BİLGİ SİSTEMİNİN İŞ STRATEJiSi VE TİCARİ AVANTAJ SAGLAMAK IÇIN KULLANILMASI

SAU Fen Bilımieri Enstitüsü Dergisi 7 .Cill, l.Sayı

(Mart 2003)

Bilgi Sisteminin İş Stratejisi ve Ticari Avantaj Sağlamak İçin Kullanılması i.özmen

BİLGİ SİSTEMİNİN İŞ

_STRATEJiSi

VE TİCARİ AVANTAJ SAGLAMAK

IÇIN KULL.tt\NILl\tiASI

• ••

Isınail Ozmen

Özet

- Makalede, iş hayatında rakipiere karşı avantajlar elde edebilmek i

ç

in bilgi sistemini kullann1anın gerek

l

iliğine yer veriinnştir. Bunun için yönetim tarafından yapılacak olan ba

ş

arılı ve etkili p

l

anlarla

y

eni nıisyonlar üstlenilmiştir. Bilgi sistemlerini kullanmanın sonucunda şirketlere sürekli kendilerini yenileıne gerekliliği ortaya çıktığı anlatılmaktadır. Firnıalar arası rekabette önde yer alabilnıenin ko

ş

ulu bilgi sistemini kullann1adan geçmektedir. Bilgi sistemini kullanınada başarısızlığa uğrayan

fi

rnıalar rel,abet eden1ezJer ve başka

işletmelere bağınılı kalırlar ve onların uydusu

olurlar. Bilgi sisteminin faydalı olabilmesi için bilgi sisteminin strateji planlarını çok iyi yapn1ak gerektiği anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler - Bilgi Sistemleri, Yönetim Stratejisi, Bilgi

Sisteınleri

Stratejisi,

Ticari Avantaj

Abstract

- In this paper, the necessity of using

information systems to get advantages against the rivals in \vork life is stated. Therefore, new missions fitted out "vith successful and effective plans which are n1ade by

the

adnıinistration are uodertaken. By n1eans of using information systems, the firms are told the necessity of renewing themselves continually. The condition to get a leading place in the r

i

valr

y

between the firms can be obtained by using information svstems. _.. The firms that fail to use

information systems can not complate and remain dependeot and become their satellite. The necessity of

maldng stra tegy plans of the information system very well, in order to be helpful is emphasized.

Key Words : Information System, Management Strategy, Information S

y

stem's Strategy, Commertial Advantages

i.özmen,

İstanbul.Üııiversitesi,Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu

31

• •

I. GIRIŞ

Fiıınaların

rakiplerine karşı

avantajlar

elde etmek için

b

i

lg

i sistemleri üzerine araştırn1a ve ge

l

i

şt

irm

e

yapmaları

gerekir.

Bu

sistemler genellikle

str

a

t

e

ji

k bilgi sistemleri

olarak

a

d

l

a

n

dı

r

ıl

ı

r_.

Bu bilgi

sistemlerinin

idari

planlama ve

y

önetim

de

k

i kullanımı iş

operasyonlarını daha etkili ve

başarılı kılnıaya yöneliktir. Ama bu

güc (bilgi

s

is

t

eml

er

ini

n) rekabete dayanan a

v

an

ta

j

elde etnıek için

k."Lıllanılmaktadır.

Bir

ç

o

k büyük firn1a stratejik

bilgi

te

knol

o

j

i

n

i

n yardımıyla rekabete

dayanan

etkin

avantajlar sağ

l

a

mı

ş

tır.

Bir şirket için bilgi sistenunın rekabet hayatında av

a

nt

ajl

ar elde etmek için kullanılmasında

strateji,

şirke

t

i

n izlediği iş stratejilerinin en

önemlisi olnıalıdır.

Bu seb

ept

en

dolay

ı

bir sonraki

bölümde

iş stratejilerinin

geliş

tirilmesini tartışacağız. Daha

sonra

rekabetten

do

ğ

an

avantajlar

ile

rekabetin gerekliliği

arasındaki farklılığı inceleyeceğiz.

bir

sonraki aşamadaysa

ş

ir

k

etl

er

in

rekabetlen doğan bilgi

sisteıni sıratejiierini geliştırmenin

y

o

lla

rı

nı

araştıracağız.

ve son olarak avantaj "ağlamak

için kullamlan bilgi

sistemlerinin ortaya

çıkaracağı

riskiere

bakacağız.

