 1 0 0 .0 1 0 0 .0 1 0 0 .0 1 0 0 .0 100.0
Tablo 6. Bireylerin M a d e n S u y u T ü k e tim Z a m a n la rın a Göre Dağılımı Maden Suyu
Tüketim Zamanı Sayı
Erkek % Sayı Kız % T o p la m Sayı % Susadıkları zaman - - 22 12.6 22 8.7 Yemeklerden önce 3 3.8 4 2.3 7 2.8 Yemeklerden sonra 47 60.3 77 44.0 124 49.0 Aklına geldiğinde 16 20.5 52 29.7 68 26.9 Çok nadir 12 15.4 20 1 1.4 32 12.6 Tonlarni 78 100.0 175 100.0 253 100.0
M A D E N S U Y U / S O D A S I N I N Ü N İ V E R S İ T E Ö Ğ R E N C İ L E R İ A R A S I N D A T Ü K E T İ M D U R U M U ve B U N U E T K İ L E Y E N
F A K T Ö R L E R Ü Z E R İ N E B İ R A R A Ş T I R M A
27
m a d d e le rin y ap ısı, m u tajen ik /k arsin o jen ik m addele rin m ig r a s y o n u ve sağlık üzerine etkileri henüz tam olarak açık lığ a k a v u ş m a m ış tır (4,29,30). Bu nedenle m a d e n su larının tü k e tim in d e suyla çok az etkileşimi olan c a m şişeler tercih edilm ektedir.
SO N U Ç ve Ö N E R İL E R
Bu a ra ştır m a n ın so n u ç la rı, üniversite öğrencilerinin % 5 0 . 6 ’sının m a d e n sularını, diğer içeceklere (kola, g a z o z vb.) o ra n la d a h a sağlıklı olduğunu düşünerek, h a z ım sız lık b a şta o lm a k üzere gastrointestinal sistem şikayetlerini g id e r m e k için tükettiklerini gösterm ek tedir. A y r ıc a ö ğ re n c ile r, m a d e n suyunu sağlıklı oldu ğu için c a m şişede tü k e tm e y i tercih etmektedirler. Ü n iv e rsite ö ğ re n c ile ri arasında tüketimi oldukça faz la olan kolalı ve gazlı içeceklerin yanında maden su y u /s o d a sın ın tü k e tim in in y ü k se k olması sevindirici dir. Ç ü n k ü m a d e n suları; sıvı ihtiyacını karşılayan, başta k a ls iy u m o lm a k üzere birçok minerali yapısın da b u lu n d u r a r a k g ü n lü k m ineral gereksinmesine kat kıda b u lu n a n , kalori değeri sıfır olduğu için günlük e n erjiy e fazla bir y ü k g e tirm ey e n , gastrointestinal sistem başta o lm a k üzere d o la şım , üriner ve endokrin sistem d e yararlı etkileri olan sağlıklı ve tavsiye edi lebilir bir içecektir.
B ireylerin yeterli ve dengeli beslen m e hakkında bil g ile n d irilm e si ve b u n u n yanısıra kişinin fizyolojik ih tiyacı olan s u y u n ö n e m i anlatılıp su içme alışkanlığı nın ed in ilm e si s a ğ la n m a lıd ır. Bu amaçla, sağlığa hiç bir o lu m s u z etkisi o lm a y a n şişelenmiş maden suları nın su y erin e tü k e tilm e si önerilebilir. Bugün birçok ü lk ed e, m e t a b o li z m a y a yararlı olduğu saptanan ve içilm eye elverişli ö lç ü d e gaz içeren maden suları, k a y n a k la r ın d a içm e suyu (sofra suyu) olarak şişelen- m ekte ve tü k e tilm e k te d ir. Ü lk em izd e de maden su y u /s o d a sın ın tük etim i ve bu n a bağlı olarak üretimi de g id erek a rtm a k ta d ır.
Tablo
7.Maden Suyu Tüketen Bireylerin Cam Şişeyi
Tercih Etme Nedenlerine Göre Dağılımı
Tercih Nedeni Sayı
Cam Şişe
%
Sağlıklı 175 69.2
Kokusuz 9 3.5
Tüketimi kolay 24 9.5
Tadı değişm iyor 38 15.0
Geri dönüşüm lü 7 2.8
Toplam 253 100.0
KAYNAKLAR
1. Yenal O. Türkiye Maden Suları 2. İstanbul Tıp Fakül tesi Hidroklimatoloji Kürsüsü. Sermet Matbaası, İstan bul, 1975.
2. Ak N. Hayat kaynağı su. Gıda ve Teknoloji Dergisi
1997:67. " "
3. Türk Standartları Enstitüsü. TS 9130/Aralık 1995.
4. Anon. Maden suları ve tüketimi. Sişecam/Ambalaj Grubu Pazarlama ve Satış Grubu Raporu, 1997.
5. Cepaollaro R, Orlandi G, Gonell H. Effect of calcium supplementation as a high calcium mineral water on bone loss in early postmenopausal women. Calsified Tissue International 1996;59:238.
