Beslenme ve Diyet Dergisi / J. N u tr. and. Diet., 21 (1): 25-30, 1992
KENTSEL VE YARI KENTSEL ALANDA İLKOKUL BEŞİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN BÜYÜME GELİŞME DURUMLARININ VE BESLENME
A LIŞKA N LIKLAR IN IN DEĞERLENDİRİLMESİ
U zm. Dyt. Tülay BAĞCI* / Dr. F atm a AKDAĞ**
Bu çalışm a A n k a ra A n ıtte p e ve Ç u b u k Y ıldırım B ey azıt İlk o k u lu 5. sın ıf öğrcncilcrinden 162 öğrencinin büyüm e gelişm e d u ru m la rın ı ve b e sle n m e a lışk a n lık la rın ın d eğ e rlen d irilm esi a m a c ıy la g e r ç e k le ş m iş tir . A ra ştırm a k e s itse l tip te o lu p a r a ş tır ıc ı t a r a f ı n d a n ö ğ r e n c ile re a n k e t u y g u la n m ış ve b o y - a ğ ır lık ö lç ü m le ri y a p ılm ış tır . A ra ştırm a y a a lın a n ö ğrencilerin y em ek yem e a lışk a n lık ta n , sü t içme d u ru m la rı ve içm em e n e d e n le ri in c e le n d iğ in d e ik i g ru p a ra sın d ak i fark ın ö n e m li o ld u ğ u b u lu n m u ş tu r (p<0.05). Ö ğ rencilerin b o y ve a ğ ı r l ı k ö lç ü m le r i s o n u c u n d a A n ıttc p e İ l k o k u l u n d a k i ö ğ ren c ilerin % 40'ı y aşların a göre olm aları g ereken ağ ırlığ ın ; % 31.3'ü y a ş la rın a göre o lm a la rı g ereken bo y u z u n lu ğ u n u n ü s tü n d e y k e n % 3.7'si o lm aları g ere n k en d en dah a az ağ ırlığ a s a h ip tir .
* H.Ü. Tıp Fakültesi H alk Sağlığı A nabilim Dalı A raştırm a G örevlisi ** H.Ü. Tıp F akültesi H alk Sağlığı A nabilim Dalı Diyetisyeni
26 Bağcı, T., A kdag, F.
GİRİŞ
O kul, bireyin en üst d ü z e y d e psikolojik ve biyolojik gelişim ini k ü ltü r d eğ işim in i sağ lay an sistem lerin b aşın da gelir. Ç o c u k la r d a 4-6 yaş an a o k u lu n u , 7-11 yaş ise ilkokul d önem ini k a p s a m a k ta d ı r . Ü lk e m iz d e 10 m ily o n d a n çok çocuk b u lu n m a k ta d ır. N ü f u s artışın a p aralel o la ra k d a okul çocuklarının sayıları giderek a rtm a k ta d ır (1).
Okul çağında olan çocuklar sürekli b ü y ü m e ve g elişm e içindedirler. Bu d ö n e m d e enerji harcam ası vücut ölçüsü birim i b aşın a y etişkin lerd en fazladır. Ayrıca yeni d o k u la rın yap ım ı d a h a fazla m i k ta r d a p ro tein , mineral ve vitanimleri gerektirm ektedir. T ü m enerji ve b esin öğeleri g e reksinm elerinin karşılan ab ilm esi için d e ço c u k la rın tü k e tm e le r i g e re ken besinler iyi kaliteli ve yeterli m ik ta rd a o lm a lıd ır (2).
