Lise Öðrencileri Arasýnda Patolojik Ýnternet
Kullanýmýnýn Yaygýnlýðý: Kocaeli Örneði
Prevalence of Pathological Internet Use Among High School Students:
Kocaeli Sample
Mehmet Þahin1, Uður Çakýr2, Emine Demirbaþ Çakýr3, Aslýhan Özlem Polat4
1Ýzmit Ýlçe Milli Eðitim Müdürlüðü Ar-ge Birimi, 2Uz.Dr., Derince Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi, 3Dr., Kocaeli Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý Anabilim Dalý, 4Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi Týp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalý, Ýzmit
SUMMARY
Objectives: The aim of this study is to investigate the prevelance of pathological Internet use of high school students in Kocaeli and to test Turkish form of patholo-gical Internet use scale (PIUS) with confirmatory factor analysis (CFA). Method: The study was designed in sur-vey study model and 857students from different high schools constituted the sample group of the study which was determined by simple random sampling of proba-bility sampling method. A sociodemographic form and pathological Internet use scale were used in order to col-lect data. Results: Results of the study were basically obtained in 4 phases. In the first phase, coefficient of internal consistency for reliability of Turkish form of PIUS was determined as (α 0.89). In the second phase, a non-normal distribution in the scores of PIUS was determined (p< 0.001). In the third phase 9 (%1.1) high school stu-dents in the sample group were determined to be patho-logical Internet user. In the last phase male gender, feel-ing free, hidfeel-ing identity durfeel-ing online and feelfeel-ing regret after Internet use was determined to be associated with pathological Internet use. Conclusion: The findings of this study can guide academicians, educators, clinicians and researchers who study on preventing pathological Internet use. In addition these findings can be used in informing students, teachers and parents.
Key Words: Internet, students, prevelance.
ÖZET
Amaç: Bu çalýþmada Kocaeli bölgesindeki lise öðrencileri arasýnda patolojik internet kullanýmýnýn yaygýnlýðýnýn belirlenmesi ve patolojik internet kullaným ölçeðinin (PÝKÖ) Türkçe formunun doðrulayýcý faktör analizi (DFA) ile test edilmesi amaçlanmýþtýr. Yöntem: Tarama mode-linde tasarlanan bu çalýþmanýn örneklem grubunu basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle belirlenen farklý liselerden 857 öðrenci oluþturmuþtur. Verilerin toplanmasýnda sosyodemografik veri formu ve patolojik internet kul-laným ölçeði kullanýlmýþtýr. Bulgular: Çalýþmada bulgular temel olarak 4 aþamada toplanmýþtýr. Birinci aþamada gerçekleþtirilen doðrulayýcý faktör analizi sonucunda patolojik internet kullaným ölçeðinin Türkçe formunun güvenirlik için iç tutarlýlýk katsayýsý (α 0.89) olarak tespit edilmiþtir. Ýkinci aþamada patolojik internet kullanýmý puanlarýnýn normal daðýlým göstermediði belirlenmiþtir (p<0.001). Üçüncü aþamada örneklem grubundaki 9 (%1.1) öðrenci patolojik internet kullanýcýsý olarak tespit edilmiþtir. Son aþamada ise erkek cinsiyetin, internet ortamýnda kendisini özgür hissetmenin, kimlik gizle-menin ve internet kullanýmýndan sonra piþmanlýk hisset-menin patolojik internet kullanýmýna yatkýnlýkla daha iliþkili olduðu saptanmýþtýr. Sonuç: Bu çalýþmanýn sonu-cunda elde edilen bulgular, patolojik internet kul-lanýmýnýn önlenmesi ve tedavisi üzerine çalýþan eðitimci, akademisyen, klinisyen ve araþtýrmacýlara yol gösterici olabilir. Ayný zamanda bu tür bulgular, patolojik internet kullanýmý ve zararlarý konusunda öðrencileri, öðretmen-leri ve veliöðretmen-leri bilgilendirme çalýþmalarýnda kullanýlabilir. Anahtar Sözcükler: Ýnternet, yaygýnlýk, kullaným.
GÝRÝÞ
Teknoloji kullanýmý karþýlaþtýðýmýz problemlerin doðasýný günden güne deðiþtirmektedir (Young 2007). Bilgisayar teknolojisindeki geliþmeler neti-cesinde internet üzerinden yürütülen iþlemler ve iliþkilerin sayýsýnda önemli bir artýþ görülmeye baþlanmýþtýr. Bu artýþ, internetin topluma ve kul-lanýcýlara faydasý ve zararýna dair pek çok tartýþ-mayý da beraberinde getirmiþtir.
Bugün dünyada milyonlarca insan interneti; bilgiye ulaþmak, arkadaþlarý ile iletiþim kurmak, çalýþmak, oyun oynamak gibi pek çok sebepten ötürü kullan-maktadýr. Hatta gün geçtikçe internet hayatýmýzýn vazgeçilmezlerinden biri olmaya doðru gitmektedir (Davis ve ark. 2002). Ýnternetin bilgiye eriþim ve iletiþim alanlarýnda özgürlük ve hýz saðlamasý, popülaritesinin artmasýnda önemli bir etken olarak deðerlendirilebilir.
