T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
EĞİTİM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
EĞİTİM YÖNETİMİ, TEFTİŞİ, PLANLAMASI VE EKONOMİSİ
BİLİM DALI
UZAKTAN EĞİTİM
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
ORTAÖĞRETİM OKUL MÜDÜRLERİNİN
LİDERLİK ÖZELLİKLERİNİN ÖĞRETMEN
TARAFINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
NADİDE DİLEK ALTAY
TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. YILMAZ ÇAKICI
Projenin adı: Ortaöğretim Okul Müdürlerinin Liderlik Özelliklerinin Öğretmen Tarafından Değerlendirilmesi
Hazırlayan: Nadide Dilek ALTAY
ÖZET
Her meslek kendine özgü bir yetenek gerektirirler. El becerisi olmayan birinin marangozluk yapması, müzik kulağı olmayan birinin herhangi bir müzik aletini çalması oldukça zordur. Bu kişilerin mesleklerini iyi ve başarılı bir şekilde yapması mümkün olmayabilir. Liderlik de yöneticilik mesleğinin gerektirdiği temel yeteneklerden biridir. Liderlik özelliğine sahip olmayan yöneticilerin çalıştıkları örgütlerini verimli kılmaları ve üst noktalara taşımaları oldukça zordur. Eğitim öğretimin gelişmesi ve ilerlemesinde okul müdürlerine büyük görevler düşmektedir. Okul müdürlerinin ilkeleri, içselleştirmiş bir liderlik anlayışına sahip olmaları, 21. yüzyıl eğitim anlayışına bir yanıt olabilir. Ortaöğretim okul müdürlerini etkileyen olumsuz faktörlerin neler olduğunun tespiti ve azaltılmasına yönelik önlemlerin belirlenmesi yoluyla okul ortamlarının niteliğinin yükseltilmesi, öğrencilerin sağlıklı bireyler olarak topluma kazandırılabilmesi için gereklidir. Toplumsal gelişme sürecinde, dönüşümü başlatma sorumluluğu okullardadır. Bu noktada bir eğitim yöneticisi olarak okul müdürü, kendinden beklenen liderlik davranışlarını sergilemek durumundadır. Bu araştırmanın temel amacı, okul müdürlerin liderlik özelliklerini öğretmenlerin görüşlerine göre belirlemektir. Betimsel tarama modeli kullanılan bu araştırmada, veriler 2016-2017 Eğitim Öğretim yılında Edirne Merkezinde bulunan Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı liselerde görevli 200 branş öğretmeninden toplanmıştır. Okul müdürlerinin liderlik yeterliklerinin boyutu incelendiğinde; öğretmenler, okul müdürlerinin liderlik özelliklerinin orta düzeyde olduğunu yansıtmaktadırlar. Buna göre okul müdürlerinin isabetli kararlar almada, sorunları etraflıca düşünmede, eleştiri ve önerilere açık olmada, bilimsel bir tutum sergilemede, çalışanları etkilemede, kendilerinden istenen ve beklenen düzeyde olmadıkları söylenebilir. Bu sonuçlara göre, okul müdürlerinin, aldıkları yönetsel karar ve uygulamalarda demokratik bir yönetim sergilemede, esnek ve açık fikirli
olmakta çoğulculuğu ve farklılığı vurgulamada, farkındalığı yaratmada, istenen düzeyde olmadıkları söylenebilir.
Anahtar kelimeler: Öğretmen, lise, liderlik, okul, müdür, yönetici, yeterlilik değerlendirme.
Name of Project: Teacher Evaluation of Leadership Features of Secondary School Principals
Prepared by: Nadide Dilek ALTAY
ABSTRACT
Every profession requires distinctive talent.A man cannot be succesful carpenter without hand skills and another man cannot be a well known musician without good music ear.Without necessary abilities any people cannot be succesful in their professional life.In a similar way Leadership requires special abillty.The people, who wants to be manager in any professional area needs to have strong leadership abilities.The people who likes to be manager without leadership abilities cannot be succesful and efficient managers in their organisations.They can manage to administrate the organisation but cannot improve and carry to upper levels. In the development of education and training system,the school master is a necessary and key person.The school master has to have different responsibilities in educational improvement. The school master should have leadership abilities and understanding of advanced 21st century education and training systems.With good leadership abilities and necessary training will support the master to reply the complicated questions of new era. School educatinal atmosphere can be improved and the students trained as good and succesful citizens by careful observations and eliminating the negative factors affecting school masters. The schools have the responsibility of commencing transformations in communities social development processes.In this stage the school master as a manager has to show leadership abilities expected. Main objective of this investigation:to determine the leadership capacities of schoolmasters according to opinions of several branch teachers.İn this research scientific review method was applied.The data was collected by questionnaire sheets.The 200 school teachers answered the questions prepared.The teachers were selected among the state schools of central area of Edirne.According to the answer sheets coming from the teachers we had a result.The teachers general opinion school masters leadership abilities are in moderate level.If the schoolmasters
are accepted as moderate level the education life is suffered from some problems like these summarised below: The school masters will not be sufficient and efficient in official decision making,in scientifically critisizm the problems in their managerial responsibilities,democratic understanding,in being open minded and flexibility.
Key words: Teacher, high school, school master, manager, leadership, ability, sufficiency, education
ÖNSÖZ
Eğitim örgütlerinde olduğu gibi, geleceği şekillendiren örgütlerin yöneticilerinin ise mesleğin gerektirdiği yetenekten yoksun olmasının topluma yansıması, birçok diğer meslekten fazla olacaktır. Bu sebeple, eğitim kurumu yöneticilerinin liderlik özelliği taşıyan kişilerden seçilmesi önemlidir. Bu araştırmanın amacı, eğitim kurumu yöneticilerinin liderlik özelliklerinin öğretmenler tarafından nasıl algılandığını ortaya çıkarmaktır.
Eğitimde kalitenin yükseltilmesi arzusunu taşıyarak, gerçekleştirdiğim bu araştırma sürecinde, başta beni yönlendiren Tez Danışmanım Sayın Doç.Dr. Yılmaz ÇAKICI olmak üzere anketlerin dağıtımı ve doldurulmasında bana desteklerini esirgemeyen okul yöneticilerine ve öğretmenlere içten teşekkürlerimi sunuyorum.
Nadide Dilek ALTAY Edirne, 2017
İÇİNDEKİLER
ÖZET ... i
ABSTRACT ... iii
ÖNSÖZ ... v
İÇİNDEKİLER ... vi
TABLOLAR LİSTESİ ... viii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... ix BÖLÜM I 1. GİRİŞ ... 1 1.1. Problem ... 3 1.2. Problem Cümlesi ... 5 1.3. Araştırmanın Amacı ... 6 1.4. Araştırmanın Önemi ... 6 1.5. Sayıltılar ... 8 1.6. Sınırlılıklar ... 8 1.7. Tanımlar ... 8 BÖLÜM II 2. İLGİLİ ALANYAZIN ... 9 2.1. Liderlik ... 9
2.1.1. Yaratıcı Lider Özellikleri ... 12
2.2.1. Yöneticinin Lider Olması İçin Uymak Zorunda Olduğu Kurallar ... 13
2.2.2. Yirmi birinci Yüzyıl Liderinde bulunması gereken özellikler ... 13
2.3.Okul Yönetimi ve Okul Yöneticisi ... 14
2.4. Lider ile Yönetici Arasındaki Farklar ... 16
2.5. İlgili Araştırmalar ... 19
2.6.1 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar ... 20
a- Ohio State Üniversitesi Çalışmaları ... 20
b- Michigan Üniversitesi Çalışmaları ... 22
c- Mc Gregor'ın X ve Y Kuramları ... 22
BÖLÜM III
3. YÖNTEM ... 24
3.1. Araştırma Modeli ... 24
3.2. Çalışma Grubu ve Örneklem ... 25
3.3. Veri Toplama Araçları ... 29
3.4. Öğretmen Kişisel Bilgi Formu ... 30
BÖLÜM IV 4. BULGULAR ... 33
4.1. Ankette yer alan soruların yüzdelik dağılımı ... 33
BÖLÜM V 5. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 36
5.1. Öneriler ... 37
5.2. Uygulamaya yönelik öneriler ... 37
5.3. İleri araştırmalara yönelik öneriler ... 38
KAYNAKLAR ... 39
EKLER ... 41
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1. Liderlerde Başarı Sağlayan Nitelikler ... 12
Tablo 1.2. Karşılaştırılmış Yöneticilik ve Liderlik Özellikleri ... 16
Tablo 1.3. Liderler ve Yöneticilerin Özellikleri ... 18
Tablo 1.4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyetlerine göre sayıları ... 25
Tablo 1.5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin branşlarına göre sayıları ... 26
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 2.2. Yönetici ve lider arasındaki farklar ... 19 Şekil 2.1. Ohio State Üniversitesi Liderlik Stilleri Kombinasyonu ... 21 Şekil 4.1. Öğretmenlerin Cinsiyetlerine İlişkin Yüzde Dağılımı Grafiği ... 33
1. BÖLÜM
GİRİŞ
Birey, dünyaya tek başına gelir; ancak tek başına hayatta kalma şansı azdır. Bireyin yaşamına tek başına devam etmesinin zorluğunun yanında, gruplar halinde yaşamak, organizmaların hayatta kalma ihtimallerini her daim arttıran bir önlemdir. Nihayetinde, her organizma hayatta kalma mücadelesini kazanmak için çabalar ve bu mücadelenin formülü az enerji çok kazanç üzerine yoğunlaşmıştır. Bu nedenle, doğa karşısında verdiği mücadelede birey fırsatını bulur bulmaz gruplar halinde yaşamayı tek başına olmaya tercih etmiştir.
