Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi Cilt 5, Sayı 2, 2002
TAM PROTEZ HASTALARINDA PALATİNAL MUKOZA
KANLANMASININ LDF İLE DEĞERLENDİRİLMESİ
Dr.Dt. Mehmet TURGUT*
ÖZET
Tam protez kaidesi altındaki mukozada meydana gelen inflamasyon ve alveoler kemik resorpsiyonun etyolojisi, diş he-kimliğini ilgilendiren bir sorun olmuştur. Gerek protez tarafın-dan alveol kemiğine iletilen basınç gerekse de osteoporözis gi-bi gi-bir çok lokal ve sistemik faktör bu değişimlerde etken olagi-bil- olabil-mektedir. Kan akışında da meydana gelecek olan ve diğer ge-lişmelere temel oluşturabilecek değişimler oldukça önemlidir.
Bu çalışmada, palatal mukoza kanlanması üzerinde tam protezin etkisinin araştırılması amaçlanmıştır.
Çalışmada, üst çenede 8 ayrı bölgede mukoza kan akış değerleri; protez kullanım öncesi, protez kullanım sonrası 1. hafta, 1. ay, 3. ay ve 6. aylarda Laser Doppler Flowmetry (LDF) ile değerlendirildi.
Sonuç olarak her bölgede tüm hastalarda protez kullanı-mının 1. haftasında kanlanma azaldı.
Anahtar Kelimeler : Tam protez, kan akışı, laser dopp-ler flowmetry, palatinal mukoza
SUMMARY
The etiology of inflammation on mucosa and resorption of alveolar bone under the complete denture has been the concern of the dentistry. A lot of local and sistemic factors such as the pressure on alveolar bone by the denture and the osteoporozis may be the reason of these changes. The chan-ges on blood flow and these chanchan-ges which will lead other de-velopments are very important.
In this study, it was aimed to explore the effect of the complete denture on the palatal mucosa blod flow.
The study was examined on 8 different regions blood flow of mucosa by Laser Doppler Flowmetry (LDF) before the denture insertion and after 1 week, 1 month, 3 month and 6 month.
As a result, the blood flow decreased in the fisth week of the denture wearing in every patients from all regions.
Key Words : Complete denture, blood flow, laser doppler
flovvmetry, palatal mucosa
GİRİŞ
Tam dişsizliğin giderilmesi amacıyla yapılan tam protezler yumuşak dokularla devamlı temas halindedir. Bu nedenle gerekli şartların yerine geti-rilmemesi halinde bir takım problemlerin ortaya çıkması normaldir. Tam protez sorunlarına çare bulmak için bir taraftan üzerinde çalışılacak doku-nun fonksiyonlarının, proteze etkili olabilecek pato-lojik durumlarının, anomalilerinin titizlikle incelen-mesi gerekmektedir. Diğer taraftan ise şu da bili-nen bir gerçektir ki, ağızda mevcut topografik ve anatomik verilerde matematiksel bir sabitlik yoktur. Basınca karşı duyarlılık, reflekslerin varlığı kesin bir sonuca varılmasına engel olan nedenlerdendir. Bunların yanı sıra; Hastanın yaşı, cinsiyeti, genel durumu, milliyeti, proteze karşı tutumu vb. konular protezin başarılmasında değerlendirilmesi gereken oldukça önemli etkenlerdir ı18 .
Tam dişsiz ve tam protez kullanan hastalar-da, kullanım süresi içinde protezi destekleyen sert ve yumuşak dokularda bir değişim olduğu bilin-mektedir. Kan dolaşımında da meydana gelebile-cek değişiklerde dokuları doğrudan etkileyegelebile-cektir. Bu da tam protez yapımında istenilen amaçlara ulaşılmasını olumsuz yönde etkileyecektir.
Bu çalışmayla üst çenede protez kaide ma-teryalinin ve kullanım süresinin destek mukoza üzerinde farklı bölgelerde kan akışı üzerindeki et-kilerinin araştırılması amaçlanmaktadır.
MATERYAL ve METOT
Çalışma grubuna dahil olacak hastalar, klini- * C.Ü. Dişhekimliği Fak. Protetik Diş Tedavisi, Sivas
ğimize başvuran tam dişsiz ve gönüllü hastalardan basit rasgele örnekleme yöntemi ile belirlendi. 11 hasta (5 bayan, 6 erkek) üzerinde çalışma gerçek-leştirildi.
Ölçümlerin doğruluğunu standart hale getire-bilmek için yalnızca herhangi bir sistemik rahatsız-lığı, sigara kullanma alışkanlığı olmayan7 sağlıklı mukozaya sahip hastalar çalışmaya dahil edilmiş-tir.
