150
Nörolojik Sorunlar Nedeniyle Bir Üniversite Hastanesinin Yo¤un Bak›m
Ünitelerinde ‹zlenen Hastalarda Mortaliteye Etki Eden Faktörler
The Factors Effecting Mortality Rates of the Patients with
Neurological Disorders in Intensive Care Units of a University Hospital
Ö Özzeett
A
Ammaaçç:: Nörolojik sorunlar nedeniyle Yo¤un Bak›m Üniteleri (YBÜ)'nde izlenen ve rehabilitasyon program›na al›nan hastalarda mortalite oranlar› ve morta-lite ile iliflkili faktörleri incelemektir.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: YBÜ'nde yatan ve rehabilitasyon program›na al›narak izle-nen hastalar (n=340) çal›flmaya al›nd›. Hastalar›n izlendikleri ünite, demogra-fik özellikleri, tan›lar›, rehabilitasyona bafllama zamanlar›n›n yan› s›ra ilk de-¤erlendirmedeki bilinç düzeyi, solunum durumu, spastisite ve bas› yaras› var-l›¤› rehabilitasyon izlem formuna kaydedildi.
B
Buullgguullaarr:: Hastalar›n 125'i kad›n, 215'i erkek olup yafl ortalamas› 50,1±19 y›l, re-habilitasyona bafllama süresi ortalama 6,6±6,2 gündü. ‹lk de¤erlendirmede 23 hastada (%6,8) bas› yaras›, 43 hastada (%12,6) spastisite saptand›. Has-talar›n YBÜ'deki mortalite oran› %38,2 idi. Hasta yafl›, rehabilitasyona baflla-ma zabaflla-man›, solunum ve bilinç düzeyinin bozuklu¤u ile mortalite aras›nda an-laml› iliflki saptand›.
S
Soonnuuçç:: YBÜ'nde yatan hastalar›n mortalite oranlar› ve iliflkili faktörler daha önce pek çok çal›flmada incelenmifltir. Bu çal›flmada rehabilitasyona bafllama süresi, nörolojik sorunlar nedeniyle YBÜ'de izlenen hastalarda mortalite ile iliflkili bir faktör olarak saptanm›flt›r. Bu çal›flma, ülkemizin geliflmifl bir üniver-site hastanesinin YBÜ'de uygulanan rehabilitasyon program› kapsam›nda mortalite ile iliflkili faktörleri inceleyen ilk çal›flma özelli¤ine sahiptir. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52:150-3
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Yo¤un Bak›m Üniteleri, rehabilitasyon, mortalite
S
Suummmmaarryy
O
Obbjjeeccttiivvee:: To investigate the mortality rates and factors related to mortality in patients who are being followed in Intensive Care Units (ICU) due to neurological disorders and included in a rehabilitation program.
M
Maatteerriiaallss aanndd MMeetthhooddss:: Patients who were hospitalized in the ICU and included in a rehabilitation program (n=340) were recruited for the study. Specific unit in which the patient was being followed, demographic charac-teristics, diagnoses, rehabilitation program initiation time, level of conscious-ness, respiratory status, presence of pressure ulcer and spasticity at the time of initial evaluation were recorded in the rehabilitation follow-up forms. R
Reessuullttss:: The study population consisted of 125 women and 215 men with a mean age of 50.1±19 years. Mean rehabilitation initiation time was 6.6±6.2 days. In the initial evaluation 23 patients (6.8%) were found to have pressure ulcer and 43 patients (12.6%) spasticity. Mortality rate of the patients in the ICU was 38.2%. Significant correlations were found between mortality and age, rehabilitation initiation time, respiratory and consciousness status. C
Coonncclluussiioonn:: Mortality rates and related factors in ICU patients have previ-ously been investigated in many studies. In this study, rehabilitation initiation time is found to be a mortality related factor for the patients being followed in ICU due to neurological disorders. To our knowledge, this study is the first report investigating mortality related factors in a Turkish university hospital ICU rehabilitation setting. Turk J Phys Med Rehab 2006;52:150-3
