Ankara Ecz. Fak. Mec. 13. 170 (1983)
J. Fac. Pharm Ankara 13 170 (1983)
T ü r k i y e ' d e K u l l a n ı l a n D i p r i d i l G r u b u H e r b i s i t l e r i n A n a l i t i k T o k s i k o l o j i A ç ı s ı n d a n İ n c e l e n m e s i *
Analytical Toxicological S t u d y for Dipyridylium Herbicides Which are Being U s e d in Turkey
Nevin VURAL** S e m a B U R G A Z * * *
GİRİŞ
T a r ı m sektöründe y a b a n c ı otlar, bitki hastalıkları ve böceklerin verdiği zararların toplamına yakın bir z a r a r a neden olmaktadırlar (10). Bu nedenle y a b a n c ı otların yokedilmesi için kimyasal m a d d e -lerin (= herbisitler) üretimi ve kullanılması d ü n y a d a son 10 yıl içeri-sinde önemli ölçüde artmıştır ve bu a ç ı d a n insektisitlerle yarış halin-dedir (9, 15). Y a b a n c ı otlara karşı kullanılan herbisitlerin d ü n y a d a k i bu geniş ölçeklerdeki kullanımı bazı sağlık sorunlarının ortaya çık-m a s ı n a neden olçık-muştur (15, 18).
K u l l a n ı m l a r ı giderek artan dipridil grubu herbisitler içinde dikuat ve p a r a k u a t en çok bilinenleridir ve genel herbisit g r u b u n a göre bir karşılaştırma yapıldığında toksisitesi hemen hemen en yük-sek bileşiklerdir (15). Dipridil g r u b u herbisitlerle m e y d a n a gelen akut zehirlenmelerin çoğu kazaen ve intihar a m a c ı y l a ortaya çıkmaktadır ve ölüm oranının % 25-50 arasında olduğu tahmin edilmektedir.
Redaksiyona verildiği tarih: 13 Haziran 1983
* Ecz.Sema Burgaz'ın "Türkiye'de Kullanılan Dipridil Grubu ve Klorlu Fenoksiasetik Asit Grubu Herbisitlerin Analitik Toksikoloji Açısından İncelenmesi" isimli doktora tezinin bir bölü-müdür Sınav Tarihi: Ocak 1983.
** Farmasötik Toksikoloji Ana Bilim Dalı, Eczacılık Fakültesi, Ankara Üniver-sitesi.
1978'e k a d a r ölümle sonuçlanan o r t a l a m a 600 p a r a k u a t zehir-lenmesi bildirilmiştir ve b u n u n % 60'ı da intihar m a k s a d ı y l a olan-lardır (16). Dipridil grubu bileşiklerle zehirlenmelerde ilgi çekici bir özellik; bileşiğin büyük bir kısmı kısa sürede o r g a n i z m a d a n atılabil-mesine r a ğ m e n akut toksik etkilerin ve ö l ü m ü n 2-24 gün gecikebil-mesidir (8, 13). Bu nedenle dipridil g r u b u herbisitlerle m e y d a n a gelen akut zehirlenmelerde zehirlenme etkeninin : a) Gerçekten alınıp alın-madığını göstermek için (nitel analiz), b) V ü c u d a alınmasından sonra uzun bir süre geçmişse (örn; 4 - 5 gün) zehirlenmiş şahsın tehlikede olup olmadığının belirlenmesi a m a c ı y l a vücut sıvılarındaki miktarı-nın tayin edilmesi (nicel analiz) için i d r a r d a kısa sürede sonuç alına-bilecek, duyarlı, kesin ve her l a b o r a t u v a r koşuluna uyarlanabilecek bir yöntem geliştirilmesi amaçlanmıştır.
DENEYSEL K I S I M
M a t e r y a l ve G e r e ç : T ü r k i y e ' d e kullanılan dipridil grubu her-bisitlerden D i k u a t d i b r o m ü r m o n o h i d r a t ( I . C . I ) ve P a r a k u a t diklo-rür ( I . C . I ) ' ü n analitik standartları katılmış normal bireylerden alı-nan idrar örnekleri üzerinde çalışılmıştır.
