İslam Dini Açısından İnanç Turizminin Kökenleri, Önemli Mekân, Şahıs ve Zaman Dilimleri

Tam metin

(1)

(2)

(3) .

(4) . .

(5)

(6) !"#. *+! ,!'-'%./0#1. !"#.

(7)

(8) !"#

(9).

(10)

(11)

(12)

(13)

(14)

(15)

(16)

(17) . *+! ,!'-'%./0#1.

(18)

(19) .

(20)

(21) !" . . &&&'!'(!). #$ % ".

(22) FOREWORD Respected Guests and Participants! On behalf of my University's academic team and administrative staff, I would like to welcome and greet all of you with peace and happiness and thank all the participants who have come from various parts of the globe to attend this International Conference on Religious Tourism and Tolerance, organized by the Tourism Faculty of our University. Needless to say, hosting such an important and timely academic event, in such an historically, intellectually and spiritually affluent city as Konya, gives us great pleasure but at the same time thrusts upon us an enormous task of making your stay enjoyable and fruitful. This Conference, as has been well understood from its title, aims to bring to the attention of the interested researchers, academics, students, teachers, as well as entrepreneurs and managers, the importance of faith and religion in the context of tourism and vice-versa. As such, it apparently involves a number of interdisciplinary and cross-cultural areas, ranging from humanity and social sciences to management and business administration, from religion, ethics and spirituality to international relations and tourism, etc. Again, this International function, apart from its intrinsic value for both academics and tourism experts, it has also paramount social significance for the citizens of the world at large, as it deals with so many crucial and global issues concerning pluralism, multi-culturalism, multi-religiosity, religious tolerance, faith-oriented visits, inter-religious and inter-faith activities, as well as interactions and collaborations among diverse religious communities. I am confident that all the participating experts in the Conference will not only share with us their precious knowledge, wisdom and experience in their respective fields but also cast their valuable perspectives and insights into the understanding of the various aspects and implications of the Conference's main theme, i.e. religious-oriented tourism and tolerance. Moreover, they will offer fresh projections for prospective studies and researches to be conducted in the above-listed interdisciplinary subjects. At this point, I should like to mention, again, how meaningful it is to hold such a very timely international function in this metropolitan city of Konya. As is well known, this magnificent town, especially when it had been serving as the capital city of the Seljukid Empire for about two hundred years, had attracted many great scholars, thinkers and theologians from different regions of the Islamic world. Mawlana Jalal al-Din Rumi and Sadr al-Din al-Qunawi, for instance, had flourished in this fertile intellectual setting and enlightened the whole world by leaving behind their intellectual heritage in this culturally diverse and intellectually dynamic city. Besides, together with its surrounding environment Konya has numerous historical sites, such as Neolithic and Chalcolithic (Catalhoyuk) settlement, and magnificent religious centers and architectural edifices. Hence, this is the most suitable place for hosting this Conference..

(23) In concluding, I wish to reiterate my heartfelt gratitude to all the guests and participants, national and international alike, for being with us in this International scientific convention, and also to the members of the Organizing Committee of the Conference who have all been working for nearly a year, day and night, behind the scene, to make this event a huge success. I leave you with a word of wisdom uttered by Mawlana Jalal al-Din Rumi, one of the greatest representatives of love and tolerance in Islamic Civilization and the worldly-renowned intellectual and spiritual master of our city. God's Presence is full of Mercy and Generosity. Both existence and nonexistence are in love with Him. (Mathnawi I/2445). Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER Rector.

(24) PREFACE Distinguished Guests and Dear Participants, On behalf of the Organizing Committee for the International Conference on Religious Tourism and Tolerance, I would like to thank you all for your positive response to our call. Each year millions of people are travelling throughout the world for different purposes. Faithbased visits to holy sites and sacred places are the oldest and most common type of travel in human history and this type of tourism is increasingly finding its share in the sector. Obviously, motivations behind religious tourism may depend on many reasons: searching for truth and inner peace, enlightenment, developing a genuine relationship with the divine, satisfaction of the spiritual and/or material needs. Considering the multi-religiosity in the world and spreads of the religions, travelling to religious sites may generally require visiting other countries. The spiritual journey may also result in a direct interaction with "the other" and hence may change the perceptions of pilgrims, tourists and local people. Undertaking such visits and journeys generally requires serious thinking and planning, as well as economic means and travel arrangements. Regarding the seasonality of the religious activities, the sustainability of this type of tourism is also very important for regional economic development, as well as for the local people. With the aim at discussing various aspects of the religious tourism, we have convened the International Conference on Religious Tourism and Tolerance (RTT2013) in Konya. Convening this conference in Konya also carries an important message, as the city hosts Mawlana Jalāl ad-Dīn Muḥammad Rūmī, well-known in the West as Rumi, a very prominent Sufi thinker and famous poet (d. 1273), whose teaching fosters respect among humanity, love of God, and religious tolerance, inspiring today's multi-cultural societies. Therefore, Konya is the best place in Turkey to host this important International Conference on Religious Tourism and Tolerance: the major goal here is to interconnect tourism with religion and other inter-disciplinary subjects. In the Conference, we have seven keynote speakers, well-known people in the tourism, religion and religious tourism area. We have participants from the various regions of the world. The participants will focus their presentations on latest theoretical developments and practical observations on tourism, religion, pilgrimage and tolerance around the world as reflected in various civilizations. This academic gathering and professional activity is intended to facilitate and promote the means of communications and cooperation among the conference participants. Thank you all for participating and sharing your knowledge with us..

(25) By seizing upon this opportunity, I would like to thank Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER, the Rector of Necmettin Erbakan University for his encouragement to realize this Conference. I also thank Tahir AKYÜREK, the Mayor of Metropolitan Municipality of Konya for his support and collaboration to convene this Conference. Last but not least, I also thank each member of the Organizing Committee, including the Secretary, for their unselfish efforts and precious time for the actual realization of the Conference.. Prof. Dr. Muhsin KAR Chairman.

(26) COMMITTEES Honorary Board Aydın Nezih DOĞAN Tahir AKYÜREK Prof. Dr. Mustafa İSEN Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER. Governor of Konya Mayor of Konya Metropolitan Municipality General Secretary of the President of Turkey Rector of Necmettin Erbakan University. Chairman Prof. Dr. Muhsin KAR. Necmettin Erbakan University, Turkey. Scientific Committee Prof. Dr. A. Akın AKSU Prof. Dr. Abdülkerim BAHADIR Prof. Dr. Anna TRONO Prof. Dr. A.Celil ÇAKICI Prof. Dr. Ahmet AKTAŞ Prof. Dr. Ahmet TAŞĞIN Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR Prof. Dr. Birol AKGÜN Prof. Dr. Çağatay ÜNÜSAN Prof. Dr. Cevdet AVCIKURT Prof. Dr. David A.MASON Prof. Dr. Derman KÜÇÜKALTAN Prof. Dr. Ercan SIRAKAYA TÜRK Prof. Dr. Fevzi OKUMUŞ Prof. Dr. Füsun BAYKAL Prof. Dr. Füsun İSTANBULLU DİNÇER Prof. Dr. G. Nilüfer TETİK Prof. Dr. hab. Jerzy WYRZYKOWSKI Prof. Dr. Jafar JAFARI Prof. Dr. Keith HOLLINSHEAD Prof. Dr. Kiran A. SHINDE Prof. Dr. Kurtuluş KARAMUSTAFA Prof. Dr. Levent ALTINAY Prof. Dr. Meryem AKOĞLAN KOZAK Prof. Dr. Metin KOZAK Prof. Dr. Muhsin HALİS Prof. Dr. Muzaffer UYSAL Prof. Dr. Nazmi KOZAK Prof. Dr. Necdet HACIOĞLU Prof. Dr. Nelson H.H. GRABURN Prof. Dr. Orhan BATMAN Prof. Dr. Orhan İÇÖZ. Akdeniz University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey University of Salento, Italy Mersin University, Turkey Akdeniz University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey KTO Karatay University, Turkey Balıkesir University, Turkey Kyung Hee University, Korea Trakya University, Turkey University of South Carolina, USA University Of Central Florida, USA Ege University, Turkey İstanbul University, Turkey Akdeniz University, Turkey University of Business in Wroclaw, Poland University of Wisconsin-Stout, USA University of Bedfordshire, UK Bharati Vidyapeeth Deemed University, India Erciyes University, Turkey Oxford Brookes University, UK Anadolu University, Turkey Muğla Sıtkı Koçman University, Turkey Sakarya University, Turkey Virginia Tech University, USA Anadolu University, Turkey Balıkesir University, Turkey University of California, Berkeley, USA Sakarya University, Turkey Yaşar University, Turkey.

(27) Prof. Dr. Recep ŞENTÜRK Prof. Dr. Suavi AHİPAŞAOĞLU Prof. Dr. Yüksel EKİNCİ Prof. Dr. Yüksel ÖZTÜRK Prof. Dr. Zbigniew KAZMİERCZAK Assoc. Prof. Dr. Ashraf GHAREEB Assoc. Prof. Dr. Ferhan NİZAMLIOĞLU Assoc. Prof. Dr. Mete SEZGİN Assoc. Prof. Dr. Nejdet GÖK Assoc. Prof. Dr. Mustafa KOYUNCU Assoc. Prof. Dr. Syed Farid ALATAS Assoc. Prof. Dr. Zeynep ASLAN Sen. Lec. Dr. Noga COLLINS-KREINER Sen. Lec. Dr. Razaq RAJ Assist. Prof. Dr. Abdurrahman DİNÇ Assist. Prof. Dr. Hamira ZAMANİ-FARAHANİ Assist. Prof. Dr. Mustafa ÇIPAN Assist. Prof. Dr. Özgür ÖZER Assist. Prof. Dr. Sebahattin KARAMAN Assist. Prof. Dr. Yasin BİLİM Dr. Ciprian I. ALECU Dr. Michael A. Di GIOVINE Dr. Necdect SUBAŞI. Fatih Sultan Mehmet Waqf University, Turkey Anadolu University, Turkey Oxford Brookes University, UK Gazi University, Turkey University of Bialystok, Poland King Abdul Aziz University, S. Arabia Necmettin Erbakan University, Turkey Selçuk University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey Nevşehir University, Turkey National University of Singapore, Singapore Nevşehir University, Turkey University of Haifa, Israel Leeds Metropolitan University, UK Necmettin Erbakan University, Turkey Islamic Azad University, Iran Governship of Konya, TURKEY Necmettin Erbakan University, Turkey Balıkesir University, Turkey Necmettin Erbakan University, Turkey Romanian Academy, Romania University of Chicago, USA Directorate for Religious Affairs, Turkey. Organizing Committee Prof. Dr. Muhsin KAR Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR Assoc. Prof. Dr. Ahmet TAYFUN Assoc. Prof. Dr. Şuayip ÖZDEMİR Assist. Prof. Dr. Ali Osman ÇIBIKDİKEN Assist. Prof. Dr. Cengiz SARIKÜRKÇÜ Assist. Prof. Dr. Ahmet BÜYÜKŞALVARCI Assist. Prof. Dr. Fatih Mehmet BERK Assist. Prof. Dr. Özgür ÖZER. Necmettin Erbakan University (Chairman) Necmettin Erbakan University Gazi University Afyon Kocatepe University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University. Conference Secretary Assist. Prof. Dr. Abdurrahman DİNÇ Assist. Prof. Dr. Yasin BİLİM Instructor Ceyhun Can ÖZCAN Instructor Murat KOÇYİĞİT Instructor Soner ARSLAN Res. Assist. Büşra MADENCİ. Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University.