K
Keeyy WWoorrddss:: Intensive Care Units, rehabilitation, mortality
Orijinal Makale / Original Article
fiüheda ÖZÇAKIR
Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Bursa, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. fiüheda Özçak›r, Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Bursa, Türkiye Tel.: 0224 442 84 00 Faks: 0224 442 90 84 E-posta: suheda@uludag.edu.tr KKaabbuull TTaarriihhii:: Kas›m 2006
G
Giir
riifl
fl
Yo¤un Bak›m Üniteleri (YBÜ)'nde amaç öncelikle yaflam des-te¤i sa¤lamak olsa da hastalar›n büyük bir k›sm› yaflamlar›n› sürdürememekte, sürdürenlerin bir k›sm› da fiziksel ya da men-tal yetersizliklerle ayr›lmaktad›r. Rehabilitasyon uygulamalar›na
bafllanmas› için hastalar›n t›bbi ve cerrahi olarak stabil duruma gelmesinin beklenmesi konusundaki görüfl günümüzde yerini “erken rehabilitasyon” kavram›na b›rakm›flt›r. Bu kavram özellik-le iflözellik-levsel kay›p riskinin artm›fl oldu¤u yafll› hastalar, nörolojik hastal›¤› olanlar, kas-iskelet sistemi sorunlar› olanlar ve kardiyo-pulmoner hastal›¤› olanlar için önem tafl›maktad›r (1).
Rehabili-tasyona erken bafllamadaki ana hedef sakatl›¤› önlemek ve uzun süreli bak›m gereksinimini azaltmakt›r. Akut bak›m hizme-ti veren pek çok hastanede mulhizme-tidisipliner yaklafl›mla hastalar›n rehabilitasyon gereksinimlerinin belirlenerek, hastaya özel ola-rak yap›land›r›lm›fl erken rehabilitasyon program›na bafllama f›rsat› olmad›¤› için hastalar tedavilerinin bitiminde sa¤l›k ekibi taraf›ndan gereksinimlerine göre rehabilitasyon merkezlerine gönderilmektedir. Hastalar›n rehabilitasyon ekibi taraf›ndan de-¤erlendirilmesine kadar geçen süre içinde baz› fonksiyonlar›n yitirilmesi ya da özellikle immobilizasyona ba¤l› olarak pek çok komplikasyonun ortaya ç›kmas› günlük pratikte s›k karfl›lafl›lan sorunlard›r.
YBÜ'de ortaya ç›kan yüksek tedavi masraflar›na ba¤l› olarak sonuç de¤erlendirme çal›flmalar›n›n say›s› giderek artmaktad›r. Mortalite oranlar› ve mortalite için risk faktörlerinin bildirildi¤i çal›flmalar›n yan› s›ra, son y›llarda yaflam kalitesi ile ilgili çal›fl-malar da yo¤unlaflm›flt›r. Ülkemizde YBÜ'deki rehabilitasyon uy-gulamalar›n›n incelendi¤i araflt›rmalar›n say›s› yetersizdir ve uygulamalar›n flekli ve etkinli¤i ile ilgili daha fazla çal›flmaya ge-reksinim vard›r. Bu çal›flmada, nörolojik sorunlar nedeniyle bir üniversite hastanesinin YBÜ'de yatan hastalar›n verileri rehabi-litasyon uzman› taraf›ndan de¤erlendirilmifl, mortalite ile iliflkili olabilecek faktörler incelenmifltir.
G
Ge
er
re
eç
ç v
ve
e Y
Yö
ön
ntte
em
m
Ocak 2001-Mart 2002 tarihleri aras›nda nörolojik sorunlar nedeniyle Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi YBÜ'de yatan ve Fi-ziksel T›p ve Rehabilitasyon uzman› taraf›ndan rehabilitasyon aç›s›ndan konsültasyonla de¤erlendirilen 340 hasta çal›flmaya al›nd›. Bu kesitsel çal›flmada, hastalar›n yatt›¤› ünite, demogra-fik özellikleri, tan›lar› ve rehabilitasyona bafllama zamanlar›n›n yan› s›ra bilinç düzeyi, solunum durumu, spastisite ve bas› yara-s› varl›¤› da kaydedildi. De¤erlendirmede bilinç düzeyi aç›k, somnolans, stupor ve koma olarak, solunum durumu da normal, T-tüp ya da mekanik ventilasyon deste¤i olarak derecelendirildi. Lökomotor sistem muayenesi ve nörolojik muayene ile spastisi-te olup olmad›¤›, deri muayenesi ile bas› yaras› olup olmad›¤› de¤erlendirildi.