Dünya genelinde tahmin edilen internet kullanýcýsý sayýsý 2011 yýlýnda yaklaþýk olarak toplam dünya nüfusunun %32.7'si olan 2.267 milyarý geçmiþtir (World Stats). Türkiye Ýstatistik Kurumu'ndan (TurkStat) edinilen verilere göre Türkiye'de 16-74 yaþ arasý bireylerin %45'i internet kullanmakta ve bu oran önceki yýllara göre gittikçe artmaktadýr. Birçok kiþi internetten herhangi bir olumsuz sonuç olmaksýzýn faydalanabilmektedir (Tsai ve Lin 2001). Bununla birlikte, bazýlarý içinse bu kullaným aþýrý ve kontrol etmekte zorlanýlan bir hal almakta ve bireyin hayatýnda sorunlara yol açabilmektedir (Young 2007). Ýnternet kullanýmý üzerine yapýlan çalýþmalarda (Young 1996a, Young 1996b, Young 2009, Griffiths 2000a, Griffiths 2000b, Gönül 2002, DiConsiglio 2008), internetin aþýrý kullanýlmasýnýn çeþitli zihinsel, sosyolojik, bedensel ve akademik problemlere sebep olabileceði belirtilmiþtir. Bu sebeple, internet baðýmlýlýðý gelecekte üzerinde durulmasý mecburi olacak bir psikiyatrik taný kate-gorisi olma yolunda ilerlemektedir.
Ýnternetin problemli kullanýmýný konusunda; patolojik internet kullanýmý (Young 1996b), aþýrý internet kullanýmý (Griffiths 2000b), problemli internet kullanýmý (Beard ve Wolf 2001) gibi pek çok taným ve terim kullanýlabilmektedir. Bu durum terimsel bir karmaþýklýða sebep olabilmektedir. Ýnternet baðýmlýlýðý kavramýnýn ne DSM-IV-TR'nin
(APA 2000) ne de ICD-10'un (WHO 1992) içerisinde yer almasý bu karmaþayý artýrmaktadýr. Bu araþtýrmada, patolojik internet kullanýmý (PÝK) terimi tercih edilmiþtir. Tam olarak kabul edilen standart bir tanýmý olmamasýna raðmen (Byun ve ark. 2009) genel olarak patolojik internet kullanýmý bireyin kendi internet kullanýmýný kontrol ede-memesini; okulda baþarýsýzlýk, üretkenlikte düþük-lük gibi olumsuz sonuçlarý; belirgin stres veya fonksiyonel bozukluklarý içeren sorunlu internet kullanýmý olarak tanýmlanabilir (Griffiths 2000b, Young 1996b, Young 1998, Young 2007).
Günümüzde lise öðrencileri, tüm dünyada olduðu gibi Türkiye'de de, interneti ödev, araþtýrma, oyun gibi birçok farklý sebeple kullanmaktadýr. Fakat internetin günlük yaþam üzerindeki faydalarý bilin-mekteyken, baðýmlýlýk gibi zararlarýnýn yaygýnlýðýna iliþkin bilgilerimiz sýnýrlýdýr. Bu çalýþmanýn ana amacý Kocaeli bölgesindeki lise öðrencileri arasýn-da patolojik internet kullaným yaygýnlýðýnýn belir-lenmesidir. Bu ana amaca ek olarak, Young (1998) tarafýndan geliþtirilen ve Bayraktar (2001) tarafýn-dan Türkçeye uyarlanan Patolojik Ýnternet Kullaným Ölçeði'nin (PÝKÖ) Türkçe formunun ilk defa doðrulayýcý faktör analizi (DFA) ile test edilmesi de planlanmýþtýr. Ayrýca patolojik internet kullanýmýnýn çeþitli deðiþkenlerle iliþkisinin sýnan-masý amaçlanmýþtýr.
GEREÇ VE YÖNTEM Desen
Bu araþtýrma, lise öðrencileri arasýnda internet baðýmlýlýðý yaygýnlýðýnýn belirlenmesi ve bununla iliþkili olabilecek internet kullaným özelliklerinin sýnanmasý amacýyla planlanmýþ tarama modelinde betimsel bir araþtýrmadýr.