(28) Domestic Tourism As A Viable Option- A Sustainability Approach Discourse: The Case Of Iran Habib Alipour Holy Sites in Neo-Liberal World:Indian-Banaras Model Cemil Kutlutürk Behavioral Differences of Muslim and Non-Muslim Visitors at Holy Sites: Case of Mother Mary House Zafer Öter Mehmet Yavuz Çetinkaya A Comparison of Museum Visitors’ Expectations within the Context of Faith Tourism Özgür Özer Serhat Adem Sop Umut Avci. 1. 31. 43. 57. A Proposal of A Route to Tours to the Ancient Age Oracle Centres of West Anatolia Vedat Acar Gül Erbay Aslitürk. 67. Rihla: Activist Of Campus Da’wah Institute’s Lifestyle In Urban Area Jhane Pebyana Wilis Nur Aida Mardhatila. 85. The Narrative Skills of the Tourist Guides in Faith-based Tourism: the Case of Yılanlı Church in Göreme Open Air Museum Aytuğ Arslan Hayrullah Çetin. 95. Sociological characteristics of religiosity of Poles Beata Rafalska Aneta Michałowska. 101. St. Thecla: a native of iconium Fatih Mehmet Berk Mustafa Arslan. 109. Unlocking the Potential of Religious Tourism in Manisa, Turkey Burak Kartal Mustafa Tepeci Hakan Atlı. 123. The Role Of Service Quality In Promoting Tourism Development In Obudu Mountain Resort O.B Enemuo Barra Temple. 137.

(29) Being ‘the European other’: Codification and commodification of Ottoman Heritage in Bosnia & Herzegovina Senija Causevic Derek Bryce. 145. Faith-Based Tourism to Turkey as Cultural Diplomacy for American Christians Allison Block Taylan Gürbüz. 155. Role of Religious Tourism in Conflict Resolution Adejoh Apeh Matthew. 179. Alternative Tourism in Isparta City: Faith Tourism in Psidia Antiocheia Ancient City İsmail Kervankıran Hüseyin Kaya. 185. Religious Recourses and Pilgrim tourism in Georgia Marina Metreveli. 191. The Knowledge of Students of Tourism about Sacred Monuments on the Territory of Serbia Snežana Štetić Sanja Pavlović Dario Šimičević Sara Stanić. 199. Tourism and the Transformation of Ritual Practice with Sand Pagoda Ploysri Porananond. 211. The Passengers Islamic Perspective in Airline Hospitality Ehsaneh N.M. Nameghi Mohammad Ali Shadi. 227. Upon This Rock I Will Build My Church: Constructions of Christianity (and Their Consequences) at American Religious Youth Music Festivals Kellee Caton Colleen Pastoor Yaniv Belhassen Billy Collins Mark Wallin Recreational and the Geotourism Value Estimated Babek Castle Using Conditional Valuation Method Fariba Ayase Mohammad Hosein Fathi Adel Mohammadi Far Mina Farokhi Someh. 239. 259.

(30) Halal and Haram foods-drinks in the views of Rumi Zabihi Robab Zabihi Ebrahim Raoufi Farzaneh. 267. A socio-demographic study on Iranians Hajj-pilgrims Zabihi Ebrahim Zabihi Robab Emrani Ali-Asghar Raoufi Farzaneh. 273. The Usage Of Socio-Psycho Factors As A Sustainable Competition Medium To Develop Faith Tourism Center: The Case Of Konya Ahmet Tayfun Erkan Akgöz Karabey Palavar. 279. An Evaluation on the State of the Visit Sites Took Part In Holy Bible in Faith Tourism Hakan Yılmaz. 291. Feeling of Security in Iranian Pilgrims Traveling to Mashhad Hamed Bakhshi. 301. Residents attitudes toward religious tourism development in Medjugorje Ivana Pavlic. 307. Promotion of tourist destinations as ethno-brands Zanina Kirovska. 319. The role of electronic tourism industry on the interaction between Islamic Countries (with the Emphasize on the role of Iran) Mohsen Kalantari Samira Moradi Mofrad Akbar Hossein Zadeh Mohammad Kazem Jamshidi Ghamar Abasi. 329. Analysis of Dimensions and Components of Sustainable Pilgrimage CityStudy Case's: Mashhad Mozhgan Azimi Hashemi. 339. Evaluate of Ecological Ability of Eco-Tourism With GIS Software. Case Study: Khorasan-E-Razavi Province, Iran Mozhgan Sabet Teimouri. 347. Churches and Synagogues in Classical Islamic Law: Debates on Construction, Continuance and Repair Necmeddin Güney. 353.

(31) Traditional Tourism: A Tool Towards Religious Tolerance in Nigeria Fabunmi Samuel Kehinde. 361. Protection and Respect for the Places of Worship in Islam Sanaullah Bhutto Muhammad Khan Sangi. 373. Islamic Tour Operators and Religious Tourism Markets in Syrian Shi’ite Visits Shin Yasuda. 379. Islamic Issues In The Hotel Industry: The Dilemma And Tolerance Basri Rashid. 389. The Role of Second Houses in the Development of Tourism Focusing on Investment in Rural Areas (Case Study; Hesar Valiasr Village, Boeinzahra Township) Jamshid Einali Hosein Farahani Ahmad Romyani Samira Sohrabi Vafa A Research Aimed at Determining the Mediating Effect of Leadership in the Relationship Between Knowledge and Innovation Rana Özen Kutanis Muammer Mesci Zeynep Mesci Hatice Bozkurt The Importance of the Innovation to Enhance the Competitive Power: A Research in Hotel Managements Rana Ozen Kutanis Muammer Mesci Zeynep Mesci Tugba Şen. 401. 409. 417. A Study on the Role of religious Tourism in Economic, Social and Cultural Development of Rural Areas (Case Study; Fakhrabad district, Meshginshahr county, Iran) 425 Mohsen Ahadneja Ebrahim Sadegh Ahmad Roumiyani Afshin Naderi The routes of money in the routes of faith Christos Desyllas Contribution of Religious-Tourist Attractions to Social Tolerance: The Case of Batu Caves in Malaysia Saim Kayadibi Mehmet Birekul Ahmet Koyuncu. 435. 447.

(32) Place of Religious Tourism and How to Use Them to Improve On Existing Capacity and Potential: A Case Study of Neyshabour, Iran Robabeh Sadat Hosseini Artinah Zainal. 485. The Need for Cooperation of Peace Activists for Peacebuilding by Bottom-Up Globalization Approach Based On Education of Universal Ethical Norms Volkan Çiçek. 493. Peacebuilding Activities of Gulen-Inspired Institutions through Education in Iraq and the World: Educational Philosophy and Characteristics Volkan Çiçek. 509. Legal Protection of Religious Tourist Attractions Akmal Ramadan. 521. In Search of the Miracles: Pilgrimage to the Miraculous Pla Darius Liutikas. 535. The Usage Of Socio-Psycho Factors As A Sustainable Competition Medium To Develop Faith Tourism Center: The Case Of Konya Ahmet Tayfun Erkan Akgöz Karabey Palavar A Research For Determination Of Travel Business Managers Profiles Organized Religious Tourism Travels In The Aegean Region Burhanettin Zengin Gül Erkol As a Conceptual Proposal for Spiritual Searching with Tourism Marketing Perspective: Mawlana Camps in Konya Özlem Güzel Özgür Özer. 551. 563. 579. İnanç Turizmini Yönlendiren Bir Unsur Olarak Coğrafya Abdurrahman Dinç. 587. Çevre ve İnsan Bağlamında Kur'ân'ın Turizm ve Seyahate Yüklediği Mana Mustafa Kayhan. 599. Türklerde Kutsal Sayılan Bazı Hayvanlar ve Biyolojik Özellikleri Rahile Öztürk. 617. Türkiye’de İnanç Turizmi: Bugünkü Durum, Sorunlar ve Gelecek Ayşe Okuyucu Mehmet Somuncu. 627. Hititler Dönemi Anadolusunda Ritüel Malzemesi Olarak Ekmek Tolunay Sandıkcıoğlu. 645.

(33) İslami Otellerin Ürün Nitelikleri: Türkiye Örneği Önder Met İsmail Mert Özdemir Burhan Aydemir Edirne Selimiye Camii Ziyaretçilerinin Beklentilerinin Saptanmasına Yönelik Bir Araştırma İbrahim Alpay Yilmaz Adil Oğuzhan Derman Küçükaltan. 651. 663. Mevlevilik Felsefesinin Konya Mutfağı Üzerindeki Etkisi Mehmet Sarıoğlan Murat Doğdubay Ayşe Can. 679. Erken Hıristiyanlık Döneminin Konyalı Manevi Önderleri Nermin Öztürk. 687. Turizm Rehberliği Eğitimi Alan Öğrencilerin Mevlana ve Mevlevilik ile İlgili Algılarının Ölçülmesine Yönelik Bir Araştırma Emel Morel Gökgözoğlu Özlem Köroğlu Merve Kalyoncu Hz. Pir Şeyh Şaban-I Veli ve Kastamonu Evliyaları Anma Haftası’nın Türkiye İnanç Turizmi ve Hoşgörü Kültüründeki Yeri Muharrem Avcı. 695. 707. Ziyaret Yerlerinin İnanç Turizmi Açısından Değerlendirilmesi: Giresun İli Örneği Ünsal Bekdemir İbrahim Sezer. 717. Silifke İnanç Turizmi’nde Aya Tekla’nın Yeri ve Önemi Nur Bakar Özkan Demir. 739. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Hoşgörü Ortamı Bağlamında Maronitler ve İnanç Turizmine Yansımaları Ulvi Keser. 747. Hoşgörü Bağlamında KKTC’de İnanç Merkezleri ve Turizm Ekonomisine Katkıları Ulvi Keser. 759. Heybeliada Aya Triada Manastırı Salih İnci. 771. Tarsus İnanç Turizmi Potansiyeli ve Halkın İnanç Turizmine Bakışı İhsan Kurar Atilla Akbaba. 781.