Rehabilitasyon uygulamalar› klinik durumlar›na göre her hasta için özel olarak yap›land›r›lm›fl olup, fizyoterapist
taraf›n-dan günde bir kez uygulanan pozisyonlama, splintleme, eklem hareket aç›kl›¤› egzersizleri, postüral drenaj, vibrasyon, perküs-yon, solunum egzersizleri gibi rehabilitasyon uygulamalar›n› içermekteydi.
‹statiksel de¤erlendirmeler SPSS 13.0 program› kullan›larak yap›ld› ve p<0,05 düzeyi anlaml› kabul edildi. Mortalitenin yafl ile iliflkisi t testi ile, rehabilitasyona bafllama zaman› ile iliflkisi Mann Whitney U testi ile, bas› yaras›, spastisite, bilinç ve solu-num durumu ile iliflkisi ki-kare testi ile araflt›r›ld›. Mortalite için risk faktörü olan de¤iflkenleri belirlemede lojistik regresyon analizi kullan›ld›. Lojistik regresyon analizinde yafl; 60 yafl alt› ve üstü, solunum durumu; solunum deste¤i olan (T-tüp, mekanik ventilasyon) ve olmayan, bilinç; kapal›-bozuk ve aç›k olarak, re-habilitasyona bafllama süresi; 10 günden az ve çok olarak kate-gorize edilmifltir. De¤iflkenlik ölçütü olarak ortalamalarla birlik-te standart sapma verilmifltir.
B
Bu
ullg
gu
ulla
ar
r
Nöroflirurji YBÜ'de 179 (%52,6), Nöroloji YBÜ'de 83 (%24,4), Reanimasyon Ünitesinde 61 (%17,9) ve di¤er kliniklerin YBÜ'de 17 (%5,1) hasta olmak üzere yafllar› 4-91 aras›nda de¤i-flen toplam 340 hasta de¤erlendirildi (fiekil 1). Hastalar›n 125'i (%36,8) kad›n, 215'i (%63,2) erkek olup yafl ortalamas› 50,1±19 y›l olarak bulundu. Tan›lar›na göre de¤erlendirildi¤inde hastala-r›n 104'ü (%30,6) kanay›c› beyin damar hastal›¤› (BDH), 63'ü (%18,5) t›kay›c› BDH, 59'u (%17,4) travmatik beyin yaralanmas›, 28'i (%8,2) intrakranial kitle, 24'ü (%7,1) omurilik yaralanmas›, 23'ü (%6,8) intoksikasyon, 3'ü (%0,9) elektrik çarpmas› ve 36's› (%10,6) di¤er nörolojik hastal›klar nedeniyle YBÜ'de izlenmek-teydi (fiekil 2).
Rehabilitasyona bafllama süresi ortalama 6,6±6,2 gündü ve 23 hastada (%6,8) bas› yaras›, 43 hastada (%12,6) spastisite saptand›. Çal›flmaya al›nan hastalar›n hastane kay›tlar›ndan el-de edilen YBÜ'el-deki mortalite oran› %38,2 (n=130) idi. T›kay›c› BDH ve di¤er nörolojik hastal›klar grubunda yer alan birer has-tan›n mortalite verilerine ulafl›lamad›¤› için bu hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. De¤erlendirmeye al›nan 338 hastada cinsiyet dik-kate al›nd›¤›nda mortalite bak›m›ndan anlaml› fark bulunmad› (p>0,05). Hastalar›n tan›lar›na göre mortalite oranlar› ise
kana-Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52:150-3 Turk J Phys Med Rehab 2006;52:150-3
fiüheda Özçak›r Yo¤un Bak›m Ünitesinde Nörolojik Problemlerin Mortaliteye Etkisi
151
60 50 40 30 20 10 0 % Nö rofli rurj i Y BÜ Nö rolo ji Y BÜ Re an im asy on Tra vm a Y BÜ Ge ne l C err ah i Y BÜ Di¤ er
fiekil 1. Hastalar›n YBÜ'ne göre da¤›l›m›.