Katýlýmcýlar
Araþtýrmanýn çalýþma evrenini Kocaeli ilinde 2010-2011 yýllarý arasýnda kamuya baðlý 67 genel ve 63 meslek lisesine devam eden 96057 öðrenci oluþtur-maktadýr. Bu çalýþma için lise öðrenci grubunun seçilme nedeni patolojik internet kullanýmýnýn öðrencilerin sosyal hayatlarýnda ve eðitimlerinde bir tehlike olarak düþünülmesidir. Örneklemin seçiminde basit tesadüfi örnekleme yöntemi
(McMillan ve Schumaher 2006) kullanýlmýþtýr. Örneklem grubunun evreni temsil gücünü hesapla-mada güven aralýðý 0.01; hata payý ise 0.05 olarak kabul edilmiþtir. Yapýlan iþlem sonucunda %1 güven aralýðý ve %5 hata payý dikkate alýndýðýnda bu çalýþmanýn 96057 birimlik olan evrenini temsil edecek olan asgari örneklem sayýsý 659 olarak hesa-planmýþtýr. Elde edilen bu sonuca göre 857 birim-den oluþan örneklemin, çalýþma evrenini temsil gücünün yeterli olduðu söylenebilir. Örneklem grubunun demografik özelliklerine iliþkin bilgiler Tablo 1'de sunulmuþtur.
Veri Toplama Araçlarý
Sosyodemografik verilerin toplanmasýnda araþtýr-macýlar tarafýndan geliþtirilmiþ 19 sorudan oluþan ve katýlýmcýlarýn sosyodemografik özelliklerini ve haftalýk internet kullaným sürelerini, internete eriþim yerlerini ve de internet kullaným özellikleri-ni (internet ortamýnda özgür hissetme, internet ortamýnda kimlik gizleme, internet kullanýmý son-rasý piþmanlýk hissetme) belirleyen bir form kul-lanýlmýþtýr.
Patolojik Ýnternet Kullaným Ölçeði (PÝKÖ): Young
(1998) tarafýndan internet baðýmlýlýðýnýn belirlen-mesi amacýyla DSM-IV-TR'deki patolojik kumar taný ölçütlerinden yararlanýlarak geliþtirilen likert tipi (6'lý skala; 0 = Hiçbir zaman ve 5 = Daima) bir öz-bildirim ölçeðidir. Ölçek, katýlýmcýlarýn internet kullanýmlarýnýn günlük yaþamlarýna, sosyal
hayat-larýna, üretkenliklerine, uyku düzenlerine ve duygularýna olan etkilerini kapsamaktadýr (Widyanto ve Griffiths 2006). Ölçeðin Türk kültürüne uyarlanmasýnda, puanlandýrma cetveli "0-49 puan: belirti göstermeyen grup", "50-79 puan: kýsýtlý belirti gösteren grup" ve "80-100 puan: patolojik internet kullanýcýsý grup" olarak belirlen-miþtir (Bayraktar 2001). Ýlköðretim ve lise öðrenci-leri üzerinde yapýlan önceki çalýþmalar (Bayraktar 2001, Bayraktar ve Gün 2007) PÝKÖ'nün iyi bir geçerlik ve güvenirliðe sahip olduðunu göstermek-tedir (α 0.91; Spearman-Brown 0.87). Ölçeðin iç tutarlýlýk hesaplamalarý bu araþtýrmanýn örnekle-minden (n=857) elde edilen veriler doðrultusunda da yapýlmýþ ve bulunan deðer α 0.89 olarak tespit edilmiþtir. Bu sonuç ölçeðin orijinalinden elde edilen deðerlerle tutarlýlýk göstermektedir.
Ýnternet baðýmlýlýðý alanýnýn en önde gelen konu-larýndan biri de internet baðýmlýlýðýný belirlemek amacýyla kullanýlan ölçeklerin geçerliðidir (Widyanto ve ark. 2011). PÝKÖ ilk olarak Bayraktar (2001) tarafýndan Türkçeye uyarlanmýþ, fakat uyarlama çalýþmasý sýrasýnda herhangi bir fak-tör analizi gerçekleþtirilmemiþtir. Daha sonra ise Balta ve Horzum (2008) tarafýndan ölçeðin Türkçeye uyarlanma çalýþmasý gerçekleþtirilmiþ ve ölçekten 1 madde çýkartýlarak kalan 19 madde 3 boyut altýnda toplanmýþtýr. Bazý çalýþmalarda (Khazaal ve ark. 2008, Widyanto ve ark. 2011, Widyanto ve McMurran 2004). PÝKÖ'nün psikometrik olarak deðerlendirilmesinin gerekliliði
Seçenekler 1 2 3 4 5 6 Toplam Cinsiyet Kýz Erkek -n 467 390 857 % 54.5 45.5 100 Yaþ 14 15 16 17 18 19 -n 44 146 156 360 136 15 -% 5.1 17 18.2 42 15.9 1.8 100
Lise Düz L. Meslek L. Anadolu L.
-n 219 320 318 857
belirtilmiþtir. Bu nedenle biz de kendi araþtýr-mamýzda, Widyanto ve McMurran (2004) tarafýn-dan yapýlan çalýþma sonucunda ortaya konan 6 fak-törlü modeli esas alarak, PÝKÖ'nün psikometrik özelliklerinin deðerlendirmesine yönelik doðru-layýcý faktör analizi (DFA) yaptýk.