Hastalara uygulanacak protezlerin yapımı için mukostatik ölçü esaslarına göre ölçüleri alına-rak ana modelleri elde edilmiştir. Çekim sonrası Nisvvonger yöntemi kullanılarak hastaların dikey boyut ve bu belirlenen dikey boyutta da sentrik ilişki tespitleri yapılmıştır. Artikülatöre nakledildikten sonra bütün hastalar için yarı anatomik, akrilik diş (Majör Dent, İtalya) seçildi ve kullanıldı. Bilateral balanslı okluzyon tercih edilerek, dişlerin alveol kret tepesinde konumlanmalarına dikkat edildi. Dişli prova sonrası, hastaların tam protez kaidesi, ısıyla sertleşen sert akrilik rezinden (Polimetilme-takrilat) (Meliodent, Bayer, Almanya) üretici firma-nın tavsiyesi doğrultusunda polimerizasyon işlemi yapıldı. Bilinen yöntemler kullanılarak tesviye ve polisaj işlemi yapılıp, protezler hastaya teslim aşa-masına getirildi.
Tam dişsiz hastalarda destek almadan elle yapılacak ölçümlerin standart olamayacağından ölçüm plağının yapılması kararlaştırıldı. Ölçüm plakları yapımı ana modelden duplikasyon yönte-mi ile elde edilen çalışma modelleri üzerinde ger-çekleştirildi.
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2 Çalışma modelleri üzerinde, dişli prova
son-rası ölçüm alınacak noktalar işaretlendi. Noktalar üst çenede 8 ayrı bölgeden alınacak şekilde plan-landı.
* Sağ kanin (ÜSaK) * Sol kanin (ÜSK) * Sağ Lmolar (ÜSaM)
* Sol Lmolar (ÜSM), ( Bu bahsedilen nokta lar dişli prova sonrası dişler yerlerinden çıkarılarak kanin dişlerinin ağırlık merkezlerinin, molar dişlerin ise santral fossalarının iz düşümleri göz önüne alı narak belirlendi.)
* İnsisiv papil (İP)
* Guddelar bölgesi (GB), (2. moların mesial kenarının diş eti sınırından 1 cm. uzaklıkta),
* Aah hattı (AO),(orta hat üzerinde)
* Aah hattı yan (AY), (sağ tarafta direk yön temle hazırlanan post-dam sahasının en derin noktası)
LDF ile sağlıklı ölçüm alabilmek ve hataların en aza indirilmesi amacıyla, ölçüm alınacak bölge-lere metal teller yerleştirildi. Metal tellerin kalınlığı LDF probunun uç kısmının kalınlığında seçildi. Probun mukozaya temasını engellemek için ve metal telleri çalışma modeline sabitlemek için me-tal tellerin boyu 1.2 mm fazla hazırlandı. İşaretle-nen noktalarda aynı kalınlıkta açılan yuvalara me-tal teller 1 mm girecek şekilde yerleştirildi. Mum modelasyon metal tellerin boyunu aşmayacak şe-kilde yapılarak (Resim 1), muflalarına işlemi sonra-sı aynı akrilik rezin kullanılarak ve aynı polimeri-zasyon yöntemi ile polimeripolimeri-zasyon işlemi
tamam-landı.
Resim 1: Ölçüm Apareyi Modelasyonu
Ölçümlerin :
* Protez hastaya uygulanmadan önce, * Protez hastaya uygulandıktan 1 hafta, *1 ay,
*3ay,
* 6 ay sonra alınması planlandı.
Ölçüm öncesi hastalar ünit-fotöy üzerinde en az 15 dk dinlendirildi. Herhangi bir kaygı ve heye-can duymamaları için yapılacak işlemler hakkında önceden bilgilendirildi. Ölçümler saat 10.00 ila 12.00 arasında alındı. LDF'nin bulunduğu ortamın oda sıcaklığında olmasına, optik okuyucunun
etki-lenmemesi için odanın ışıklandırmasına dikkat edildi9,13
Prob plak üzerindeki yuvaya yerleştirilerek her bir nokta için ayrı uygulandı. Ölçüm değerleri bilgisayarın monitöründen kontrol edildi. Probun tamamen serbest kalmasına özen gösterildi
(Re-sim 2). Resim 2: Ölçüm Apareyi ve Probun Ağza Uygulanmış Hali Elde edilen verilere, Tekrarlayan Ölçümlerde Varyans Analizi ve Tukey, Man Whitney-U, Ki Kare ve de Korelasyon Analizi uygulanarak istatistiksel değerlendirmeleri yapıldı.
