200
OLGU SUNUMU
Makalenin geliþ tarihi: 03.01.2018, Yayýna kabul tarihi: 05.02.2018
Tek doz venlafaksin kullanýmýndan sonra
geliþen akatizi sonrasý özkýyým giriþimi olan
nadir bir olgu sunumu
A rare case with suicide due to akathisia after use of single dose
venlafaxine
Nermin Gündüz1, Fatma Eren2, Hatice Turan3, Zeynep Yýldýz Akbey4 1Yard.Doç.Dr., Dumlupýnar Üniversitesi, Týp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalý, Kütahya, Türkiye 2Uzm.Dr., Araklý Devlet Hastanesi, Psikiyatri Kliniði, Trabzon, Türkiye
3Uzm.Dr., Ýstanbul FSM Týp Merkezi, Ýstanbul, Türkiye 3Uzm.Dr., Hendek Devlet Hastanesi, Adapazarý, Türkiye
SUMMARY
Akathisia is a movement disorder characterized by an inner sense of unease, unrest and dysphoria.Suicidal behavior related with akathisia in patients is one of seri-ous harmful behaviors and requires rapid intervention.There is limited number of cases about ven-lafaxine-associated akathisia in the literature, but it is not still yet known exactly what the actual incidence is.Side effects associated with antidepressants should be closely monitored and should be kept in mind without irreversible conditions. In this case report we will con-clude about a case in which rapid development of akathisia and suicidal behavior occurs following ven-lafaxine treatment initiated with a non-psychiatric indi-cation.
Key Words: Venlafaxine, akathisia, suicide, SNRI
ÖZET
Akatizi öznel bir huzursuzluk hissi ve baskýlanamayan hareket isteði ile karekterizedir. Hastalarda akatizi ile baðlantýlý olarak görülebilen özkýyým davranýþý ise ciddi zarar verici davranýþlardan biridir ve hýzlý müdahale gerektirir. Venlafaksine baðlý akatizi olgularý yazýna bakýldýðýnda birkaç olgu olarak bildirilmiþ olmakla birlik-te gerçek görülme oranýnýn ne olduðu henüz tam bilin-memektedir. Antidepresanlara baðlý yan etkilerin çok yakýndan takip edilmesi ve geri dönüþümsüz durum ortaya çýkmadan hýzlý müdahale edilmesi gerektiði unutulmamalýdýr Biz bu yazýmýzda psikiyatri dýþý bir endikasyonla baþlanan venlafaksin tedavisini takiben, hýzlý geliþen akatizi ve özkýyým giriþimi ortaya çýkan bir olguyu tartýþmayý amaçladýk.
Anahtar Sözcükler: Venlafaksin, akatizi, özkýyým, SNGÖ (Klinik Psikiyatri 2018;21:200-203)
Klinik Psikiyatri 2018;21:200-203 Gündüz N, Eren F, Turan H, Yýldýz Akbey Z.
201 GÝRÝÞ
Akatizi, öznel bir huzursuzluk hissi ve baskýlana-mayan hareket isteði ile karekterizedir. Hastalarda saldýrganlýk ve özkýyým davranýþý riskinde artýþa neden olabildiðinden dikkatle izlenmesi gereken bir yan etkidir (1). Ýlaca baðlý akatizi tanýsý klinik olarak akatizi yaptýðý bilinen ilacýn baþlanmasý son-rasý öznel ve objektif olarak gözlenmesi ile konur (2).
Akatizi sýklýkla antipsikotik tedavilerin yan etkileri olarak görülse de zaman zaman seçici serotonin geri alým önleyicilerine (SSGÖ) ve nefazodon gibi diðer antidepresanlara baðlý olarak da görülebilen bir yan etkidir (3, 4). Yazýnda, seçici noradrenalin geri alým önleyicisi (SNGÖ) olan venlafaksine baðlý geliþen akatizi olgularý da bildirilmiþtir (5, 6, 7, 8, 9, 10).