Ýþlem
Çalýþma 2010-2011 yýllarý arasýnda Kocaeli ilindeki kamuya baðlý liselerde gerçekleþtirilmiþtir. Sosyodemografik form ve PÝKÖ'yü içeren anket araþtýrmacýlar tarafýndan, öðrencilere daðýtýlmýþtýr. Katýlýmcý öðrenciler anketi, anonim bir þekilde, gönüllülük ilkesine baðlý kalarak kendileri doldur-muþlardýr. Çalýþma Kocaeli il milli eðitim müdür-lüðünün izni dahilinde gerçekleþtirilmiþtir. Verile-rin toplanmasý, saklanmasý ve katýlýmcýlarýn bil-gilendirilmesi aþamalarýnýn tümünde etik ilkelere baðlý kalýnmýþtýr.
Veri seti üzerinden öncelikli olarak PÝKÖ'nün doðrulayýcý faktör analizi gerçekleþtirilmiþtir. Daha sonra ise PÝKÖ puanlarý üzerinden belirti durum-larý için yüzde ve frekans belirlenmiþ, ana deðiþken olan PÝKÖ puanlarýnýn normal daðýlým gösterip göstermediðini tespit etmek amacýyla Kolmogorov-Smirnov testi, ve bu doðrultuda cinsiyet, lise türü ve internet kullanýmý sýrasýndaki duygu ve davranýþlara iliþkin deðiþkenler içinse Mann-Whitney U testi kullanýlmýþtýr.
BULGULAR
Bu çalýþmada bulgular temel olarak dört aþamada deðerlendirilmiþtir:
1. Aþama: PÝKÖ Doðrulayýcý Faktör Analizi
Doðrulayýcý faktör analizi (DFA), PÝKÖ'nün psikometrik özelliklerinin deðerlendirilmesi amacýyla Widyanto ve McMurran (2004) tarafýn-dan yapýlan çalýþma sonucunda ortaya konan 6 fak-törlü model esas alýnarak yapýlmýþtýr. DFA sonu-cunda elde edilen x2(n = 857) = 769.82, p < .001,
CFI = .88, GFI= .92, RMSEA = .068 (%90 güven aralýðý: .063, .073), df = 155, x2/df = 4.9
deðer-lerinin bu çalýþma için kabul edilen uyum deðerleri olan x2/df < 5 (Schumacker ve Lomax 2004); CFI ?
.90 (Hu ve Bentler 1999); GFI ≥ .90 (Kline 2011): RMSEA < 0.07 (Steiger 2007) deðerleriyle uyum göstermesi nedeniyle, ölçeðin Türkçe formunun uygun geçerlik uyumu saðladýðý kabul edilebilir. Uyum parametreleri Tablo 2'de sunulmuþtur.
2. Aþama: Daðýlýmýn Normalliði
Verilerin analizine geçilmeden önce örneklem grubunun PÝKÖ puanlarýnýn normal daðýlým gös-terip göstermediðine bakýlmasý amacýyla gerçek-leþtirilen Kolmogorov-Smirnov testi sonucunda PÝK puanlarýnýn normal daðýlým göstermediði tespit edilmiþtir (p<0.001). Bunun üzerine non-parametrik testlerin uygulanmasýnýn daha uygun olacaðý düþünülmüþtür.
3. Aþama: Patolojik Ýnternet Kullanýmý Yaygýnlýðý
PÝKÖ'nün uygulanmasý sonucunda, örneklem grubundan 790 (%92.2; 0=21.12, SS=11.45) öðren-ci belirti göstermemiþ, 58 (%6.8; 0=57.36; SS=6.8) öðrenci kýsýtlý belirti göstermiþ, 9 (%1.1; 0=83.11; SS=3.7) öðrenci patolojik internet kullanýcýsý olarak belirlenmiþtir. Belirti durumlarý için yüzde ve frekans deðerleri Tablo 3'te gösterilmektedir.
4. Aþama: Patolojik Ýnternet Kullanýmý ve Ýliþkili Faktörler
Tablo 2. DFA'ne iliþkin uyum parametreleri
Uyum Parametresi Katsayý
x2 769.82 CFI .88 GFI .92 RMSEA .068 df 155 x2/df 4.9
Tablo 3. DFA'ne iliþkin uyum parametreleri
Belirti durumu n %
Belirti Göstermeyen Grup 790 92.2
Kýsýtlý Belirti Gösteren Grup 58 6.8 Patolojik Ýnternet Kullanýmý Olan Grup 9 1.1
Cinsiyet
PÝKÖ puanlarýnýn cinsiyet deðiþkenine göre anlam-lý bir farkanlam-lýanlam-lýk gösterip göstermediðini belirlemek amacýyla gerçekleþtirilen Mann-Whitney U testi sonucunda istatistiksel olarak anlamlý farklýlýk tespit edilmiþtir (p < .001). Bu sonuca ek olarak, 467 kýz öðrenciden 436'sý (%93.4) belirti göstermez iken 28'i (%6) sýnýrlý belirti göstermiþ ve 3 (%0.6) kýz öðrenci ise patolojik internet kullanýcýsý olarak belirlenmiþtir. 390 erkek öðrenciden ise 354'ü (%90.8) belirti göstermez iken 30'u (%7.7) sýnýrlý belirti göstermiþ ve 6 (%1.5) erkek öðrenci ise patolojik internet kullanýcýsý olarak belirlenmiþtir. Cinsiyet deðiþkenine ait Mann-Whitney U testi sonuçlarý Tablo 4’de sunulmuþtur.