35 30 25 20 15 10 5 0 % Ka na y›c › B DH T›k ay ›c› BD H TB Y ‹K K OY Into ks ika sy on Ele ktr ik ç arp m as › Di¤ er
fiekil 2. Hastalar›n hastal›klara göre da¤›l›m›.
(BDH: beyin damar hastal›¤›, ‹KK: intrakranial kitle, OY: omurilik yaralanmas› TBY: travmatik beyin yaralanmas›)
y›c› BDH'de %43,3, t›kay›c› BDH'de %61,3, travmatik beyin yara-lanmas›nda %27,1, intrakranial kitlede %21,4, omurilik yaralan-mas›nda %41,7, intoksikasyonda %8,7, elektrik çarpyaralan-mas›nda %33,3 ve di¤er nörolojik hastal›klar grubunda %34,3 olarak he-sapland›. Hasta yafl›n›n ileri olmas› (p<0,001), rehabilitasyona bafllama zaman›n›n uzamas› (p=0,01), solunum (p=0,001) ve bi-linç durumunun bozuklu¤u (p=0,001) ile mortalite aras›nda an-laml› iliflki saptand› (Tablo 1). Mortalite ile iliflkili bulunan bu de-¤iflkenler (yafl, rehabilitasyona bafllama zaman›, solunum duru-mu ve bilinç duruduru-mu) kullan›larak yap›lan lojistik regresyon ana-lizinde, Odds oranlar› 60 yafl üstünde olanlarda alt›nda olanlara göre 3,37, solunum deste¤i olanlarda (t-tüp, mekanik ventilasyon) olmayanlara göre 2,52, bilinci kapal› ya da bozuk (somnolans, stupor) olanlarda aç›k olanlara göre 2,08, rehabilitasyona bafl-lama süresi 10 günden fazla olanlarda az olanlara göre 1,96 ola-rak saptanm›flt›r (Tablo 2).
T
Ta
ar
rtt››fl
flm
ma
a
Bu çal›flmada nörolojik hastal›klar nedeniyle YBÜ'de yatan hastalarda ileri yafl, rehabilitasyona bafllama zaman›, solunum ve bilinç durumunun bozuklu¤u ile mortalite aras›nda anlaml› iliflki saptanm›flt›r. Literatürde YBÜ'deki hastalar›n mortalite oranlar› ve mortalite için risk faktörlerinin bildirildi¤i çok say›da çal›flma olmakla birlikte rehabilitasyonun etkinli¤inin araflt›r›ld›-¤› ya da yaflam kalitesi sonuçlar›n›n verildi¤i çal›flmalar oldukça azd›r. YBÜ'deki mortalite oranlar› hastal›k gruplar›na göre fark-l›l›k göstermektedir. ‹nmeli hastalar›n yo¤un bak›m mortalite oran› %36 (2), travma hastalar›n›n %22 (3), kardiyak cerrahi sonras› uzun süre YBÜ'de kalan hastalar›n %28,5 (4) ve uzun süre mekanik ventilasyon gere¤i olan hastalar›n %44 (5) olarak bildirilmifltir. Çal›flmam›zda nörolojik sorunlar nedeniyle YBÜ'de izlenen hastalarda saptanan mortalite oran› %38,2 olup inmeli hastalar için rapor edilen mortalite oran› ile uyumlu bulunmufl-tur. Nörolojik hastal›klar nedeniyle YBÜ'de yatan hastalar›n mortalite oranlar›n›n di¤er hastal›k gruplar›ndan daha yüksek olmas›, nörolojik hastalarda mortaliteye etki eden faktörlerin iyi