Grupların ortaya çıkışındaki öncelikli amaç, bireyin işbirliği sayesinde daha az enerji harcayarak tek başına elde edeceğinden daha büyük kazançlar elde etme çabasıdır. Ancak iki veya daha fazla kişinin bir araya gelerek oluşturduğu bir grupta işbirliğinin nasıl gerçekleşeceğine ve hangi şekilde devamlılık sağlayacağına dair karmaşa yaşanabilir, bu nedenle grupta işbirliğinin nasıl gerçekleşeceğine karar veren ve kararları uygulayan, dolayısıyla gücü elinde tutan bir kişiye ihtiyaç duyulur. Liderlik, gruplar halinde yaşayan insanların düzene duydukları ihtiyaçtan ötürü ortaya çıkan bir pozisyon olmasına rağmen, liderin yönetimi esnasında lideri takip edenler onun elinde tuttuğu gücü nasıl kullandığını sürekli olarak değerlendirirler ve liderin gelecekte gruba önderlik edip etmeyeceğine karar verirler. Bu nedenle; liderlik davranışının lideri takip eden diğerleri tarafından nasıl değerlendirildiği ve bu değerlendirme esnasında hangi kriterlerin göz önüne alındığı oldukça önemli bir konudur.
Liderlik davranışının değerlendirilme süreci, liderlik konusundaki belirleyici etkilerinden ötürü incelenmesi gereken oldukça önemli bir konudur. Bu nedenle bu çalışmada; değerlendiren kişinin cinsiyeti, liderin liderlik özellikleri ve değerlendirmeyi yapan kişinin cinsiyete ilişkin tutumları gibi liderlik davranışının değerlendirilmesi incelenecektir. Bu amaç doğrultusunda ilk olarak liderlik davranışının değerlendirilmesi ele alınacaktır. Daha sonra liderlik davranışının değerlendirilmesini etkileyen değişkenler üzerinde durulacak ve değerlendiren kişinin liderlik özelliğinin ve değerlendiren kişinin tutumlarının liderlik davranışının değerlendirilmesini nasıl etkiledikleri sunulacaktır.
Liderlik davranışının lideri takip edenler tarafından değerlendirilmesinin sonuçları öylesine önemli ve belirleyici bir süreçtir ki, Dünya tarihinde kralın yetkilerine müdahale etmek için ayaklanarak Fransız Devrimi’ni gerçekleştiren kitlelerin tüm dünyada yarattıkları etkinin sonuçları ortadadır. Aynı şekilde halk üzerinde büyük baskılar uygulayan II. Abdülhamit‟in tahttan indirilmesini sağlayan 1908 Devrimi de liderlik davranışının değerlendirilmesinin ne gibi sonuçlara yol açabileceğine dair tarihsel açıdan oldukça önemli bir diğer örnektir. (Uğurlu 2009) (1954) Sigmund Freud‟a göre, gruplar halinde yaşamaya başlayan ilk insanlar güçlü bir erkek tarafından despotlukla yönetilmişler ancak daha sonraları gruplar sosyal örgütlenmeler sayesinde kardeşlik bağı ile birbirlerine bağlanmış insanlardan meydana gelmeye başlamıştır. Dolayısıyla, ilk liderlerin kaba fiziksel gücü elinde tutan kişi olduğunu söyleyebiliriz.
Lider, sahip olduğu gücü kullanarak, kendisini takip eden diğerlerini belirli bir düzen içerisinde tutarak grubu yönetmeye çalışır. Çünkü insan denen hayvan türünün bir arada yaşayabilmesi için, düzene sokulması ve örgütlenmesi gerekmektedir. Diğer bir deyişle; hepimiz aileden iş yerine ve topluma kadar uzanan bir dizi gruba mensubuz ve örgütlenmeye tabiyiz, bu grup ve örgütlenmelerin neredeyse tümü bir düzen üzerinden devamlılık gösterir ve her tür düzen, bir tür liderlik gerektirir (Kellerman, 2004).
1.1. Problem
İnsan doğası gereği sosyal bir varlıktır. İnsanın sosyal bir varlık olması ve çoğunlukla ihtiyaçlarını tek başına karşılayamaması onu bir grubun üyesi olmaya zorlamıştır. Kabile yaşamından modern toplum yaşamına kadar her zaman bir grup ve bu grubu yönlendiren birilerinin olması liderlik kavramını daha da önemli kılmıştır. İnsanlar çoğu zaman kendi menfaatlerine olan durumları bilemeyebilir. Bu nedenle içinde bulunduğu gruba liderlik eden, onlarla birlikte kendileri adına her zaman daha iyi düşünüp, kararlar verebilecek yetkinlikte birilerinin olmasını isterler. Bu durum grubun diğer paydaşlarında bir rahatlama ve güven hali oluşturur.
Tarih boyunca bakıldığında insanlar ya yönlendirilmiş ya da yönlendirmişlerdir. Yönlendirenler ya da literatürdeki yaygın kullanımıyla liderlik konusunda 3000’in üzerinde ampirik araştırma yapılmıştır. Bu anlamda liderlik konusu bilim insanlarının çok yoğun olarak çalıştıkları bir konudur (Çelik, 2012, 1). Liderlik çalışmalarının fazla olması, liderlik konusunda çok büyük mesafeler alındığı anlamına gelmemekle birlikte bu alanda hızla değişen ve dönüşen dünyada örgütler nasıl bir liderlik anlayışıyla yönetilmeli sorusu akla gelmektedir. Modern anlamdaki liderlik kavramı 20. yüzyıldan itibaren dört temel aşamadan geçmiştir. Özellik kuramları, davranışsal kuramlar, durumsallık kuramları ve neo-karizmatik kuramları (Çakar ve Arbak, 2003).
Liderlik, belli koşullarda belli amaçlara erişmek için, bir kişinin diğerlerinin etkinliklerini yönlendirmesi sürecidir (Koçel, 1998). Eğitimde liderlik nasıl meydana gelir? Liderlikte yetki, sahip olunan misyon, etkileme becerileri ve yürütme gibi beceriler ile meydana gelir. Yetki ise, resmi ve gayrı resmi olmak üzere iki biçimde kullanılır. Resmi yetki, idarecilere ancak statü ile kazandırılmakta ve statü liderliği sağlamaktadır. Gayri resmi yetki ise, lidere grup üyelerince bağışlanır. Bir eğitim kurumunda çalışanların beklentileri, idarecilikte liderliğin nasıl olması gerektiğinin cevabıdır. Çalışanların idareciden bekledikleri davranışlar, kurumun yapı ve ikliminde önemli bir yer tutar. (Bursalıoğlu, 1994).
Yönetici ve lider kavramları yakın kavramlardır ancak aynı şeyi ifade etmezler. Yöneticiler bir örgütte hedefe ulaşmak için gayret gösteren, örgüt için iş planı hazırlayan, örgütte bu planların hayata geçirilmesini sağlayan ve uygulama sonuçlarının denetlenmesinden sorumlu olan kişilerdir. Liderler ise; çalıştığı örgütün amaçlarını belirleyen, ortak düşünce ve istekleri vurgulayarak kendisine bağlı çalışanları güdüleyen ve ulaşılmak istenen amaçlar doğrultusunda çalışanları uygulamaya yönlendiren kişidir. (Sabuncuoğlu ve Tüz,2001,s.216).
Yöneticiyle lider arasındaki farkları şöyle sıralayabiliriz: (Ataman,2001,s.85) Yöneticiler örgüt yapısının oluşturulması, planların oluşturulması ve elde edilen sonuçları gözden geçirip, değerlendirilmesi faaliyetlerini gerçekleştirir. Liderler ise değişimle mücadele ederek, bütün faaliyetlere yön veren bir vizyon oluşturarak, bu vizyonu örgütteki tüm çalışanlarla paylaşıp ve bu esnada karşılaşılan problemlerin çözülmesini sağlar. Liderler, örgütte amaçları politikaları ve ilkeleri ortaya koyan kişidir.
Yöneticiler, stratejileri uygulamak için gerekli olan planları hazırlarlar ve uygulatıp sonuçlarını denetlerler. Liderler ise, bulunduğu örgüt için, bir hedef belirleyerek, gelecek için bir vizyon oluşturur ve bu vizyona ulaşmak için gereken değişim stratejilerini hayata geçirir. Yöneticiler, örgütte bulunan mevzuata, örgütün amaçlarına, politikasına sıkı sıkıya bağlı olan kişilerdir.