Lise Türü
Düz, Anadolu ve meslek lisesi gruplarýnýn belirti durumlarý grup içi yüzdelik deðerlerle karþýlaþtýrýldýðýnda meslek lisesi grubunun, kýsýtlý belirti gösterme (%7.8) ve patolojik internet kul-lanýmýnda (%1.3) düz lise (%6.1; %0.9) ve Anadolu lisesi (%6; %0.2) deðerlerine göre yüksek deðerlere sahip olduðu görülmektedir. Belirti duru-muna göre düz, Anadolu ve meslek lisesi gru-plarýnýn yüzde ve frekans deðerleri Tablo 5'te sunul-muþtur.
Ýnternet Ortamýnda Özgürlük Hissi, Piþmanlýk Hissi, Kimlik Gizleme
Bireylerin internet kullaným özelliklerine (internet ortamýnda özgür hissetme, internet kullanýmýndan sonra piþmanlýk hissi ve internet ortamýndaki etkin-liklerde kimlik gizleme) göre PÝKÖ puanlarýnýn anlamlý bir farklýlýk gösterip göstermediðini belir-lemek amacýyla gerçekleþtirilen Mann-Whitney U testi sonucunda sýrasýyla istatistiksel olarak anlamlý farklýlýk tespit edilmiþtir (p<.001; p<.001; p<
.005). Deðiþkenlere ait Mann-Whitney U testi sonuçlarý Tablo 6'da sunulmuþtur.
TARTIÞMA
Patolojik Ýnternet Kullanýmý
Çalýþmamýzda lise öðrencileri arasýndaki patolojik internet kullanýmý oraný %1.1 olarak tespit edilmiþtir. Bu sonuç dünyanýn farklý bölgelerinde gerçekleþtirilen bazý çalýþmalarla (Tsitsika ve ark. 2009, Bakken ve ark. 2009) paralellik göstermesine raðmen; bazý çalýþmalarla (Chak ve Leung 2004, Ghassemzadah ve ark. 2008, Demetrovics ve ark. 2008, Pallanti ve ark. 2006) ise farklýlýk göstermek-tedir. Bu farklýlýk ülkelerin geliþmiþlik ve sosyokültürel düzeyleri arasýndaki farklýlýklardan kaynaklanýyor olabilir. Dünyanýn farklý yerlerinde, ayný ülkede yapýlan çalýþmalarda (Hardie ve Tee 2007, Dowling ve Quirk 2008, Scherer 1997, Morahan-Martin ve Schumacher 2000) bile zamana, bölgeye ve sosyokültürel yapýya göre fark-lý sonuçlar bulunabilmektedir. Ülkemizde gerçek-leþtirilen çalýþmalara (Bayraktar 2001, Bölükbaþ 2003, Aslanbay 2006) bakýldýðýnda ise patolojik internet kullaným oranýnýn %1.1 ile %6 arasýnda deðerler aldýðý görülmektedir. Bizim çalýþmamýzda-ki oranýn ülke geneline göre alt sýnýrda olmasý katýlýmýn gönüllülük bazýnda saðlanmasýyla iliþkili olabilir. Ýnternet kullanýmý açýsýndan problemi olan kiþilerin katýlým konusunda isteksiz davranmýþ olmalarý muhtemeldir. Ülkemizde patolojik inter-net kullanýmýnýn diðer ülkelere göre daha düþük oranda olmasý, koruyucu ebeveynlik ve toplumsal yapýdan kaynaklanýyor olabilir. Ayrýca yakýn sosyal iliþkiler kurma ve toplumsal içiçelik gibi özellikle-rimizin de yalnýzlýðýn ve bireyselleþmenin daha baskýn olduðu batý toplumlarýna göre koruyucu rol oynadýðý düþünülebilir.