G ü n ü m ü z d e yeterli ve dengeli beslenm enin to p lu m sağlığı ü zerin d ek i etkisi kanıtlanm ıştır. Yetersiz ve d en g esiz b e s le n m e n in to p l u m sağlı ğını etkileyeceği sosyal v e e k o n o m ik gelişm ey i y a v a ş la ta c a ğ ı k ab u l edilm ektedir (3). Ç o cu k lar ise özellikle b e s le n m e le rin e d ik k a t edilecek bir g ru b u o lu ştu ru rlar. O k u l çağındaki y e te rsiz ve d e n g e s iz b e s le n m e beden ve zihni g ücü d ü ş ü r e r e k başarısızlığa n e d e n o lm a k ta d ır. Ç o c u ğ u n beslenm esindeki am aç ise n o rm al ve sağlıklı b ü y ü m e y i s ağ lam ak ta d ır. Büyüme ölçü b a k ım ın d a n olgunluk; gelişm e ise o r g a n la r ın fo n k siy o n larındaki d e ğ iş m e le r d ir (4).
O kul çağı çocu k ların ın verimli ö ğ retim y a p a b ilm e le r i için, sağlıklı koşullar içinde olm aları gerekir. Dengeli ve yeterli b e s le n e n ço cu k k o layca g ü çlen ir ve h a s ta lık la ra karşı d ir e n ç k a z a n ır , z ih n i gelişim in i olum lu b ir biçim d e tam am lar, sosyal u y u m ve fo rm al eğ itim y ö n ü n d e n başarılı o lu r (5). B eslen m e b o z u k lu ğ u ; ç o c u ğ u n ö ğ r e n m e v e o k u l yaşantısını sürdürebilm esini güçleştirir. K u ş k u s u z b e s le n m e s o ru n ların a ailenin sosyo -ek on o m ik ve k ültürel yapısı, çev re sağlığı, k o ş u lla rın y e tersizliği, k ö tü b e s le n m e alışkanlıkları d a e tk ilid ir (6).
Beslenmenin en iyi göstergesi olan b ü y ü m e ve gelişm e ç o cu klarda boy ve ağ ırlık ö lç ü m le r iy le s a p t a n m a k t a d ı r (7). Bu a r a ş t ı r m a ; ilk o k u l 5.sınıf ö ğ r e n c ile r in in b ü y ü m e g elişm e d u r u m l a r ı n ı n ve b e s le n m e alış k a n lık ların ın d e ğ e r le n d ir ilm e s i a m a c ıy la y a p ı lm ı ş t ır .
A RAŞTIRM A Y ÖN TEM İ VE ARAÇLARI
Bu a r a ş t ı r m a k a p s a m ı n a A n k a r a A n ı t t e p e İ l k o k u l u 5. s ın ıf ö ğ re n c ile ri (n: 80) v e Ç u b u k Y ıld ırım B e y a z ıt İ l k o k u l u 5. sınıf öğrencileri (n: 82) alınm ıştır. Bu çalışma kesitsel tip te b ir çalışm a olup;
İLKOKUL ÖĞRENCİLERİNDE BESLENME ALIŞKANLIĞI 27
araştırıcı ta ra f ın d a n ilkokullara gidilerek a n k e t u y g u la n m ış ve boy- ağ ırlık ölçü m leri y ap ılm ıştır. Verilerin tablo d ö k ü m le r i y ap ıld ık tan so n ra istatistiki o la ra k ki-kare testi uygulanm ıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
A r a ş tır m a k a p s a m ın a a lm an öğrencilerin % 49:4'ü A m tte p e İlk o k u lu n d a , % 50.6'sı Ç u b u k Yıldırım Beyazıt Ilkokulundadır.
T a b lo 1: Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yaş ve Cinsiyete Göre D ağılımı
Yaş (yıl)
A m ttepe İlkokulu Ç.Y. Beyazıt İlkokulu
Erkek S a y ı % Kız S a y ı % Erkek S a y ı % K ız S a y ı % 10 3 8.1 4 9.3 2 4.5 3 7.9 11 29 78.4 36 83.7 20 45.5 26 68.4 12 5 13.5 3 7.0 22 50.0 9 23.7 T o p lam 37 100.0 43 100.0 44 100.0 38 100.0 E rkek : X2: 12.04 p > 0.005 K ız : x 2: 4.46 p < 0.005
A m t t e p e İ lk o k u lu n d a k i öğren cilerin % 2.5'inin, Ç. Y. Beyazıt İ lk o k u lu n d a k i öğrencilerin, % 25.6'sının anneleri o k u r y a z a r değildir. Ö ğ r e n c ile r d e n A m tte p e İlkokulunda b u lu n a n la rın % 75'inin anneleri o rta lise ve y ü k sek o k u l eğitimine sahipken; Ç.Y. Beyazıt İlkokulunda b u lu n a n la r ın % 12.2’si a,ynı eğitime sahiptir. A nne eğitimi y ö n ü n d e n b ö lg e le r a ra s ı fark incelen d iğ in d e iki bölge arasın d a k i farkın önemli old u ğ u b u lu n m u ştu r (x2 = 68.66, p < 0.05).
