Süreli
Yayınların Değerlendirilmesinde
Kullanılan
Yöntem
ve Teknikler
Öz
Akademik çalışmalarda, bilimsel araştırmalarda vb.tüm araştırma faaliyetlerin de süreli yayınlar en güncelbilgilerivermesibakımından en fazlakullanılankay naklardır. Bunaparalel olarak süreli yayınlardiğer kaynaklara oranla giderek
artan maliyetleriyle enpahalı kaynaklar haline gelmiştir.Süreli yayınlarınmali yetlerindeki bu artış bütçeproblemleriyle uğraşankütüphaneleri olumsuz yönde
etkilemiştir.Bunu sonucundabazı süreli yayınların aboneliklerinin iptali yoluna gidilmiştir. Abonelik iptal kararlarının verilmesi ise detaylı bir değerlendirme
çalışmasının gerekliliğinive önemini ortaya çıkarmıştır.
Bu çalışmada süreliyayın değerlendirme yöntemvetekniklerinin önemi hakkın da bilgi verilmiş ve belli başlı yöntemleraçıklanmıştır. Dahasonra bazıyabancı uzmanların değerlendirme çalışmalarına getirdikleri yaklaşımlardan örnekler verilmiştir. Son olarak ideal bir süreli yayındeğerlendirme çalışması gerçekleş tirmek ve ensağlıklı sonuçlara ulaşabilmek amacıyla öneriler getirilmiştir.
Süreli Yayınların Değerlendirilmesi
En basit tanımıyla değerlendirme, bir faaliyet ya da bir nesnenin değerihakkın da bir yargıya varmaktır. Bunun yönetimle yakın bir ilişkisi vardır. Yönetim, te melde, örgütsel amaçları gerçekleştirmeyi hedefleyen bir süreç ise, değerlendir me debuamaçlara ulaşmada ne derece başarılıolunduğunun belirlenmesini sağ layan birsüreçtir. Başka bir deyişle, bir örgütünamaçlarıyla, onun ürün ve hiz
metlerini sunmadaki başarısını karşılaştırma,ancak değerlendirmeyapılaraksağ lanabilir. Böylelikle değerlendirme, yönetimin en temel unsurlarından biri ol maktadır (Aklan, 1996:22).
Koleksiyongeliştirmeher türkütüphanenin önemli görevlerinden biridir. Ya zılı ve yazısız bir koleksiyon geliştirme politikası oluşturarak ona göre koleksi yon kurma ve geliştirmegerekmektedir. Koleksiyonlarınkurulmaları kadar onla rınkullanılabilirliğinin de sağlanması önemlidir ki, bunun belirlenmeside kolek siyon değerlendirmesi çalışmalarıyla mümkün olabilmektedir. Koleksiyon değer lendirmesitoplumanalizi, seçimpolitikaları, seçim, sağlama ve ayıklama işlem lerini de içine alan koleksiyon geliştirmenin önemli bir unsurudur. Bu çalışma lardan elde edilen veriler, geleceğe yönelik olarak yapılacakkoleksiyon planla malarında, seçim veayıklama işlemlerinde önemlikatkılar sağlamaktadır (Köp rülü, 1997:135).
Kütüphaneciler, koleksiyon geliştirmeyi sadece materyal seçimi veya yeni materyallerin alımı olarak görmemelidirler. Seçim, ayıklama, yeniden yapılan ma, depolama, koruma gibi analitikaraçları dagöz önüne almalıdırlar. Bu araç lar ile mevcutkoleksiyonun hacmiveistenen koleksiyon düzeni ölçülebilir (Öz-budak, 1994:273).
Koleksiyon geliştirirken öncelikle var olankoleksiyon değerlendirmesini yap mak gerekmektedir. Koleksiyon değerlendirmesigeniş bir alanda çalışma,kuru luşaait amaçların tespit edilmesi,tarafsız olarak eski koleksiyonunincelenmesi, kütüphane politikasının kesin bir biçimde ifadesini ve koleksiyon için yapılan harcamaların kütüphane kurallarına ve bütçesine uygunluğunun kontrolünü ge rektirir. Kütüphane politikası doğrultusunda, koleksiyonun ne kadarının kullanıl dığı veya kullanılmadığı, kullanımın hangi alanlarda olduğu veya olmadığının tespiti ilekullanılmayanalanlardaki materyal alımlarmıkullanılan alanlara aktar ma gibi, bütçenin uygun kullanılmasını sağlayan, koleksiyonun gücünü belirle mek veartırmak, kullanılmayan alanları belirlemek ve güçlendirmek için yapılan tüm çalışmalara koleksiyondeğerlendirmesi adı verilir(Özbudak, 1994:274).