(34) Şanlıurfa Kültür ve İnanç Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesi Sabri Kürkçüoğlu Gül Erkol. 795. İnanç Turizminde Göbekli Tepe'nin Yeri ve Önemi Tolga Fahri Çakmak. 815. Dinî Yolculuğun Varoluşsal Anlam ve Önemi Cenan Kuvancı. 835. Alevilerde Yeme-İçme Adetleri ve Yasakları: Güneybatı Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme 833 Olcay Kılınç Uğur Kılınç İnanç Turizminin Din Eğitimi Açısından Değeri Mehmet Ayas. 851. Dünyada Yaşanan Çatışmaların Göz ardı Edilen Boyutu: Dini-Jeopolitik Fatih Sezgin Recep Bilgin Bilal Altıner. 865. İnanç Turizminde Belediyelerin Rolü: İstanbul İlçe Belediyelerine Yönelik Bir Araştırma İsmail Kızılırmak Mehmet Altuğ Şahin Çatışma Çözme, İletişim Ve Empati Kültürünün Kazanılmasında Dini Fenomenlerin Etkisi: Sosyal Psikolojik Bir Değerlendirme Kasım Tatlılıoğlu Mehmet Karaca Kur'ân’da Yolculuk ve Gerekleri Şaban Karasakal Sessiz ve Doğal Bir Turizm Noktasi Olarak Barla ve Said Nursi: Destinasyon Yönetimi Bağlamli Bir Analiz Çalişmasi Hulusi Doğan İlknur Doğan İstanbul’un İnanç Turizmi Potansiyelinin Değerlendirilmesi Füsun İstanbullu Dinçer Serol Dilmaç Orhan Akova Uşak’ta İki Önemli Sûfî: Hacım Sultan ve Şeyh Alâeddin Uşşâkî’nin Tarihteki Yeri ile Sosyo-Kültürel Alandaki Önemi M. Murat Öntuğ Salih Gülerer. 877. 893. 909. 921. 935. 965.

(35) Zemzem Suyunun Faziletine Dair Rivayetlerin Değeri Mehmet Eren Turizmin Niş Pazarı Şırnak İlinin (Şehr-İ Nuh) İnanç Turizmi Açısından Değerlendirilmesi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri Nurdan Şarman Sedat Çelik Siirt’in İnanç Turizmi Açısından Değerlendirilmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma Sedat Çelik Nurdan Şarman İnanç Turizmi Çerçevesinde Antalya Destinasyonunun İncelenmesi: Dinler (Hoşgörü) Bahçesi Örneği Gökhan Yılmaz Saliha Başak Erdinç Sema Küçükali Türkiye’nin Kutsal Yiyecekler ve İçecekler Açısından Turist Çekme Potansiyelinin İncelenmesi Hacı Ahmet Çakır Atila Akbaba Kültür ve İnanç Turizmi Kapsamında Hoşgörü Kenti Hatay İlinin Değerlendirilmesi Melda Harbalıoğlu Gamze Özel Aziz Nikola Kilisesi ve Efes Meryem Ana Kilisesi Bağlamında İnanç Turizminin Seküler ve Dini Boyutları Üzerine Bir Değerlendirme Ayşe Ambaroğlu Mutlu Akıncı Üç Büyük Dine (Hristiyanlık, İslamiyet ve Musevilik) Ev Sahipliği Yapan Anadolu’nun İnanç Turizmi Açısından Pazarlanması Özlem Köroğlu Veli Ulaş Asmadili Kutsal Ateş, Ocak Pişirme ve İnanç Turizmi Açısından Yemek Sosyolojisi Halil Mutioğlu Bütünleşik Pazarlama İletişimi Çerçevesinde Türkiye’de İnanç Turizminin Geliştirilmesi Sadık Serçek Gülseren Serçek Tüketicilerin Dini Olmayan Kutsal Yerlere Gelme Nedenleri: Şafak Koyu’nda Bir Araştırma Nilsun Sarıyer. 991. 1005. 1021. 1041. 1057. 1063. 1071. 1079. 1095. 1103. 1133.

(36) Etnik Kültürlerin Ortak İnanç Paydası: Dünya Coğrafyasında Hıdırellez Melih Aydın Çanakkale’de İnanç Turizminin Geliştirilmesi ve Din Görevlilerinin İnanç Turizmine Bakışı Ersin Arıkan Emre Çilesiz Afyonkarahisar Sandıklı İlçesinde Turistik Ürün Çeşitlendirme Stratejisi Kapsamında İnanç Turizminin Geliştirilmesi Üzerine Bir Araştırma Ahmet Baytok Hasan Hüseyin Soybalı Melek Yavuz Ahmet Yavuz İnanç Turizminde Kutsal Mağaralar: Türkiye’deki Ashâb-ı Kehf Mağaraları (İzmir-Mersin-Kahramanmaraş-Diyarbakır) Bayram Çetin Çağlar Kıvanç Kaymaz. 1141. 1147. 1157. 1173. Yalvaç’ ta İnanç Turizmi ve Sosyo-Ekonomik Etkileri Melda Harbalıoğlu İpek Ünal. 1191. Dini Tolerans Bağlamında Endülüs Medeniyetinin Karakteristik Özellikleri Nejdet Gök. 1199. The Origins Of Religious Tourism, Important Places, Person And Time-Frames In Terms Of Islam Mehmet Şimşir Anadolu’da Yatır, Ziyaret ve Türbe İnanışlarının Doğa Korunması Açısından Önemi İhsan Bulut Abdurahman Dinç Şeb-i Arus Törenlerine Katılan Ziyaretçilerin Memnuniyet ve Sadakat Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma Ahmet Tayfun Arzu Kılıçlar Ahmet Uşaklı Özgür Yayla. 1207. 1221. 1235. İnanç Turizmi İle İlgili Türkiye’de Yapılan Akademik Çalışmaların İncelenmesi Yalçın Arslantürk Özlem Altunöz Sevil Bülbül Fulden N. Güral. 1245. Şehir Pazarlaması ve Bir Şehir Varlığı Olarak Hz. Mevlana Algısı Erkam Yarar. 1255.

(37) Ashabü’l Kehf’in Afşin’in Ticaret Hayatına Katkısı: Bir Alan Çalışması Hüseyin Ağır Nurettin Koca Ahmet Şahbaz. 1271. İnanç Merkezlerinin Pazarlanmasında Eleştirel Noktalar: Hatay Örneği Kazım Kocabozdoğan Cevat Tosun Fikret Gökçe Yasin Bilim. 1281. Halkla İlişkiler Bağlamında Konaklama İşletmelerinin Müşterileri İle İletişim Kurma Biçimleri: Web Siteleri Üzerinde Bir İnceleme Murat Koçyiğit İnanç Turizminin Sosyo-Kültürel Etkilerine Yönelik Yerel Halk Algısı Mutlu Uygun Sinan Mete H. Bahadır Akın Sosyal Medyanın, İnanç Turizminin Tanıtım ve Pazarlamasında Oynayabileceği Rolün Önemi ve Ortaya Çıkabilecek Muhtemel Sorunlara Bulunabilecek Çözüm Yolları M. Murat Yeşil. 1291. 1305. 1321.

(38) The Origins Of Religious Tourism, Important Places, Person And TimeFrames In Terms Of Islam Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞİMŞİR Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü m_simsir@mynet.com Abstract Human being, organized various journeys for many purposes and still carrying on. Many reason caused these journeys. Especially, the most important motives of human on the world are definitely his belief and curiosity feelings, which arising his creation/natality. With these feelings and the other psycho-social reasons, these mass migrations consisted throughout history, as a necessity and various ideals. In our communication, we emphasize on the journeys which are made by the beliefs reasons; distinctively in the terms of Islam. Key Words: Islam, journey, holy, holy time, holy place, holy person, noteworthy. İslam Dini Açısında İnanç Turizminin Kökenleri, Önemli Mekân, Şahıs ve Zaman Dilimleri İnsanoğlu yeryüzünde birçok gaye için çeşitli seyahatler düzenlemiş ve hala da bunu devam ettirmektedir. Bu seyahatlerin birçok nedeni olmuştur. Hassaten zikretmemiz gereken, insanı yeryüzünde dolaşmaya sevk eden en önemli sâikler kuşkusuz insanoğlunun fıtrattan getirmiş olduğu “inanç” ve “merak” duygularıdır. İşte bu duygular ve diğer psiko-sosyal gerekçelerle hem bir ihtiyaç olarak hem de çeşitli idealler için seyahatler, toplu göçler tarih boyunca hep yaşanagelmiştir. Tebliğimizde, insanoğlunun yapmış olduğu seyahatler arasında genel olarak inanç gerekçeleri ile yapılan seyahatlerden, özel olarak ise İslam dini açısından bu konu üzerinde duracağız. Anahtar Kelimeler: İslam, Seyahat, Yolculuk, Kutsal, Kutsal Zaman, Kutsal Mekân, Kutsal Şahıs, İbret. İslam Dini Açısında İnanç Turizminin Kökenleri, Önemli Mekân, Şahıs ve Zaman Dilimleri Mehmet ŞİMŞİR* Giriş İnsanoğlu sosyal bir varlık olarak yaratılmıştır. Bunun anlamı sürekli hareket halinde ve etkileşim içerisinde olması demektir. Bu sebeple de Allah-ü Teâla kâinatı insanoğlunun emrine musahhar kılmıştır.1 Bize tanıtılan ilk insandan2 başlamak üzere tarihin her döneminde insanoğlunun çeşitli neden ve gayelere matuf olarak sürekli yeryüzünde dolaşmakta olduğunu görmekteyiz. Bu dolaşımın gayeleri arasında; diğer insanları görmek-tanışmak, onlardan istifade etmek, ya da onların elindeki imkânları öğrenmek ve ele geçirmek, bunun için savaşlar yapmak, yaşayabilmek için yeni ve daha elverişli yerler elde etmek, inanç ve düşüncelerini yaşatmak *Yrd.Doç.Dr., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Öğretim Üyesi. 1 Bakara, 2/30; En’am, 6/165; Lokman, 31/20. 2 Bakara, 2/30–35.. .

