C'UM HUKlYfcT
İ K ü l t ü r
}
T U N L A R !
Yahya Kemal vasfında
—
İki sevgiliye
—N e (O lim pos) tepesinde (Zefs) gör düm , ne eski İyonya y a lıla rın d a şair H om iros’a rastladım ! H a tta b ir zam an P a ris k ah v ele rin d e zevk ve san ’at p re n s liği eden ( J . M oreas’ı) dahi ta m m ış d e ğilim . L â k in ne zarar? Bana b u n la rı hiç ara tm ıy a n b ir aşinaya m alikim . Ç ü nkü Ista n b u lu n otuz yıla y ak ın b ir zam an- d a n b e ri em salsiz b ir ş e ta re t p ın a rı v a r dır. K âh Ç ırçır su y u k a d a r d u ru akan, k âh fevvareleşip fışk ıra n b ir k aynak. İm b ik ten geçm iş gibi b e rra k ve b ililir endam lı fıskiyeler gibi a tılg an Dİr t a biat...
Seziyorsunuz ki Y ahya K em alden b a h sediyorum . B eyazıd cam iinin se rin lik leri ve g ü v ercin leri gibi, S ü ley m an iy e- ni:ı şad ırv an ı ve m in areleri gibi bir Y ahya K em al... H a tta E m irgânıtı, K a n - lıcan ın bab acan ç ın a rla rın ı a n d ıran , Bo ğazın körfezine, m ih râb âd ın a Y uşa t e pesine benziyen b ir Y ahya K em al...
Ş u benzetişleri hayli çoğaltabibriz. L â k ırd ı olsun, edebiyat yap alım diye değil; ç ü n k ü b u pek değersiz b ir İştir. Tam aksine olarak, y an i o nu iy i aniıyalım ve doğru an la ta b ile lim diye..? Y ah ya K em alin kafasını, sırf m illî k ü l t ü r b ak ım ın d an d ü şündüğüm üz, b ir a n da on u n için - m eselâ - T c p k a p ı sa ray ın a, yalıud E v k a f m üzesine b en zet- m iyelim ?. Bu p ek yerin d e - an c a k t a m am lanm ası iktiza eden - b ir görüş o - lu rd u . Z ira Y ahya K em ald e ş a rk h â zin eleri k a d a r zengin b ir de g arb iıfa n ı v a rd ır ve zate n on u n b u k a d a r iyi şark sezginliği oradan gelir. M eşhur P rofesör (B row n’ın ) eşsiz İra n anlayışı, gene k en d i İngiliz k ü ltü rü n d e n çık tığ ı gibi...
* * *
T l - ZfrlOJtü
Yazan:
F a z ü Ahmed Ayhaç
«İnsanlar anlaşıldı, h a y atın da s ırrı yok!» «Şehrin elem inden en u zak m e rh a le deydim . «F anileri gökten ay ıran p erdeye deydim » «M adem ki deniz ru h u n a sır verdi se sinden «Çık k u rtu l o d a r v arlığ ın ın hen d ese sinden!» T ü rk ç e y i kim de b u k a d a r tortusuz, n ere d e b u k a d a r şeffaf ve asil gördük?
Y ahya K em alin m u hayyilesi, h a y a l peren d eciliğ in d en ve zevki kelim e h ok kabazlığından d a im a tik sin m iştir. Bizim nice zam an b ü y ü k şairlik sandığım ız şey lere o iğ ren erek b a k tı. H a tta b u n la rd a zekâ iffetine u y g u n düşm iyen de ğersiz b ir el ç a b u k lu ğ u b ile gördü!. M ısralard an b ir atla m a ta h ta sı y ap arak b ir sıçray ışta Z ü h a lin h a lk a la rım y a k a lam ak, İkincisinde K eh k eşan ın ensesine binm ek ona şiir değil, p an ay ır tuhaflığı gibi g ö rü n ü y o rd u . K â in a tı b ir a t cam bazhanesine çev iren içsiz nazım ş a k la b a n lık la rın a biz h ay ran d ık .
• Ç ıktım sem e v a ta h â k - b e ıs e r «İndim sem ev at İle beraber!»