Ö ğ r e n c il e r in a n n e m eslekleri in c e le n d iğ in d e A m tte p e İlk o k u lu ö ğ re n c ile rin in % 4 6.3'ünün anneleri ev han ım ı, % 53.7'sinin anneleri ça lış m a k ta y k e n , Ç. Y. Beyazıt İlkokulu öğrencilerinin % 92.7'sinin a n nesi ev h an ım ıd ır. Öğrencilerin anne meslekleri y ö n ü n d e n aralarındaki farkın istatistiki olarak önemli o ld u ğ u b u lu n m u ş t u r (x 2: 41.38, p<0.05). A ra ş tırm a k ap s a m ın a alm an öğrencilerin baba meslekleri ve eğitimleri in celen d iğ in d e; iki g r u p arasındaki farkın önem li o ld u ğ u sap tanm ıştır (p<0.05).
28 Bağcı, T., A kdağ, F.
A n ıtte p e İlko k u lun d ak i ö ğ ren cilerin % 13.8’i, Ç. Y. B ey azıt İlk o k u lu n d a k i öğrencilerin % 2.4'ü ailelerinin tek ço c u ğ u d u r. İki g r u p a r a s ın d a k i farkın önem li o ld u ğ u b u l u n m u ş t u r (p<0.05). A n ıtt e p e İ lk ok lu n dak i öğrencilerin % 97.5'i ayrı k a p l a r d a n y e m e k y e r k e n b u o ra n Ç.Y. Beyazıt İlkokulunda % 56.1'dir. A ra d a k i fark istatistiki o la rak önem lidir (p<0.05). İki g ru p ta g ü n lü k ö ğ ü n sayıları a r a s ın d a fark olm ad ığ ı saptanm ıştır.
Tab lo 2: Beşinci Sınıf Ö ğ ren cilerin in G ü n d e T ü k e ttik le r i S ü t M ik ta r-larına Göre D ağ ılım ı
Süt Miktarı A nıttepe İlkokulu S a y ı % Ç.Y. Beyazıt İlk o k u lu S a y ı % G ünde 1 SB. 25 31.3 33 41.3 G ünde 2 SB. 21 26.2 8 9.8 G ü nd e 3-4 SB. 4 5.0 1 1.2 Süt içmiyor 30 37.5 40 48.7 Toplam 80 100.0 82 100.0 X2 :10.04, p < 0.05 SB: Su b ard ağ ı
Öğrencilerden süt içmeyenlerin süt iç m em e n ed en leri incelen d iğ in d e Anıttepe İlkokundaki öğrencilerin % 20'sinin; Ç. Y. Beyazıt İlk o k u lu n daki öğrencilerin ise % 52.5'inin e v d e süt b u lu n m a m a s ı n d a n d o la y ı iç m edikleri saptanm ıştır. A n ıttep e İ lk o k u lu n d a k i ö ğ re n c ile rin % 56.1'i Ç. Y. Beyazıt İlk o ku lu n d aki ö ğ ren cilerin % 66.7’si y e m e k s e ç m e m e k te d ir.