Ç a l ı ş m a m ı z d a aşağıdaki farmasötik kalitede m a d d e l e r kullanıl-mıştır: C a r b o w a x 2 0 M (Alltech Associates), Chromosorb-W-AW D M C S (60-80 mesh-Varian), Etil viyolojen diiyodür ( I . C . I ) , D o w e x 5 0 A G W - X 8 (100-200 m e s h - S i g m a ) , Zerolit 225 S R C 1 4 ( 5 2 - 1 0 0 mesh-B D H ) , S o d y u m borohidrür ( M e r c k ) , S o d y u m ditiyonit ( M e r c k ) , Silikajel-G ( M e r c k ) , Sellüloz M N 3 0 0 ( M a c h e r e y N a g e l ) .
Y Ö N T E M
I a) Dipridil G r u b u Herbisitlerin İ n c e T a b a k a K r o m a t o g r a f i -si'ne ait Ç a l ı ş m a l a r : P a r a k u a t diklorür ve dikuat dibromürmonohid-rat'ın sırasıyla 3 mg / ml ve 4 mg / ml (iyon cinsinden h e s a p l a n a n ) konsantrasyonda sudaki çözeltileri hazırlandı. Püskürtme belirteçleri olarak, D r a g e n d o r f ve İyodoplatinat belirteci kullanıldı (1, 11, 17, 2 0 ) . Silikajel-G ve Sellüloz 300 MN ile kaplı p l a k l a r d a , Silikajel-G kaplı mikroplaklarda m e t a n o l / 6 N H2S O4 (20:30 v e 4 0 : 1 0 oranlarında) ve m e t a n o l / 6 N HCl (20:30 ve 3 5 : 1 5 oranlarında) ile develope edil-dikten sonra (1, 17, 20) tanktan çıkarılan plaklar o d a sıcaklığında
ku-172 Nevin VURAL Sema B U R G A Z
rutuldu. Ü z e r i n e d a h a sonra üstteki belirteçler püskürtülerek oluşan lekeler ve renkler kaydedildi. H e r bileşiğin Rf değeri hesaplandı. Dipridil g r u b u herbisit örnekleri değişik m i k t a r l a r d a p l a k l a r a tatbik edilerek sonuç veren en küçük herbisit miktarları s a p t a n a r a k duyar-lıkları tayin edildi.
b) Dipridil G r u b u Herbisit Standartlarının K a t y o n Değiştirici R e ç i n e ile Ekstraksiyonuna ait Bazı Parametrelerin İncelenmesi: " B a t c h " ve " k o l o n " tekniği uygulamalarının ekstraksiyon verimine etkisi araştırıldı. Bu a m a ç l a bu b ö l ü m d e sadece p a r a k u a t diklorür ile çalışıldı. K a t y o n değiştirici reçine olarak D o w e x 5 0 A G W - X 8 kulla-nıldı (3, 6 ) . P a r a k u a t diklorür'ün " b a t c h " tekniği ile katyon değiş-tirici reçineden ekstraksiyon veriminin s a p t a n m a s ı için 10 ml p a r a k u a t çözeltisi (10 g/ml iyon cinsinden s u d a ) 30 ml N H C 1 ile homojenize edilerek 2g D o w e x 5 0 A G W - X 8 b u l u n a n santrifüj tüpüne aktarıldı ve 1000 r p m ' d e 5 dakika karıştırıldı. Üstte kalan çözelti atıldı. D a h a sonra sırasıyla reçine 20 ml distile su, 50 ml 2N HCl ve 20 ml distile su ile yıkandı. En sonunda p a r a k u a t ' m elüsyonu a m a c ı y l a 50 ml 6N HG1 ile 1000 r p m ' d e 5 d a k i k a karıştırıldıktan sonra üstte k a l a n çözelti kuruluğa k a d a r uçuruldu. K a l ı n t ı 10 ml d o y m u ş a m o n y u m klorürde çözüldükten sonra 2 ml % 1 s o d y u m ditiyonit ilavesiyle 600 n m ' d e absorbansı okundu ve konsantrasyonlar kalibrasyon grafiği yardımıyla s a p t a n d ı . % Verimlerin ortalaması bulundu. " K o l o n " tekniği uygu-lanırken Şekil l ' d e görülen 250 X 8 mm boyutlarında c a m kolon kulla-nıldı. K o l o n d a 3-4 m l / d a k hızla y u k a r ı d a anlatılan işlemlerin aynisi elüsyon b a s a m a ğ ı n a k a d a r uygulandı. D a h a sonra p a r a k u a t ' ı n elüs-yonu için 50 ml 6 N H C 1 0.5-1 m l / d a k hızla kolondan geçirildi. E l u a t kuruluğa k a d a r uçurulduktan sonra " b a t c h " tekniğinde u y g u l a n a n işlemler uygulandı ve % verimlerin ortalamaları b u l u n a r a k karşılaş-tırıldı.