B eyti nicem ize nice zam an, yalnız A b d ü lh a k H âm idin ç ık a rıp İn d ireb ilece ği b ir d e h a asan sö rü gibi g ö rünüyordu. Y ahya K em alse bizim saflığım ıza * acıdı. Ve bizi b ay ram salıncağında sallan an ç o cu k la r k a d a r toy buldu! K endisi t u tu p da (M ak b er) de en güzel beyit: «Bir g ü n d ed i ıstıra b içinde «Ben ölm eğe gelm işim b u H inde»
B ey tid ir dediği zam an, çoğum uz o- n un a la y ettiğ in i sanm ıştık. K im im iz de sanıyorduk, k i şair, (o rijin a l) görü n m ek için a y k ırı lâ k ırd ıla r söylüyor. H alb u k i h a k ik a tin hiç de öyle olm adığı sonra anlaşıldı. Z aten k o n u şm ak tak i «cilıan- girane» k u d re ti o k a d a r k ö p ü k lü y d ü ki, g a ra b e t a rk a s ın d a n koşm ası, g ü lü n e o - lu rd u .
B en K em alin ne dem ek isted iğ in i, o - n u n daim a tazeleşen şu eski m ısraların ı ilk du y d u ğ u m d ak ik ad a an lam ağ a b aş lam ıştım :
«Ey şim di elâ gözleri süzgün, sesi şa k ra k «K um ral saçın ü stü n d e gö rü rsen İki
üç alt
«Git k u y tu h ıy a b a n la ra , al b ir k u ru , y a p ra k «Yadet k i se v iştik ti İlâhî adalarda!»
Bizim T an zim attan sonra yetişen k a lem b ü y ü k lerim izin çoğundaki g a ıb lılık tıp k ı B eyoğlunun P arisliliğ i nevTııden- d ir ve bize şeref verecek m a h iy e tte de ğildir. Ç ü n k ü g a rb lıla şm a sa n ıla n şeyi: b ü y ü k b ir kısm ı, sadece b ir (B alkanlı laşm ıy a) benziyor.
İşte Y ahya K em ali, m illî zevki, b u far k ın a v a rılm ıy a n salgjn k arşısın d a ko ru m u ş b ir k a h ra m a n say arım . B ugüı edebî d uyguda gerçek A v ru p a h ta n ıd ı ğım en seçicin T ü rk şairi de od u r. N e sil? N için?.. Bu su allere k ısaca ceval verilem ez. G elecek yazıda aziz o k u y u c u la rla y en id en konuşacağım .
Fazıl A h m ed A Y K A Ç
Y unan m itolojisi bize efsane diye n a k lediyor: Zefs ta n rı, b ir e h le n e k ta r d e dikleri ik siri içerm iş, ö b ü rü ile de y e r y ü zü n e y ıld ırım sav u ru rm u ş. E n b ü y ü k E skiçağ destancısı ise d ü n y ay a kapalı gözleri ile b ü tü n geleceği görm üş. K en disi b u âlem i b ırak tığ ı g ü n d e n b e ri c i h an ın ş a irle r i onu an ıy o r. H atırası, a - s ırla r ın a s ırla ra u z a ttığ ı b ir çelenge döndü. G elen geçen nesiller, o nu om uz l a n ü stü n d e taşım ak tad ır. E bediyete doğru yol alan b ir ih tifal k e rv a n ı h a linde...
J . M oreas’a gelince: N asıl, koskoca ç a rşın ın göbeğinde b ir bedesten, onun da filân köşeciğinde k ü çü cü k b ir d ü k k â n v a rd ır k i say ılı m ü şte rile ri, yalnız çok ince zevk zenginleri ve b ilg in le ri d ir; F ran sız ed eb iy a tın ın m ily a rla r do- I lu p azarın d a da b u şairin y e ri odur. ! M alarm é gibi, V aléry gibi...