Ýlaca baðlý akatizi patolojisini açýklamak için SSGÖ ventral tegmental bölgedeki dopaminerjik nöron-larýn bazal ateþlenme hýznöron-larýný inhibe ederek ve mezolimbik dopaminerjik aktiviteyi azaltarak aka-tizi oluþturduðu (11) ve benzer þekilde SNGÖ mezolimbik dopaminerjik yol hipofonksiyonuna (5, 11) neden olduðu hipotezi ileri sürülmüþtür. Ayrýca kullanýlan ilacýn dozu, ilaç dozunun hýzlý arttýrýl-masý ve ilaç direnci, akatizinin ortaya çýkarttýrýl-masýnda önemli faktörlerdir (12).
Bu yazýda, tek doz venlafaksin kullanýmýna baðlý akatizi sonrasý özkýyým giriþimi nedeni ile acil servise baþvuran bir olgu sunumunun tartýþýlmasý hedeflenmiþtir.
OLGU SUNUMU
25 yaþýnda, evli, 1 çocuklu, üniversite mezunu, kadýn hasta özkýyým giriþimi olmasý nedeni ile acil serviste deðerlendirilmek amacý ile tarafýmýza kon-sülte edildi. Daha önce psikiyatrik baþvurusu olmayan hastanýn ailesinde psikiyatrik hastalýk öyküsü olmadýðý öðrenildi. Yaklaþýk 2 yýldýr hemen hemen her gün olan, zaman zaman hastayý uykudan uyandýran nitelikte baþ aðrýsý þikayeti olmasý nedeni ile 2 gün önce nöroloji baþvurusu olduðu öðrenildi. Nöroloji tarafýndan baþ aðrýsýna yönelik kranial
MRG, EEG, hemogram ve biyokimya tetkiklerinin yapýldýðý öðrenildi. Yapýlan týbbi tetkikler ne-ticesinde hastaya gerilim tipi baþ aðrýsý tanýsý konu-larak venlafaksin 75 mg/gün tedavisini baþlandýðý öðrenildi. Hastanýn venlafaksin 75 mg alýmýndan yaklaþýk 4 saat sonra baþlayan ve þiddeti giderek artan sýkýntý, içsel huzursuzluk hissi, yerinde dura-mama, ayaklarda sürekli hareketlilik hissi, otura-mama, sürekli gezinme þikayetleri olmuþ. Gün boyu sýkýntý hissi, yerinde duramama þikayetlerine eklenen baþ aðrýsý, uykuya dalamama þikayetleri ile baþedemeyen hasta, ilaç (yarým kutu parasetamol) alarak özkýyým giriþiminde bulunmuþ. Sonrasýnda durumu eþi ile paylaþan hasta, eþi tarafýndan acil servise getirilmiþ. Ýntoksikasyona baðlý genel týbbi durumunun düzeltilmesi sonrasý tarafýmýzca deðer-lendirilen hastanýn yapýlan ruhsal durum muayene-si sonrasýnda pmuayene-sikiyatrik hastalýk düþünülmedi. Klinik tablonun özkýyým giriþimi öncesinde baþla-masý, özkýyým amaçlý aldýðý ilacýn yan etkileri arasýnda akatizi olmamasý nedeniyle durumun ven-lafaksine baðlý akatizi olabileceði düþünüldü. Barnes akatizi ölçek (BAÖ) puaný 10 olarak deðer-lendirilip venlafaksin kullanýmý sonlandýrýlarak, alprazolam 0,5 mg 3x1/2 tedavisi baþlanan hastanýn akatizi tablosu ve BAÖ puaný 2 gün sonra dramatik þekilde geriledi ve sýfýr olarak saptandý.