Whitney U testi sonuçlarý
Deðiþken n 0 sýra S sýra U Z p
Cinsiyet
Kýz 467 385.08 179834.5 70556.5 -5.685 .000
Patolojik internet kullanýmý ve cinsiyet
Patolojik internet kullanýmý ve cinsiyet iliþkisine bakýldýðýnda yazýnda genel olarak erkeklerin inter-net baðýmlýlýðý ölçütlerini daha çok karþýladýklarý ve internette daha çok süre geçirdikleri yönünde veril-er mevcuttur (Çakýr-Balta ve Horzum 2008, Di-Nicola 2004, Everhard 2000, Morahan-Martin ve Schumacher 2000, Scherer 1997). Bizim çalýþ-mamýzda da yazýnla uyumlu olarak erkekler arasýn-da patolojik internet kullanýmý arasýn-daha fazla saptan-mýþtýr. Bununla birlikte yazýnda cinsiyetler arasýn-da fark saptanmamýþ çalýþmalar arasýn-da bulunmaktadýr (Hall ve Parsons 2001, Leung 2004). Erkeklerin kadýnlara kýyasla sosyal ifade becerilerinin daha az olmasý, kültürel olarak kýz çocuklarýnýn daha baský altýnda yetiþmeleri, uzun süre bilgisayar baþýnda zaman geçirmelerine izin verilmemesi, ailelerin erkek çocuklar üzerinde daha az kontrol
saðla-malarý, erkeklerin yakýn iliþkiler kurmada zorlan-malarý, internet ortamýnda yüz yüze olan iletiþim-den daha rahat þekilde kendilerini ifade etmeleri cinsiyetler arasýndaki oran farklarýnýn olasý neden-leri olabilirler.
Patolojik Ýnternet Kullanýmý ve Özgürlük Hissi, Kimlik Gizleme, Piþmanlýk Hissi
Çalýþmamýzda internet ortamýnda kendisini özgür hisseden, internet ortamýndaki etkinliklerde (soh-bet, oyun gibi) kimlik gizleyen veya bu etkinliklere gerçek kimlikten farklý bir kimlik (nickname) ile katýlan, internet kullanýmýndan sonra internette geçirilen süre için veya baþka bir sebepten dolayý piþmanlýk hisseden bireylerin daha yüksek PÝKÖ puanlarýna sahip olduðu görülmüþtür. Kiþiler arasý iliþkilerde zorlanma, kendi kimliðinden memnun
Tablo 5. Lise türüne göre belirti durumu için yüzde ve frekans deðerleri
Belirti Durumu Düz Lise Anadolu Lisesi Meslek Lisesi
n % n % n %
Belirti Göstermeyen Grup 202 92.2 297 93.4 291 90.9
Kýsýtlý Belirti Gösteren Grup 14 6.4 19 6 25 7.8
Patolojik Ýnternet Kullanýmý Olan Grup 3 .4 2 0.2 4 1.3
Toplam 219 100 318 100 320 100
Tablo 6. PÝKÖ puanlarýnýn özgür hissetme, piþmanlýk duyma ve kimlik gizleme deðiþkenlerine göre deðiþip deðiþmediðini belirlemek üzere yapýlan Mann-Whitney U testi sonuçlarý
Deðiþken n 0 sýra S sýra U Z p
Özgür Hissetme Evet 628 451.52 283557.5 57760.5 -4.41 .000 Hayýr 229 367.23 84095.5 Piþmanlýk Hissetme Evet 368 460.95 169629 78219 -3.279 .001 Hayýr 489 404.96 198024 Kimlik Gizleme Evet 429 473.07 202948.5 72898.5 -5.22 .000 Hayýr 428 384.82 164704.5
KAYNAKLAR
Amerikan Psikiyatri Birliði (APA) (2000) Psikiyatride Hastalýklarýn Tanýmlanmasý ve Sýnýflandýrýlmasý Elkitabý (DSM-IV-TR) (Çev Ed: E Köroðlu), Hekimler Yayýn Birliði, Ankara. Aslanbay M (2006) A Compulsive Consumption: Internet Use Addiction Tendency The Case of Turkish High School Students. Yayýnlanmamýþ yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Balta Ç, Horzum MB (2008) Ýnternet Baðýmlýlýðý Testi. Eðitim Bilimleri ve Uygulama, 7: 87-102.
Bakken IJ, Wenzel HG, Götestam KG ve ark. (2009) Internet Addiction among Norwegian Adults: A Stratified Probability Sample Study. Scand J Rehab Med, 50:121-127.
Bayraktar F (2001) Ýnternet Kullanýmýnýn Ergen Geliþimindeki Rolü. Yayýnlanmamýþ yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bayraktar F, Gün Z (2007) Incidence and corraletes of internet usage among adolescents in North Cyprus. Cyberpsychol Behav, 10:191-197.
Beard K, Wolf E (2001) Modification in the proposed diagnos-tic criteria for internet addiction. Cyberpsychol Behav, 4:377-383.
Bölükbaþ K (2003) Ýnternet Kafeler ve Ýnternet Baðýmlýlýðý Üzerine Sosyolojik Bir Araþtýrma: Diyarbakýr Örneði. faktörler kiþinin kimlik gizleme gereksinimi
duy-masý ve sonrasýnda piþmanlýk hissetmesi ile iliþkili olabilir.