tan›nmas› ve hasta bak›m›n›n bu yönde yo¤unlaflt›r›lmas› gere-¤ini vurgulamaktad›r. Çevik (6) ve ark, Nöroloji YBÜ'deki hasta-larda mortalite için belirlenen risk faktörleri aras›nda pnömoni, entübasyon, altta yatan iki ya da daha fazla hastal›k, Glaskow Koma Skoru'nun düflüklü¤ünü bildirmifllerdir. Mekanik ventilas-yon gereksinimi olan ve iskemik beyin damar hastal›¤› nedeniy-le YBÜ'de yatan hastalar›n uzun dönem fonksiyonel, biliflsel ve emosyonel durumlar›n›n incelendi¤i bir çal›flmada (7), 101 hasta-n›n %40'›hasta-n›n ilk 60 gün içinde öldü¤ü, iki y›l sonunda hayatta kalma oran›n›n %30 oldu¤u bildirilmifltir. Hasta yafl›n›n 60'›n üzerinde olmas› ve giriflte Glaskow Koma Skoru'nun 10'un alt›n-da olmas›n›n erken ve geç dönem mortalite için ba¤›ms›z risk faktörleri oldu¤u gösterilmifltir. Bizim çal›flmam›zda da benzer flekilde ileri yafl ve bilinç durumunun bozuk olmas› mortalite ile iliflkili bulunmufltur.
Bas› yaralar› da YBÜ'de önemli bir sorun olmaya devam et-mektedir ve genel YBÜ’de yatan yafll› hastalar›daki mortaliteye etki eden faktörler aras›nda bas› yaras› varl›¤› da gösterilmifltir (8). YBÜ'de bas› yaras› insidans› %1 ile %56 aras›nda de¤iflmek-tedir ve di¤er kliniklerde yatan hastalardan 2-3 kat daha fazla bas› yaras› görülmektedir (9). Nörolojik YBÜ'de bas› yaras› gö-rülme oran›n›n %12,4 olarak bildirildi¤i bir çal›flmada hastalar›n %68,4'ünde ilk 7 gün içinde bas› yaras› geliflti¤i vurgulanm›flt›r (10). Rehabilitasyona bafllama zaman›nda yap›lan tek de¤erlen-dirmenin dikkate al›nd›¤› kesitsel çal›flmam›zda saptanan bu %8,6'l›k bas› yaras› oran› literatürle karfl›laflt›r›ld›¤›nda biraz daha düflüktür. YBÜ'de yat›fl süresi boyunca yap›lacak olan ye-niden de¤erlendirmelerde bu oran›n artabilece¤i unutulmamal› ve uzun dönemde tedavisi güç ve maliyeti yüksek olan bu soru-nun engellenmesi için YBÜ'de gerekli önlemler al›nmal›d›r.
Mekanik ventilasyon gereklili¤i (5) ve bilinç durumunun kö-tü olmas› (7) mortalite için bilinen risk faktörleridir, ancak litera-türde rehabilitasyonun mortalite üzerine etkisi ile ilgili veriye rastlanmam›flt›r. Çal›flmam›zda rehabilitasyona bafllama süresi-nin mortalite ile iliflkili bulunmas› immobilizasyondan kaynakla-nan sorunlar›n mortaliteye katk›s› oldu¤unu düflündürmektedir. Di¤er yandan, yandafl hastal›k ya da t›bbi durum bozuklu¤u
ne-Ö
Ölleenn SSaa¤¤ kkaallaann pp
Yafl (y›l) ortalama±SS 57,61±17,82 45,16±18,20 p<0,001
Rehabilitasyona bafllama süresi (gün) ortalama±SS 7,76±7,30 5,89±5,26 p=0,01
Bilinç (n) Aç›k 22 68 p=0,001
Kapal› ya da bozuk 108 140
Solunum (n) Normal 48 118 p<0,001
SS: standart sapma
Tablo 1. Yafl, rehabilitasyona bafllama süresi, bilinç ve solunum de¤iflkenlerinin mortalite bak›m›ndan karfl›laflt›r›lmas›.