TARTIÞMA
Akatizi sýklýkla antipsikotik kullanýmýna baðlý olarak gözlenen motor rahatsýzlýk hissidir. Öznel disfori ve anksiyete belirtilerine, objektif olarak gözlenen bacaklarda sallanma ve kývrýlma hareket-leri, oturamama ve hareketsiz durmakta zorlanma gibi belirti ve bulgular eþlik edebilmektedir (12). Yazýný incelediðimizde venlafaksin kullanýmý ile iliþkilendirilen altý tane akatizi olgu sunumuna rast-ladýk (5,6,7,8,9,10). Tüm olgularda ruhsal bozukluk tanýsýyla venlafaksin kullanýmýna baþlanmýþtý. Bu olgularýn ortak özelliðine bakýldýðýnda 6 olgunun dördünde bizim olgumuzdan farklý olarak ek bedensel hastalýk varlýðý ve ek ilaç kullanýmý dikkati çekmekteydi. Dört olguda venlafaksin 150 mg/gün dozunda, bir olguda ise 225 mg dozunda, bir olgu-da ise vakamýza benzer þekilde 75 mg dozunolgu-da aka-tizi ortaya çýktýðý görüldü (5,6,7,8,9,10). Sunduðumuz olguda akatizi, diðer olgulardan fark-lý olarak psikiyatri dýþý bir endikasyonla tek doz ve 75 mg venlafaksin kullanýmý sonrasý geliþmiþti. Bu
Klinik Psikiyatri 2018;21:200-203
Tek doz venlafaksin kullanýmýndan sonra geliþen akatizi sonrasý özkýyým giriþimi olan nadir bir olgu sunumu
202
nedenle olgumuz, venlafaksinin düþük dozda ve tek sefer alýnmasýyla bile akatizi ortaya çýkabileceðine dikkat çekmesi açýsýndan önemlidir. Ayrýca ayný gün içinde gittikçe artan akatizi sonrasýnda hastada çok hýzlý bir þekilde geliþen özkýyým giriþiminin mevcut olmasý riskli sonuçlarýn karþýmýza çýkabile-ceði konusunda da dikkat çekiciydi.
Venlafaksine baðlý akatiziye iliþkin bildirilen olgu-larýn yaþýnýn 30 ile 69 yaþ grubu arasýnda deðiþken olduðu gözlenirken (5,6,7,8,9,10) bizim olgumuzun daha genç yaþ grupta yer aldýðý görüldü. Kadýn/erkek oranýnýn bizim olgumuzu da göz önüne aldýðýmýzda göreceli olarak birbirine eþit olduðu gözlendi (5,6,7,8,9,10).
Antidepresan ile iliþkili akatizi mekanizmasý halen tam olarak anlaþýlamamýþtýr, fakat kortikal ve bazal ganglion düzeyinde çeþitli monoamin transmitter-lerinin etkileþiminin bu durumdan sorumlu olabile-ceði hipotezi mevcuttur. Venlafaksin kullanýmý sonucu serotonin düzeylerinde artýþ, olasýlýkla aka-tiziden sorumlu olabileceði düþünülen dopaminer-jik yolakta inhibisyona neden oluyor olabilir (13). Ayrýca ventral tegmental bölgede bilateral görülen lezyonlarýn ve dopaminerjik yolakta postsinaptik blokajýn akatizi benzeri bir sendroma neden olduðu ileri sürülmüþtür. Seçici serotonin geri alým önleyi-cilerinin (SSGÖ) neden olduðu akatizinin, dopaminerjik sistemde bir inhibitör etkiye yol açan serotonerjik geri alýmla iliþkili olduðu ileri sürülmüþtür (14). Ýlaç kaynaklý akatizi ile ilgili öne sürülen bir baþka görüþ ise mezokortikal yolakta dopaminerjik transmisyon üzerine noradrenerjik ve serotonerjik inhibitör etkiler ile açýklanmaktadýr (14).
Akatizinin, þiddet ve özkýyým davranýþý riskini art-týrabildiði bilinmektedir (15). FDA (Food and Drug Administration) klinisyenleri, 18-24 yaþ arasý genç eriþkinlerde antidepresanlarýn, özkýyým davranýþýna sebep olabileceði konusunda uyarmak-tadýr. Bununla birlikte antidepresan tedavi alan tüm yaþ gruplarýndaki hastalarýn klinik kötüleþme, davranýþlarda alýþýk olmadýk deðiþiklikler ve özkýyým davranýþý açýsýndan yakýndan gözlenmesini önermektedir (16). Bazý kaynaklar ise antidepresan kullanýmý ile akatizi ve özkýyým gibi ciddi zararlar için gerçek riskin hala belirsiz olduðunun ve bu
alanda doðru veri için çalýþmalara ihtiyaç olduðu-nun altýný çizmektedirler (17).