BULGULAR
11 bireyin ölçüm değerleri istatistiksel analiz verileri Tablo 1 de sunulmuştur.
Ölçüm Bölgesi önce (x±Se) 1. Hafta (x±Se) l . A y (x ± Se) 3. Ay (x±Se) 6. Ay (x±Se) F P ÜSaK 78,68 ±51,75 52,44 ± 37,90 59,29 ±35,51 96,17 ±61,94 89,77 ± 66,79 3,08 <0,P5 USK 94,44 ±45,48 56,66 ±28,83 60,93 ±27,37 108,6 ±89,06 96,16 ±68,31 2,58 >0,05 ÜSaM 112,60*57,99 90,74 ±52,19 91,47 ±69,28 116,41 ±60,42 107,44 ±57,22 0,92 >0,05 ÜSM 83,31 ±37,75 67,88 ±42,16 29,74 ±25,36 147,24 ±81,13 126,11 ±76,33 5,63 <O,DS İP 73,09 ±37,16 57,78 ± 37,68 68,61 ±39,77 102,57 ±67 113,09 ±67,25 4,11 <0,05 GB 98,46 ±51,83 79,25 ±48,22 91,92 ±34,19 104,73 ±34,94 111,49 ±46,69 2,01 >0,05 AO 107,68± 70.49 71,97 ±49,95 108,17±67,13 148,61 ±78,88 137,87 ±60,67 3.79 <0,05 AY 116,36± 44.81 78,97 ±51,34 100,95±72,54 127,32 ±53,88 108,33 ±44,69 1,91 >0,05
Tablo 1: Ölçüm Değerlerinin İstatistiksel Analiz Değerleri
ÜSaK bölgesi kanlanma değeri protez kulla-nım öncesine göre,
1. haftada %23 ve 1. ayda %19 azalırken, 3. ayda %53 ve 6. ayda %40 artış gösterdi.
ÜSK bölgesi kanlanma değeri protez kulla-nım öncesine göre,
1 .haftada %14 ve V ayda %1ft axa\vrten, 3. ayda %22 ve 6. ayda %14 artış gösterdi. 1. hafta elde edilen değer ile 3. ay elde edilen değer ara-sındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Tablo 1).
ÜSaM bölgesi kanlanma değeri protez kulla-nım öncesine göre,
1. haftada %35 ve 1. ayda %23 azalırken, 3. ayda %36 ve 6. ayda %24 artış gösterdi.
ÜSM bölgesi kanlanma değeri protez
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2
nım öncesine göre,
1. haftada %23 ve 1. ayda %23 azalırken, 3. ayda %123 ve 6. ayda %100 artış gösterdi. 1. haf-ta ve 1. ay ölçüm değerleri ile 3. ve 6. ay ölçüm değerleri arasındaki fark önemli bulundu (Tablo 1).
İP bölgesi kanlanma değeri protez kullanım öncesine göre,
1. haftada %8 azalırken, 1. ayda %12, 3. ay-da %59 ve 6. ayay-da %71 artış gösterdi. 1. hafta öl-çüm değeri ile 6. ay ölöl-çüm değeri arasındaki fark anlamlı bulundu (Tablo 1).
GB bölgesi kanlanma değeri protez kullanım öncesine göre,
1. haftada %18 azalırken, 1. ayda %37, 3. ayda %32 ve 6. ayda %35 artış gösterdi.
AO bölgesi kanlanma değeri protez kullanım öncesine göre,
1. haftada %11 azalırken, 1. ayda %33, 3. ayda %64 ve 6. ayda %45 artış gösterdi. 1. hafta ölçüm değeri ile 3. ve 6. ay ölçüm değerleri arasın-daki fark önemli bulundu (Tablo 1).
AY bölgesi kanlanma değeri protez kullanım öncesine göre,
1. haftada %33, 1. ayda %12 azalırken, 3. ayda %16 ve 6. ayda %1 artış gösterdi.
Ayrıca 1. ayda ÜSaK bölgesi ölçüm değeri ile ÜSK bölgesi ölçüm değeri arasında, 3. ve 6. ay ÜSaK bölgesi ölçüm değerleri ile de ÜSaM bölgesi ölçüm değerleri arasında pozitif bir korelasyon tes-pit edildi.
SONUÇLAR
Tam protez kaidesi altındaki palatal mukoza kan akışı üzerinde protez kullanım süresinin ince-lendiği bu çalışmada aşağıdaki sonuçlar elde edil-miştir:
1. Tüm bölgelerde protez takıldıktan sonra 1. haftada kan akışı azalmıştır.
2. 1. haftada azalmayı takiben kan akışı ar tarak 3. ve 6. aylarda başlangıç değerlerinin üzeri ne çıkmıştır.