Liderliğe ilişkin kuramların ilki 20. yüzyılın başlarında geliştirilmiştir. Liderlik konusunda birçok kuram vardır. Bu kuramlar, dört ana başlık altında sınıflandırılabilmektedir. Bu başlıklar şöyle sıralanır. (Koçel,1999,s.426):
1. Durumsallık Yaklaşımı, 2. Davranışsal yaklaşım, 3. Özellikler yaklaşımı, 4. Modern (Yeni) yaklaşım.
Değişen şartlarla beraber, örgütler de sürekli değişim göstermektedirler. Örgütler, ayakta kalabilmek için, çevrede ki birtakım değişimlere uyum sağlayarak ayak uydurmak zorundadır. Rekabet edebilmesi için, örgütsel değişim kapasitesini arttırmak zorundadır. Oldukça hızlı değişimin yaşandığı günümüzde, eskimiş liderlik anlayışıyla yenileşme sürecine uyum sağlayabilmek pek te kolay değildir. Bu anlamda liderin tüm eleştirel becerilerini kullanarak karşılaştığı durumlara yönelik en uygun liderlik tarzını seçmesi ve uygulaması önemli görülmektedir. Başka bir anlatımla eleştirel becerisi yüksek, demokratik, bilimsel bir anlayışı benimsemesi yeniçağın ve yeni paradigmal değişimlerin zorunlu bir gereği gibi görünmektedir.
Alan yazında liderlik kavramı birçok açıdan ele alınarak tanımlanmıştır. Liderlik, kimi yazar ve araştırmacılarca davranış kuramı dikkate alınarak, kimilerince de özellik kuramından yola çıkılarak tanımlanmıştır. Bunlardan en yaygın kabul görenlerinden bazıları şöyle sıralanabilir:
Robins’e göre (2012, 377), liderlik, amaçlara ulaşmak için bir grubu etkileyebilme yeteneğidir.
Liderlik, güçlü bir etkidir (Argyris,1976; akt: Çelik, 2012, 1).
Liderlik, belirli koşullar altında amaca ulaşmak için başkalarının davranışlarını ve eylemlerini etkileme sanatıdır (Şimşek, 1999, 176).
Liderlik, ortak amaçlar çerçevesinde birleşen insanları, amaçları gerçekleştirmek üzere etkileme sürecidir (Başaran, 1996, 60).
Liderlik, kendisini izleyen toplulukları, belirlenen hedeflere götürebilme gücünü kullanabilmektir (Türkmen, 1996, 53).
1.2.Problem cümlesi
Problem cümlesi, bu araştırmada şöyle belirlenmiştir: “Okul yöneticilerinin liderlik özellikleri, öğretmenler tarafından nasıl değerlendirilmektedir?”
1.3. Araştırmanın amacı
Bu araştırmanın temel amacı, okul müdürlerin liderlik özelliklerini öğretmenlerin görüşlerine göre belirlemektir. Bu genel amaca ulaşmak için lise okul müdürlerinin liderlik özelliklerine ilişkin öğretmen görüşleri alınacaktır.
Milli Eğitim Bakanlığı Orta Öğretim Kurumları Yönetmeliğinin 76.maddesinde Okul müdürünün görevleri; “Millî Eğitim Temel Kanununda ifadesini bulan temel amaç ve ilkelerine bağlı kalarak millî eğitimin genel amaçları ile okul veya kurumun amaçlarını gerçekleştirmek üzere tüm kaynakların etkili ve verimli kullanımından, ekip ruhu anlayışı ile yönetiminden ve temsilinden birinci derecede sorumlu eğitim ve öğretim lideridir.
“Müdür; okul veya kurumu, bünyesindeki kurul, komisyon ve ekiplerle iş birliği içinde yönetir.” şeklinde ifade edilmektedir. Buna göre, okul müdürlerinden öğretimsel lider olmalarının yanında iyi bir işletme yöneticisi olmaları da beklenmektedir. Son yıllarda okulu yeniden örgütleme ve değişimi gerçekleştirecek etkili okullar yaratma gayretleri, okul müdürlerinin temel yöneticilik rollerinde öğretimsel liderlikten durumsal liderliğe doğru bir değişime yol açmıştır. Özellikle dönüşümcü liderliğin, öğretimsel liderlik davranışlarını da kapsadığı ve etkili okul yaratma ve daha profesyonelleşmiş bir öğretim gerçekleştirmek için önemli olduğu vurgulanmaktadır. Bu kapsamda araştırmamızda, Ortaöğretim okul müdürlerinin liderlik özelliklerinin öğretmen tarafından değerlendirilmesi amaçlanmıştır
.
1.4. Araştırmanın Önemi
Okul müdürlerinin eleştirel düşünmesi, bu düşünüş tarzının okulda öğretmen, veli, öğrenci ve eğitimin diğer paydaşları arasında daha kolay yer almasını sağlayabilir. Eleştirel düşünmenin yerleştiği eğitim örgütleri, düşünme kalitelerini artıracaklarından, örgüte zarar verecek ve zaman kaybettirecek basit problemlerin
oluşmasının önüne geçebileceklerdir. Bu anlamda okul müdürlerinin okulda liderlik anlayışıyla okulu yönetmeleri 21. yüzyıl anlayışına uygun çağdaş bir anlayış olacaktır.
Eleştirel liderlik anlayışı, eğitimcilerde “öğrencilerle baş etme” düşüncesi yerine “öğrencilerle gelişme ve güçlenme” düşüncesi doğuracaktır. Öğretmenler için liderliği anlamak ve uygulamak önemlidir. Çünkü toplumdaki kültürel, ruhsal, ahlaki, entelektüel ve politik eğitimin merkezi olan okul liderliğinin birtakım teknik manevralarla düşürülme tehlikesi bulunmaktadır (Schmidt, 2012). Bu teknik manevralar, okul yöneticilerinin yeni yönetimsel değerler yerine bazı karmaşık ve etik idealleri benimsiyor olmalarıdır (Grace 1995, 236).
Değişen ve sürekli yenilenen şartlar okul yöneticilerinin liderlik tarzlarını da ön plana çıkarmaktadır (Saylık, 2012). Değişen ve sürekli yenilenen şartlara bir yanıt olması açısından “okul müdürleri nasıl bir liderlik anlayışı ile okulu yönetmelidir” sorusu bu anlamda önemlidir. Eğitim örgütlerinde değişen ve yenileşen şartlara uygun ilkeleri içinde taşıyan bir liderlik anlayışının olması, eğitimin kalitesini artırarak uluslararası normları yakalanmasını sağlayabilir. Bu normları yakalamak her şeyden önce dogmatik bir anlayıştan uzak nesillerin yetişmesiyle mümkündür. Bilimsel anlayışın yerleşmesini sağlayacak, eleştirel, sorgulayıcı, analitik bir bakış açısı geliştirmiş, dezavantajlı kişi ve grupları güçlendiren, eğitim yönetiminin baskınlığına karşı yeni söylemler geliştiren bir liderlik anlayışı, okulu ve eğitimi güçlendirecektir. Bu bağlamda eleştirel liderlik çalışmalarının, eğitim yönetimi ve liderlik çalışmalarına yeni bir anlayış getireceği söylenebilir. (Sönmez, 2010)
Sağlıklı toplum ve sağlıklı nesiller oluşturmada eğitimin önemi küçümsenemez. Eğitim, toplumların yaşam standardını belirleyen, en temel unsurlardan birisidir. Bu kadar önemli bir alanda yönetici olan kişilerin, fizyolojik ve psikolojik sağlıkları doğal olarak eğitim ortamına ve eğitimin kalitesine direkt yansıyacaktır. Toplumların gelişmelerini sürdürebilmeleri ve bilgi çağına ayak uydurabilmeleri, nitelikli insan yetiştirmelerine bağlıdır.
1.5. Sayıltılar
Araştırma için ankete katılan öğretmenlerin, okul yöneticileri ile ilgili görüşleri, kişisel önyargılar barındırmamaktadır. Araştırmaya katılan okullarda ki öğretmenlerin, kullanılan ölçme araçlarını içtenlikle cevapladıkları varsayılmaktadır. Araştırmanın içeriğinde yer alan, değişik kaynaklardan incelenerek alınan bilgiler, gerçeğe uygundur.
1.6. Sınırlılıklar
Araştırma, anketimize katılmış 200 öğretmeni kapsayan, örneklem grubunun verdiği cevaplar ile sınırlı bulunmaktadır. Örneklemdeki sınırlılık, araştırma evreninin tamamının incelenmesinin olanaksız oluşudur.
1.7. Tanımlar
Araştırmanın bu bölümünde temel kavramların tanımlarına yer verilmiştir.
Lider: Lider, grup üyeleri tarafından hissedilen, açıklığa kavuşmamış ortak düşünce ve arzuları kabul edilebilir bir amaç biçimi ile ortaya koyan ve grup üyelerinin potansiyelini, bu hedef çerçevesinde harekete geçiren kişidir. (Eren, 1996; 387).
Yönetici: Yönetici, lider tarafından geliştirilip, hayal gücünü kullanarak vizyona dayanan yönlendirmeye uygun planlar yaparak, bu planları usullerine uygun şekilde uygulayarak, öngörülen hedeflere ulaştırabilen kişidir. (Özalp, Koparal ve Berberoğlu, 1999; 65).
BÖLÜM II
İLGİLİ ALAN YAZIN
2.1. Liderlik
Belirli şartlar altında, süreç olarak liderlik, belirli kişisel veya grup hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla, kişinin bir başkasının faaliyetini etkileyerek yönlendirmesi süreci şeklinde tanımlanabilir. (Koçel, 2003;396).
Lider, yetenekleriyle tek başına bir şahsiyet olabilir. Spor dallarında, sanat ya da iş bakımından başarının simgesi olan bir kişiyi ifade eder. Herhangi bir kamu kurumunun yöneticisi de lider olabilir. Ya da popüler olan bazı kişiler de lider olarak görülebilir. İnsanları etkileyen kişilerin bile “lider” olduğu fikri yaygındır. (Tabak, 2001: 210).