6. Couzy F, Kastenvvayer PL, Vigo M, et al. Calcium bi- oavailability from a calcium and sulfate rich mineral water compared with milk in young adult women. Am J Clin Nutr 1995;62:1239.
7. Rodgers AL. Effect of mineral water containing calci um and magnesium on calcium oxalate urolithiasis risk factors. Urology International 1997;58:93.
8. Couderalla R, Rizzoli E. Buffa A, et al. Comparative study of the influence of 3 types of mineral water in pa- tients with idiopathic calcium lithiasis. J Ürolog 1998;
159:658.
9. Worwood M, Evans WD, Villis RJ, Burnett AK. Iron absorbtion from a natural mineral water. Clin Lab Ha- ematol 1996; 18:23.
10. Garbuncu IU, Koreponov AM. The treatment of pati- ents with cholecystitis and hypomotorbiliary dyskine- sia at a sanatorium. Vopr Kurortal Fizioter Lech Sep
1997:32.
11. Orlov OB. Principles of the differentiated use o f the natural and preformed therapeutic factors o f a health resort in patients with chronic pancreatitis. Lik Sprova
1996; 10:136.
12. Petrokova VS, Kristkaia NG. Filcenco El. Gastric and duedonal mucosal function in peptic ülser patients ex- pased to endoscopic laser therapy. Tec Arkh 1997; 69:13.
13. Gada NB, Tromfimchuk PP. The fhysotherapy clinic of a Central district hospital. Lik Sgrava 1992:8:91. 14. Stepenanco VB,Tarverdion TA, Vasilenko AB. Physi-
cal factors in the treatment of enterocalitis in children. Lech Fiz Kult Jan-Fcb 1992:5-6:43.
15. Polushina ND, Kozheunikov SA. Makarov VA. The effect of the combined use of mineral \vater and rutin on the function of the adrenal kortex and pancreatic. Islt Apparatus Lech Fiz Kult Feb 1997; 1:14.
16. Beliaev AD, Enikecva NA. The effect of ııitropen sil- cide thermal mineral \vater on stomach function in gastroduedonal pathology. Lech Fiz Kult 1997;2:160. 17. Marangella M, Vitale C, Pctraul M. Rovera L. Dııtto F
28
for stone formation and bone metabolism in idiopathic calcium nephrolithiasis. Clin Sci Colch 19 9 6 ;9 1:313. 18. Rodgers AL. The ınfluence of South African mineral
water on reduction of a risk of calcium oxalate kidney stone formation. S Afr Med J 1998;88:448.
19. Anon. Sağlık Bakanlığı doğal kaynak maden ve içme suları ile tıbbi suların istihsali ambalajlanması ve satışı yönetmeliği. Resmi Gazete 1997;23144:30.
20. Monarca S, Fusco RD , Biscardi D, et al. Studies of migration of potentially genotoxic compounds into wa- ter stored in pet bottles. Fd Chem Toxic 1994;32:783. 21. Bren A, Kmetec A, Kveder R, Kaplan P. Magnesium
hydrogen carbonate natural mineral water enriched with K-citrate and B6 improves urinary abnormalities in patients with calcium oxalate nephrolithiasis. Urol Int 1998,60:105.
22. Wynckel A, Hanrotel C, Wullai A, Chanard J. Intesti- nal calcium absorbtion from mineral water. Miner Electrolyte Metab 1997;23:88.
23. Am old CM , Bailey DA, Faulkner RA. Mchay KA. The effect o f water fluoridation on the bone mineral density of young women. Can J Public Health 1997;88:388. 24. Sağlam F. Hızlı hazır yemek sistemi üzerinde bir çalış
ma. Beslenme ve Diyet Dergisi 1991 ;20:187.
25. Tekgül N, Pekcan G. Üniversitede o k u y a n b eslenm e eğitimi alan ve almayan 18-22 yaş arası kız ö ğ re n cile rin beslenme ve sağlık d urum u. B e s le n m e ve Diyet Dergisi 19 9 2 ;2 1:41.
26. Yücecan S, Pekcan G, Açık S ve ark. A n k a r a ’da yaz okullarına devam eden çocuk ve gençlerin b esle n m e alışkanlıkları. Beslenme ve Diyet Dergisi 1 9 9 3 ;2 2 :179. 27. Elmacıoğlu F. Hızlı hazır yem ek sistem inde ö n c elik le
rin belirlenmesi. Beslenm e ve D iyet Dergisi 1996; 25:30.
28. Monarca S, Fusco RD, Biscardi D, et al. Studies of migration of potentially genotoxic c o m p o u n d s into wa- ter stored in pet bottles. Fd C h e m Toxic 1994;32:783. 29. Feron VS, Jetten J, Kruıjf N D , V a n d e rb e rg F. Pol-
yethylene terphthalate bottles (prbs): A health and sa- fety assessment. Food Additives and C o n ta m in a n ts
1994;11:571.
30. Aslan P, Sam ur G. M aden sularının a m b a la jla n m a s ın da kullanılan cam ve polyethylene terephthalate (pet) şişelerin sağlık ve tüketim açısından d eğ erlendirilm esi. Beslenme ve Diyet Dergisi 1999;28:63.