II. İŞ

STRA TEJİSİNİ

GELİŞTİRME

K

Bii

organizasyonun

iş

stratejisi y önetin1 t

ara

fı

n

d

a

n

başarıl1 bir organizasyon perfoımansı

sağlamak

için planlanan hareket ve

y

a

k

l

a

ş

ım

l

a

ilgili

plandır. Bu

su·ateji

yönetiminin başarılı olmak için uyguladığı etkili

bir

plandır. iş

stratejisi birbirleıiyle ilişkisi

olan beş

bölümden

oluşuyor

[

1 ].

İlk olarak yönetim

işJe

i

l

gil

i

yeni fikirler üretıneli

ve

ileriyi görebilmelidir.

Böy

le

l

ik

le

yeni

n1

i

s

yo

nlar yaratabilir.

Bilgi sistemi de bu

misyanun

en önemli parçasıdır.

Bır petrol şirketi görevinin sadece taşın1a şirketlerine

(nakliye

ş

i

rke

tl

er

i

ne

) benzin sağlamak

değil

aynı zan1anda taşıınayla

ilgili bilgi sağlamak

olduğunu

dü

şü

n

m

e li.

Değişıneyen

işlemlerden

biri olan

SAU Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7.Cilt, l.Sayı (Mart 2003)

benzin istasyoı1unun dolduruhna

işlemi,

ücret, n1esafe ve

kargo ile ilgili bilgiler benzin şirketinin bilgisayar

sistemine işlenip bütün btınlar ve diğer gerekli bilgiler

bilgisayar sistenline iş1enmeli. Bütün bunlar ve diğer

gerekli bilgiler bilgisa yara verilen datalar arasında

taşıma şirketleri tarafından hiçbir ücret ödenıeden elde

Bilgi Sisteminin İş Stratejisi

ve

Ticari Avanh

Sağlamak İçin KuJI��.ılmac

I.Ozme

edilebilir. Böylece taşıma şirketleri kendilerine gerekli

olan yapı ve diğer bilgileri kendisine bu kolaylığı

sağlayan şirketten te

mını

n yardınııyla n1isyonunu

behrliyebilir. Bu sisten1

ona

diğer şirketlere

karşı

açıkça

görünen

avantajlar

sağ1ar.

Kl.Rll.U7

KAVRArvllARI

GöREV

1

iş açıklarm

&

1\/isycn g:;l işti rrre

<?ff€Ktiği gb

g)zden geçirrrek

�

••

OOFt\15

'-"-41

um ve

�or

rrans

değerlerdmıesi

yapırak

\€

yeni

düzene 'rrrek

<?ffektiğinde

1,

2,3

veya 4.

OOiünierinden arine

cbnrrek

C:ÖREV2

Msyaıun uzun ve

ktsa vade i

�cr

rTBnS

oqela-ine çevıilrresi

Gerektiği gi bi

g)zden gaçirrrEk

•

Şekiii

:

Yönetim Stratejisinin

5

görevi [ 2].

32

ı

kcrumak için

yeni p:ızar1arm

strateJileri

beirlerre

Gerektiği gbi

gel i şti rrrek/

değişti rrrek

•

C:ÖREV4

Y aıi

strateji ler

tairterre

Gerektiği gibi

� işti rrrek/

cte;Jişti riTa<

SAU Fen Bilimleri Enstitüsil Dergisi 7 .Ci lt,

l.Sayı (Mart 2003)

Yönetim Stratejisi sürecinin ikinci bölün1ünde nıisyonun

kesim olarak uzun ya da kısa vadeli peıfonnans

objelerine çevriln1esi işlemi var. Bu objeler soınut olınalı

ve objeler karşısında organizasyonlar aç1kça ölçülebilir performans hedeflerini belirtmelidir. Firmayla birlikte olan

her

örgütsel ünite kendi o

b

jelerini destekleyen yeni

objeler

üretebilmeli.