Bir yönetici, personelin duygu, düşünce, davranış ve değer yargılarına etki etmek ve değişiklik yaratmak için mevzuatı ve belli otorite kaynaklarının ötesine geçebilirse liderlik özelliği sergilemiş olur (Erdoğan, 2000). Etkileme ve eşgüdüm en önemli liderlik özelliğidir. Birey bir grubun görevlerini, hedeflerini anlamasını sağlayacak etkinlikte bulunuyor, ihtiyaçlarını karşılıyor ve grubun bir arada bulunmasına hizmet ediyorsa liderlik rolünü gerçekleştiriyor denilebilir (Akt. Kaya, 1993).
Alan yazında liderlik kavramı birçok açıdan ele alınarak tanımlanmıştır. Liderlik, kimi yazar ve araştırmacılarca davranış kuramı dikkate alınarak, kimilerince de özellik kuramından yola çıkılarak tanımlanmıştır. Bunlardan en yaygın kabul görenlerinden bazıları şöyle sıralanabilir:
Robins’e göre (2012, 377), liderlik, amaçlara ulaşmak için bir grubu etkileyebilme yeteneğidir. Başka bir tanımda Liderlik, güçlü bir etkidir
(Argyris,1976; akt: Çelik, 2012: 1). Liderlik, belirli durum ve koşullar altında amaca ulaşarak başkalarının davranışlarını ve eylemlerini etkileyebilme sanatıdır (Şimşek, 1999: 176). Başkalarına göre, liderlik, ortak amaçları olan insanları, amaçlarını gerçekleştirmek üzere etkileme sürecidir (Başaran, 1996: 60). Liderlik, kendisini izleyenleri belirlenmiş hedeflere götürebilme gücünü kullanabilmektir (Türkmen, 1996; 53).
Liderliğin niteliklerini bazı başlıklar altında toplamıştır. Bender (1997), Bunlar: Liderlik, güvenilirliktir, önce kişinin kendini yönetmesidir. Liderlik, hedefe kararlılıkla varmaktır. Liderlik, fark yaratmaktır, gelişmedir, olumlu tecrübeler kazandırmaktır, yüksek enerjili olmaktır, korkunun yerine umut ekmektir. Liderlik ve yöneticiliğin eş anlamlı kullanılması son derece yanlıştır. Aralarında belirgin farklılıklar bulunmaktadır.
Bütün bu tanımlara bakıldığında hepsinin birleştiği ortak noktanın; liderin bir “etkileme gücünün” olduğu ve “amaca ulaştırmaya yardımcı” olduğu ve bu iki temel noktanın lideri örgüt içinde özel kılan beceriler olduğu söylenebilir. Küreselleşen dünyada liderlerin örgüt için önemi yadsınamaz bir hal alırken, liderlerin, örgütlerini güvenilir bir biçimde geleceğe taşıyabilmeleri de bir o kadar önem taşımaktadır. 21. yüzyılda örgütlerde; özgür düşüncenin gelişmesi, iş görenlerin kendini özgürce ifade edip karar verebilmesi, eleştirel, sorgulayıcı yetilere sahip iş görenlerden oluşan demokratik, insancıl bir çalışma atmosferinin oluşması açısından önemlidir. Bu durumun gerçekleşebilmesi için öncelikle örgüt lideri ve yöneticilerin bu yetilere sahip olması, astların ve örgütün diğer paydaşlarının da bu tür yetileri kazanmaları adına birtakım planlamalar içine girmeleri gerekebilir.
Eğitim örgütlerinde lider, öğretmen, öğrenci, veli ve eğitimin diğer paydaşlarının nasıl düşünmesi gerektiği sorusu önemlidir. Eğitim örgütlerinde liderin liderlik anlayışı ve düşünüş tarzı örgütün tüm paydaşlarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu anlamda eleştirel düşünme gücü yüksek bir liderlik anlayışı, günümüz modern eğitim örgütlerinin yönetsel sorunlarına yeni bir cevap olabilir.
Lider kimdir? Nasıl lider olunur? Yönetici ve lider arasındaki farklar nelerdir? gibi sorulara tarih boyunca cevaplar aranmıştır. (Ozankaya, 1989: 186):
Lider, herkes gibi değil, diğer insanlardan farklı olmamalıdır. . Bu özellikler; yaş, cinsiyet, boy, ırk, zekâ, duygusal olgunluk, dürüstlük, kararlılık, güzel konuşma yeteneği, açık sözlülük, kişiler arası ilişki kurma, Başkalarına güven verme, Samimiyet, Bilgi, Doğruluk, Yakışıklılık, Özgüven duyma, İş başarma yeteneği, İnisiyatif sahibi olma.
Liderlikle ilgili araştırmaların, günümüzde varılan sonuçlarına dayalı olarak ahlaki liderlik, kültürel liderlik, etik liderlik, moral liderlik, vizyoner liderlik, öğretim liderliği ve çağdaş liderlik tanımlamaları yapılmaktadır. En çok bilinen tanıma göre liderlik, belli hedeflere ulaşmak için, başkalarını etkileme ve harekete geçirme yeteneğidir. (Şişman, 2004). Liderlikte kişisel özellikler şöyle sıralanır: (Eren,1998).
Tablo 1.1 Liderlerde Başarı Sağlayan Nitelikler
ÖZELLİKLER YETENEKLER
Duruma uyum sağlama Sosyal çevreye uymada çevik Hırslı ve başarı yönelimli İddiacı İşbirlikçi Karar verici Bağlılık Güçlü etki oluşturma Enerjik Dirençli Kendine güven Stres hoşgörüsü Sorumluluk üstlenmede gönüllü Zeki Kavramsal yetenek Yaratıcı Diplomatik ve anlayışlı Etkileyici konuşma
Gurubun görevlerine ilişkin bilgi sahibi olma
Örgütlenme İkna edebilme Sosyal beceriler
Kaynak: Yukl, G. A. (1989), Leadership in Organizations, 2nd Edition, Prentice Hall Inc., New Jersey.
2.2. Yaratıcı Lider Özellikleri
Liderler yaratıcılığın yasaklanmasından ziyade desteklenmesini sağlayarak yaratılan örgütsel iklimine katıda bulunarak, çalışanların yaratıcılığını etkilerler. Liderler, yaratıcılığın örgütte yer almasını sağlayandır. Liderler, örgütte var olan yaratıcılık yeteneğini ortaya çıkararak, gerekli vizyonu oluştururlar. (Angela, 1997: 120):
2.2.1. Yöneticinin Lider Olması İçin Uymak Zorunda Olduğu
Kurallar
Lider olabilmek için, okul yöneticisinin bazı kurallara uyması ve bazı rolleri yerine getirmesi gerekir. Bu roller şöyledir (Çelik, 2000):
Kaynak sağlama, kaynaklık etme, iletişim sağlama, görünür bir kişi olma. Yukarıda ki rollerin yerine getirilmesinin haricinde okul yöneticisi, sorumluluklarını, en etkili biçimde, en iyi zamanlamayla ve yetkilerini de olumlu kullanarak yönetmelidir. Bir okulun yöneticisi, okulun her bölümünde kendisini hissettirmeli ve okulun sahip olduğu değerleri kuvvetle irdeleyerek, bunları davranışlarıyla güçlendirmelidir. Okul yöneticisinin, lider olabilmesi için yetki ve sorumluluklarını yerine getirmesi bazen ve çoğu yönetici için yeterli olmayabilir. Yönetici, bir lider olabilme yolunda gücünü, yalnızca yetki ve sorumlulukları ile sağlamamalıdır.(Erdoğan, 2004: 90)
2.2.2. Yirmi birinci Yüzyıl Liderinde bulunması gereken özellikler
Vizyon Sahibi Olmak, Yaratıcı Olmak, Değişimi Kucaklamak, Aksiyon Sahibi Olmak, Riskleri Göze Almak,İleri Görüşlü Olmak, Güven, İletişim
2.3. Okul Yönetimi ve Okul Yöneticisi
Okul ve toplum birbirini oldukça önemli ölçüde etkilemektedir. Toplumdaki sorunlar aynı anda okulu, okuldaki sorunlar da toplumu etkiler. Okul, eğitim örgütlerinin topluma epeyce yakın bir kuruluşu olduğu için toplumdaki sorunlardan en önce etkilenir. Eğitimin üst düzeydeki örgütler ise toplumdaki problemleri daha geç hissetmeye başlar. Bu sebeple okulların örgütlenmesi, eğitimin diğer üst yan kuruluşlarının örgütlenmesinden daha önemlidir. Eğitim sisteminin amaçlarını gerçekleştirebilmesi için, okulun iyi örgütlenmesi gerekir. Okul iyi örgütlenemez ise, eğitim sistemi ve bağlı diğer sistemler büyük sorunlarla karşı karşılaşır. Mevcut
eğitim sisteminde amaçların pratiğe dönüşemediği ve çok genel kaldığı en çok eleştirildiği diğer bir sorundur.
