• Sonuç bulunamadı

14. Metamorfik Kayaçlar

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "14. Metamorfik Kayaçlar"

Copied!
28
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

JEM 123

Genel Jeoloji

Veysel Işık

Ankara Üviversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Metamorfik

Kayalar

Prof.Dr.

(2)

Sedimanter ve magmatik kayalar, oluşum ortamlarından farklı basınç,

sıcaklık, stres gibi fiziksel veya farklı kimyasal şartlar altında, katı

durumunu koruyarak minerolojik ve dokusal değişime uğrarlar. Bu olaya metamorfizma ve oluşan kayalara da metamorfik kayalar denir.

Metamorfik kaya, protolitinden (köken kayasından) farklı olabilir. (Bu durumu tırtıl ile kelebek gibi düşünebiriz.)

Metamorfik Kaya Nedir?

Örneğin, kil, kuvars ve hematit bileşimli kırmızı şeyl birimi metamorfizma sonrasında bandlı ve granat bulunduran gnaysa dönüşebilir. Burada hem mineralojik hemde dokusal değişim meydana gelmiştir.

Veysel Işık

(3)

Önümüze konulan bir kaya numunesinin

metamorfik olup-olmadığını iki özellikten birini

veya her ikisini görmek suretiyle anlayabiliriz:

*Metamorfik mineral bileşimi

(metamorfizma

sonucu kayada oluşan metamorfik mineraller)

*Metamorfik foliyasyon

(metamorfizma sonucu

kayada birbirlerine paralel gelişen yüzeyler)

(4)

Tırtılın dönüşümü gibi kayalar bir veya daha fazla

metamorfizma ajanının etkisiyle metamorfizmaya uğrar.

Bu ajanlar;

* ısı,

* sıcak yeraltı suyu,

* basınç ve

* diferansiyel strestir.

Metamorfizmanın Nedenleri ve Sonuçları

Veysel Işık

(5)

Basınç ve Sıcaklığın Birlikte Değişimi: Mineral Duraylılığı

Bundan önce basınç ve sıcaklıkları ayrı ayrı olgu olarak ele alındı. Gerçekte yer kabuğunda kayalar sıcaklık ve basınç değişimlerini aynı anda maruz kalabilmekteler.

Metamorfizmaya uğrayan kayaların sıcaklık-basınç aralığı, metamorfik koşullar terimi ile tanımlanır.

Metamorfizmada sıcaklığın belirlenmesi önemlidir. Çünkü sıcaklığın 250-300 °C olması durumunda atomlar yeteri kadar hızlı titreşir ve bağlarını kopararak göç ederler.

Metamorfizma ile ilgili laboratuvar deneylerinde jeologlar bazı minerallerin değişmediğini, duraylı kaldığını ve bazılarının ise sadece belirli sıcaklık ve basınç

koşullarında değiştiğini belirlediler.

Eğer kayadaki sıcaklık ve basınç değişirse, mineral duraysız olmaya başlayacak ve

atomların dağılımı ile yeni mineral oluşacaktır. Bunu Al2SiO5 bileşiminin sıcaklık ve basıç altındaki davranışıyla açıklayabiliriz.

Düşük Sıcaklık, basınç Artan basınç ile Artan sıcaklık ile Veysel Işık

(6)

Diferansiyel Stres: Tercihli Mineral Yönelimi Oluşumu

Şekildeki gibi (a) kağıtlardan yapılan dizilime ayakla basıldığında kartlar çöker. Bu çökme aşağı doğru ayağın etkidiği yön boyunca olur.

Materyalin eşit olmayan sıkılma veya gerilmeye uğraması,

malzemenin diferansiyel strese maruz kaldığı demektir; yani bir yöndeki çekme ve itmenin diğer yönlere kıyasla farklı büyüklükte olması demektir.

Veysel Işık

(7)

Metamorfizma sırasında kaya, diferansiyel strese maruz kalırsa kaya kırılmaksızın şeklini değiştirir. Kayanın şeklini ve iç dokusunu

değiştirmesi, yani mineral tanelerinin yönlenmesi ve yeni düzene sahip olması tercihli mineral yönlenmesine sebep olur.

Böylece pankek gibi levhamsı/yassı (platy) veya uzamış (elongate)

taneler oluşur. Her iki tane şekli de eşit olmayan tane özelliğindedir.

(8)

Jeologlar metamorfik kayaları iki ana sınıfa

ayırır:

foliyasyonlu kayalar

,

foliyasyonlu olmayan kayalar

.

Her sınıf birbirlerinden bileşim, tane boyutu ve

foliyasyonun özelliğine göre çeşitli kaya türleri

içerir.

Metamorfik Kaya Türleri

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(9)

Foliyasyonlu Metamorfik Kayalar

Foliyasyon latince kökenli olup folyo (yaprak) demektir. Jeologlar

metamorfik kayalarda tekrarlanmalı yüzeyler için bu terimi kullanırlar.

Foliyasyon kimi kayalara mostrada çizgili görünümdedir; kolayca ayırt edilebilme özelliği sunabilirler.

Foliyasyon ya kristallerin birbirlerine paralel uzanımı (tercihli mineral yönelimi) ile ya da açık ve koyu renkli seviyelerin

tekrarlanması ile oluşan bandlaşma özelliğinde olabilirler.