TARTIŞMA
Tam protez ile ilgili araştırmalar protez kai-desi altında basınca maruz kalan mukozada mey-dana gelen inflamasyon ve alveoler kemik rezorp-siyonunun etyolojisini değerlendirme üzerinde yo-ğunlaşmış durumdadır5'8'10'11'14-15.
Bu amaçla bazı metotlarla kanlanma ve kan akışının değerlendirilmeleri yapılabilmekte-dir1'17'19. Çalışmada palatal mukozadaki kan akışı LDF ile araştırılmıştır.
Bir aparey yardımıyla yapılan ölçümler ile el-le yapılan ölçümel-ler arasında istatistiksel olarak an-lamlı farklılık olduğu bildirilmektedir3. Ölçümleri
hazırladığımız ölçüm plakları yardımı ile el teması olmaksızın aldık.
Atasever ve arkadaşlarının1 yaptıkları çalış-mada tam protez kullanan hastalarda palatinal mu-kozadaki kanlanma miktarı ölçülmüş, protez takıl-dıktan sonra 7. ve 40. günlerde kanlanmanın azal-dığı tespit edilmiştir. Xiao ve arkadaşlarının17 ma-xillanın ön bölgesindeki alveoler mukozada yaptık-ları çalışmada, video-mikroskoplarla mikrosirkülas-yon değerlendirilmiş ve protez takıldıktan 7 gün sonra bu bölge mukozasındaki kan akışı ve şekilli kan hücrelerinin anlamlı derecede azaldığı tespit edilmiştir. Protez kullanım sonrası bütün bölge-lerde 1 aylık süreç içinde kan akışının azalmış ol-ması bu çalışmaları desteklemektedir.
Bu kan akışında azalmanın sebebinin çiğne-me basıncı olduğu görüşü ağırlık
kazanmakta-dır11,14,19. Tam dişsiz hastalarda, implant destekli
protez altındaki mukozada yapılan histolojik çalış-mada, protez kullanım öncesi ve sonrası yapılan değerlendirmede bulunan değişiklerin anlamlı bu-lunmaması, basıncın ne denli destek dokular üze-rinde etkisinin olduğunu düşündürmektedir. Yine Rahn14 vasküler değişiklerin, özellikle basıncın miktarı ve süresine bağlı olarak meydana gelebile-ceği, kan dolaşımın değişmesine veya bozulması-na, venöz drenajı engellemesine neden olacağını vurgulamıştır.
Özellikle birincil derecede basınç alanların-da (ÜSaK, ÜSK) yapılan ölçümlerde kan akışın-daki anlamlı değişiklik göstermesinde etkenin ba-sınç olduğunu düşündürmektedir. İP bölgesindeki anlamlı yükselişi üst tam protezlerde transvers kuvvetlerin kesiciler bölgesinde yoğunlaşması ile ilgisinin olduğunu düşündürmektedir. Yine AO böl-gesi kan akışında meydan gelen değişimlerde her ne kadar dokuların tolere edebileceği şekilde ha-zırlansa da post-dam sahasında tıkamanın sağ-lanması için yapılan işlemlerin bunda etken olabi-leceğini düşündürmektedir.
Tek başına basıncın bu değişimlerden so-rumlu olamayacağı görüşü yaygındır. Basıncın al-veol kretlerde rezorpsiyona sebep olabilmesi için sistemik koşullarında uygun olması gerektiği bilin-mektedir.
Akrilik resin monomerinin etkileri üzerine ya-pılan çalışmalar, monomerin destek dokuları olumsuz etkilediği konusunda hemfikirdir-ler4'5'14'16. Tam protez takıldıktan 1 hafta sonra ve belirli bir süre daha kan akışının azalıyor olmasın-da akrilik monomerinin de etkinsinin olduğunu dü-şündürmektedir.
3. ve 6. ay kan akışı ölçüm değerlerinin pro-tez kullanım öncesine göre artmış olması çeşitli faktörlerin (Sis'temik durum, aşırı basınç, artık mo- 95
C.Ü. DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ DERGİSİ 2002 CİLT: 5, SAYI: 2
nomer, protez yüzeyinde plak birikimi vb) mukoza-da bir inflamatuar cevabın2,4,6 geliştiğini düşündür-mektedir.