Şişman ve Turan (2005: 109)’a göre; okul yönetiminde ebeveynler, baskı grupları, siyasal örgütler, iş piyasası vb. önemli bir yer tutmaktadır. Okul yöneticileri, okul yönetimindeki bunları hep dikkate almak durumundadır. Okul yöneticilerinin, okulun insan kaynağı ve diğer kaynaklarının sağlanması, amacına uygun olarak kullanılması, eğitim ve öğretimle ilgili her türlü etkinliklerin planlanıp uygulanması, değerlendirme ve denetleme çalışmalarının yapılması; okuldaki tüm öğeler arasında işbirliği, iletişim ve eşgüdümün sağlanması; ortaya çıkan sorunların çözülmesi gibi sorumlulukları vardır. Yöneticilerin, bunları gerçekleştirirken tüm bu güç dengelerini dikkate alması gerekir.
Yönetici, örgütün tüm amaçlarını gerçekleşmesinde önemli bir işleve sahiptir. Okul örgütü için de "Bir okul, ancak müdürü kadar iyidir" ifadesi sıkça duyulmakta; toplumunun okula ilişkin algısında, müdürün kimliğiyle birlikte simgelenen “yönetimsel yeterlik” çok etkili olmaktadır (Aksu, 2004: 13).
Okul merkezli yönetim anlayışı sayesinde, okul ile aile arasında çok daha iyi ilişkiler kurulabilir. Özellikle aileler, bir üst birime aktarılmadan sorumluluğu üstlenen okul yöneticilerini karşılarında bulmuş olurlar. Okul merkezli yönetim, karar verme düzeyini kararın etkileyeceği kişilere, daha yakınlaştıran bir yönetim modelidir. Bu yüzden yönetimde kararlar daha verimli bir şekilde alınabilir. Okul merkezli yönetim olduğunda kamuoyunun eğitime duyduğu güven artar. Velilerin ve öğrencilerin sesine daha çok kulak verilir. Toplumun bütün kesimleri okuldan olan talepleri ve ihtiyaçları daha fazla dikkatle ele alır. Toplum ve okula karşı ilişkileri ve istekleri böylelikle daima canlı kalmış olur.(Özdemir, 1996: 421).
Yöneticinin görevlerini şöyle sıralayabiliriz:
1. Yönetici, belirlenen tüm örgütsel hedeflere ulaşılabilmek için kendisine yardımcı olabilecek her düzeydeki personelle çalışabilir. Yöneticiler, görevlerini başarmak için organizasyon içinde birlikte ve dayanışma içinde çalışırlar ya da en azından çalışmak durumundadırlar.
2. Yönetici aynı zamanda belirli bir görevi kimin yapacağına karar vererek söz konusu görev ya da görevleri en iyi biçimde yapacak kişilere vermek yoluna gitmelidir. Örgütün sınırlı olan kaynakları çoğu kez buna olanak vermemektedir. Yönetici, rekabet halindeyken amaçlarını dengede tutmalıdır. Bu yolla hem kaynaklar, hem de zaman konusunda verimli kullanım söz konusudur.
3. Yönetici, birçok sorumluluk yüklenen kişidir: Bir yönetici belirli görevlerden ve bu görevlerin başarıyla yerine getirmesinden sorumlu tutulan kişidir. Bunları başarı ya da başarısızlıkları aynı zamanda yöneticinin de başarısı ve başarısızlıklarını teşkil ederler.(Çetin, 2002: 113).
4. Yöneticiler, analitik bir düşünür olmalıdırlar. Yönetsel görev, aksine örgütün bütünü için belirlenen amaçların gerçekleştirilmesi ve yöneticinin kendi birimine ilişkin amaçlarında başarı elde etmeyi hedefler.
5. Yöneticiler, değişimi yakalar. Durulması halinde veya yavaşlaması durumunda sendeleyip düşmek mümkündür. Sürekli bir değişimin yaşandığı dünyada yaşamak koşu bandı üzerinde koşmaya benzer. (Beren, 2001: 726).
2.4. Lider ile Yönetici Arasındaki Farklar
Tablo 1.2. Karşılaştırılmış Yöneticilik ve Liderlik Özellikleri
YÖNETİCİ
LİDER
Yönetir
Mevcut düzeni sürdürür.
Ötoritesi statüsünden kaynaklanır. Yetkileri kendisinde toplar. İteati vurgular.
Planlara aşırı bağlıdır.
Belirlenmiş amaçlara hizmet eder. İşi doğru yapar.
Kontrolü vurgular. Yönlendirir. Yenilik peşindedir. Otoritesi kendisindedir. Astlarını yetkilendirir. Katılımı vurgular.
Alternatif yaklaşımlara açıktır. Yeni amaçlar ortaya çıkarır. Doğru işi yapar.
Güveni esas alır.
Kaynak: Özden, Y. (2005), Eğitimde Yeni Değerler. Eğitimde Dönüşüm. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Liderlik ve yöneticilik, aynı anlamı taşıyan sözcükler değildir.
Lider, belirli bir grubu belirli amaçlar etrafında toplayıp, bu amaçlar için onları etkileyerek, harekete geçirebilen yetenek ve bilgiye sahip olan kişidir.
Lider; kişileri etkileyebilen, nasıl, nereye, gidileceğini gösteren, hedef ve amaç belirleyen yani yol gösteren rehberlik eden bir kişidir. Yönetici ise, başkaları tarafından o pozisyona getirilmiş, başkaları adına çalışan, önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak için çok çaba gösteren, işleri planlayan, uygulatan ve denetleyen kişidir. Ödül ve cezaya dayalı yasal gücü vardır (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998: 181).
Yönetim biliminin oluşumu, Eski Mezopotamya Uygarlığı'nda yaşayan kabilelerin yönetimi kolaylaştırmak ve gelecek kuşaklara aktarmak için kayıt ve rapor işlerinden sorumlu mahiyet gruplarının kurulmasına dayanır. Yönetim, eski bir bilim dalı olup, uygarlık tarihi boyunca örgütlenmiş toplumların ilgi duydukları bir kavram olmuştur. İnsanlar, kuşaklar boyunca hem yönetmiş hem de yönetilmişlerdir. (Bursalıoğlu, 2008: 5).
Demek ki yönetim, örgütün daha önceden belirlenmiş işleri yapmak amacıyla bir araya getirilen ve insanları örgütleyip aynı zamanda eyleme geçirme ve eylem sonunda da denetlemeyi kapsayan süreç olarak ele alınabilir. Yönetim, tüm insan örgütlerinde bulunan genelleştirilmiş bir davranış biçimini ve bir örgütün saptanan politikalarını uygulamak için sürdürdüğü etkinlikleri planlama biçimi olduğu düşünülebilir.
Liderlik ve yöneticilik kavramlarının açıklanmasında kavram kargaşası Oluşabilmektedir. Liderlik ve yöneticilik, birçok noktada çakışacağı ve bir bireyde bir araya gelebileceği gibi, çoğu zaman da çatışır. Yöneticiler, işleri doğru yaptıkları, liderlerin ise doğru işleri yaptıkları söylenebilir. Yöneticilik; eğitimi alınıp, öğrenilebilen veya deneyimle öğrenilebilen bir özelliktir. Ancak liderlik ise insanların kendi doğal yapısından ve içten gelen bir olaydır. Yöneticilik için eğitim alınabilir, okula gidilebilir ve sonuç olarak, aldığı eğitim ve tecrübelerle kişi iyi bir yönetici olabilir. Lider olabilmek için ise okumak, konuşmak, tartışmak ve eğitim almak her zaman lider olabilme garantisi sunmaz. Çok iyi bir yönetici olduğu halde, liderlik özelliği taşımayanlar olduğu gibi, lider oldukları halde, yöneticilere gerekli olan niteliklere sahip olamayanlar da mevcuttur. (Kayıkçı, 1999: 582).
Farklı iki insan tipi olan liderler ve yöneticilerde yöneticinin amaçları arzularından ziyade gereklerinden doğar. Liderin ise bireyler ya da bölümler arasındaki çatışmaları dağıtma konusunda üstündür; bütün tarafları yatıştırarak örgütün günlük işlerinin yapılmasına imkân sağlar. Çevrede bulunan potansiyel fırsat ve ödülleri ararken izleyenlerine esin kaynağı olur ve kendi enerjisiyle yaratıcı süreçleri harekete geçirir. (Zaleznik, 1999: 67).
Tablo 1.3. Liderler ve Yöneticilerin Özellikleri
LİDERLER
YÖNETİCİLER
-İnsanların olabilirlik, isteklilik, gereklilik konusundaki fikirlerini değiştirirler -Yeni moral değerler oluşturup; verdikleri buyruklarla özel istek ve amaç oluştururlar. İşte coşku oluşturmayı, riske girmeyi, fırsat ve ödülleri yüksek tutmayı tercih ederler. -İşlerini bir mecburiyet veya yük olarak görmezler.
-Kişileri ve aktif tutumları benimserler. -Tek başına bir fikri savunabilir; tek başına bir eylemi gerçekleştirebilirler.
-İzleyenlere sonuç alan ve etkileyen mesajlar gönderirler.
-Empatiyle, sezgileriyle insanların ilk önce düşünce ve duygularıyla, sonra da eylemeleri ile ilgilenirler.
-Olayların, durumların insanlara ne ifade Ettiğini anlamaya çalışırlar.
-Anlaşma, pazarlık yapma, ödüllendirme ve cezalandırma vb. esnek taktikler kullanırlar. -İşlerini, insan ve madde kaynaklarını bütünleştirmek için, karar alma, strateji geliştirme süreciymiş gibi görürler. -Kişisel olmayan, yönetsel amaçları Benimseme eğilimindedirler.
-Konumlarında kalmayı sağlayacak günlük rutin işlere hoşgörü ile bakarlar.