c) Dipridil G r u b u Herbisitlerin İ d r a r d a n Ekstraksiyonu: Bu işlemde katyon değiştirici reçine olarak Z e o - K a r b 225 ( H+) kullanıldı
(4, 11, 2 3 ) . Bu a m a ç l a Z e o - K a r b 225 ( N a + ) 6N HCl ile H+ şekline çevrilerek c a m kolona yerleştirildi ve p a r a k u a t ve dikuat'ı ihtiva eden 10 ml'lik idrar örnekleri (10 g/ml) (b) de u y g u l a n a n kolon tekniği ile ekstrakte edildi. E l d e edilen ekstraktlar İ . T . K . ' n e ve mikroplak-l a r a uygumikroplak-landı ve ekstraktmikroplak-ların renk bemikroplak-lirteci imikroplak-le verdikmikroplak-leri mikroplak-lekemikroplak-ler üzerinde yaklaşık verimleri incelendi.
II a) Dipridil G r u b u Herbisitlerin G a z Sıvı K r o m a t o g r a f i s i ' n e ait Ç a l ı ş m a l a r ( G a z K r o m a t o g r a f - P a c k a r d Becker M o d e l 4 1 9 ) : B u bileşiklerin gaz kromatografik tayinlerinin yapılması için sodyum borohidrür ( N a B H4) d e n yararlanılarak indirgenme işlemi yapıldı. M o d e l p a r a k u a t alınarak indirgeme işlemi o d a sıcaklığında (21 ± 2 ° C ) 5, 15, 30, 45, 60, 75 ve 90 d a k i k a l a r d a yapıldı. O p t i m u m reaksi-yon süresi saptandı. Bu süre esas alınarak p a r a k u a t ve dikuat'ın indirgenme ürünleri (monoen ve dien ürünler) için a ş a ğ ı d a k i k r o m a -tografik koşullar kullanıldı: S a b i t faz: % 5 C a r b o w a x 2 0 M / % 5 K O H " C h r o m o s o r b W A W - D M G S 6 0 - 8 0 mesh ü z e r i n d e " , D e d e k t ö r : F I D , Taşıyıcı g a z (azot) akış hızı: 20 ml/dak, Fırın sıcaklığı: 180 ° C , En-jeksiyon giriş sıcaklığı: 2 1 0 ° C , Dedektör sıcaklığı: 2 3 0 ° C , K a y d e d i c i hızı: 0.5 c m / d a k , Attenuation: 32. Çözünürlük ve kimyasal yapı benzerlikleri nedeniyle etil viyolojen diiyodür iç standart olarak kullanıldı. Herbisit standartlarının indirgeme işleminden sonra 3 m a d -de enjekte edilerek alıkonma z a m a n l a r ı belirlendi. F I D -de-dektöre cevap veren en küçük herbisit miktarları saptandı.