(39) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. ve yaymak, ya da daha kuvvetli hale getirmek, tarihi öğrenerek bugünü için çıkarımlar yapabilmek gibi nedenler sıralanabilir. Bunlar arasında hassaten zikretmemiz gereken, insanı yeryüzünde dolaşmaya sevk eden en önemli sâiklerden birisi de kuşkusuz insanoğlunun fıtrattan getirmiş olduğu “merak” duygusudur. İşte bu saydıklarımız ve diğer zikretmediğimiz psiko-sosyal gerekçelerle hem bir ihtiyaç olarak hem de çeşitli idealler için seyahatler, toplu göçler tarih boyunca hep yaşanagelmiştir. İmkânların artmasıyla, sayılan bu tür gayelerle yapılan seyahat faaliyetleri de doğru orantılı olarak artmıştır. Biz bu çalışmamızda, zikredilen nedenler arasında genel olarak inanç gerekçeleri ile yapılan seyahatlerden, özel olarak ise İslam dini açısından bu konu üzerinde duracağız. Özellikle de gerek inananları gerek tüm insanları seyahate sevk eden teşvikler, gidip görülmesi, ziyaret edilmesi ve belirli zamanlarda bulunulması bir manevi kazanç olarak takdim edilen mekânlar, şahıslar ve zamanların seyahat açısından önemi üzerinde duracağız. Çünkü insanın en temel ihtiyaç ve isteklerinden birisi de en yakınından başlamak üzere tüm çevresini öğrenmek, anlamak ve istifade etmektir. Bunun içinde sürekli hareket halinde olması, tüm kâinatı ve özellikle de üzerinde yaşamış olduğu dünyayı çok iyi tanıması, dünyanın bugünü ve geçmişi hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Diğer taraftan yine bir fıtrat özelliği olarak inanca olan muhtaçlığı da konumuz açısından son derece önemli bir yer işgal etmektedir. Şöyle ki insanın hayatta kalabilmesi, kendisi ve kâinatı anlamlandırabilmesi, diğer insan ve canlılarla olumlu bir ilişki içerisinde bulunabilmesi, sahip olduğu inançla müspet hale getirilebilir. Bu nedenle her insan için son derece önem arz eden “İnanç’ın” daimi bir şekilde canlı tutulması gerekmektedir. Dolayısıyla bu yönünü faal hale getirebilmesi içinde bazı mekân, şahıs ve zamanlara kutsallık atfedilerek insanın bu duygusunun kuvvetlenmesi ve yaşatılması temin edilmeye çalışılmıştır. A. İslam Dininin Seyahate Verdiği Önem ve Yaptığı Teşvik: Semavi dinler içerisinde sonuncusu olan İslam Dini3 artık kıyamete kadar insanoğlunun ihtiyacı olan tüm bilgileri ve ihtiyaçları belirleyerek bunları açıklamış, 4 bu açıdan dini kemâle erdirmiştir.5 Bunun anlamı; insanın ihtiyacı olan her türlü hususun bir karara bağlanması, önüne çıkabilecek problem ve temel ihtiyaçlarını giderme yöntemlerini sunması demektir. Konumuzun da insanın en temel ihtiyaç ve istekleri arasında olduğunu düşünürsek bununla alakalı bir takım hükümler söylemiş, kurallar koymuş, bazı teşvik ve sakındırmalar yapmış olması gerekmektedir. Gerçekten de İslam’ın en temel kaynakları olan Kur’an-ı Kerim ve Hz. Peygamber (s)’in sünneti içerisinde konumuzla ilgili birçok bilginin, kuralın, teşvik ve yasaklamanın olduğunu görmekteyiz. Başta hac olmak üzere, sefer, rıhle, hicret, ziyaret, dolaşmak, yürümek gibi tabirlerle konunun esasları ortaya konulmuştur. 1. Kur’an-ı Kerim’de Konu ile ilgili Durum: İçerisinde insanın ihtiyaç duyduğu hiçbir bilginin eksik bırakılmadığı6 bu yüce kitapta insanı yeryüzünde dolaşmaya, sürekli bir hareket içerisinde bulunmaya, bazı zaman ve mekânların kutsallığına, belirli zamanlarda buralara seyahatler düzenlenmesine teşvik ve emirler, bazı durumlar için ise yasaklamalar ve bazı işaretler bulunduğu görülmektedir. a) Seyahate teşvik eden bazı ayetler: Kur’an-ı Kerim insan fıtratına en uygun bir dünya yaşantısından bahsetmiştir. Fıtrî ihtiyaçlarından birisi olarak ta yeryüzünde dolaşmak gezinti yapmakla alakalı birçok bilgiyi 3. Al-i İmran, 3/19, 85; Mâide, 5/3; En’am, 6/153; Tevbe, 9/33. Bakara, 2/31. 5 Mâide, 5/3. 6 En’am, 6/38, 115; Nahl, 16/89; Sebe’, 34/3. 4. .

(40) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. içinde barındırmıştır. Yol, yolcu, dolaşmak, gitmek, gelmek, yürümek, koşmak, seyir, sefer, seyahat etmek, gece yürüyüşünde bulunmak, vadileri aşmak, memleket memleket dolaşmak, gezintiler yapmak ve bunlardan ibretler almak gibi tabirlerle konunun birçok yönü ile değişik ayetlerde ele alınmış olduğunu görmekteyiz. Bunlar içerisinde en önemli göze çarpan hususlardan birisi yeryüzünde dolaşarak ibret alınması ile alakalı teşviktir. Akıl sahiplerinin ibret alması ve kendileri için hakikatin beyanı olmak7 üzere insanlar yeryüzünde dolaşmaya davet edilmektedirler; “Sizden önce birtakım kanun olmuş olaylar geçmiştir. Onun için yeryüzünde dolaşın da bir bakın yalanlayanların akıbetleri nasıl olmuştur.”8 “Deki, Yeryüzünde dolaşın, sonra yalanlayanların sonunun nasıl olduğuna bakın.”9 Aynı şekilde yeryüzünün en güzel imkânlarının kendilerine verilmiş olduğu bazı kavimlerin bu büyük yer altı ve yer üstü güzellik ve zenginliklerine rağmen bunların hakkını vermediklerinden ellerindeki imkânların kendilerinden nasıl alındığı ve cezaya çarptırıldıkları da ifade edilmektedir; “Görmediler mi ki, onlardan önce yeryüzünde size vermediğimiz bütün imkânları kendilerine verdiğimiz, gökten üzerlerine bol bol yağmurlar indirip evlerinin altından ırmaklar akıttığımız nice nesilleri helak ettik. Biz onları günahları sebebiyle helak ettik ve onların ardından başka nesiller yarattık.”10 Burada anlatılan, belki de gümümüz dünyasının büyük çoğunluğunu kaybettiği, çok azına sahip olduğu ve dünya harikası diye ifade edilen tabiat güzellikleridir. Bugün çok az sayıda bulunan dünya tabiat harikası mekânlar turizmin en yoğun yaşandığı yerlerdir. Bu sebeple dini bir kazanım, imanın ve teslimiyetin daha da kuvvetlenmesi için buralara gezintiler düzenlenmesi gerekmektedir. İslam dini bunu teşvik etmektedir. Tabiat güzelliklerinin onu yaratanı düşünmeye ve ona teslim olmaya sevk edeceği vurgulanmakta, bu nedenle de tabiat harikası olan yerlerin gezilip görülmesi istenmektedir; “Deki, yeryüzünde gezip dolaşın da Allah ilk baştan nasıl yaratmış bir bakın. İşte Allah bundan sonra ahiret hayatını da yaratacaktır. Gerçekten Allah her şeye kâdirdir.”11 Öte taraftan önceki kavimlerin geride bırakmış olduğu tarihi kalıntıları, harabeleri de birer ibret vesikası olarak gezilip görülmesi istenmiştir. Bugün büyük titizlikle yeryüzüne çıkartılan şehir, saray, han, kervansaray kalıntıları bu kapsama girmektedir; “…şimdi o ülkelerde duvarlar tavanların üzerine yıkılmıştır. Nice kullanılmaz hale gelen kuyular ve ıssız kalmış ulu saraylar vardır. Yeryüzünde hiç dolaşmadılar mı? Zira dolaşsalardı elbette düşünecek kalpleri ve işitecek kulakları olurdu. Ama gerçek şu ki, gözler kör olmaz ama göğüslerin içindeki kalpler kör olur.”12 “Onlar yeryüzünde dolaşıp kendilerinden öncekilerin akıbetlerine bakmadılar mı? Ki onlar, kendilerinden daha güçlü idiler, yeryüzünü kazıp alt-üst etmişler, onu bunların imar ettiklerinden daha çok imar etmişlerdi…..”13. 7. Al-i Imran, 3/138. Al-i İmran 3/137. 9 En’am, 6/11. 10 En’am, 6/6. 11 Ankebût, 29/20. 12 Hac, 22/45–46. 13 Rûm, 30/9. 8. .