-Altında çalışanlarıyla, dolaylı olarak iletişim kurarlar ve onları emirlerle itaate zorlarlar. -Birlikte çalıştıkları insanlar ile olayları geliştirmede oynadıkları rollere göre ilişki kurar ve ilgilenirler.
-Var olanı korurlar ve riske girmezler. -Olayların, durumların nasıl geliştiğini anlamak için çabalarlar.
Kaynak: (Güner, 2002: 10)
Şekil 2.2. Yönetici Lider Kavramlarının Farklılaşma Yönleri Kaynak: (Kılınç, 1997: 383-403)
Şekil 2.2’de vurgulandığı görülen yönetici ve liderin etkileme ve yönlendirme yönü, kalın ok işareti ile, güç kaynağının yönü ise, ince ok işareti ile gösterilmiştir. Yönetici astlarına (izleyici grubuna) otoriter güç uygulayabilirken, lider ise bu gücü, hedefleri izleyici grubuna benimseterek kullanıp, avantaja çevirebilir.
2.5. İlgili Araştırmalar
Bu araştırma ile ilgili öncelikle yurt dışında konuyla ilgili yapılan araştırmalara, sonrasında ise bu araştırma konusuna yakın olan ya da ortak yönleri olan yurt içinde yapılan araştırmalara yer verilmiştir. İlgili araştırmaların sonunda incelenen araştırmaların değerlendirilmesi yapılmıştır.
2.6.1 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar
Liderlik davranışları ile ilgili ulaşılan en kapsamlı araştırmalar Ohio Üniversitesi, Michigan Üniversitesi ve Texas Üniversiteleri’nde yapıldığı görülmüştür. (Celep, 2004). Liderliği tanımlamaya çalışan Davranışsal Yaklaşımın ana fikri, lideri başarıya ulaştıran unsurun kişilik özelliklerinden ziyade liderlik sürecindeki davranışları olduğudur (Koçel, 1989). Bu yaklaşıma göre, etkili lider grubu hedeflerine ulaştırmada iki yol izler (Çelik, 2000):
a- Ohio State Üniversitesi Çalışmaları
Liderlik araştırmalarında Ohio State Üniversitesi, liderlerde belli başlı davranış kalıplarının ortaya çıkarılmasını amaçlayarak, 1945’te başlayan araştırmalar sonucuna göre, 1800’e yakın lider davranış biçimine rastlandığı görülmüştür. İstatistiki analizler sonucunda, bu sayının 150’ye indirildiği, bu davranış biçimleri soru haline dönüştürülüp Lider Davranışını Tanımlama Anketi (LDTA) oluşturulmuştur.
Bulguların değerlendirilmesi neticesine göre, lider davranışlarının temelde iki ayrı boyutta toplandığı görülmüştür. Bunlara “bireyi önemseme” ve “yapıyı harekete geçirme“ adı verilmiştir. Bu çalışmanın en önemli amacı, etkin liderlik davranışını tanımlamaya çalışmak ve liderin nasıl tanımlandığını tespit etmektir. Bu çalışmalarda liderlik davranışında temel öğenin, liderin astlarını örgüt amaçlarına yöneltme olduğudur (Yukl ve Teber, 1983: 73).
Şekil 2.1. Ohio State Üniversitesi Liderlik Stilleri Kombinasyonu Kaynak: (Ataman, 2001)
Ohio çalışmalarının sonuçları şöyle sıralanabilir; (Zel,1996: 45):
Teknoloji gereği işler çok yapısallaşmış ise, zaman baskısı fazlaysa ve buna rağmen anlayışlı lider başarılı olamayacaktır. Bununla birlikte, liderin işe ağırlık veren davranışları çoğaldıkça, grup üyelerinin performansı da ona paralel artacaktır. Liderin astları önemseyip dikkate alan davranışları arttıkça, personelin devir hızı ve devamsızlığı azalacaktır. Bununla birlikte astların lider ile ilişkisi az ise yönetim otoriteri de aynı tarzda olacaktır.
Grup üyeleri daha az otoriter sahibi bir lider tercih ediyorlarsa, liderin işe ağırlık veren davranışı daima topluluktan tepki görecektir. İşin doğası gereği, bireyin ve grubun kendini gerçekleştirmelerini önleyici nitelikteyse, bu hedefte güdülemenin herhangi bir yararı olmayacaktır. Çalışanlar ve liderler, mütemadiyen ilişki içinde iseler, liderden daha fazla anlayış isteyecek ve bekleyeceklerdir.
b- Michigan Üniversitesi Çalışmaları
Michigan Üniversitesi çalışması, davranış kuramına uygun olarak yapılmış, bir başka çalışmadır. Bu araştırmada, etkili ve etkili olmayan liderler arasındaki davranış farklarını bulmak en önemli amaçtır. Araştırmanın sonucunda görülüyor ki, en etkili liderin, yüksek performanslı ve etkili bir grubu kurabilmek için çalışanların ihtiyaçlarına öncelik veren liderler oldukları saptanmıştır. Ayrıca araştırmacılar, Ohio State araştırmasında da olduğu gibi kişiye yönelik ve işe yönelik olmak üzere, iki farklı liderlik tarzı bulmuşlardır (Ataman, 2001: 459).
Bu araştırmada yöneticiler, üretimin bütün düşük olan bölümlerinde çalışan personel ile görevlerine yönelik olarak daha fazla zaman geçirmişler ve çalışanların üretimi arttırmaları için farklı eğitimlere uygulamışlardır.
c- Mc Gregor'ın X ve Y Kuramları
Yöneticilerin davranışını belirleyen, en önemli faktörlerden biri Mc Gregor’a göre, insan davranışıyla ilgili varsayımlarıdır. Görüyoruz ki, X kuramın varsayımları şöyle sıralanabilmektedir (Eren, 1998: 23):
Ortalama insan işi sevmez ve elinden geldiğince, bahaneler üreterek işten kaçma yollarını arar. Yönetim bu nedenle, işten kaçma eğilimini önleyici tedbirler alarak disipline önem vermelidir. İnsanlardan kendiliğinden iş yapmayı ve sorumluluk almalarını beklemek son derece hatadır. İnsanların harekete geçmesini sağlayacak en önemli gücün maddi güç olduğunu beklemek te hatadır. İnsanlar değişime karşı tepkilidirler. Bu yüzden değişimi sevmez ve alışkanlıklarını devam ettirmek isterler. İnsanlar bencildirler, kendi arzularını örgüt amaçlarına tercih ederler.
d- Mc Gregor’ın Y Kuramının Varsayımları:
Mc Gregor’e göre, iş yapmak oyun oynamak ya da dinlenmek kadar doğaldır, sıkı denetim ve kontrol insanları yönetmek için tek seçenek değildir. İnsanlar organizasyonlarına bağlanırlar ve işlerini severlerse kendilerini kontrol ederek çalışırlar. Kişi sorumluluktan kaçmayı doğuştan öğrenemez. Kötü organizasyonlardaki deneyimlerle, tecrübe edinerek sorumluluktan kaçmayı öğrenir.
BÖLÜM III
YÖNTEM
Araştırmanın bu bölümünde, öncelikle araştırma modeli, daha sonra çalışma grubu, veri toplama araçları, verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesi bölümleri yer almaktadır.
3.1. Araştırma Modeli
Bu araştırma, Ortaöğretim (Lise) müdürlerinin, liderlik özelliklerinin öğretmenler tarafından değerlendirilmesine yönelik, betimsel tarama modelinde oluşturulmuştur. Yapılan araştırmalarda betimsel tarama modeli, olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli alanların ne olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışır. Bu sayede onları en iyi şekilde anlayabilmemize, gruplayabilmemize, olanak sağlar ve aralarındaki ilişkiler kurulmuş olur (Kaptan, 1998). Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu, var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan, araştırmalara oldukça uygun bir modeldir. (Karasar, 2009).
200 Kişiye 22 sorudan oluşan anket soruları hazırlanmıştır. Danışmanlığını Dr. Mustafa FARSAKOĞLU’ nun yaptığı Seray TOKSÖZ’ün yüksek lisans tezinde yer alan anket sorularından 10 tanesi bu anket sorularının içinde yer almaktadır. Ayrıca, Danışmanlığını Prof. Dr. Adil ÇAĞLAR’ın yaptığı Hakan AYTEKİN tarafından hazırlanan Yüksek Lisans tezinde yer alan sorulardan 5 tanesinden yararlanılmıştır.
3.2. Çalışma Grubu ve örneklem
Araştırmanın çalışma grubunu, Edirne ili, Merkez ilçesi ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Belirlenen 4 okulun öğretmenleri arasından tesadüfi olarak seçilen 200 kişiye 22 sorudan oluşan anket uygulanarak örneklem oluşturulmuştur.
Araştırma için 200 öğretmene anket dağıtılmış, 200 anket değerlendirmeye katılmıştır.
Ankete katılan öğretmenlerin özelliklerine ilişkin veriler aşağıda, özetlenmiştir.