DeğerlendirmedeKullanılan Yöntem ve Teknikler
Süreli yayınlar, akademik çalışmalarda olsun, bilimsel araştırmalarda olsun en güncel bilgileri verenveen çok kullanılan kaynakların başında gelmekle beraber diğer kaynaklara oranla maliyetidaha yüksektir. Dolayısıyla ne oranda kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, koleksiyon değerlendirmesi çalışmalarında önem kazanmaktadır.
Yayın sayısı ve fiyatların hızlaartışı, bibliyografik denetim güçlüğü, depola ma, ciltleme, kayıp, eksik, zarar görmüş sayıların tekrar sağlanmasıgibiişlemler, kütüphaneciliğe hızladeğişen yeni boyutlar getirmektedir. Fiyat artışları, kütüp
hanebütçelerinin dengesini bozarken özellikle de süreliyayınlara ayrılan mikta rıetkilemektedir. Sonuçta kütüphaneciler,yabütçeyi artırma veya fiyatı daha dü şük olan, ya da en fazlagereksinim duyulan yayınlaraabone olmak seçenekleri ilekarşıkarşıya gelmişlerdir. Özellikle son seçenek, kullanımın ölçülmesi gerek liliğini ortaya çıkarmıştır (Özbudak, 1994:273).
Kütüphaneler, süreli yayınların ne ölçüde kullanıldığını, hangi süreden sonra kullanılmadıklarım, hangi süreli yayınların diğerlerine göre daha az kullanıldığı nı ve hangi süreli yayınlarınbelirlikonularda çok önemli olduklarını belirlemek içinkullanım değerlendirmeleriyaparlar. Kullanım değerlendirmelerininsonuç ları, koleksiyon yönetiminde, ödünç verme kurallarının geliştirilmesinde ve ye nileştirilmesinde,bütçe denetiminde kolaylık sağlarlar (Özbudak, 1994:274).
Seçim sürecinde, süreli yayınların kütüphane politikasına uygun programları destekleyip desteklemediğini belirlemede, süreli yayın kullanım derecesi birtah min aracıdır. Seçmeme sürecinde, geçmişteki gerçek kullanıma bakılır. Buradaki sorun kullanımı belirlemede en iyi tekniğin seçimidir. Bu teknik herhangi bir araştırma tekniğindeki gibi geçerli olmalı (neyi ölçtüğünü belirlemeli) güvenilir ve ekonomikolmalıdır. Koleksiyon değerlendirmeleri sonucunda, kullanılmayan süreliyayınların iptal işlemlerinde uzun çalışmalar yapıldıktan sonraiptalineka rar verilenyayınlarınçok azının kütüphanelerarası ödünç verme ile sağlanması, kütüphanecilerin öznel kararlarının doğru olduğu sonucunu ortaya koymuştur. Kütüphane materyallerinin kullanımı çokkatlı birkavramdır ve kullanımı ölçme de yararlanılacak yaklaşımlar bunun değerinin belirlenmesineyönelikolmalıdır (Özbudak, 1994:275).
Birsüreli yayının iptaline karar vermede o süreliyayınıniçeriğindekibilginin değeri ve kullanıcılar tarafından ne oranda kullanıldığı önemlidir. Fakat bu tür verileri elde etmek de son derece zordur.Bu zorluğun aşılmasında isekütüpha neciler tarafından bazı teknikler,yöntemler ortaya konulmuştur.
Süreli yayınlarındeğerlendirilmesinde ve iptal kararlarının verilmesinde kul lanılanbelli başlı yöntem ve teknikler şunlardır :
1. Kullanım Verileri (Yeniden Raflama)
Yeniden raflama tekniği; kütüphane personelinin ödünçverme, fotokopi ve kul lanıcıların direkt kullanımları sonucunda rafayerleştirdiklerisüreli yayınları be lirleyerek sayılarını saptamalarınadayanır(Özbudak, 1995:116).