b) Dipridil G r u b u Herbisitlerin İ d r a r d a n Ekstraksiyonu: Bu a m a ç l a 5 ml i d r a r a p a r a k u a t (5 g ) , dikuat (5 g) katıldı. D a h a sonra 1 ml iç standart çözeltisi (1 g/ml) ilave edildi. O r t a m ı n p H ' s ı 11'e ayarlandı. D a h a sonra 150 mg N a B H4 toz halinde ilave edilip o d a sı-caklığında 75 dakika bekletildi. Sürenin s o n u n d a her bir reaksiyon karışımına 8g sodyum asetat ilave edildi ve 2 X 9 ml eter ile ekstrakte edildi. Eter tabakaları 0.5 ml N HCl ile 2500 r p m ' d e ç a l k a l a n a r a k eter kalıntıları uçuruldu. Çözeltinin p H ' s ı 4 N N a O H ile alkali p H ' y a ayarlandı, 30 1 diklorometan ile ekstrakte edildi ve organik çözücü fazından 3 l'lik enjeksiyonlar g a z sıvı kromatografa uygulandı. % Verimler hesaplandı. K r o m a t o g r a f i k koşullar II a ' d a k i gibi yürütül-dü. Yalnız Attenuation 8'de çalışıldı.
BULGULAR
Dipridil grubu herbisitlerin İ . T . K . ile elde edilen k r o m a t o g r a fik özellikleri Şekil 2,3 ve T a b l o I ' d e ; G S K ile elde edilen k r o m a t o g -rafik özellikler ise Şekil 4,5'te gösterilmiştir.
Şekil 2. Parakuat ve Dikuat'ın İdrar Örneği Ekstraklarının İ.T.K'daki Kromatogramı. Sabit Faz: Silikajel-G, Hareketli Faz: Metanol/6N H2SO4 (20:30), Renk Belirteci:
Dra-gendorf, 1. Boş idrar ekstraktı, 2. Parakuat (20 g), 3. Dikuat (20 g), 4,5. İdrar ekstraktları.
1 2
3
4 5Şekil 1. Cam Kolon.
2 5 0 mm 8 mm
R e ç i n e C a m p a m u ğ u
Şekil 3. Parakuat'm İdrar Örneği Ekstraktının İ.T.K'daki Kromatogramı-Mikroplaklar üzerinde.
Sabit Faz: Silikajel-G, Hareketli Faz: Metanol/6N H2SO4 (20:30), Renk Belirteci:
176 Nevin V U R A L Sema B U R G A Z
Şekil 4. Parakuat Ve Etil viyolojen'in NaBH4 ile Gerçekleştirilen İndirgeme
Reaksiyo-nunun Süresinin Pik Yüksekliklerine Etkisi.
R e a k s i y o n S ü r e s i (dakika)
15 30 45 60 7 5 90 10 8 6 4 2 0Parakuat
E t i l v ı y o l o j e nPi
k Yüksekliğ
i (cm
)
Şekil 5. Parakuat Ve Dikuat'ın İdrar Örneği Ekstraktlarının Gaz Kromatogramları. A: Boş İdrar ekstraktı, B: Parakuatlı idrar ekstraktı (0.5 g), C: Dikuatlı idrar ekstraktı
(0.5 g).
Tablo I. Parakuat diklorür'ün Katyon Değiştirici Reçineden % Ekstraksiyon Verimleri.