SNGÖ'lere baðlý akatizinin zaman zaman doz baðýmsýz þekilde ortaya çýkýþý klinik olarak önem-lidir. Konu ile ilgili olgu bildirimleri ve prospektif klinik araþtýrmalar SNGÖ kaynaklý akatizinin patofizyolojisi ve akatizinin dozla iliþkisinin anlaþýl-masýnda yol gösterici olacaktýr.
Sonuç olarak psikiyatri dýþý týp disiplinleri tarafýn-dan da tedavi amaçlý olarak kullanýlan venlafaksin-le ilgili olarak tedaviyi ve hasta uyumunu bozacak yan etkiler açýsýndan daha fazla klinik çalýþmaya ihtiyacýn olduðu açýktýr.
Yazýþma adresi: Uzm. Dr. Hatice Turan, Özel FSM Týp Merkezi, Ýstanbul haticesodan@yahoo.com
Klinik Psikiyatri 2018;21:200-203 Gündüz N, Eren F, Turan H, Yýldýz Akbey Z.
203
KAYNAKLAR 1. Sachdev P. The development of the concept of akathisia: A
historical overview. Schizophr Res 1995;16:33-45.
2. Sachdev P. Acute and tardive drug-induced akathisia. Drug-Induced Movement Disorders. Edited by Sethi KD. New York, Marcel Dekker Inc, 2004, pp.129-164.
3. Basu B, Gangopadhyay T, Dutta N, Mzndall B, De S, Mondal S. A case of akathisia induced by escitalopram: Case report and review of literature. Curr Drug Saf 2014;9:56-59.
4. Eberstein S, Adler LA, Angrist B. Nefazodone and akathisia. BiolPsychiatry 1996;40:798-799.
5. Ng J, Sansone RA, McDonald S. Akathisia and abnormal movements of the upper extremities with venlafaxine and methi-mazole. Gen Hosp Psychiatry 2009;31:388-390.
6. Lai CH. Venlafaxine-related akathisia side-effects and man-agement in a depressed patient. Psychiatry Clin Neurosci 2013; 67:127-128.
7. George M, Campbell JJ. 3rd Venlafaxine causing akathisia: A case report. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2012;24:3-4. 8. Grover S, Valaparla VL. Venlafaxine induced akathisia: A case report. Indian J Pharmacol 2014; 46:660-661.
9. Ceylan ME, Evrensel A. Venlafaxine induced akathisia: A case report. Trends Psychiatry Psychother 2016; 38:117. 10. Ýzci F, Zincir SB, Acar G, Semiz UB. Duloxetine and ven-lafaxine induced akathisia: Two case reports. Bulletin of Clinical Psychopharmacology 2013;23:357-360.
11. DiMascio M, DiGiovanni G, DiMatteo V, Prsico S, Esposito E. Selective serotonin reuptake inhibitors reduce the sponta-neus activity of dopaminergic neurons in the ventral tegmental area. Brain Res Bull 1998;46:547-554.
12. Sachdev P. The epidemiology of drug-induced akathisia: Part I acute akathisia. Schizophr Bull 1995;21:431-449.
13. Gill HS, DeVane CL, Risch SC. Extrapyramidal symptoms associated with cyclic antidepressant treatment: A review of the literature and consolidating hypotheses. J Clin Psychopharmacol 1997;17:377-389.
14. Lane RM. SSRI- induced extrapyramidal side-effects and akathisia: Implications for treatment. J Psychopharmacol 1998; 12:192-214.
15. Miller M, Swanson SA, Azrael D, Pate V, Stürmer T. Antidepressant dose, age, and the risk of deliberate self-harm. JAMA Intern Med 2014;174:899-909.
16. FDA (2014) Antidepressant use in children, adolescents, and adults. 12 Kasým 2017'de www.fda.gov/downloads/Drugs/DrugSafety/nformationbyDrug Class/UCM173233.pdf adresinden indirildi.
17. Sharma T, Guski LS, Freund N, Gotzsche PC. Suicidality and agression during antidepressant treatment: Systemic review and meta-analyses based on clinical study reports. BMJ 2016; 352:1-10.