(41) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. “… Öncekiler bunlardan daha çoktu, kuvvetçe ve yeryüzündeki eserleri bakımından da daha sağlam idiler. Fakat kazandıkları şeyler kendilerine fayda vermemiştir.”14 Görüldüğü üzere Kur’an-ı Kerim’in birçok ayeti çeşitli kazanımlar için insanı yeryüzünde seyahat etmeye, gezip-görmeye, dolaşıp-öğrenmeye teşvik etmektedir. b) Seyahat esnasında dikkat edilmesi gereken bazı hususları ifade eden ayetler: Tüm seyahatlerde mutlaka dikkat edilmesi gereken husus olarak ibret nazarı ile etraftan fayda sağlamak gerektiği Kur’an-ı Kerim ayetlerinde zikredilmişken15 sadece gönül eğlendirmek, vakit geçirmek ve sanki sadece zevk için yaşanıyormuş gibi bir intiba verecek tutumlar yasaklanmıştır.16 Normal yaşantı içerisinde yapılması gereken bazı davranışlar ise yolculuğun meşakkati sebebiyle ya tamamen kaldırılmış ya da hafifletilmiştir. Örneğin günlük yaşantı içerisinde alış-veriş ya da borçlanma konularında mutlak surette yazılmasını isteyen emri yumuşatılmış ve rehin vermekle yetinilebileceği ifade edilmiştir.17 Namazların çeşitli nedenler ve meşakkat dolayısıyla kısaltılabileceği söylenmiş,18 ramazan ayındaki tutulması farz olan orucun yolculuk nedeni ile ertelenebileceği,19 normal zamanlarda su ile alınması gereken abdest ve gusül abdestinin bu esnada teyemmüm ile yerine getirilebileceği20 şeklinde bir kolaylık sağlanmıştır. Diğer taraftan ise yolculuk esnasında Allah’ın çokça anılması21 başta olmak güzel elbiselerin giyilmesi,22 yolculuk için hazırlık yapılması,23 yol arkadaşı ya da yolcu durumunda olan başka kimselere yardımcı olunması24 emredilmişken zorluk çıkartmak veya yardımcı olmamak,25 sefer esnasında yeryüzünde böbürlenerek dolaşmak,26 bu sırada israf sayılabilecek davranışlarda bulunmak27 yasaklanmıştır. 2. Hadislerde Konu ile İlgili Durum: İslam’ın nasıl uygulanacağını fiili olarak tüm insanlığa göstermek üzere gönderilmiş28 olan Hz. Peygamber (s)’in bu kadar önemli bir konuda da şüphesiz örnekliği söz konusudur. Kendisi bizzat örnek olduğu gibi nasıl yapılması gerektiğine dair sözleri, nasihat, emir ve yasaklamaları29 da vakidir. Zamanında birçok gaye için yolculuklar gerçekleştirmiş, ashabından bazılarını çeşitli amaçlara matuf olarak yolculuklara göndermiştir.30 Dolayısıyla yolculuğa çıkılmadan yapılacak işlemlerden tutunda, ne için yolculuklar yapılacağına, 14. Gâfir, 40/82. Al-i İmran, 3/137; En’am, 6/6, 11; Yusuf, 12/109, vd. 16 Al-i İmran, 3/185; En’am, 6/32; A’raf, 7/51; Hicr, 15/3; Lokman, 31/6. 17 Bakara, 2/283. 18 Nisa, 4/101–104. 19 Bakara, 2/184. 20 Nisa, 4/43; Mâide, 5/6. 21 Bakara, 2/198–200. 22 A’raf, 7/31. 23 Bakara, 2/197 24 Bakara, 2/177, 215; tevbe, 9/60; Isra, 17/26; Rum, 30/38, vd. 25 Nur, 24/22. 26 Isra, 17/37; Lokman, 31/19. 27 Isra, 17/26–27, 29. 28 Ahzab, 33/21; Sebe’, 34/28. 29 Ahzab, 33/46. 30 Askerî, ticarî, ilmî, ibretî, sıla-i rahim, insanın istifade edeceği bilumum gerekçelerle yolculuklar yapılacağına dair hadis kitaplarında uzunca tafsilat mevcuttur. Bu konuda ayrı bir bab olarak Sefer ve Sefer Adabı babları oluşturulmuştur. *Hadis literatüründe sefer olarak geçmektedir. 15. .

(42) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. yolculuk esnasında dikkat edilecek hususlara, yolculukların nerelere özellikle ve titizlikle yapılması gerektiğine, dönüşün nasıl olacağına varıncaya kadar birçok ilkeyi Hz. Peygamber (s)’in sünnet-i seniyyesinde görmekteyiz. a) Seyahate teşvik eden bazı hadisler: Hz. Peygamber (s)’in birçok hadisinde yolculuk* ile ilgili bilgiler ve teşvikler bulunmaktadır. Bunlardan en meşhuru kuşkusuz “Sefere çıkın ki sıhhat bulasınız, rızkınız artsın”31 hadisidir. Yine Hz. Peygamber (s), yolculuğu tavsiye ettiği bir hadisinde çorak ve verimsiz yerlere değil de verimli ve mümbit yerlere yolculuk yapılmasını istemiştir. Başka bir ifade ile çorak ve verimsiz yerlere yapılan yolculuklarda hızlı ve acele hareket edilmesini, mümbit ve bereketli yerlere yolculuk yapıldığında ise hem bölgenin hem de sizi oraya ulaştıran binitin* hakkının verilmesi, oradan istifade edilmesinin sağlanmasını emrettiğini görmekteyiz. 32 Bölge şartlarına uygun olarak yolculuk zamanlarının ayarlanmasının gerektiğinden ve Arabistan düşünüldüğünde de gece yolculuğunun hadislerde teşvik edildiğini görmekteyiz.33 Yolculuğun sağlayacağı birçok faydadan bahseden rivayetler hadis kitaplarında uzunca mevcuttur. b) Seyahat esnasında dikkat edilmesi gereken bazı hususları ifade eden hadisler: Önceki bölümde de değindiğimiz gibi Hz. Peygamber (s), yolculuğun başlangıcındaki yapılacak hazırlıklardan tutunda eve geri dönüşüne kadar yapılacak işlemleri tavsiye, emir ve yasaklama şeklinde talimatlarla bildirmiştir. Mümkünse yolculuğa Perşembe günü çıkılması,34 yolculuğa erken başlanılması,35 yolculuk için arkadaşlar gurubu ile hareket edilmesi,36 konaklama ve mola verme işleminin ana yollar üzerinde değil, biraz daha içeri bölgelerde, bölge sakinlerine zarar verilmeksizin ve mümkün olduğu kadar imkânları iyi, mümbit mekânlarda yapılması,37 gerek mola esnasında gerekse yolculuk süresince kafilenin birlikte hareket etmesi ve birbirlerinden ayrılmamaları, 38 kafile içerisinde herkesin birbirlerinin ihtiyaçlarını karşılamak için elinden geleni yapması gerektiği,39 yolculuk amacına ulaşıldıktan sonra eve dönüş konusunda acele edilmesi,40 31. Ahmed b. Hanbel, (v.241/855), Müsned, c. I-VI, Mısır, 1313, 3/280; Aclûnî, İsmail b. Muhammed, (v.1141/1730), Keşfu’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs amma İştehâre min el-Ehâdisi alâ Elsineti’n-Nâs, Mektebet-u Turâsi’l-İslâmî, Haleb, trs., 1/445. (Bu hadisin zayıf olduğu zikredilmekle birlikte itikatla ilgili olmayan bu tür rivayetlerin kullanılmasında beis olmadığı da söylenmektedir. bkz.; Heysemi, Nureddin Ali b. Ebi Bekir, (v.807/1405), Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid, Thk.: Abdullah Muhammed Derviş, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1994, 5/210.) *Rivayette o günün şartları altında binit olarak at ve deve geçmektedir. 32 Müslim, Ebû’l-Hasen Müslim b. Haccâc, (v.261/874–75), Câmiu’s-Sahih, nşr: Muhammed F. Abdulbâkî, c. IIV, Dar-u İhyâ-i Kütübi’l-Arabiyye, 1955, İmaret, 178; Tirmizi, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre, (v.279/892), Sünen, Thk: Ahmed Muhammed Şâkir-Muhammed Fuâd Abdulbâkî İbrahim, es-Sünen, Byy., Trz., Edeb, 75; Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as, (v.275/888–89), Sünen, c. I-IV, Hıms, 1969/1388, Cihad, 63. 33 İmam Mâlik, Mâlik b. Enes, (v.179/795), el-Muvattâ, nşr: Abdülbâki Muhammed F., c. I-II, Kâhire, 1951, İsti’zan, 38. 34 Buhari, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, (v.256/870), el-Câmiu’s-Sahih, c. I-VI, Dımaşk, 1992; Cihad, 103; Ebu Davud, Sünen, Cihad, 84. 35 Ebu Davud, Sünen, Cihad, 85; Tirmizi, Sünen Büyu’, 6. 36 Buhari, Sahih, Cihad, 135; Tirmizi, Sünen, Cihad, 4.İmam Malik, Muvatta, İsti’zan, 25, 36; Ebu Davud, Sünen, Cihad, 86, 87. 37 Müslim, Sahih, İmâret, 178; Tirmizi, Sünen, Edeb, 75; Ebu Davud, Sünen, Cihad, 63, 97; İmam Malik, Muvatta, İsti’zan, 38. 38 Ebu Davud, Sünen, Cihad, 97. 39 Müslim, Sahih, Lukata, 18, Ebu Davud, Sünen, Zekât, 32.. .