Batch Tekniği
% Verimi Kolon Tekniği % Verimi Parakuat 46.98 ± 1 . 1 2 85.12 ± 1.62
TARTIŞMA
Dipridil bileşiklerden özellikle p a r a k u a t ' ı n insanları sinsi bir şekilde öldürmesi klinik toksikologların ilgisini çekmektedir. Gerçek-ten de akciğer toksisitesi ile ilgili şiddetli belirtiler ortaya çıktığı z a m a n bu etkiler o r t a d a n k a l d ı r ı l a m a m a k t a ya da etkili tedavi yöntemlerine r a ğ m e n iyileşme o l m a m a k t a d ı r (8, 13, 14). Bu nedenle bu a r a ş t ı r m a -mızda, d a h a önceki yapılmış olan ç a l ı ş m a l a r d a gözönünde
bulundu-d a k i k a c m 10 5 0 10 5 0 10 5 0 5 0
1 7 8 Nevin VURAL Sema B U R G A Z
rularak dipridil grubu herbisitlerin biyolojik sıvılarda tanımlanması v e tayini için İ . T . K . v e G S K yöntemlerinin geliştirilmesi a m a ç l a n -mıştır. Bu yöntemlerde biyolojik örnek olarak idrar seçilmesi, zehir-lenmeden uzun süre sonra bile zehirlenme etkeninin tanımı kolaylığını ortaya çıkarmaktadır (5, 13, 19). P a r a k u a t ve dikuat'ın i d r a r d a n izo-lasyonunda iyon değiştirme kromatografisi kullanılmıştır. Bu kro-matografinin u y g u l a n m a s ı n d a " b a t c h " ve " k o l o n " teknikleri ç a b u k sonuç a l m a ve verim açısından karşılaştırılırken reçine olarak herhangi bir ön hazırlık gerektirmemesi ve kantitatif geri a l ı n m a dolayısıyla D o w e x 50 A G W - X 8 seçilmiştir (4, 6, 19). B a z ı araştırmacılara göre " b a t c h " tekniğinin uygulanmasının d a h a basit ve zehirlenme etke-ninin izolasyon veriminin d a h a yüksek olduğu belirtilmektedir (2, 2 0 ) . A n c a k yaptığımız a r a ş t ı r m a d a " b a t c h " tekniği ile " k o l o n " tekniğine göre ekstraksiyon verimi çok düşük bulunmuştur, tekrarlanabilir sonuçlar alınamamıştır ( T a b l o I ) . B u nedenle i d r a r d a n ekstraksiyon işlemi yapılırken " k o l o n " tekniği uygulanmış ve reçine olarak Dowex 50 A G W - X 8 ile iyon değiştirme kapasitesi aynı olan ve biyolojik ça-l ı ş m a ça-l a r d a d a h a fazça-la tercih ediça-len Z e o - K a r b 225 S R C 14 kuça-lça-lanıça-l- kullanıl-mıştır (4, 2 3 ) . İ d r a r d a n gelen safsızlıklar 2 N H C 1 ile giderildikten sonra p a r a k u a t ve dikuat diğer araştırmacıların (11, 20) aksine başka herhangi bir çözelti ile m u a m e l e etmeden 6N H C 1 çözeltisi ile elde edilmiştir. İ d r a r d a n izolasyondan sonra bileşikleri t a n ı m l a m a k için İ . T . K . ile yapılan ç a l ı ş m a d a (Şekil 2) polaritesi fazla organik çözücü ve asit kombinasyonları kullanılarak kuyruksuz ve düşük o l m a y a n Rf değerleri elde edilmiştir. Yöntemler b ö l ü m ü n d e belirtildiği gibi renk belirteçleri ile y a p ı l a n ç a l ı ş m a d a p a r a k u a t ve dikuat'ı 0.25-0.50
g duyarlıkta ayırdetmek m ü m k ü n olmuştur. Bu bileşiklerin idrar ekstraktları mikroplaklar ile 10 dakikalık bir sürede tanımlanmıştır (Şekil 3 ) . Böylece bu bileşiklerin biyolojik materyalden t o p l a m 2 saati geçmeyecek bir süre içinde analizleri gerçekleştirilebilmektedir.