Bu teknik, rafa kaldırılan süreli yayınların, kaç kez kaldırıldığının sayısıdır. Birisininiçindekiler sayfasına mı baktığı, birmakale miokuduğu, yoksatüm sa yıyı mı okuduğu belirsiz kalmaktadır. Güvenilirlik yönünden de kullanıcıların materyali kendilerinin rafa koyması nedeniyle ölçümlerde güvenilirlik zor ol maktadır (Özbudak, 1994:275).
2. ÖğretimÜyelerinin Önerisi
Akademikkütüphanelerde kullanılan bir tekniktir. Süreli yayınların önemi hak kındaöğretim üyelerinden öneri istemek geçerliliği, güvenilirliği ve ekonomisi şüpheli biryöntemdir. Her araştırmacının bir süreli yayını veya birbaşkasını ter cih etmedeeşdeğerli sebepleri olabilir. Bazı süreli yayınların, araştırmadaki ye terlilikleri tartışılırken bir diğerinin ise fiyatı tartışılır. Akademik kuruluşlarda, birçok araştırmacı için araştırma birinci etkinlik değildir. Ayrıca bir akademikku ruluşta, her araştırmacı, çalışmaya eşit orandakatılmaz. Bu da yöntemigüvenilir olmaktan çıkarır. Ayrıca bu tekniğinekonomikliğide tartışılır. Heraraştırmacının istediğisatın alınamaz (Özbudak, 1994:275-276).
3. Coğrafî Bulunabilirlik
Bir süreli yayının, bellibircoğrafi alaniçerisindeki kütüphanelerden biryadabir kaçındabulunmasıdır. Ancak kendibütçe sorununu çözmeküzere bir aboneliğin iptaline kararverirken, çevredekikütüphanelerarasındayalnızca kendisinde bu lunano süreli yayın aboneliğini kesme yoluna gitmemeye özen gösterilmelidir. Coğrafi bulunabilirlik açısından göz önünde bulundurulması gereken enönemli hususlardanbiribudur(Aklan, 1998:282).
4. Abone Bedeli ve FiyatEtkinliği
Yükselen abone ücretleri vebütçedeki yetersizliklersonucunda, pek çok kütüp hane koleksiyonlarındaki bir kısım süreliyayınları iptal etmek zorunda kalmıştır. İptal edileceksüreli yayınları seçmede,konuylailgili, süreli yayın kalitesi, abo ne ücreti ve süreli yayınlarınkullanımında ölçüm gibi değişik ölçütlerkullanıl mıştır. Süreli yayınların fiyat etkinliği,iptal edilecek süreliyayınlara karar verir ken çoğu kütüphanenin yararlı bulabileceği bir diğer önemli etmendir (Özbu dak, 1994:278-279).
Bu teknik, aboneliğin iptal bedeli ile süreli yayının abonelik fiyatınıkarşılaş tıran ve kütüphanelerarası ödünç verme ilekullanıcının bilgi ihtiyacınıkarşılayan bittekniktir. Süreli yayınların kullanımı ölçüldükten sonra, her süreliyayın için kullanım başına yaklaşıkfiyatın belirlenmesi vebu değerlerin kütüphanelerarası ödünçvermenin ortalama fiyatıyla karşılaştırılması sonucunda fiyat etkinliği ol mayan süreli yayının iptaledilip, fiyat etkinliği olanlarının desteklenmesine de vamedilmesidir. Bu teknik ile iptal edilen süreliyayınlariçin kütüphane, ödünç almanın bedelini ödemek zorundadır. Kullanıcının yeterli zamanının olmaması halinde kütüphane kullanıcısına karşı görevinitamyapmış olmamaktadır. Ayrıca
bu teknik ile, ancakbeş-on yıl sonraiptal edilen süreli yayınların kütüphanelera-rası ödünç verme ile sağlanma bedeli tam olarak saptanacaktır. Yani, iptalsonra sıilk yıllardanet tasarruf yüksek olup,daha sonrakiyıllardadüşebilir (Özbudak,
1994:279).
5. Süreli Yayınların ÇeşitliÖzellikleri
Süreliyayınlar, belli özellikleriyle değerli kabul edilebilir ve değerlendirme/iptal kararlarında bu özellikleri etkin rol oynayabilir. Bu özellikler süreli yayının ya yımlandığıülke,dili, yıllık abone bedeli, akademik yayın olup olmadığı, yayıne vinin ünü, kurum yayını olupolmadığı, basılı biçiminin dışında üretilip üretilme diği, önemli dizinve öz dergilerinde veya bunların elektronik karşılıklarındayer alıpalmadığı, hakemli olup olmadığıgibiözelliklerdir. Buözelliklerin çoğu, sü reli yayını değerli kılan ölçütler olarak ele alınmaktadır(Aklan, 1998:287).