Ü

ç

üııcü bölünı ise hedeflenmiş perforn1ansı sağlaınak için gerekli stratej iyi behrlemek ve düzenlemek. Bu basaınakta stratejik planların aynntılanna şckjJ veriliyor. stratejiyi

behrleınek çok

güçlü bir girişimci ruhu ister. Yönetici yeni girişim için yatuılacak kaynaklar ve

alınacak r

i

skler konusunda karar vermeli. 'fabiki bütün stTateji sırf yeni girişime dayanmıyor. Stratejinin büyük bir bölümü şirketin geçmişte kullandığı ve hala en iyi

şekilde kullannıak1a olduğu yaklaşırruna dayanıyor. Bu safhada bilgi sisteminin ticari avantaj elde etn-ıek için kullanılınasını dikkatlice incelernek gerekir. Örneğin bilgi üretiıninin geliştirilnıesi bir şirketin mal ısmarlanmasını kolaylaştırır ve rakip firmaya karş1 çok öneınli avantajlar sağlar.

'lönetim stTatej isinin bir dj ğer bölümünde ise sıra seçilmiş olan stratejiyi en etkili ve başarılı bir şekilde tan1amlama ve icra etmeye geliyor. Bu bölüm yönetim stratejisinın en komplike ve en çok zatnan harcanan bölümü, stratejik plan geliştirn1ek nispeten daha kolay. Yen1 bir

b

ilgi sisteıni hazırlama bir ögütsel değişin1 süred anlaınına geliyor. Bilgi sisten1irun gelişmesine yönelik ke sin yaklaşıınlar diğerlerinden daha da başarılı oluyor.

tş stratejisi sürecının son bölümünde ise performansı

değerlendirme, duruınu tekrar gözden geçirme ve ilk dört

bölüınde yap1lan bir yanlışlık varsa onlan düzeltıne

işlemleri yapı lıyor.

Bilgi sisteıni bu bölün1de de çok önemli bir rol oynuyor. çünkü organizasyonun perfoın1ansını değerlendirmek

için gerekli olan bilgi

l

eri tenıin etmeınizi sağlıyor.

Özetleyecek

olursak iş stratejisi bir şirketin başansı için

çok g

ereklidir. Bilgi sisteıni her geçen gün biraz daha

önem kazanarak iş sh·atejisinin en önemli unsurlarından bin

h

aline geliyor. Şirketler bilgi teknolojisinin kendilerine sunduğu avantajları elde etmek isterlerse bu teknolojiyı iş stratejilerinin her alanında kullanarak bir anonim şirketi haline gelebileceklerinin farkındalar. Bilgi sisten1i organizasyonların en önernli ürünü ya da

hizmeti haline gelebil

iy

or.

33

Bilgi Sisteminin İş Stratejisi ve Ticari Avantaj Sağlamak İçin Kullamlması _{. ..}

I.Ozmen

III. TİCARİ AV�TAJA

_KAR

ŞI

TİCARİ

GEREKLİLİK

Bir Fimıanın rakip şirketlere karşı avantaj sağlayacak stratejilerine bakmadan önce ilk olarak rekabetten doğan avantajlar ile rekabetin gerekliliğini birbirinden ayıımahyız. Bilgi sistenlinin sunduğu rekabetten doğan statejik avantajlar bize her zaman kendimizi yenileme, durmadan gelişerek rakiplerimizin her zaman önünde olma olanağım sunuyor. Örneğin bir şirketin pıyasa payının artmasını sağlayan bir sistemin ana ra

k

i

plerıne

karşı avantajlar sağlar. Diğer taraftan bilgi sistenlinin rekabetin gerekliliği içın kullamlması, bilgi teknolojisine sadece rakiplerle yarışabilmek için başvurulduğunu gösteıiyor. Mesela şu anda birçok bankanın ototTnatik vezne ınakinaları var. Bundan dolayı bankalar düzenli olarak bu makinalara para yatınlıyorlar. B unun nedeni srrf kazanacakları avantaj değil rekabetin getirdiği bir zorunluluk olınasıdır.

Rekabetin avantajı

ve

ger

e

kli

liği arasındaki fark işte bu kadar önemlidir. ikisinin arasınd

aki

fark şirket

sahiplerinin amaçlarını, isteklerini gerçekleştinnek için kabul etmek zorunda oldukları riskierin miktarında

y

a

t

ı

y

or.

Bilgi sistemi başarılı olmadığı takdirde ticari avantajlar elde etmek için başvurduğumuz bilgi sisteıni size çok

büyük

zarar getirebilir.