Yapılan araştırmalar dikkate alındığında, tam protez destek dokularındaki değişimlerin mey-dana gelişi bir çok sebebe bağlı olduğu görülmek-tedir. Ancak özellikle tam protez kaidesi altındaki dokuların kanlanması ile ilgili yeterli çalışma olma-ması, bu konuda daha geniş gruplarda ve yeni yöntemlerle yapılacak çalışmalara ihtiyaç olduğu-nu göstermektedir.
KAYNAKLAR
1. Atasever N.E., Ercan M.T., Naldöken S., Ulutuncel N.: Effect of wearing complete dentures on human palatal mu- cosal blood flow measured by 133Xe clearence, Archs. Oral Bi- ol., 36(9): 627-630, 1991.
2. Baab D.A., Oberg P.A.: Laser doppler measurement of gingival blood flow in dogs with increasing and decreasing inflammation, Archs. Oral Biol., 32 (8): 551-555, 1987
3. Chempesz F., Vag J., Keremi B., Gyorfi A., Fazekas A.: Blood flow measurements in human oral tissues with LDF, Fogorv Sz., 93(4): 115-120, 2000.
4. Cimpan M.R., Matre R., cressey I I., Tysnes B., Lie S.A., Gjertsen B.T., Skaug N.: The effect of heat and auto-poli-merized denture base polymers on clonogenecity, apoptosis, and necrosis in fibroblast: denture base polymers induce apop-tosis and necrosis, Açta. Odontl. Scand., 58(5): 217-228, 2000.
5. Çalıkkocaoğlu S.: Tam Protezler, 3. baskı, Cilt 1-2, Protez Akademisi ve Gnatoloji Derneği Yayını, İstanbul, 1998.
6. Denli N., Doğangün R., Çelik Y.: Gingivitisli ve sağlık lı bireylerde üst ve alt çene keser, küçük azı ve azı dişleri dişeti sahalarındaki ısı değişimleri, A. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 17(1): 61-66,1990.
7. Develioğlu H., Demirer S.: Sigara kullanan ve kullan mayan bireylerin dişeti kan akışı ölçümlerinin karşılaştırılması, C.Ü. Dişhek. Fak. Derg., 2(2): 80-82,1999.
8. Dorey J.L., Blasberg B., Macentee M.I., Cocklin R.J.: Oral mucosal disorders in denture vvearers, J. Prosthet. Dent., 53(2): 210-213, 1985.
9. Hoke J.A., Burkes E.J., VVhite M., Duffy B., Klitzman B.: Blood flow mapping of oral tissues by laser doppler flow- metry, Int. J. Oral Maxillofac. Surg., 23: 312-315, 1994.
10. John M.: A study of the accuracy of the apposition of palatal tissues to complete denture, J. Prosthet. Dent., 23(2): 136-147, 1970. -
11. Ohara K., Şato T., Imai Y., Hara T.: Histomorpho- metric analysis on bone dynamics in denture supporting tissue under masticatory pressure in rat, J. Oral Rehabil., 28(7): 695- 701,2001.
12. Özdemir A.K.:Hareketli Protezler (Kliniğe Hazırlık), 1, Baskı, C.Ü. Yayınları, Önder Matbaacılık, Sivas, 2002.
13. Polat S., Öztürk M.: Dişhekimliğinde laser doppler flovvmetry, C.Ü. Dişhek. Fak. Derg., 1(2): 119-125, 1998.
14. Rahn A.O., Heartwell CM.: Textbook of Complete Denture, Fifth Edition, A VVolters Kluvver Com., Tokyo, 1993.
15. Razek M.K., Shaaban N.A.: Histochemical and his- topathologic studies of alveoler mucosa under complete dentu res, J. Prosthet. Dent., 39(1): 29-36, 1978.
16. VVİnkler S.: Essentials of complete Denture Prostho- dontics, Second Edition, Mosby Year Book Inc., Toronto, 1988.
17. Xiao M., Den J.: Effect of complete dentures on the blood flow and blood celi velocity of alveolar mucosal microcir- culation, Hua. Xi. Kou. Qiang. Yi. Xue. Za. Zhi., 15(3): 220-224, 1997.
18. Yavuzyılmaz H.: tam protezlerde klinik araştırma, i. Ü. Dişhek. Fak. Derg., 11(1): 39-49, 1977.
19. Yoshida N., Minagi S., Şato T., Kadoya S., Matsu- naga T.: Effect of mechanical pressure on the blood flow in hu-
man palatal mucosa measured by temperature controlled ther-moelectrical method, J. Oral Rehabil., 19: 527-533, 1992.
Yazışma Adresi:
Dr.Dt. Mehmet TURGUT C.Ü.Protetik Diş Tedavisi A.D. 58140 Kampus/SİVAS Tel: 0 346 2191300-2783