6. Alıntı(Atıf) Analizi
Alıntı analizi bilinen bir tekniktir. ISI (Institute for Scientific Information) tara fından üretilen üç veri tabanı (ScienceCitation Index, SocialSciences Citation Index, Arts and Humanities Citation Index) değerlendirmeyi ekonomik ve basit kılar. Alıntı verisigeçmişe aittir. Geçmişte bir süreli yaymaçok fazla atıf yapıl ması, gelecekte de aynı orandaatıflanacağını garanti etmez. Bu teknikte elde et me işlemi otuz dakikadan az sürer. İşlem uzman olmayan personel tarafından gerçekleştirilebilir. Tekniğin güvenilirliği veri tabanlarının kapsamı ile ilgilidir. Süreli yayınlarınkullanımını belirleyen atıf analizlerinin geçerliliği bazı durum larda çekinceye yol açar. Örneğin, bir makaleye yapılan atıfm, kullanımı içerip içermediği, yazarın dürüstlüğüne bağlıdır. Bazıyazarların, okumadıkları bir ma kaleyi almaları da mümkündür. İkinci çekince, bir araştırmacının, birsüreli ya yındanaldığı makalenin fotokopi kopyasını mı kullandığı, yoksa o süreliyayma şahsen abone mi olduğu, veyabaşkabirkütüphanekopyasını mı okuduğunun bi linmemesinden ileri gelir(Özbudak, 1994:276).
7. KütüphaneninBağlı Bulunduğu Kuruluşun Konularıyla İlişkisi
Bir kütüphanenin süreli yayınlar koleksiyonu bağlıbulunduğukurumun amacına yönelikolmalıdır. Söz konusu kurumunilgili olduğukonulara yönelik bir sağla mapolitikası güdülürse okonuların dışındabir süreli yayının sağlanması yoluna gidilmemiş olunur. Aksi takdirde dermede kurumun hizmet amacının dışındaki
konularda süreliyayınlar yer almaya başlar. Bu da zaten çok kısıtlı olan bütçele rin gereksiz yere harcanmasına,yararsağlamayacak süreli yayınların koleksiyon da gereksiz yer işgal etmelerine ve daha yararlı süreli yayınlarında sağlanamama-smaneden olur. Dolayısıylasüreli yayınlarile ilgilibir sağlama politikası belir lenirken bağlı bulunulan kurumun amacı ve ilgilendiği konular göz önünde bu lundurulursadeğerlendirme, abonelik/iptal kararlarında dahayararlı sonuçlar ve rebilir.
8. SüreliYayınlarınDerme ile İlişkisi
Süreli yayınlarındeğerlendirme/iptalkararlarında dermeile ilişkisinin belirlene rek kararverilmesi de önemli bir yöntemdir. Dermede bulunan süreli yayınların dermenin konusuyladoğrudanilişkisi olması gerekmektedir. Zaman zamansüre li yayınların adları dermenin konusuylailgili gibi görünse deiçeriğine bakıldığı vakit alakasız bir konuyla ilgili olabildiği görülmektedir. Derme değerlendirme çalışmalarında bu tip süreliyayınlarbelirlenerek dermeden ayıklanmalı ve büt çedentasarruf sağlanarakdaha yararlı süreli yayınların aboneliğine gidilmelidir.
9. ÖncedenHazırlanmışİptal/Abone Listeleri
Alınması veya iptal edilmesi düşünülen süreliyayınların,konularında yetkili uz manlar ve araştırmacılar tarafından değerlendirilerek süreli yayının alımma ve/veya iptaline karar verilmesidir.Uzmankütüphaneciler iptal/abone listelerini hazırlayıp, konu uzmanlarına göndererek, onlardan gelen istekleri değerlendirir ler. Bu teknik de öğretim üyelerinin önerisi tekniğinde olduğu gibi güvenilirde ğildir. Bu tekniğin ekonomisinin değerlendirilmesi de zordur (Özbu- dak,1994:276).