Buna karşılık ticari avantajlar elde etmek isteyen bir şiı-ket s

i

stem başanlı olduğu takdirde çok fazla kazanç elde edebilir. Diğer taraftan ticari gereklilik nedeniyle bilgi sistemini uygulamak, şirketin rakipleriyle yanşabilmek i

ç

in başansından etkilendiği başka bir şirketin geliştirdİğı tekniği kopya etmek demektir.

Bu

yaklaşımın rakibinin sisteminin a.ynısıyla onuilla yarışacak belkide çok öneınli düzeyde ticari �ayıplar elde edebilir. İki yaklaşırnda doğıu. Gerçekte

bir

çok fırma kendinden çok daha girişken ve risk almayı göze alan şirketleri göz önüne alarak bu iki yaklaşın1ın (rekabetin doğurduğıı avantajlar

&

ticari gereklilik) sentezini yapıp kendi şirketleıinin bünyesinde kullanılmalıdır.

IV.

BİLGİ SİSTEMLERİ PROJELERİNDE

BAŞARISIZLIGA UG

_RAM

A

Genelde insanlar doğası gereği gerçekleşnıesi zor beklenti ler e sahiptirler. Sermaye üzerinde yetk1 sahibi ortaklarda böyledir. Çok az bir bilgiyle teknolojiye kim sahip olabilir ki? Böyle bir durumda olanlar gelecek !Çersinde rekabet e

d

enıezler.

Bilgi içinse tclekominikasyona ihtiyaç duyulur. Bilgi sistemleri i

çi

n

ö�eı

kadrolar oluş

turul

malıdır. Aksi takdirde kendileıi bir dev olınak yerine başka işletınelcre bağınılı kalıp, onların uydusu olurlar. Yeterince başarı

SAU Fen

Bilimleri

Enstitüsü Dergisi 7 .Ci

lt, J.Say1 (Mart 2003)

için teknolojiye ihtiyaç vardır [

3

] .

V.

TİCARİ AVANTAJ SAGLAMA

STRATEJiLERİ VE ETKİLİ FAKrfÖRLER

Ticari avantaj sağlamada

iki

önemli faktör rol oynar.

1. N i

sp i

V erirolilik

2.

Pazarlık Gücü

Her iki faktör de etkilidir ve

temel

faktörlerdir. İşletme

mal ve/veya hizmetlerin fiyahnı rakiplerinden daha

Araştırma ­

Fiyat rıişkisi

düşük tutmalıdrrlar.

Bilgi Sisteminin İş Stratejisi ve Ticari Avanta.

Sağlamak

İçin KuH:ı��hnas

I.Ozmet

Fiyat oluşumunda n1üşterilerde belirleyici rol oynarlar.

Burada tabiki iliünün

niteliği

önemlidir.

Fiyat

değişimleri müşteri]ed

de,

tedarikçileri de ilgilendirir.

Fiyat düzeyi firma içi verimliliği de etkiler [

4

]

.

Ticari

avantaj sağlamak için stratejilerde değişiklikler yapmak

gerekebilir.

O

rünBelirleyici N i te li k le r Pazarlık Gücü F ıy a t D e

ğ

i ş i k li k le ri Iç V e ri m 1 i li k Organizasyon IçiVerim li lik

Şekil 2. Ticari Avantaj Sağl

am

ada Etkili Faktörler [ 4

].

NispiAvantaj

N

i s

p i V e ri m li li k

SAU Fen Bilimlerı Er�stitüsü Derg1s1 7 .Ci lt, !.Sayı

(Mart 2003)

VI.

TİCARİAVANTAJ İÇİN BİLGİ

SİSTEMLERİNİN

KULLANIMINDAKi RİS

ICLE

R

VI.

1.

Bilgi Sistemleri Stratejisi İçin Planlama

1.) Güvenli

y

ö

net

i

m deste

ği ve

t

i

cari avantaj

strate

j

i

si için bil

g

i sistemlerinin kullanllDl bir

ba

kış açısı

ol

arak yönetiın tanuruna dahil

edilmiş tiJ.

2.)

B i

lgi Sist

e

nıler

i

strate

j

i

si

nd

e

ki g

eliş

m

e

ler

Safba

üretin1de bir mekaniznıa

yaratnuştır.

Bu görevleri

başarmak için

5

stratejik bilgi sistemi planlarumştır

[ 5 ] .