(43) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. mümkünse dönüşün sabah vakitlerine denk getirilmesi41 gibi birçok hususun Hz. Peygamber (s) tarafından açıklanmış olduğunu görmekteyiz. B. İslam Dininde Kutsal İlan Edilen Bazı Mekân, Zaman ve Şahıslar: İnsanları dünya hayatında tüm şartlara karşı sürekli dirençli halde tutan ve yaşantısını şekillendiren en önemli saik olarak din, bunu sağlayabilmek içinde birçok tedbir almıştır. Özellikle inanç dünyasını canlı tutabilmek için önüne hedefler koymuş, günlük, haftalık, aylık, yıllık ve hatta bazı ibadetler için ömürde bir defa da olsa yapılacak iş ve işlemler, ziyaret edilecek özel mekân ve şahıslar göstermiştir. Hemen hemen her inanç sistemi için geçerli olan bu durum İslam dininde de mevcuttur. İslam, belirli zaman ve mekânlarda yapılacak ibadet ve ziyaretlerle kazanılacak ecir ve sevaplar müjdeleyerek konumuz açısından önemli bir işlev üstlenmiş durumdadır. Bu açıdan konuya bakıldığında namaz, hac, umre gibi ibadetler, hicaz bölgesi, Arafat dağı (Cebel-i Rahme), Uhud, Bedir, Tûr-i Sina, Tuvâ vadisi gibi bölgeler, Mekke, Medine Kudüs gibi şehirler, bayram günleri, arefe ve kandil geceleri gibi bazı zamanlar, peygamberler, âlimler ve şehitler gibi bazı şahısların kabirleri önemli harekete geçiriciler olmuşlardır. Bu nedenle psiko-sosyal eğitimler için bazı ibadetleri yapmak üzere bazı mekânlara gitmek, bazı zamanları ihya etmek, bazı şahısların aziz hatıralarını yâd etmek çok mühim hususlar olarak sunulmuştur. Dolayısıyla bu mekânlar, zamanlar ve şahıslar için yapılacak seyahatler, inanç turizmi diye ifade ettiğimiz o büyük hareketliliğin temelini oluşturmaktadır. 1. Kutsal Kabul Edilen Bazı Mekânlar: Yeryüzündeki bazı mekanlar gerek üzerinde cereyan eden tarihi büyük hadiseler gerek kendilerine yüklenen manevi misyon nedeni ile dünyanın önemli noktaları olarak kabul edilmiştir. İslam dini açısından da Kur’an-ı Kerim’de ve hadis-i şeriflerde zikredilen bazı mekânlar kutsal kabul edilmiş, gidip-görmek, yerine göre bir an bile olsa orada bulunmak ve çeşitli ibadetleri orada yapmak büyük kazanç olarak ifade edilmiştir. Dolayısıyla inanç turizmi konusunda bu bölge, şehir ve bazı özel ibadet mekânlarını, bunların özelliklerini bilmek son derece önemlidir. İslam dini açısından en önemli bölgelerin başında kuşkusuz hicaz bölgesi gelmektedir. Çünkü İslam dininin ilk başlangıç noktası burasıdır. Mekke, Medine ve Tâif şehirleri bu bölge içerisinde kalmaktadır. Bölge kutsal olarak kabul edilmiş ve hicaz bölgesi içerisinde kalan Hıll kısmına dışarıdan gelen kimselerin tazim için sınırlarını ihramlı olarak geçmeleri kuralı konulmuştur.42 Bölgenin ehemmiyeti Kur’an ve Hadislerde çokça zikredilmiştir. Daha iç kısımları ise harem bölgesi olarak anılmış ve kutsiyeti nedeni ile her türlü kötü iş, hatta bitkisini koparmak, canlı her hangi bir varlığa zarar vermek bile yasaklanmıştır.43 Yine Hicaz bölgesi içerisinde olmak üzere Arafat Dağının (Cebel-i Rahme) bulunduğu bölge, Safa-Merve tepeleri, Müzdelife, Mina, Cemarat, Meşar-i Haram, birçok gerekçe ile ehemmiyeti çok yüksek noktalar olarak ifade edilmiştir.44 Özellikle Arafat bölgesi Hac ibadeti 40. Buhari, Sahih, Umre, 19, Cihad, 36; Müslim, Sahih, İmaret, 179. Buhari, Sahih, Nikâh,120, Umre, 16; Müslim, Sahih, İmaret, 183–184; Ebu Davud, Sünen, Cihad, 175; Tirmizi, Sünen, Radâ, 17, İsti’zan, 19. 42 Buhari, Sahih, Hacc, 7, 9, 11, 12; Müslim, Sahih, Hacc, 11, 18; Ebu Davud, Sünen, Menâsik, 9; Tirmizi, Sünen, Hacc, 96; Nesai, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb, (v.303/924), Sünen, c. I-VIII, Mısır, 1964, Hacc, 20–23. 43 Buhari, Sahih, Hacc, 43, Meğazi, 51, İlm, 37; Müslim, Sahih, Hacc, 446; Tirmizi, Sünen, Hacc, 18; Nesai, Sünen, Menâsik, 110, 111. Vd. 44 Bakara, 2/158, 189, 196, 198, 199; Buhari, Sahih, Hacc, 86, 91, Iydeyn, 12, Umre, 1, Tefsir-i Bakara, 35, Vudu’, 6, 35; Müslim, Hacc, 140, 237, 266, 274, 300; Tirmizi, Hacc, 57, 58, 78; İmam Malik, Muvatta, Hacc, 41. .

(44) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. için bir an olsun bulunulması şart koşularak, orada bulunmanın Hz. Âdem’den itibaren Hz. Peygamber (s)’e kadar birçok peygamberin aziz hatırasının yâd edilmesine, mahşerin bir provasının yapılmasına vesile olacak bir mekân olarak takdim edilmiştir.45 Bu nedenle tüm Müslümanlar için orada bulunulması istenilen zamanlarda bulunabilmek son derece önemli olmuştur.46 Bölgedeki Hira ve Sevr mağaralarının bulunduğu bölgeler Hz. Peygamber (s)’in hayatında çok önemli hadiselerin cereyan ettiği yerler olduğu için mutlaka görülmesi gereken mekânlar olarak algılanmıştır. Oralarda bulunmak, çeşitli ibadet ve dualar yapmak Müslümanlar tarafından büyük rağbetlere neden olmuştur. İslam tarihinin önemli hadiselerinden Bedir, Uhud ve Hendek savaşlarının cereyan ettiği bölgeler, buralarda yaşanan olaylar ve bu olayların kahramanları ile ilgili müjdeler47 nedeni ile kutsal kabul edilmiştir. Bu bölgeleri ziyaret etmek, orada yaşananları hatırlamak dini bir talime ve inancın kuvvetlenmesine vesile olacağı kabul edilmiştir. Nitekim tüm hac ve umre ibadetleri için bölgeye gidenler bu mekânları mutlaka ziyaret etmeye gayret göstermektedirler. Diğer taraftan özellikle Kur’an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde zikredilerek kutsallığına işaret olunan Kudüs şehri,48 Tûr-i Sina,49 Vadi-i Tuvâ,50 gibi bölgeler, Ad,51 Semud,52 Lut53 kavmi gibi kıssaları anlatılan kavimlerin yaşadıkları bölgeler, Ashab-ı Kehf gibi kendilerinden övgü ile bahsedilen kişiler ve bunların yaşadıkları mucizenin gerçekleştiği mağara54 Müslümanlar tarafından görülmesi arzu edilen yerler olmuştur. Mescid-i Haram,55 Mescid-i Nebevi,56 Mescid-i Aksâ57 başta olmak üzere ismi Kur’an-ı Kerimde zikredilen mescitler58 ve. 197; Ebu Davud, Sünen, Menâsik, 28, 51, 54, 60, 64, 66; Nesai, Sünen, Hacc, 182, 192, 197, 208, 211, 216; İbni Mace, Muhammed b. Yezid, (v.273/887), Sünen, nşr: Muhammed Mustafâ el-A’zamî, c. I-II, Riyad, 1983, Menâsik, 62; vd. 45 Bakara, 2/199; Buhari, Sahih, Tefsir, Bakara 35, Hacc 91; Müslim, Sahih, Hacc, 151, 152, 436; Tirmizi, Sünen, Hacc, 53; Ebu Davud, Menâsik, 58; Nesai, Sünen, Hacc, 202, Menâsik, 202; İmam Malik, Muvattâ, Hac, 169; vd. 46 Bu nedenle halkımız inanç turizmi içerisinde en çok hac ve umre seyahatlerine ilgi göstermektedirler. Son 15 yıl içerisinde gerek DİB.’ınca gerek seyahat Acentaları ile bu seyahate katılımın yüksekliğini gösteren istatistik tebliğimizin sonunda ek olarak sunulmuştur. 47 Al-i İmran, 3/13, 123–127, 140, 157; Enfal, 8/7–19; 42–44, 67, 71; Ahzab, 33/9–25; Buhari, Sahih, Cenaiz, 3, 34, Cihad, 12, 15, 18, 20, 30, 34, 161, Megazi 4, 8, 17, 26, 29, 33, 34, 110, Fedailü’l-Ashab, 9, Fedailü’lMedine, 10, Tefsir, Mâide 4; Müslim, Sahih, Cihad, 67, 83, 58, 125, 127, Fedailu’s-Sahabe 41, 130, İmaret, 143, 148, Münafikun, 6, ; Ebu Davud, Sünen, Cenaiz, 8, Cihad, 27, 125, 131, 142, Tirmizi, Menâkib, 3857, Siyer, 28, Tefsir, Enfal, 3081, 3198; Nesai, Cenaiz, 13, Cihad, 31, Mesâcid, 18. 48 Isra, 17/1; Mâide, 5/20–21; Buhari, Sahih, Mescid-ü Mekke, 1, 6, Savm, 67, Sayd, 26; Müslim, Sahih, Hacc, 93, İman, 282, Mesâcid, 1, Kitabu’l-Hacc, 415, 511, 512; Ebu Davud, Kitabu’s-Salat, 14; Tirmizi, Sünen, Salat, 126; Nesai, Sünen, Mesâcid, 6, 10; İbn Mace, Mesacid, 7; vd. 49 Kasas, 28/29; Tin, 95/2. 50 Kasas, 28/30; Tâhâ, 20/11–16 51 A’raf, 7/65–72; Tevbe, 9/70; Hud, 11/50–60; İbrahim, 14/9; Hac, 22/42; Furkan, 25/21–26; Kâf, 50/13; Kamer, 54/18–21; Hâkka, 69/4–6; vd. 52 A’raf, 7/73–79, Hud, 11/61–68, Hicr, 15/80–84; Şuara, 26/141–159; Neml, 27/45–53; Ankebut, 29/38; vd. 53 A’raf, 7/80–84; Hud, 11/81–83; Hicr, 15/61–66, 72–77; Şuara, 26/170–175; Ankebut, 29/30–35; vd. 54 Kehf, 18/9-22;, 25, 26. 55 Bakara, 2/114, 125, 146, 149, 158, 191, 196; Mâide, 5/2; Enfal, 8/34, 35; Tevbe, 9/7, 19; Hac, 22/25, 26; Buhari, Sahih, Mescid-ü Mekke, 1, 6, Savm, 67, Sayd, 26; Müslim, Sahih, Mesâcid, 1, Kitabu’l-Hacc, 415, 511, 512; İbn Mâce, Mesacid, 7; vd. 56 Ahmet b. Hanbel, Müsned, 1/ 184, 2/236, 6/289, 292, 318; Buhari, Sahih, Fadl-i Salat-i Mescid-i Mekke, 1, 5, 6; Müslim, Sahih, Hac, 92, 94; İbni Mace, İkametü’s Salat, 195; Nesai, Sünen, Mesâcid, 4, 7, 8; vd.. .