4 farklı Lisede uygulanan anketlerde, Kadın ve erkek öğretmen oranı:
Tablo 1.4. Araştırmaya katılan öğretmenlerin cinsiyetlerine göre sayıları
KADIN ERKEK
106 94
Tablo 1.5. Araştırmaya katılan öğretmenlerin branşlarına göre sayıları
BRANŞI KATILAN KİŞİ SAYISI
Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni 27
Coğrafya 22
Matematik 20
Tarih 19
Müzik ve Görsel Sanatlar 12
Beden Eğitimi 24
Kimya 9
Fizik 7
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, 4
Rehberlik 5 Biyoloji 10 İngilizce 19 Felsefe Grubu 10 Almanca 6 Meslek dersi 5
En büyük branş grubunu %13,5 ile Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenleri oluştururken, en küçük branş grubunu %2,0 ile Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenleri oluşturmaktadır.
Tablo 1.6. Ankette yer alan soruların yüzdelik dağılımı SORULAR KATILIYORUM % KARARSIZIM % KATILMIYORUM %
1.Okul için yararlı olacak şeyleri kendi menfaatinden üstün tutar. %70 % 20,5 % 9,5 2.Çok önemsediği ve inandığı değerleri, bizimle paylaşır. %49 % 11,5 % 39,5 3.Öğretmenlere, belirli bir amaç duygusuna sahip olmanın önemini vurgular. %25 % 45,5 % 29,5 4.Kararlarının demokratik, ahlaki ve etik sonuçlara dayanmasına dikkat eder. %27,5 % 24,5 % 48 5.Değerlerine ve ideallerine sıkı sıkıya bağlıdır. %33 % 25,5 % 41,5
6.Bizim için örnek teşkil edecek iyi bir lider modelidir. %23,5 % 44,5 % 9,5 7.Problemler karşısında oldukça güçlüdür, çözümü için kendine güvenir. %44 % 27,5 % 28,5 8.Problem çözmede davranışlarıyla etkin bir şekilde bizlere örnek olur.
%47 % 23,5 % 29,5
9.Okumuzda bir vizyon geliştirmenin önemini bizlere vurgular. %41 % 25,5 % 33,5 10.Öğretmenlerden, gelenekselden ziyade yeniliklere açık ve çalışkan olmalarını bekler. %80 % 02 % 18
SORULAR KATILIYORUM % KARARSIZIM % KATILMIYORUM %
11.Yürütülen eğitim fa- aliyetleriyle ilgili yeni ve farklı bakış açıları geliştirmemizi ister, bekler.
%46,5 % 25 % 28,5
12.Okulda yapılan çalışmalarla ve Problemler ile ilgili bizi bilgilendirir.
%20 % 46 % 64
13.Okulda çalışma şevkimizi sürekli canlı tutar.
%21,5 % 13,5 % 65
14.Okulumuzun dışa- rıda ki imajı sürekli yükselen bir grafiğe sahiptir %67,5 % 16 % 21,5 15.Öğretmenlere üstlendikleri görevler de inisiyatif tanır. %46 % 9,5 % 44,5 16.Çalışanla çalışma-
yanı birbirinden ayırır. %32,5 % 18,5 % 49 17.Özel günlerde öğ- retmenleri küçük sürp- rizlerle onurlandırır. %26,5 % 28,5 % 50 18.Veli ve öğrenci karşısında öğretme ninin yanında olmayı tercih eder.
%45,5 % 23,5 % 31
19.Öğrenci, öğretmen ve veli ile iletişimi yapıcı ve güçlüdür.
%57 % 27 % 16
20. Öğretmenlerin birbirleriyle kaynaşma- ları için yemek, gezi organizasyonlarını destekler.
SORULAR KATILIYORUM % KARARSIZIM % KATILMIYORUM %
21.Okulla ilgili harca -malarda öğretmenlerin görüşlerine öncelik tanır. %3,5 % 1,5 7 % 95 22.Öğretmenleri zor zamanlarında yardımcı ve destek olmaya çalışır. %49 % 20 % 31
Hazırlanan 22 anket sorusuna 200 öğretmenden 1654 ü (%41,1) Katılıyorum, 844 ü (%21) Kararsızım, 1524 ü (%37,9) Katılmıyorum cevabı vermişlerdir.
3.3. Veri Toplama Araçları
Araştırmada kullanılan anket, iki bölümden oluşmaktadır. Anketin birinci bölümünde araştırmaya katılan öğretmenlerin kişisel bilgileri (cinsiyeti, branşları, görev yapılan okulun adı sorulmaktadır. İkinci bölümde ise okul müdürü ile ilgili anket soruları bulunmaktadır.
Bu araştırma için okul müdürlerinin liderlik özellikleri ile ilgili olarak öğretmenlerin görüşlerine başvurulmuştur. Bu sebeple veri toplama aracı olarak bir anket formu hazırlanmıştır. Veri toplama aracının hazırlanması sırasında aşağıdaki işlemler yapılmıştır;
1. Veri toplama aracının hazırlanmasına ilişkin plan yapılarak, bu plan çerçevesinde konu ile ilgili literatür taramasından sonra kaynaklar incelenmiştir. Bu incelemeler sonucunda da, konunun taslağı oluşturulmuştur.
2. Literatür taraması ve bireysel görüşler çerçevesinde, veri toplama aracında yer alması gerekli görülen soru taslakları oluşturulmuş, anket sorularının taslağı hazırlanmıştır.
3. Yapılan düzenlemeler sonucunda, ankete son şekli verilmiş ve anket hedef gruba uygulanmıştır.
Araştırma kapsamında, hazırlanan anketin içeriğinde yer alan ifadeler ve sorular öğretmenlere görüşlerini öğrenmek amacıyla yöneltilmiştir. Bu ifadeler ve sorular, yani çalışmamızda bulunan değişkenler şu başlıklar altında toplanmıştır:
3.4. Öğretmen Kişisel Bilgi Formu
Anketin bu bölümünde, öğretmenlerin cinsiyeti, hangi okulda görev yaptıkları ve branşlarının ne olduğu ile ilgili, kişisel bilgi sorularına yer verilmiştir.
Araştırmacı tarafından öğretmenlerin özellikleri hakkında bilgi edinmek için 3 soru sorulmuştur. Çalıştığı Ortaöğretim kurumunun adı, branşı ve cinsiyeti olmak üzere.
Anketin 2. Bölümü, kendi içinde dörde ayrılmıştır. Bu dört bölüm, okul yöneticilerinin liderlik özellikleri ile ilgili olarak belirlenmiş en ideal sorular hazırlanmaya çalışılmış, etki alt boyutu, telkinle güdüleme alt boyutu, entelektüel uyarım alt boyutu ve bireysel destek alt boyutundan oluşmaktadır. Bu alt boyutlardaki ifadeler, yani çalışmamızdaki değişkenlerin önemli bir bölümü araştırmanın kavramsal çerçevesini oluşturmaktadır. Her alt boyutta öğretmenlerin “katılıyorum” “kararsızım”, “katılmıyorum”, şıklarından birini seçerek cevaplayabileceği toplam 3 ifade bulunmaktadır.
Araştırmamızın konusu gereği liderlik kavramını (lise) ortaöğretim okul yöneticileri açısından ele alacağız. Bu noktada şu sorular karşımıza çıkmaktadır. Okul yöneticisi ve lider kimdir? Her ikisinin rolleri arasında bir ilişki var mıdır? Bir okul yöneticisi, etkili bir yönetici olmadan da lider olabilir mi? Bu sorular okul yöneticisinin rollerini anlamamız açısından önemlidir. Liderliği ve yöneticiliği birbirinden ayırt etmek mümkün müdür? Eğer okul yöneticisi iyi bir yönetici değil ise, lider olamaz. Lider olabilen bir okul yöneticisi, aynı zamanda öğretmenlerin beklentilerini karşılayabilmelidir. Öğretmen, ülkemizde liderlik davranış boyutlarından müdürler tarafından belki de en az gösterileni, öğretimi denetleme basamağıdır. Çünkü denetçilerimiz ve müdürlerimiz uzun yıllar denetimi, personeli geliştirme değil de personelin açığını aramak olarak algılamışlardır. Bu nedenle de denetim denilince okulda soğuk bir rüzgâr esmektedir. Okul müdürleri personel ile karşı karşıya gelmemek düşüncesi ile bu görevlerini yerine getirmeyip, denetçilere bırakmışlardır. Denetçilerin yılda en fazla birkaç kez yaptıkları ziyaretlerde öğretmen eksiklerini gideremeyecekleri açıktır. Oysa iyi planlanan bir denetimle müdürün personelini geliştirmesi da kolay olacaktır (Bayraker, 2003, s:30).
Bir okul müdürünün okulunda ki temel rollerinden birisi de kaynak sağlayabilmektir. Kaynak sağlayıcı olarak okul müdürü, okulun vizyon ve amaçlarına ulaşmak için kaynakları temin ederek, gerekli yapıyı kuran kişidir. Söz konusu kaynakların, (öğretim materyalleri, teknoloji, araç-gereç, zaman, mekân, vb.) okul müdürü tarafından sağlanması beklenir. Bir okulun en önemli kaynağı şüphesiz ki öğretmenleridir. Ancak, gelişen teknolojik araçlara bağlı olarak okulda ki öğrenme süreçlerinde teknoloji kullanımı önem kazanmaktadır. Okul müdürü bu bağlamda, aynı zamanda teknoloji lideri de olmak durumundadır (Çelik, 2007; Şişman, 2004).