Tablo 3: Beşinci S ın ıf Ö ğ r e n c ile r in in Y e m e k S aatleri D ı ş ı n d a A r a d a Yedikleri Yiyecek C insle rine G öre D a ğ ılım ı
A nıttepe İlkokulu Ç.Y. Beyazıt İlk o k u lu
Y iyecekler S a y ı % S a y ı % E km ek-peynir 9 9.3 22 27.2 M eyve 25 25.7 16 19.7 A yran-süt 2 2.1 9 11.1 P asta-kek vs. 15 15.5 3 3.7 Ç ik o lata-şek er vs. 11 11.3 5 6.2 S im it 4 4.1 1 1.2 M eşrubat 8 8.3 3 3.7 Yemiyor 23 23.7 22 27.2 T o p lam 97 100.0 81 100.0 X2 : 24.97, p < 0.05
İLKOKUL ÖĞREN CİLERİNDE BESLENME ALIŞKANLIĞI 29
T a b lo 4: B eşin c i S ın ıf Ö ğ re n c ile rin in V ü c u t A ğ ır lı k la r ın ı n ve Boy U z u n lu k l a r ın ın Standartlara Göre D a ğ ılım ı
S ta n d a rd a göre A n ıttep e İlkokulu Ç.Y.Beyazıt İ lk o k u l u
S a y ı % S a y ı % V ü cu t A ğırlığı Şişman 32 40.0 12 14.6 N o rm al 45 56.3 52 63.4 X2: 20.29 Zayıf 3 3.7 18 22.0 p < 0.05 Boy Uzunluğu Uzun 25 31.3 12 14.6 N o rm al 55 68.7 62 75.6 X2: 4.76 Kısa - - 8 9.8 p < 0.05
A n ıtte p e İlk o k u lu n d a k i çocukların % 40'ı y a ş la rın a g ö re olm aları g e r e k e n a ğ ırlığ ın ü s tü n d e y k e n % 3.7'si o lm aları g e re k e n ağ ırlıktan d a h a a z ağ ırlığa sahiptirler. Ç.Y.Beyazıt İlk o k u lu n d ak i çocukların ise % 22'si y a ş la rın a g ö re olmaları gereken ağırlıktan d a h a az ağırlığa sa h ip tirle r. İki g r u p a ra s ın d a vücut ağırlığı y ö n ü n d e n farkın anlam lı olduğu b u lu n m u ştu r (p<0.05)
A n ıtte p e İlk o k u lu n d a k i öğrencilerin % 31.3'ii y aşların a göre o lm a ları g e re k e n b o y u z u n lu ğ u n d a n daha u zun , % 68.7'si olm aları gereken b oy u z u n l u ğ u n a sahiptirler. Buna karşın Ç. Y. Beyazıt ilk o k u lu n d ak i öğrencilerin % 9.8'i yaşlarına göre olmaları g ereken b o y u z u n lu ğ u n d a n d a h a k ısad ır. İki g r u p arasındaki fark istatistiki o la ra k önem lidir. S O N U Ç -Ö N E R İL E R
İlk o k u l ç o c u k la r ın d a b ü y ü m e gelişme bölgelere ve a n n e -b a b a n ın s o sy o -d e m og rafik d u ru m la rın a göre değişm ektedir. Ç ocukların b eslen m e alışkanlığı ise a n n e eğitiminin azalması ile o lu m s u z y ö n d e etkilen m e k te d ir. A ile dek i çocuk sayısının artm ası d a ço cuk ların b eslen m e alışkanlıklarını ve b üyüm e-gelişm e d u ru m la rın ı o lu m s u z y ö n d e etkile m e k te d ir.
İlk o k u l ç o c u k l a r ın d a g ö rü le n sağlık ve b e s le n m e s o r u n la r ın ın ç ö z ü m ü n d e ilk y a r a r lı u ğ r a ş y a y g ın b e s le n m e e ğ itim in in b a ş la tılm asıd ır. Ç o c u ğ u n b eslen m e ilkelerine u y g u n y e m e k y em e alış k a n lığ ın a s a h ip o lm a s ın d a ailesi k a d a r o k u ld a y ap ılaca k eğ itim d e ö n e m lid ir. Bu eğ itim in çocuklara ö ğ re tm e n le r aracılığıyla yap ılm ası gereklidir. Bu am açla da öncelikle öğ retm en lerin eğitilmesi g erek m ek tedir. Ö ğ r e tm e n yetiştiren okulların p ro g ra m la rın d a teorik ve u y g u la
30 Bağcı, T., A kdag, F.
malı b eslenm e derslerinin yer alması ve d e m e z u n iy e tte n sonra hizm et içi eğitimle bilgi ve beceri sağlanması g ü n ü m ü z d e bir zo ru nlu luk tu r.