Patolojik Ýnternet Kullanýmý ve Lise Türü
Koreli öðrenciler üzerinde yapýlan bir çalýþmada düz liseye giden öðrencilerin meslek lisesine devam eden öðrencilere göre daha fazla patolojik internet kullanýmý gösterdiði bulunmuþtur (Yang ve Tung 2007). Ülkemizdeki çalýþmalara bakýldýðýnda, Eskiþehir ilinde liseye devam eden ergenler üzerinde Problemli Ýnternet Kullanýmý Ölçeði-Ergen (PÝKÖ-E) kullanýlarak yapýlmýþ bir çalýþma-da Endüstri meslek lisesi öðrencisi olmak patolojik internet kullanýmý açýsýndan risk faktörü olarak bulunmuþtur (Ceyhan 2011). Ayný çalýþmada düz liseye devam etmek veya Anadolu Lisesi öðrencisi olmak patolojik internet kullanýmý açýsýndan riskli bulunmamýþtýr. Yine ülkemizde Isparta bölgesinde Problemli Ýnternet Kullanýmý Ölçeði-Ergen (PÝKÖ-E) kullanýlarak yapýlmýþ bir çalýþmada patolojik internet kullanýmý ile lise türü arasýnda iliþki bulun-mamýþtýr (Lema ve Koç 2012). Çin'de 9405 öðren-ci üzerinde yürütülmüþ bir çalýþmada alt sýnýf düz lise öðrencilerinin üst sýnýf düz lise ve meslek lisesi öðrencilerine göre anlamlý derecede daha fazla patolojik internet kullanýmý gösterdiði bulunmuþtur (Ko ve ark. 2009). Bizim çalýþmamýzda da meslek lisesi öðrencileri arasýnda patolojik internet kul-laným yaygýnlýðý diðer lise türlerine devam eden öðrencilere göre daha yüksek bulunmuþtur. Bu durum mevcut eðitim sisteminden dolayý meslek lisesi öðrencilerinin üniversite sýnav kaygýsýný daha az yaþamalarý ve buna baðlý daha az aile baskýsý
his-akranlar arasý rekabet vb.) iliþkili olabilir. Lise tür-lerinin patolojik internet kullanýmý ile iliþkisine bakan çalýþmalar farklý sonuçlar bulmuþtur, bu farklýlýk kullanýlan ölçek ve yaþanýlan toplumun özelliklerinden kaynaklanýyor olabilir. Bu farklý sonuçlarý dikkate alan yeni çalýþmalar bu durumu daha iyi anlamamýza katký saðlayacaktýr
SONUÇ
Bu çalýþmada Kocaeli bölgesindeki lise öðrencileri arasýnda patolojik internet kullaným yaygýnlýðýnýn belirlenmesi ve patolojik internet kullaným ölçeðinin doðrulayýcý faktör analizinin gerçekleþti-rilmesi amaçlanmýþtýr. Toplam 709 katýlýmcýnýn 9'unda patolojik internet kullanýmý tespit edilmiþtir. Erkek cinsiyete sahip, internet ortamýnda kendini özgür hisseden, internet kullanýmýndan sonra piþ-manlýk duyan bireylerin daha yüksek PÝKÖ puan-larýna sahip olduðu bulunmuþtur. Yapýlan doðru-layýcý faktör analizi PÝKÖ'nün geçerliliðinin olduðunu ve orijinal ölçeðin Türk kültürüne uyum-lu olduðunu göstermiþtir. Bu bulgular, patolojik internet kullanýmýnýn önlenmesi ve tedavisi üzerine çalýþan eðitimci, akademisyen, klinisyen ve araþtýr-macýlara yol gösterici olabilir. Ayný zamanda bu tür bulgular, patolojik internet kullanýmý ve zararlarý konusunda öðrencileri, öðretmenleri ve velileri bil-gilendirme çalýþmalarýnda kullanýlabilir. Bu alanda daha fazla çalýþmaya ihtiyaç olduðu gözlenmekte-dir.
Yazýþma adresi: Dr.Uður Çakýr, Derince Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi, Ýzmit, ugur_cakir@yahoo.com
Yayýnlanmamýþ yüksek lisans tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Byun S, Ruffini C, Mills JE ve ark. (2009) Internet addiction: Metasynthesis of 1996-2006 quantitative research. Cyberpsychol Behav, 12:203-207.
Ceyhan AA (2011) Ergenlerin problemli internet kullaným düzeylerinin yordayýcýlarý. Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi, 18:85-94.
Chak K, Leung L (2004) Shyness and locus of control as predic-tors of internet addiction and internet use. Cyberpsychol Behav, 7:559-570.
Çakýr Balta Ö, Horzum MB (2008) Web tabanlý öðretim ortamýndaki öðrencilerin internet baðýmlýlýðýný etkileyen faktör-ler. Ankara Üniversitesi Eðitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 41:185-203.
Davis RA, Flett GL, Besser A (2002) Validation of a new scale for measuring problematic Internet use: implications for pre-employment screening. Cyberpsychol Behav, 5:331-345. Demetrovics Z, Szeredi B, Rózsa S (2008) The three-factor model of internet addiction: The development of the problem-atic internet use questionnaire. Behav Res Methods, 40:563-574. DiConsiglio J (2008) Game Over: For Most People, Online Gaming is Just a Hobby. For Others It is a Dangerous -Even Deadly- Addiction. Scholastic Choices, 1: 6-9.