p
p OORR OORR''nniinn %%9955 ggüüvveenn aarraall››¤¤››
Yafl <0,001 3,37 2,02 - 5,60
Solunum <0,001 2,52 1,53 - 4,17
Bilinç 0,015 2,08 1,16 - 3,74
Rehabilitasyona bafllama süresi 0,034 1,96 1,05 - 3,64
OR: Odds oran›
Tablo 2. Yafl, solunum durumu, bilinç durumu ve rehabilitasyona bafllama süresi için regresyon analizi ile ölüm riski de¤erlendirmesi.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52:150-3 Turk J Phys Med Rehab 2006;52:150-3 fiüheda Özçak›r
Yo¤un Bak›m Ünitesinde Nörolojik Problemlerin Mortaliteye Etkisi
deniyle bafllang›çta genel durumu daha kötü olan hastalar›n re-habilitasyon programlar›n›n düzenlenmesi için daha uzun süre geçebilece¤i de göz önünde bulundurulmal›d›r. Bunlar›n d›fl›nda farkl› YBÜ'de rehabilitasyona bafllama zaman› aç›s›ndan anlay›fl fark› olabilece¤i de unutulmamal›d›r.
Pulmoner rehabilitasyon YBÜ'de rehabilitasyonun vazgeçil-mez bir bileflenidir. Ancak yap›lan uygulamalar›n etkinli¤i konu-sunda yeterli veri yoktur (11). Solunumla ilgili bir yo¤un bak›m ünitesinde yap›lan bir çal›flmada kronik obstrüktif akci¤er has-tal›¤› tan›s› ile izlenen hastalarda, kapsaml› ve erken pulmoner rehabilitasyon program› uygulanan hastalar›n standart medikal tedavi ile izlenen hastalara göre solunum parametreleri ve am-bulasyon skorlar›nda anlaml› olarak daha iyi sonuçlar elde edil-mifltir (12).
Bu çal›flman›n önemli bir k›s›tl›l›¤› hastalar›n fonksiyonel de-¤erlendirmelerinin ve uzun dönem izlemlerinin yap›lmam›fl ol-mas› ve rehabilitasyon uygulamalar›n›n mortaliteye etkisinin de¤erlendirilememifl olmas›d›r. YBÜ'de yap›lan son dönem çal›fl-malarda yaflam kalitesi kavram› oldukça önem kazanm›flt›r (4,13-15). Travma nedeniyle YBÜ'de tedavi edilen hastalarda bir y›l sonra yap›lan yaflam kalitesi de¤erlendirmelerinde hastalar›n ço¤unun çeflitli derecelerde sakatl›k ve yetersizliklerle karfl› kar-fl›ya olduklar› bildirilmifltir (14). Di¤er yanda, yafll› hastalar›n sa¤l›k bütçelerinin önemli bir k›sm›n› tüketti¤i ve bu konudaki harcamalar›n k›s›tlamas› fikrinden yola ç›karak Udekwu ve ark. (15), cerrahi YBÜ'den sa¤ ç›kan 70 yafl üzeri 672 hastan›n ya-flam kalitesi ve fonksiyonel durumunu araflt›rm›fllar, hastalar›n YBÜ'lerden ç›kt›ktan sonra yaflam beklentilerinin yüksek oldu-¤u, günlük yaflam aktivitelerinde genel bir düflme olsa da, tam ba¤›ml›l›k oranlar›n›n bir miktar artt›¤›, bu nedenle artm›fl mor-talite riskine ra¤men yafll› hastalarda yo¤un bak›m harcamalar›-n›n k›s›tlanmas›harcamalar›-n›n uygun bir yaklafl›m olmayaca¤› sonucuna varm›fllard›r.