Bu bileşiklerin bazik o r t a m d a N a B H4 ile indirgenmesiyle elde edilen ürünler organik çözücü ile ekstrakte edildikten sonra g a z sıvı kromatografisiyle analizi yapılabilmektedir. Bu indirgeme işleminin biyolojik örneklere de uygulanabileceği bazı araştırmacılar tarafından belirtilmiştir (7, 2 1 , 2 2 ) . Bu a m a ç l a , indirgeme işlemi p a r a k u a t ve dikuat'ı içeren idrar örneklerine uygulanmıştır. O p t i m u m indirgeme süresi Şekil 4'te de görüldüğü gibi 75 dakikalık reaksiyon süresinde
elde edilmiştir. Sonuçlarımız reaksiyonun 70 d a k i k a d a % 90'ının t a m a m l a n d ı ğ ı n ı belirten çalışma (7) ile uygunluk göstermektedir. Y ö n t e m i m i z d e kullanılan F I D dedektöre bileşiklerin duyar o l a n en küçük miktarları 50 ng olarak saptanmıştır. Kolorimetrik yöntem-lere göre duyarlık 10-20 kat d a h a fazladır (3, 6, 12). İ d r a r örneklerine o d a sıcaklığında N a B H4 ile reaksiyon uygulandıktan sonra indirgen-me ürünlerinin ekstraksiyonu için p l a z m a örneklerinde geliştirilen yöntem (7) u y a r l a n a r a k temiz ekstraktlar elde edilmiştir (Şekil 5 ) . B u bileşiklerin ekstraksiyon verimlerinin G S K yöntemiyle elde edilen değerleri p a r a k u a t ve dikuat için % 83.64 ± 3.04 ve % 79.13 ± 2.06 dır. Bu d u r u m d a geliştirdiğimiz y ö n t e m d e 1 litre i d r a r d a 0.2 mg dipridil bileşiği o l d u ğ u n d a kesin t a n ı m ve miktar tayini y a p ı l a -bilmektedir.
ÖZET
Y u r d u m u z d a kullanılmakta olan dipridil g r u b u herbisitlerin ( p a r a k u a t ve dikuat) i d r a r d a n nitel ve nicel analizleri için kısa sürede sonuç alınabilen, duyarlı ve güvenilir bir yöntem geliştirilmiştir.
Dipridil g r u b u herbisitlerin i d r a r d a n izolasyonu için Z e o - K a r b 225 ( H+) reçinesi ile ekstraksiyon yöntemi, nitel analiz için İ . T . K . yöntemi kullanılmıştır. Ekstraksiyon yönteminde " k o l o n " ile " b a t c h " tekniği karşılaştırılırken p a r a k u a t model olarak alınmıştır ve reçine olarak da D o w e x 50 A G W - X 8 kullanılmıştır. P a r a k u a t ve dikuat'ın i d r a r d a n ekstraksiyonunda d a h a yüksek verim elde edildiği için " k o l o n " tekniği uygulanmıştır. İ . T . K . ' d e çeşitli renk belirteçleri ile d i p -ridil bileşikleri 0.25-0.50 g; duyarlıkta ayırdetmek m ü m k ü n olmuş-tur.
P a r a k u a t v e dikuat'ın G S K ile nicel tayininde N a B H4 ile o d a s ı -caklığında 75 d a k i k a d a indirgeme işlemi yapılmıştır. Etil viyolojen iç standart olarak kullanılmıştır. % 5 C a r b o w a x 2 0 M / % 5 K O H kolon sistemi ve F I D dedektör kullanarak indirgenme ürünlerinin birbirlerinden iyi bir şekilde ayrılmaları sağlanmıştır. Bu yöntemle 1 litre i d r a r d a 0.2 mg dipridil bileşiğinin kesin tanım ve miktar tayini m ü m k ü n olmuştur.
180 Nevin VURAL Sema B U R G A Z SUMMARY
M e t h o d s for the qualitative a n d quantitative urinalysis of di-pyridylium herbicides ( p a r a q u a t a n d diquat) which are being used in T u r k e y were developed.