(45) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. bunların birer şubesi durumundaki diğer birçok bölgelerdeki cami ve mescitler kutsal kabul edilerek59 buralara ziyaretlerde bulunmak Müslümanların en çok yapmayı arzu ettikleri seyahatler olmuşlardır. 2. Kutsal Kabul Edilen Bazı Zamanlar: Her inançta günlük yaşantı içerisinde hayatın tekdüzeliğini yırtıp, insanı meşguliyetlerinden kurtararak kendisi için zaman ayırmasını sağlamak, psikolojik, sosyal ve fiziksel dinginliğini temin edebilmek için bazı tedbirler alınmıştır. Özellikle bazı zaman dilimlerine işaret edilerek bu anlarda yapacağı tefekkür, ibadet ve duaların makbuliyeti, elde edeceği büyük karşılıklar vaat edilmiştir. Bu sayede insanın iç dinginliği sağlanmaya çalışılmıştır. Tüm semavi dinlerde olduğu gibi birçok inanç ve felsefi sistemlerde de mukaddes zaman dilimleri ilan edilmiştir. Örneğin hemen hemen her dini inanışta var olan hac ibadeti için özel mekânlar belirlenmişken bunun yanında özel zamanlar ifade edilmiştir. İslam dinine baktığımızda da konunun aynen gerçekleştiğini görmekteyiz. Yıl içerisinde belirli zamanların, ay içerisinde belirli haftaların ve günlerin kutsallığı ayet ve hadislerde ifade edilmiştir. Hatta gün içerisinde bile bazı zaman dilimlerinin önemi üzerinde durularak, bu vakitlerde insanın enfüsi hallerinin talimi için belirli işleri yapmak bazen emir bazen tavsiye ile kutsallaştırılmıştır. Hac ibadeti gibi çok büyük bir eylem için kameri takvime göre Zilhicce ayının 8–13. günleri belirlenmiştir.60 Yıl içerisinde iki zaman dilimi genel bayram günleri olarak ilan edilmiştir.61 Aylardan Ramazan ayı,62 günlerden Cuma,63 Pazartesi-Perşembe,64 Muharrem ayının 10. günü,65 her ayın 13, 14 ve 15. günleri,66 gecelerden Reğâib,67 Isra-Miraç,68 Berat69 ve Kadir70 geceleri, gün içerisinde seher71 ve kuşluk72 vakitleri, yağmur yağdığı anlar73 vs. 57. Buhari, Sahih, Mescid-ü Mekke, 1, 6, Savm, 67, Sayd, 26; Müslim, Sahih, Mesâcid, 1, Kitabu’l-Hacc, 415, 511, 512; Ebu Davud, Kitabu’s-Salat, 14; İbni Mace, İkâmetu’s-Sala ve’s Sunne fihâ, 198; Tirmizi, Sünen, Salat, 126; Nesai, Sünen, Mesâcid, 6, 10; İbn Mace, Mesâcid, 7; vd. 58 Bakara, 2/151, 251; A’raf, 7/29; Tevbe, 9/18, 108; Hac, 22/40; Cin, 72/18; vd. 59 Ebu Davud, Sünen, Salat, 49; İbni Mace, Mesâcid, 15. 60 Bakara, 2/189, 197–200; Mâide, 5/97; Buhari, Sahih, Hacc, 33; İmam Malik, Muvatta, Hacc, 50 vd. 61 Bakara, 2/185; Mâide, 5/2; Hacc, 22/33, 34, 36; vd. 62 Bakara, 2/183–185; Kadir, /1–5; vd. 63 Cuma, 62/9; Buhari, Sahih, Cuma, 37, Daavaat, 61; Talak, 24, Da'avat, 61; Müslim, Sahih, Cuma, 13, 16; İmam Malik, Muvatta, Cuma 15; Ebu Davud, Salat, 208, 209; Nesai, Sünen, Cuma, 5, Cuma, 45;Tirmizi, Sünen, Cenaiz, 72, Salat, 354; vd. 64 Müslim, Sahih, Sıyam 197, 198, Birr ve’s-sıla 36; Tirmizî, Sünen, Savm 44; Nesai, Sünen, Sıyam 70; Ebu Davud, Sünen, 60; İbni Mace, Sünen, Sıyam, 42; vd. 65 Tevbe, 9/36; Buhari, Sahih, Savm, 69; Müslim, Sahih, Siyam, 117; İbni Mâce, Siyam, 31, 43; Tirmizi. Sünen, Savm, 40; vd. 66 “Eyyamü’l-Biyd” denilen bu günlerin önemi için bkz.; Ebu Davud, Sünen, Savm, 68; Nesai, Sünen, Savm, 83; vd. 67 Tevbe, 9/36; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/259; Acluni, Keşfu’l-Hafâ, 1/423. 68 Isra, 17/1; Buhari, Sahih, Bedu’l-Halk, 6; Müslim, Sahih, İman, 259, 264; Nesai, Sünen, Salat, 10; Tirmizi, Sünen, Tefsir, 2, 17; Ahmed b. Hanbel, 3/148, 4/208, 5/387, 392, 394; vd. 69 Duhan, 44/1–4; İbni Mace, Sünen, İkametü’s-Salat, 191; Tirmizi, Sünen, Savm, 38; Münziri, Ebu Muhammed Zekiyyüddin Abdülazim b. Abdilkavi, (656/1258), et-Tergib ve’t-Terhib, Kahire, 1933, 2/118, 119, 120. 70 Kadir, 97/1–5; Buhari, Sahih, İman, 25, 27, 28, 35, Savm, 6, Ta’bir, 8, Teravih 1, Leyletü'l–kadr 1, 2, 3, 4, 5; Müslim, Sahih, İ’tikaf, 7, 8, Sıyam, 205–206, 219, Müsafirin 173–176; Ebu Davud, Sünen, Ramazan 1, 5; Tirmizi, Sünen, Daavât, 84, Savm 1, 71, 72; Nesai, Sünen, Kıyamü’l–leyl 3, 17, Savm 39–40; İbni Mace, Sünen, Dua 5, İkamet, 173, Sıyam 2, 39, 57. 71 Buhari, Sahih, Teheccud, 14; Müslim, Sahih, Daavaat, 13; Salatü’l-Müsafirin, 166; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4/217, 385, 3/34, 43, 94. Tirmizi, Sünen, Davaat, 26, 80, Vitr, 16; Nesai, Sünen, Mevâkit, 35; Heysemi, Ed’iye, 25; vd.. .

(46) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. önemli zamanlar olarak kabul edilmiştir. Bu gün, gece ve anlarda özellikle ibadet kastı ile manevi hallerin daha yoğun yaşanacağı yerlerde, kutsal mekânlarda olabilmek büyük kazançların kapısını aralayan bir fırsat olarak sunulmuştur. Dolayısıyla Müslümanlar bu zaman dilimlerinde o kutsal mekânlarda olabilmek için çaba sarf etmişlerdir. Bu durum ise inanç turizmine canlandıran en önemli sâik olarak karşımıza çıkmaktadır. 3. Kutsal İlan Edilen Bazı Şahıslar: Semavi dinlerin ve diğer inanç-felsefi sistemlerin önderleri en önemli şahıslar olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla bütün bu sistemlerde bu şahıslar öncelikli olarak kutsal ilan edilmişlerdir. Semavi dinlerde peygamberler başta olmak üzere diğer inanç-felsefi sistemlerde kurucuları olan Buda, Zerdüşt, Konfüçyüs vb. gibi şahıslar bıraktıkları büyük tesirler nedeni ile kendilerinden sonra müntesipleri tarafından aziz hatıraları yâd edilmek üzere ziyaret edilen şahıslar olmuşlardır. Bu şahıslar yanında ilk destekçi ve inananları olarak bulunan şahıslar başta olmak üzere onların ortaya koyduğu ilkeler uğruna mücadele verenler, bu yolda hayatlarını feda edenler, dinleri ve sistemleri en iyi şekilde öğrenip insanlara anlatanlar, bu yolda insanlara tebliğde bulunarak aydınlatanlar da kutsal şahıslar olarak kabul edilmişlerdir. Diğer semavi dinlerden farklı olarak tüm peygamberler İslam dininde kutsal kabul edilmektedir.74 Dolayısıyla onların yaşam mücadeleleri, yaşadıkları bölge ve şehirler, kabirleri Müslümanlar tarafından inançlarının daha da kuvvetlenmesi için öğrenilmek istenmiştir. Bu nedenle dünya üzerinde pek çok mekân kendiliğinden kutsallaşmış, en azından gidip görülmesi arzu edilen yerler olmuşlardır.75 Özellikle son peygamber Hz. Muhammed (s)’in doğup büyüdüğü, bir an olsun bulunduğu, hayatının çok önemli mücadelelerinin gerçekleştiği her bir nokta mukaddes görülmüştür. O’nun kabrinin bulunduğu, evi ve karargâhı durumundaki mescidi ise bizzat kendisinin ifadeleri ile kutsal olmaktan da öte bulunulmasıyla ibadet olunan, ziyaret edilmesi ile dünya ve ahiret kazancı elde edilecek mekânlar olarak inanılmıştır.76 Hz. Peygamber (s)’in tebliğe başladığı ilk andan itibaren hep yanında bulunan, her türlü eza ve cefaya O’nunla birlikte katlanan ashabı, kendisinden sonra İslam’da en önemli şahıslar olarak kabul edilmişlerdir. Bu kimselerle alakalı olarak gerek Kur’an-ı Kerim ayetlerinde razı olunan, takip ve dua edilmesi gereken kimseler şeklinde takdim edilmeleri77 gerek Hz. Peygamber (s)’in hadis-i şeriflerinde kendilerine uyulması gerektiği, her birinin birer yıldız olarak tanıtılması ve övücü nitelemelerde bulunması78 konu ile ilgili ayrı bir teşvik. 72. A’raf, 7/98; Tâ Hâ, 20/59; Nâzi’at, 79/46; Duha, 93/1-3; Buhari, Sahih, Teheccüd, 31; Müslim, Sahih, Hayz, 71, Müsafirin, 81; Ebu Davud, Sünen, Tatavvu, 12; Tirmizi, Sünen, Vitir 15; Nesai, Sünen, Taharet 143; İbni Mace, Sünen, İkamet, 187; vd. 73 2/22, 265; 6/6; 24/43; 30/48; 42/28;71/11; Heysemi, Ed’iye, 25; vd. 74 Bakara, 2/136, 285. 75 Kur’an-ı Kerim’de ismi zikredilen Peygamberlerin hayatlarının geçmiş olduğu yerler ya da kabirlerinin bulunduğu söylenen mekânlar yoğun ilgi uyandırmaktadır. Kur’an-ı Kerim ve Hadis-i Şeriflerde peygamberler, onların hayatları, mücadeleleri, yaşadıkları bölgeler ile ilgili yüzlerce örnek bulunmaktadır. 76 Bu konu ile ilgili bazı rivayetler için bkz.; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/184, 2//236, 3/155; Buhari, Sahih, Rikak, 53, Fedailü’s-Salat, 1, 6, Hacc, 26; Müslim, Sahih, Hacc, 288, 502; Tirmizi, Sünen, Salat, 243; Nesai, Sünen, Mesâcid, 4, 7, 8; İmam Malik, Muvatta, Kıble, 10; Ebu Davud, Sünen, Menâsık, 100; vd. 77 Haşr, 59/10; Tevbe, 9/100; Enfal, 8/72, 74; Fetih, 48/10, 18. 78 Buhari, Sahih, Şehadat 9, Fezailu’l-Ashab 1, Rikak 7, Eyman 27; Müslim, Sahih, Fezailu’s-Sahabe, 207, 214; Tirmizi, Sünen, Fiten 45, Şehadat 4; Ebu Davud, Sünen, Sünnet 1; Nesai, Sünen, Eyman 29; İbnu Abdi’l-Berr, Ebu Ömer Yusuf en-Nemerî, (v.463/1071), Câmi’u Beyâni’l-İlm ve Fadlih ve mâ Yenbeğî fi Rivâyetihî ve Hamlih, Mısır, trs., 2, 91.. .