Sonuç olarak, nörolojik sorunlar nedeniyle YBÜ'de izlenen hastalar için ileri yafl, solunum ve bilinç bozuklu¤u gibi faktörler yan›nda rehabilitasyona bafllama süresi de mortalite ile iliflkili bulunmufltur. Bu sonuç YBÜ'de hastalar›n multidisipliner bir yaklafl›mla izlenmesi gere¤ini vurgulamaktad›r. YBÜ'de yatan hastalarda mortalite oranlar› ve risk faktörleri iyi çal›fl›lm›fl olsa da rehabilitasyon uygulamalar›n›n k›sa ve uzun dönem etkinlik-leri ve yaflam kalitesi üzerine olan etkietkinlik-leri konusunda kontrollü çal›flmalara gereksinim vard›r.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
ar
r
1. Stucki G, Stier-Jarmer M, Grill E, Melvin J. Rationale and principles of early rehabilitation care after an acute injury or illness. Disabil Rehabil 2005;27:353-9.
2. Fanshawe M, Venkatesh B, Boots RJ. Outcome of stroke patients admitted to intensive care: experience from an Australian teaching hospital. Anaesth Intensive Care 2002;30:628-32.
3. Miller RS, Patton M, Graham RM, Hollins D. Outcomes of trauma pa-tients who survive prolonged lengths of stay in the intensive care unit. J Trauma 2000;48:229-34.
4. Williams MR, Wellner RB, Hartnett EA, Thornton B, Kavarana MN, Mahapatra R, et al. Long-term survival and quality of life in cardi-ac surgical patients with prolonged intensive care unit length of stay. Ann Thorac Surg 2002;73:1472-8.
5. Combes A, Costa MA, Trouillet JL, Baudot J, Mokhtari M, Gibert C, et al. Morbidity, mortality, and quality-of-life outcomes of patients requiring >or=14 days of mechanical ventilation. Crit Care Med 2003;31:1373-81.
6. Çevik MA, Y›lmaz GR, Erdinç Ffi, Üçler S, Tülek N. Nöroloji yo¤un bak›m ünitesinde mortalite ile iliflkili faktörler ve nozokomiyal in-feksiyonla mortalitenin iliflkisi. Yo¤un Bak›m Dergisi 2001;1:47-55. 7. Schielke E, Busch MA, Hildenhagen T, Holtkamp M, Kuchler I,
Harms L, et al. Functional, cognitive and emotional long-term out-come of patients with ischemic stroke requiring mechanical ven-tilation. J Neurol 2005;252:648-54.
8. Bo M, Massaia M, Raspo S, Bosco F, Cena P, Molaschi M, et al. Predictive factors of in-hospital mortality in older patients admit-ted to a medical intensive care unit. Am Geriatr Soc 2000;51:529-33.
9. Keller BP, Wille J, van Ramshorst B, van der Werken C. Pressure ul-cers in intensive care patients: a review of risks and prevention. In-tensive Care Med 2002;28:1379-88.
10. Fife C, Otto G, Capsuto EG, Brandt K, Lyssy K, Murphy K, et al. In-cidence of pressure ulcers in a neurologic intensive care unit. Crit Care Med 2001;29:283-90.
11. Clini E, Ambrosino N. Early physiotherapy in the respiratory inten-sive care unit. Respir Med 2005;99:1096-104.
12. Nava S. Rehabilitation of patients admitted to a respiratory inten-sive care unit. Arch Phys Med Rehabil 1998;79:849-54.
13. Chaboyer W, Elliott D. Health-related quality of life of ICU survivors: review of the literature. Intensive Crit Care Nurs 2000;16:88-97. 14. Dimopoulou I, Anthi A, Mastora Z, Theodorakopoulou M,
Konstan-dinidis A, Evangelou E, et al. Health-related quality of life and dis-ability in survivors of multiple trauma one year after intensive care unit discharge. Am J Phys Med Rehabil 2004;83:171-6.
15. Udekwu P, Gurkin B, Oller D, Lapio L, Bourbina J. Quality of life and functional level in elderly patients surviving surgical intensive care. J Am Coll Surg 2001;193:245-9.
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2006;52:150-3 Turk J Phys Med Rehab 2006;52:150-3
fiüheda Özçak›r Yo¤un Bak›m Ünitesinde Nörolojik Problemlerin Mortaliteye Etkisi