DiNicola MD (2004) Pathological internet use among college students: The prevalence of pathological Internet use and its correlates. Unpublished doctoral dissertation, Ohio University. Dowling NA, Quirk KL (2008) Screening for internet depen-dence: Do the proposed diagnostic criteria differentiate normal from dependent internet use? Cyberpsychol Behav, 12:21-27. Everhard RA (2000) Characteristics of pathological Internet users: An examination of on-line gamers. Unpublished doctor-ate's thesis, The Department of Psychology, Spalding University. Ghassemzadeh L, Shahraray M, Moradi A (2008) Prevalence of internet addiction and comparison of internet addicts and non-addicts in Iranian high schools. Cyberpsychol Behav, 11:731-733.
Gönül AS (2002) Patolojik internet kullanýmý (Ýnternet baðým-lýlýðý/kötüye kullanýmý). Yeni Symposium, 40:105-110.
Griffiths MD (2000a) Does Internet and computer addiction exist? Some case study evidence. Cyberpsychol Behav, 3:211-218.
Griffiths MD (2000b) Excessive internet use: Implications for sexual behavior. Cyberpsychol Behav, 3:537-552.
Hall AS (2001) Internet addiction: College student case study using best practices in cognitive behavior therapy. J Ment Health Counseling, 23:312-327.
Hardie E, Tee YM (2007) Excessive internet use: The role of personality, loneliness and social support networks in internet addiction. Australian Journal of Emerging Technologies and Society, 5:34-47.
Hu LT, Bentler PM (1999) Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling, 6:1-55.
Khazaal Y, Billieux J, Thorens G ve ark. (2008) French Validation of the internet addiction test. Cyberpsychol Behav, 11:703-706.
Kline RB (2011) Principle and practice of structural equation modeling, 3. Baský, New York, NY: Guilford.
Ko CH1, Yen JY, Liu SC ve ark. (2009) The associations between aggressive behaviors and internet addiction and online activities in adolescents. J Adolesc Health, 44:598-605. Leung L (2004) Net-generation attributes and seductive proper-ties of the Internet as predictors of online activiproper-ties and Internet addiction. Cyberpsychol Behav, 7:333-348.
McMillan JH, Schumacher S (2006) Research in education: Evidence based inquiry. Boston: Brown and Company. Morahan-Martin J, Schumacher P (2000) Incidence and cor-raletes of pathological internet use among college students. Computers in Human Behaviour, 16:13-29.
Pallanti S, Bernardi S, Quercioli L (2006) The Shorter PROMIS Questionnaire and the internet addiction scale in the assessment of multiple addictions in a high-school population: Prevalence and related disability. CNS Spectrums, 11:956-964.
Scherer K (1997) College life online: Healthy and unhealthy internet use. J Coll Stud Dev, 38:655-665.
Schumacker RE, Lomax RG (2004) A beginner's guide to struc-tural equation modeling, 2. Baský, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc.
Steiger JH (2007) Understanding the limitations of global fit assessment in structural equation modeling, Pers Individ Dif, 42:893-898.
Yang SC, Tung CJ (2007) Comparison of Internet addicts and non-addicts in Taiwanese high school. Comput Human Behav, 23:79-96.
Turkish Statistical Institute (TurkStat). www.turkstat.-gov.tr/Start.do.
Tsai CC, Lin SS (2001) Analysis of attitudes toward computer networks and. Internet addiction of Taiwanese adolescents. Cyberpsychol Behav, 4:373-376.
Tsitsika A, Critselis E, Kormas G ve ark. (2009) Internet use and misuse: A multivariate regression analysis of the predictive fac-tors of internet use among greek adolescents. Eur J Pediatr, 168:655-665.
WHO (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioral Disorders. Clinical Descriptions and Diagnostic Guidelines. Geneva.
Widyanto L, McMurran M (2004) The psychometric properties of the internet addiction test. Cyberpsychol Behav, 7:443-450. Widyanto L, Griffiths M (2006) Internet addiction: A critical review. Int J Ment Health Addict, 4:31-51.
Widyanto L1, Griffiths MD, Brunsden V (2011) A psychometric comparison of the internet addiction test, the internet-related problem scale, and self-diagnosis. Cyberpsychol Behav, 14:141-149.
World Internet Usage Statistics News and Population Stats. www.internetworldstats.com/stats.htm.
clinical disorder. Cyperpsychology Behav, 1:237-244.
Young KS (1996b) Psychology of computer use: XL addictive use of the internet: A case that breaks the stereotype. Psychol Rep, 79:899-902.
Young KS (1998) Caught in the net: How to recognize the signs of internet addiction and a winning strategy for recovery. New York-USA: John Wiley&Sons Inc.
addicts: Treatment outcomes with internet addicts. Cyperpsychol Behav, 10:671-679.
Young KS (2009) Understanding online gaming addiction and treatment issues for adolescents. Am J Fam Ther, 37:355- 372.