Liderlik bir etkileme sanatıdır. O halde çalışanları etkilemek isteyen bir okul müdürünün onlara inandırıcı ödüller sağlaması gerekir. Her örgütte kendine has oluşturulmuş bir ödül sistemi vardır. Terfi etme, ücret zammı, tanınma, takdir edilme ve çeşitli kaynaklara ulaşma olanağı sağlanması gibi ödüller tüm örgütlerde kullanılan çeşitli ödüllerdir. Eğitim kurumlarında da müdürler, bu ödüllerden sicil
notunu yükseltme, (şimdi performans notu olarak adı değiştirilmiştir) ayrıcalık verme, ders programının öğretmenin tercihi göz önünde bulundurularak düzenlenmesi, çalışanlarına başarılarını sözlü ve yazılı olarak iletme, toplum içinde takdir ve teşekkür etme gibi bazı yöntemleri kullanabilir (Karslı, 2006, s:78).
Okulun öğrenme iklimi, öğretmen ve öğrencilerin okulda öğrenmesini sağlayan etkileşimleri anlamına gelir. Okul müdürleri, örgüt ve çalışanların amaçlarını gerçekleştirebilecekleri bir örgüt iklimini oluşturabilmek için; ekip çalışmasını teşvik ederler. Öğretim zamanını dikkatli kullanarak iş görenlerin yüksek niteliğe sahip olmaları için onları geliştirici, eğitici, fırsat tanıyan programları uygulayarak, öğrenci ve öğretmenlerle sık sık karşılaşarak uygun akademik başarı ve çabaları destekleyen bir ödül yapısı oluştururlar. Öğrenci, öğretmen ve diğer iş görenlerin okul amaçlarını gerçekleştirme isteklerini etkilemek amacıyla, ortak faaliyetler içinde bulunmalarını gerektirecek etkinlikler düzenler ya da düzenletirler. (Gümüşeli 1996a: 102).
Okul müdürü, okulda yeni görüşlerin oluşmasına ve paylaşılmasına öncülük etmelidir. Bu süreçte her örgütte olduğu gibi okullarda da çeşitli çatışmaların olması doğaldır. Okul müdürü, çatışmaları görmezden gelmek ya da bastırmak yerine, farklı görüşlerden yararlanabilen, örgütsel çatışmaları başarılı bir biçimde yönetebilen, stresle başa çıkabilen birisi olmalıdır (Duke, 1987; Akt. Şişman, 2004).
Okul, büyük ölçüde ortak eylemlerin gerçekleştirildiği bir yerdir. Bu anlamda ortak eylemler içinde olan insanların ortak idealleri paylaşması gerekir. O halde, okulda bireysel başarıdan çok, grup ve takım çalışmasına önem verilmeli, takım ruhu ve biz anlayışı geliştirilmelidir. Öğrenme konusundaki yeni yaklaşımlar da birlikte öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme ve kubaşık öğrenme gibi kavramlara vurgu yapmaktadır. Okul müdürü, okulda bütünleşmeyi sağlamaya dönük, ortaklaşa davranışı öne çıkaran ortak bir kültürün oluşmasına ve sürdürülmesine öncülük etmelidir (Şişman,2004,s:103-104).+2
BÖLÜM IV
BULGULAR VE YORUMLAR
4. BULGULAR
Bu bölümde anketteki sorulara verilen cevapların yüzde dağılımları tablo ve grafiklerle gösterilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, ankete katılan 200 öğretmenin 106 tanesi (% 53) Kadın, 94 tanesi (%47) Erkek öğretmenlerden oluşmaktadır.
Şekil 4.1: Öğretmenlerin Cinsiyetlerine İlişkin Yüzde Dağılımı Grafiği
Araştırmaya katılan öğretmenler, okul müdürlerinin Liderlik yeterliliğine orta düzeyde sahip oldukları görüşüne sahiptirler. Orta düzeyde liderlik yeterliğine sahip okul müdürü, okulda demokratik, ve entelektüel bir okul atmosferi yaratamayabilir. Sorunları, derinlemesine, bilimsel ve etraflıca düşünmek yerine daha yüzeysel düşünmeyi gerçekleştirebilir. Okulda istenen düzeyde özeleştiri ve sabır gösterebilmeyi engelleyerek, tahammülsüz bir ortam oluşturup dinamik bir yapıya kavuşmasını da engellerler. 21. yy da, her geçen gün öneminin arttığı günümüz örgütlerinde yüksek düzeyde liderlik sergileyen okul müdürleri, bilge ve entelektüel bir profil çizerek çalışanlar üzerinde kurumun doğal lideri olduklarını kolaylıkla benimsetip büyük bir saygınlık yaratabilirler. Bu durum okulda lidere karşı büyük bir güvenin doğmasına katkı sağlar. Liderlik yeterliğine sahip okul müdürü, sorunların üzerine gitmekte tereddüt etmez. Çalışanlara karşı hoşgörülüdür. Okulun tüm paydaşlarının yalnızlaşma ve yabancılaşma gibi olumsuz duygulara kapılmasının önüne geçer. Okulda dostane ve demokratik bir okul iklimi yaratır. Söyledikleri ile yaptıkları uyum içinde olarak düşüncelerini akılcı ve mantıksal çıkarımlarla destekler. İnisiyatif almaktan çekinmez. İnsani ve ahlaki değerleri önemser. Hesap vermekten çekinmez. Bir bütün olarak kurumu geliştirmek adına kendisinin ve çalışanların gelişmesi gerektiğini bilerek, bilmeyi ve anlamayı önceler.
Okul müdürlerinin liderlik yeterliklerinin boyutu incelendiğinde; öğretmenler, okul müdürlerinin liderlik özelliklerinin orta düzeyde olduğunu yansıtmaktadırlar. Buna göre okul müdürlerinin isabetli kararlar almada, sorunları etraflıca düşünmede, eleştiri ve önerilere açık olmada, bilimsel bir tutum sergilemede, çalışanları etkilemede, kendilerinden istenen ve beklenen düzeyde olmadıkları söylenebilir.
Öğretmenlere göre okul müdürleri, okulda yönetim uygulamalarını orta düzeyde sergilemektedir. Bu sonuçlara göre, okul müdürleri, aldıkları yönetsel karar ve uygulamalarda demokratik bir yönetim sergilemede, esnek ve açık fikirli olmak ta çoğulculuğu ve farklılığı vurgulama da, farkındalığı yaratma da, istenen düzeyde olmadıkları söylenebilir. Yönetim uygulamalarını içselleştirmiş bir okul müdürü, özeleştiri yaparak çalışanlarında özeleştiri yapmasına dikkat çeker. Başarısızlıkta payına düşen sorumluluğu üstlenir. Oluşturduğu yönetim anlayışı insani değerlere dayanır. Öğretmen, öğrenci ve veliye hesap vermekten çekinmez.
Öğretmenlerin farklı branşlarda olmaları, okul müdürlerinin kişilik özellikleri ve liderlik uygulamalarına ilişkin görüşlerinde anlamlı bir fark yaratmamıştır. Gelen (2002) tarafından yapılan araştırmada branşın düşünme becerilerinde anlamlı bir fark oluşturmadığı ifade edilmektedir. Bu araştırma sonucundan yola çıkarak branş ile düşünme becerisi arasında farklılaşmanın olmaması okul müdürlerinin liderliklerini belirlemede de branşın anlamlı bir fark oluşturmaması çalışma verileriyle kısmen örtüşmektedir.
V. BÖLÜM
SONUÇ VE ÖNERİLER
Liderlik davranışının değerlendirilmesi, sonuçlarının belirleyici olmasından ötürü son derece önemli bir çalışma alanıdır. Grup yaşantısının ihtiyaç duyduğu liderlik pozisyonuna sürekliliğin kattığı anlam, liderlik davranışının değerlendirilmesini önemli bir araştırma alanı haline getirmektedir.
Bu sebeple; bu çalışma liderlik davranışının değerlendirilmesinde liderin liderlik özelliği, değerlendiren kişinin cinsiyeti ve değerlendiren kişinin branşı ve hangi okulda çalıştığını ele alarak hem yabancı hem de Türkiye’de literatüre katkıda bulunmayı amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusunda gerçekleştirilen bu çalışma ile Türkiye’de daha önce benzer bir çalışma yapılmamış olmasından dolayı çalışmanın bulguları Türkiye literatürüne yaptığı ancak araştırmanın kısıtlılıkları açısından bakıldığında bu çalışmanın kendi alanında yapılan ilk çalışma olması, bu nedenle, liderlik davranışının değerlendirilmesi üzerine Türkiye literatüründe çalışma sayısının artması açısından bu çalışmanın öncü nitelik taşımasına ve gelecekte yapılacak çalışmalara yol göstermesine gereksinim vardır. Ayrıca araştırmadaki bir diğer kısıtlılık katılımcıların sayılarının az olmalarından kaynaklanmaktadır. Branşlarda ki farklılıklara göre öğretmen görüşleri ile müdürlerin liderlik özellikleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
Öğretmenlerin, ortaöğretim okulu müdürlerini, liderlik rollerini yerine getirme konusunda, “Öğretmenlerin desteklenmesi ve geliştirilmesi boyutu” dışında genel olarak başarılı buldukları söylenebilir. Öğretmenler, branş değişkenine bağlı olarak, okul müdürlerini “Okul amaçlarının belirlenmesi ve paylaşılması”, “Eğitim programı ve öğretim sürecinin yönetimi” ve “Düzenli öğrenme-öğretme çevresi ve iklimi oluşturma” rolleri bakımından anlamlı olarak farklı algılamaktadırlar. Buna göre Sözel grubu öğretmenleri (Türk Dili ve Edebiyatı, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi,