(47) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. oluşturmuştur. Dolayısıyla dünyanın dört bir tarafında bulunan kabirleri79 ve değişik bölgelerdeki aziz hatıraları Müslümanlar için seyahat nedenleri olmuştur. İslam’da kutsal kabul edilen diğer bir kesim ise din uğrunda canla başla mücadele eden ve bu uğurda hayatlarını bile feda eden şehitlerin kabirleridir. Bunların yaptıkları diğer inananlara örnek olsun diye canları kutsanmış, şahısları kutsallaştırılmıştır.80 Bizzat Hz. Peygamber (s) en yakınında bulunan şehit kabirlerini ziyaret ederek,81 onların bu mekânlarının ziyaretini meşrulaştırmıştır. Ayrıca zaman zaman onlarla eşit82 hatta daha üst bir mertebe olarak sunulan âlimler83 sınıfı da konumuz açısından önemli şahıslar olarak takdim edilmişlerdir. Onlarla ilgili farklı bir durum olarak ise hem geçmiş büyük âlimlerin kabirleri hem de elan yaşamakta olan ilim adamlarını bulundukları mekânlarda ziyaret, inanç gereği olarak görülmüştür. Ziyaret edilmesi, kendilerinden istifade edilmesi işaret olunan ve pratikte en çok ziyaret edilen diğer bir kesim insanda manevi yol rehberi olarak şeyhler ve mutasavvıf önderleri olmuştur.84 Zira bu şahısların kabir, tekke ve zaviyelerini ziyaret kutsal görülürken, onlardan icazet alarak silsile içerisinde son halkayı oluşturan hayattaki şahıslarda onları temsil etmeleri nedeni ile ziyaret edilen ve kendilerinden manevi istifadelerde bulunulması hedeflenen kimseler olmuşlardır. Hatta bu zümreler için yapılan ziyaretlerin çokluğu nedeni ile günümüzde en yoğun yaşanılan inanç turizmi türü olarak bu hususun görülmesi mümkündür. Sonuç Yukarıda zikretmeye çalıştığımız gerekçeler dolayısıyla diğer birçok din, inanış ve felsefi sistemlerde olduğu gibi İslam toplumlarında da İnanç Turizmi konusunda çok yoğun bir ilgi görülmektedir. Biz bu değerlendirmemiz çerçevesinde gündeme getirdiğimiz konularda sınırı aşmamak için sadece köken itibari ile inanç turizmine yol açan anlayış ve ilan edilen kutsal değerlere deyindik. Çok kısa olmak kaydı ile dipnotlarda konu ile ilgili rivayetler ve bazı örnekler için müracaat edilebilecek kaynakları zikretmekle yetindik. Ancak asıl vurgulamak istediğimiz nokta, tüm İslam toplumlarının özellikle de ülkemizde yaşayan Müslümanların hassasiyetleri nedeni ile düzenlenen inanç turlarında dikkat edilmesi gereken kuralların çoğunlukla bu konuda göz ardı ediliyor olmasıdır. İlgili kısımlarda delillendirdiğimiz gibi aslında İslam dininde İnanç Turizmini teşvik eden birçok sâik vardır. Fakat belki de bunlar yeterli görülmeyerek halk arasında dolaşan efsanevi anlatımlar da dâhil olmak üzere birçok esası olmayan husus ortaya atılmış, bazı abartılı anlatım ve dinde yeri olmayan davranışlar dindenmiş gibi sunulmaya başlanmıştır. Bilgiden yoksun, saf inanışlı halk ise zamanla bunları itikatları haline getirmişlerdir. Bu gerçekten de çok tehlikeli bir durumdur. İnanç Turizm’inin canlanması konusunda hevesli olanların siyasi, ekonomik ve sosyal bazı çıkarlar ya da gerçekten dinin sahih bilgilerinden mahrum olmaları bu sonucu doğurmuştur.. 79. Sahabeden Şehid Eyüb el-Ensari’nin İstanbul’daki kabir ve adına yapılmış bulunan camiinin en çok ziyaret edilen mekânlardan olduğu malumdur. Bu konuda şu hadis etkili olmuştur: "Bir yerde ölen Ashabımdan hiçbirisi yoktur ki, Kıyamet günü oranın ahalisine bir nur ve onlara (cennete sevkte) bir rehber olmasın." Tirmizi, Sünen, Menâkıb, 3864. 80 Bakara, 2/154; Al-i İmran, 3/157, 169–171; Nisa, 4/69, 74 vd. 81 Ebu Davud Menasik, 99; Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1/161. 82 Ebu Davud, Sünen, İlim, 1; Tirmizi, Sünen, İlim, 2; İbni Mace, Mukaddime,17. 83 Buhari, Sahih, İlim, 14; Müslim, Sahih, İmâre, 53; İbni Mace, Mukaddime, 17; Aclûnî, Keşfu'l-Hafâ, c. 2/400. 84 İnanç ve Kültür tarihimiz içerisinde büyük hizmet ve etkileri bulunan Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Abdulkadir Geylani, Mevlana Celaleddin Rumi, Şeyh Şamil vs. birçok şahısın kabirleri, tekke ve zaviyeleri önemli ziyaret yerleri olarak karşımıza çıkmaktadır.. .

(48) ,QWHUQDWLRQDO&RQIHUHQFHRQ5HOLJLRXV7RXULVPDQG7ROHUDQFH0D\.RQ\D785.(<. Başta Diyanet İşleri Başkanlığı olmak üzere birçok din âlimi bu konulardaki yanlış anlaşılmaların ve uygulamaların önüne geçebilmek için çeşitli çabaları, ikazları yapmaya gayret göstermektedirler. Ancak maalesef bunlar yeterli olamamaktadır. Bu nedenle kutsal kabul edilen bazı zamanlarda bazı işleri yapmanın sevap olduğu, önemli şahısların kabirleri ziyaret edilirken yatırlardan bir şeyler istemek gerektiği, hac ve umre ziyaretlerinde ibadet olmayan ve dinin asılları içerisinde bulunmayan bazı tavırların ibadet derecesine yükseltilmesi gibi hurafeler insanlar arasında yaygınlaşmaktadır. Dolayısıyla bu tür seyahatlerde rehberlik son derece önemli bir durum arz etmektedir. Bu inanç turlarında, doğru bir rehberliğin yanında dini tebliğin yapılması, seyahat esnasında bulunulan mekânlar, zamanlar ve şahıslar ile ilgili sahih ve geniş malumatın aktarılması gerekmektedir. Bunun için inanç turizmine hizmet eden tüm kurum ve şahısların bu konuda çok titiz davranması germektedir. Hatta bunun bir vebal olduğu unutulmamalıdır. İnanç Turizm’i konusunda tertip edilen bu sempozyumun bu açıdan fevkalade önemli olduğunu düşünmekteyiz. Zira burada birçok yönü ile konu ele alınmaktadır. Biz de bunlar arasında olmak üzere özellikle de insanları bu gezilere götürmek için çağrıda bulunup hizmet sunan kurum ve şahısların bu tür seyahatlerin düzenlenmesine neden olan konular hakkında çok sıhhatli bilgilere sahip olması gerektiğini paylaşmak istiyoruz. Tebliğimizde bu tür geziler tertip edilmesi neden olan İslam dini açısından kutsal zaman, mekân ve şahıslardan bahsetmeye gayret gösterdik. Ancak bu tebliğdeki süremizin üzerinde olacağı için bu konulardaki teşvik ve özellikleri anlatacağımız derinliklere girmedik. Kutsallıkları dinin kaynaklarında ifade edilen; kutsal zaman, kutsal mekân ve kutsal şahıslarla ilgili ayrı ayrı olmak üzere doğru bilgilerin bulunduğu kaynaklar oluşturmamız elzem bir konudur. Başta Diyanet İşleri Başkanlığı olmak üzere, Seyahat Acentaları Birliği, İlahiyat Fakülteleri ve Üniversitelerin Tarih Bölümleri, her ne şekilde olursa olsun İnanç Turizmi konusunda hizmet verme durumunda bulunan diğer kurumların bir araya gelerek bu konu üzerinde çalışma yapması, konunun uzmanları tarafından kitap ve broşürlerin hazırlanması, özellikle rehberlik görevi yerine getiren kimselerin bu konular hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Böylelikle yanlış yönelmelere, inanç kaymalarına neden olabilecek uygulama ve hurafe bilgilerin temizlenmesi sağlanmalıdır.. .