O kul kantinleri sürekli denetilmeli ve b esin d eğ eri d ü ş ü k gıd aların satışa engellenm elidir. Bunların y a p ılab ilm esi için yönetici v e ö ğ re t m enlerin beslenm e k onusunda eğitilmiş o lm aları gerekir. O kul y ö n eti cileri ve öğretm enler beslenme p ro g ra m ın ın g ereğ in e inanm alı ve katıl malıdırlar. Önemli olan p ro g ram ın u z m a n la r ta ra f ın d a n yönlen-diril- mesidir.
Sonuç olarak; çocuğun sağlıklı ve başarılı o lm a s ın d a b e s le n m e n in b ü y ü k ö n em i vardır. Yeterli ve d en g eli b e s le n m e alışkanlığı y a ş a m boyu sü ren b ir eğitim le k a z a n d ırıla b ilir. D o ğ r u a lış k a n lık la rın k a zandırılm asında öğretm en ve ailenin eğitim i en ö n em li etkendir.
SUMMARY
THE EVALUATION OF THE G R O W TH , DEVELOPM ENT AND EATING HABITS OF THE FIFTH GRADE PRIMARY SCHOOL STUDENTS LIVING IN URBAN A N D SEMI-URBAN AREAS
Bağcı, T., A k d ağ , F. This study is done in order to a p p ra ise the g ro w th , d ev e lo p m e n t an d eating habits of 162, fifth grade stu d e n ts of A n k ara A m ttep e a n d Ç u b u k Yıldırım Beyazıt P rim a ry Schools. T h is c ro s s -se c tio n a l re s e a rc h is f o rm u la te d th r o u g h the a p p lic a tio n of a q u e s t i o n n a i r e a n d th e m easu rem en t of the heights and w eig h ts of the stu d en ts. As the eating habits, milk co nsum ption habits of the s tu d e n t s w h o w ere taken u n d e r the research were examined, the difference b e tw e e n the tw o g ro u p s of stu d en ts was fo u n d crucial. Forty p erce n t of the s tu d e n ts in A m ttep e Primary School were found to be obese a n d are taller th a n the expected of their age; and 3.7 % of them w ere u n d e rw e ig h t.
KAYNAKLAR
1. Egemen A.:, İlkokul Çağı Ç ocuklarında Beslenm enin Ö nem i, ROCHE. 1984. 2. Baysal A.:, Beslenme, H.Ü. Y ayınları-A / 13, IV. Baskı. A n k ara, 1984.
3. Taşçı N.:, K entsel ve Kırsal A lan d ak i 0-6 Y aş G ru b u Ç o c u k la rın B eslenm esini Etkileyen Ekolojik Etm enler, H.Ü. B eslenm e ve D iyet P ro g ram ı Bilim U zm anlığı Tezi-A nkara, 1980.
4. A rslan P.: Ana Çocuk Sağlığı Ders N o tla n , 1986
5. A ksu, B., Ö zcan. C.: O kul Çağı Ç o cu k ların d a B eslenm e S o ru n ları ve Bazı Ö neriler, Beslenme ve Diyet Dergisi, 10: 19-20. 1981.
6. Baysal, A.: Beslenm e N edir, N e D eğildir? O k u l Ç o cu k ların ın Beslenm esi. Sağlıklı Yaşam için Beslenme Rehberi, A nkara T abibler O dası Y ayını A nkara, 1982
7. Koksal, O.: A na ve İlkokul Ç ocukları A ra sın d a Sık G ö rü len B eslenm e S orunları. O kul Çağı Ç ocuklarda Beslenme. ROCHE, 1984.