Sleyt, fillit, şist ve gnays / migmatit yaygın foliyasyonlu

metamorfik kayalardır. Bu kayaların el örneklerinde sleyt klivajı, şistozite ve gnays bandlaşması olarak adlanan foliyasyon türleri gözlenir.

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(10)

*Sleyt: İnce taneli foliyasyonlu metamorfik kaya olup şeylin metamorfizması ile oluşur. Foliyasyon sleyt klivajı olup kil minerallerinin tercihli yönelmesidir.

(11)

Kuvarsların veya konglomera

klastlarının yassılaşması plastik

deformasyon ve basınç

çözeltisi ile oluşur.

*Metakumtaşı, Metakonglomera: Kumtaşı ve konglomera

birimlerinin metamorfizması ile yassılaşmış veya elongeytleşmiş

tanelerin oluştuğu foliyasyon görülür. Kayanın ilksel sedimanter

dokusu gözlenir.

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(12)

*Fillit

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(13)

*Şist

(14)

* Gnays

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(15)

Foliyasyonsuz Metamorfik Kayalar

Faliyasyonsuz metamorfik kayalar metamorfizma

sırasında rekristalize olan mineraller içerir; Ancak

foliyasyon içermez**.

Hornfels

Kuvarsit

Mermer

Amfibolit

Veysel Işık

(16)

* Hornfels

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(17)

* Mermer

(18)

* Kuvarsit

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(19)

* Amfibolit

(20)

Metamorfizma Derecesi

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(21)

Şu ana kadar anlatılanlardan metamorfizma sırasında neler olduğu ve sonuçta ne tür kayalar geliştiği idi. Anlaşılması gereken önemli durumdan biri

metamorfizma ortamı ile metamorfizmaya sebebiyet veren basınç, sıcaklık, su ihtivası ve difaransiyel stres ilişkileridir.

Farklı ortamlar farklı koşulları sağlar. Bu nedenle farklı metamorfik kaya türü olluşur.

Metamorfizma Nerelerde Oluşur?

(22)

Metamorfizma farklı jeolojik ortamlarda gelişebilir. Buralarda meydana gelen metamorfik kayalar aynı zamanda metamorfizma türünü de tanımlar.

*Plütonların yakınında gelişen metamorfizma (Termal veya dokanak metamorfizması *Fay zonlarında gelişen metamorfizma (Dinamik metamorfizma)

*Dağların altında gelişen metamorfizma (Dinamotermal veya Bölgesel metamorfizma) *Riftleşme ve transform faylanma sonucu gelişen metamorfizma

*Okyanus ortası sırtlarında gelişen metamorfizma

*Yitim (dalma-batma) zonlarında gelişen metamorfizma (Mavişist metamorfizması)

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(23)

Dokanak

metamorfizması nerede oluşur?

Levha Tektoğine göre...

*Plütonların yakınında gelişen

metamorfizma:

Termal veya

dokanak metamorfizması

(24)

*Fay zonlarında gelişen metamorfizma:

Dinamik metamorfizma

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(25)

*Dağların altında gelişen metamorfizma:

Dinamotermal veya Bölgesel metamorfizma

(26)

*Okyanus ortası sırtlarında gelişen metamorfizma

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

(27)

*Yitim (dalma-batma) zonlarında gelişen metamorfizma:

Mavişist metamorfizması

(28)

Eğer metamorfik kayaları çalışmak isterseniz nereye gitmeniz gerekir? Dağ silsilelerine... Metamorfik kayalar çok yaşlı kıta alanlarında geniş alanlarda mostra verir. Bu alanlar kalkan olarak adlandırılır.

Metamorfik Kayalar Nerede Oluşur?

JEM107/125/151 Genel Jeoloji I Veysel Işık

Referanslar

Benzer Belgeler

Ameliyat sırasında ve sonrasında elastik bandaj uygulaması yerine antiemboli çorabı kullanılabileceğini ve ameliyat sırasında hastanın pozisyonunun iyi ayarlanması gerektiğini

İnceleme alanındaki tipik indeks minerallerin dağı- lımlanna dayanarak bölgede üç ayn metamorfik fasiyes zonu ayırtlanabilmiştir: yeşilşist, epidot-amfibolit ve amfibolit

Aynı araştırıcı çekirdek serisi için de biraz daha Yüksek (mezozon) bir metamorfik fasiyesi öngörmektedir.. ÇALIŞMA

Bu açıklamalar, Leinster graniti (Brindley, 1957) gibi komşu kayanın Mn bakımından zengin olduğu özel durumlar için uygun olabilir. Fakat Kurdoğlu dokanak metamorfik

'Stambol' kelimesi de için isimler da özellikle özel bir mekan olarak.. Sevdalinkalarda, halk lirik ve epik

İlk olarak, 1991-1993 yılları arasında, nispeten yeni olan Erken Müdahale (EM)/Erken Çocuklukta Özel Eğitim (EÇÖzE) alanına rehberlik etmesi amacıyla Özel Gereksinimli

günden sonra giderek azalma olduğu belirlenmiştir (P<0,05). güne kadar aktivite değerinde istatistiksel olarak de- ğişme olmamış, 180. HG uygulamasında; bütün

Ameliyat sonrası çekilen BT’de ve yapılan kontrol fiberoptik bronkoskopide trakea arka duvarının sağlam olduğu ve stenozun olmadığı görüldü (Şekil 3).. Olgu