Aktivite

1

Strateji

k

Bilgi l(avraınını Tanıtmak

2

Bil

g

i

Yö

n

e

t

i

mi i

ç

in

y

e

ni

nesil

g

ö

rüşl

e

r taşın1ak

3

Bilgi

Yönetinıini

yürütrnek

için yeni görüşleı

ortaya

ko

ynıak

4

İşin

yürütümü için

strate

j

ik bil

g

i sistemleri

ort

a

ya

ko

y

m

a

k

5

Şirketrin

iş

plan

l

arı

için

yeni

nesil görüşler

ortaya

koymak

Bilgi sistemleri sayesinde şirketler başanya

ul

a

şmışlar

d

ır.

Aksi

takdird

e

bilgi

sisten

ı.l

e

rin

den

yararlanınayanlar başarı

s

ız olacaklardır.

Bilgi sistemleri Stratej:lerirrin uygulanmasında birçok zorluklar vardır. Yön eticileri bu zorluklar beklemektedir. Böyl

e

ce yöneticile

r görevlerinde riskierin farkında

olmalılar ve

fırmamn kapasitesini

i yi

bilmeliler.

Burada

dikka

t edilmesi

gerekli özellikler ş

ö

yled

i

r.

1

.

)

Parasal k

a

yn

a

kl

ar

2.) Karmaşık, gelişmiş teknolo

j

iler

3

.

) Ö

rgütlen

m

e

esnekliği

4.) Bilgi sistemleıi

strate

j

i

le

rinin

gerçekleştirilmesinde ya

p

ısal değişiklikler yapılabilir

[

6

] .

35

Bilgi Sisteminin

İş

Stratejisi ve Ticari

Avantaj

•

Sağlamal< Için Kullanılması

VII.

SONUÇ

. ..

l.Ozmen

Bilgi

sistemini

kullanan şirke

t

ler başarılı

olurlar.

Bilg

i

sisteminin ticari avanta

j

sağlaması için şeçilmiş olan

stratejiyi başanlı b

i

r şekilde tamamlaınalı

ve

icra

etnıeli

dir.

Bilgi sistemini

kul

l

anma

k

rekab

e

ti

n

g

e

tirdi

ğ

i bir

zorunluluktur.

Bilgi sistemleri stratejilerinde

ıyı gelişnıeler ve

güçlükler, kar

l

ılık

değerlendirilmeli,

firmalar bilgj

sistenıleri stratejilerinden yararlanmay1 k

a

çınılmaz

gönnelidirler.

KAYNAKLAR

[ 1 ] THOMPSON,

A.

A

. - STR1CI<LAND,

A.

J., I

I

I

,

Strategic Managenıent c;oncepts and

Cases

Horne,vood, IL: Richard D.

Irwin,

1990,

s.

3,4-13

[ 2 ]

T

HO

MPSON, A.A. - STRİCI(JJAND,A.

J.,

III, Strategic Manag

e

ment

C oncepts

and Cases

Hon1eV\rood,

IL:

Richard D. lr\vin, Reprinted with p

e

rmis

s

i

o

n from A.A. Thompson)r. And

A.J

.Strickland, III. Strategic Management Concepts and Cases, Homewood, I

L

: Richard D.

Irwin,

1992, s.4

[3] COlV1PUTERWORLD

(Şubat

25, 1991),

C

o

p

_yri

g

h

t

1991

by C.

W.

Publishing, Ine.,

Framin

g

h

a

nı, MA

01701.,

1991,

S.

61,64

[4] BAICOS,

J.

Y. - TREACY,

M.E.

, "Infonnation

Technology and Corporate Strategy: A Research

Perspective.,"

MIS

Quart

e

rly (Haziran

1986),

Copyri

g

th

( 1986)

by T11e

Society for

Infonnation

Management

and The Mand

g

em

e

nt Systems

Research Center at the Univ

e

r

si

ty

of Mjrmesota.,

1986, 107-119

[5] RACKOFF, N.- WISE�v1AN, C. -

tJLLRICJ-I, W.

A., ''Information Systems for

Competitive

A

d

vantage, Implementation

of

Planning Process,�:

MIS Quarterly

(Aralık 1985),

S.

288-292

[6]

KEMERRER,

C.

F.

- SOSA,

G.

L.,

'�Systems

Development

Risk

in

Strategic In

f

orm

a

tion

Syst

e

ms, "Information and Software Technology,