İşte Y ahya K em al de en önce bu u s ta la r u sta sı ile ri ad am lara benzedi ve işe öyle başladı. L â k in b u g ü n benim yaşım a e re n n eslin üzerin e serd iğ i göl ge F ra n sız şairin in k in d e n hem d aha ge niş, h em d ah a u z u n d u r. T o ru n larım ızın to ru n la rı, b a ş la rım b u g ü n lere ra h a t r a h a t çev irm ek için v ak it b u lu r la rs a b i zim n e sille rin b aşbuğu diye Y ah y a K e m ali g ö recek lerd ir sanıyorum . B azıları m ızın onda k u su r diye cım bızlam ah is tediği nice n o k ta y a geleceğin çok d e ğer vereceği in an m d ay ım . O yüzdendir ki T ü rk ed eb iy a tu ıd a Y a h y a K em ali k endim e te k m ü rşid b ild im ve ona g ü venim h e r g ü n d a h a sağ lam laştı. N için?. Böyle b ir sorguya, şöyle böyle otuz y ıl dır, hem dilim , hem de kalem im le parça parça c e v a b la r v eriyorum . Y alnız açık söyliyeyim k i b ü tü n b u söylediklerim i ve sö y liy ecek lerim i an cak ona d air d ü zenlem ek istediğim b ir k ita b ın h azır lık la r ı say arım . Ç ü n k ü Y ahya K em ali o k a d a r çok beğenirim ve on u n dili ü s tünde hiç b ir tü rk çe görm em ... Y azım ın b aşın a koyduğum esatiri isim leri ne se- beble k u llandığım ı şim di an lıy o rsu n u z değil mi? E vet öyledir tam am lle öyle!. B enim im anım bu!..
H em en hepim iz, şu fikir, b u nazariye filâ n gibi ç ü rü k riv a y e tle re bağlıyız. H em çü rü k , hem de y ay g aracı ve kısa ö m ü rlü b ir takım u y d u rm alar... H a lb u k i Y ahya K em al, şiirde «modayı» değil,
'aşıy an ve y aşatan özü sezer ve şaşm az bir isabetle, d eğ işik lik ler, o rta sın d a saoit kalan bu cev h eri seçm ek ve y ak alam ak s ırrım b ilir. K em al, deniz gib id ir, ü s tü n d ek i k ırışık la r, ne o lu rsa olsun yek- pareliği bozulm az v e tükenm ez... Biz çok defa (o p a rlö re ) benziyoruz. (Ah, şu fren k k elim elerin d en ne k a d a r tik sin i yorum ; b u n u da istem iy e istem iye k u l lard ım !) E vet o ç ığ ırtk a n b o ru y a b e n ziyoruz ve o n u n gibi k alın ve ablak k o nuşuyoruz. Y ahya K em alse rü zg âr gibi esiyor, nesim o la ra k da, b o ra h a linde de...
Biz s a n ırd ık ki şiir, üzerine yalnız g ü zel h ay aller, m untazam fik irle r ve m ü kem m el m ısra la r dizili b ir teşb ih tir. Bu anlayış eksik ve (b u rju v a ) b ir an lay ıştı. Y ani o rta h alli b ir d u y u ş ve dü şü n ü ş m ahsulü... B u tıpkı, «m im arî dernek T aksim de k alo rife rli ap artım aıı yap m aktır» dem eğe benzerdi. B u tıp k ı za ra fe ti, balo esbabı, yapm a çiçek, tek gözlük ve d an slı çay sanm ak gibi biı zevk d ü şk ü n lü ğ ü n ü n ve görgü y o k su l lu ğ u n u n ifadesiydi. O seb eb led ir ki en ile ri galenlerim iz bile nazm a firak la, is ta n b u lin a ra s ı züppe b ir k ılık verm edi A v ru p a lılık tır sandı. H alb u k i Y ahya K em al m eseleyi b ü sb ü tü n b a şk a tü rlü an lam ıştır. O nda şiir, ta b ia tin öz sesi d ir ve san’a tın ta kendisi. Şöyle böyle b ir yap m acık değil! O kuyalım :
«K örfezdeki d u rg u n suya b ir bak, gü lecek sin «Geçmiş gecelerden b iri y a tm a k ta d e rinde. . «M chtab, ir i g ü ller ve senin en güzel aksin «V elhasıl o r u ’ya d u ru y o r y erli yerinde»
G ene okuyalım :
«K andilli y üzerken u y k u la rd a «M ehtabı sü rü k le d ik sularda» «H ülya tep eler, h ay al ağaçlar »D urgun suda dinlenen yam arlar»
Y ahya K em al, sade o larak y ü k sek ve i tek ellü fsü z o larak d erindir:
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