Dipyridylium herbicides in urine were concentrated with the ion-exchange resin Z e o - K a r b a n d identified b y T L C . T h e cation-exchange resin, Dowex 50 A G W - X 8 , was tried to concentrate p a r a q u a t -selected as a model herbicide-from urine by applying " b a t c h " a n d " c o l u m n " operations. T h e column operation was used for the iso-lation of p a r a q u a t a n d d i q u a t from urine, as it was more efficient. T h e sensitivity was found to be between 0.25-0.50 g for p a r a q u a t a n d d i q u a t on T L C . N a B H4 was used for the reduction of p a r a q u a t a n d diquat for G L C analysis of these c o m p o u n d s . O p t i m u m reduct-ion time was determined 75 minutes at the r o o m t e m p a r a t u r e . Ethyl viologen was used as an internal s t a n d a r d a n d the herbicides were efficiently separated b y G L C using columns p a c k e d with 5 % C a r b o -wax 2 0 M / 5 % K O H a n d F I D . B y using our developed method i t was estimated that 0.2 mg dipyridylium herbicide in one liter urine can b e determined b y G L C .
LİTERATÜR
1- Abou-Doma, M.B., Komeıl, A.A.: J.Chromatogr. 152: 585-588 (1978). 2- BDH Chemicals Ltd.: Ion exchange resins. 5th Ed.England (1977). 3- Berry, D.J., Grove, J . : Clin.Chim.Acta. 34: 5-11 (1971). 4- Calderbank, A., Yuen, S.H.: Analyst. 90: 99-106 (1965). 5- Carson, D.J.L., Carson, E.D.: Forensic Sci. 7: 151-160 (1976). 6- Daniel, J.W., Gage, J . C . , Brit.J.Ind.Med. 23: 133-136 (1966).
7- Draffan, G.H., Clare, R.A., Davies, D.L., Hawksworth, G., Murray, S., Davies, D.S.: J.Chromatogr. 139: 311-320 (1977).
8- Fairshter, R.D., Dabır-Vazırı, N., Smith, W.R., Glauser, F.L., Wilson, A.F.: Toxicology. 12: 259-266 (1979).
9- Foy, C.L., Bingham, S.W.: Res.Rev. 29: 105-135 (1969).
10- Güneyli, E . : Yabancı Ot Mücadele ve Araştırma Metodları. Ankara (1973). 11- Heyndrickx, A.: Paraquat. 1.1'-dimethyl-4.4'-dipyridylium ion. "Progress in
Chemical Toxicology"de. Ed.A.Stolman. Sayfa 245-246. Academic Press. New York. London (1969).
12- Khanna, S., Fang, S.C.: J.Agr.Food Chem. 14: 500-503 (1966).
13- Malone, J . D . G . , Carmody, M., Keogh, B.: J.Irish.Med.Assoc. 64: 59-68 (1971). 14- Masterson, J . G . , Roche, W.J.: Ibid. 63: 261-264 (1970).
15- Murphy, S.D.: Pesticides. "Casarett and Doull's Toxicology the basic science of poisons. 2nd Ed." da.Ed.J.Doull, C D . Klaassen, M.O.Amdur.Sayfa 357-408. Mac-millan Publishing Co.Inc. New York (1980).
16- Russell, L.A., Bernıece, E.S., Rooney, P.A.: Clin Toxicol. 18: 915-928 (1981). 17- Sharp, W.C.M., Ottolenghı, A., Posner, H.S.: Toxicol.Appl.Pharmacol. 22:
241-251 (1972).
18- Tarım ve Orman Bakanlığı: Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Genel Müdürlüğü Çalışmaları Brifing Notları. Ankara (1981).
19- T o m p s e t t , S.L.: Acta Pharmacol.et Toxicol. 28: 338-345 (1970). 20- Tsunenari, S.: Forensic.Sci. 5: 61-67 (1975).
2 1 - Ukaı, S., Hırose, K., K a w a s e , S.: J.Hyg.Chem. 19: 281-286 (1973).
22- Van Dijk, A., Ebberink, R., De Groot, G., M a e s , R.A.A, Dauze, J . M. C . , Van Heyst, A.N.P.: J.Anal.Toxicol. 1: 151-154 (1977).
23- Van Dijk, A., M a e s , A.A.R., Dröst, R.H., Douze, J. M . C . , Van Heyst, A.N.P.: Arch.Toxwol. 34: 129-136 (1975).