10. KütüphanecilerinMesleksel Karar Yargısı
Süreli yayın abone listeleri,uzman kütüphaneciler tarafından incelenir. Bu süreç te, süreli yayının yenidenraflama sonuçlan, indeksleme durumu, kütüphanetü rüne uygunluğu gözden geçirilirve karar verilir. Uzman yargısı gerçek bir araş tırma tekniği değildir. Araştırma standartları yönünden baktığımızda, uzman yar gının güvenilirliğidüşüktür. Bu yaklaşımın ekonomisi, süreli yayın koleksiyon-lannın büyüklüğüne ve ilgili personelin maaş ve sayısına bağlıdır (Özbu- dak,1994:276).
11.Etiketleme Tekniği
Süreli yayınların kullanımını ölçmede kullanılan tekniklerden biri de etiketleme tekniğidir.
Etiketleme diğer tekniklere oranla daha görseldir. Kullanım ölçme tarihinde istendiği kadar geri gidilerek, yayınlaraetiketyapıştırılır. Etiket rahat görülecek, süreli yayının bibliyografikkimliğini kapatmayacak biryere yerleştirilir. Etiket te; süreli yayının adı, yayınyılıvekullanıcıların süreli yayını kullandıklarında, bunu belirleyen küçük harfişaretini nereye, ne zaman koyacaklarının kısa tarifi gibi bilgiler bulunur.Bu teknik ile en azbiryıl boyunca kullanım incelenmelidir. Etiketlerin çıkma ve kaybolma riskleri kullanımı ölçme güvenilirliğini düşür mektedir. Ayrıca tek tek koleksiyondakitüm süreli yayınların elden geçirilmesi nigerektiren bu yöntem, fazla sayıda personel ve uzun zaman gerektirir. Bu da ekonomikliği düşürür (Özbudak, 1994:277-278).
12. Etki Faktörü
Enbasit tanımıyla etki faktörü, bir süreliyayında yer alan belgelere belirlibir yıl da ortalamaolarak hangi sıklıktaatıf yapıldığının ölçüsüdür ve bu belgelerinatıf olarak kullanılmasıklığının göstergesidir.Etkifaktörü,temelde bir süreli yayın da yayımlanmış, atıf olarak kullanılabilecek potansiyel belgeler ile bunların için den gerçekten atıf olarak kullanılmış olanların kullanılma sıklığı arasındaki oran dır. Başkabir deyişle, atıf oranı (atıf olarakgösterilme sıklığı) ile atıf potansiye li arasındaki orandır. Yayımlanan her belgenin aldığıatıf sayısı ne kadar çok olur sa, etki faktörü o oranda yükselir. JCR (Journal Citation Reports),etki faktörü de ğerihesaplamalarındaiki yıllık bir dönemiesaskabul etmekte ve atıf olarak kul lanılan belge sayısını değil, atıf olarakkullanılanların kaçkez atıf olarak kulla nıldığını hesabakatmaktadır. JCR, özellikleetki faktörü değeri kanalıyla bilim sel ve teknik süreli yayınların değerlendirilmesindehemenhemenbir otorite ol maktadır.(Alkan, 1998:284).
Atıf yapılan bir süreliyayınm/belgenin 1996’ya ait etki faktörüdeğerişu şe kilde hesaplanır:
1994 ve 1995 yıllarında bir süreli yayında yayımlanan belgelerin 1996’da atıf olarak kullanılma sayısı
EF • —---
---1994 ve 1995 yıllarında o süreli yayında yayımlanan belge sayısı
Başka birifade ile,
Bir süreli yayında yıl 1 ve 2’de yayımlanan belgelerin yıl 3’te kaç kez atıf olarak kullanıldığı
EF • --- --- (Alkan, 1998:284)
O süreli yayın tarafından yıl 1 ve 2’de yayımlanan atıf olarak kullanılabilir belge sayısıdır.
Etkifaktörü değerlerini, süreli yayındeğerlendirmelerinde, yukarıdadeğini len diğer ölçütleri hesabakatmaksızın tek başınakullanmak doğru değildir. Bu değer, diğer bir yada birkaçölçütle birlikte kullanılmalı ve onların tamamlayıcı sı olmalıdır. Bu takdirde,belirlibirsüreli yayın hakkında oldukça doğrubir yar gıya varmak mümkündür (Alkan, 1999:283).
Süreli yayındeğerlendirme/iptal kararlarında,belirtilen bu yöntem ve teknik lerin tek başına kullanılması çok doğru sonuçlara ulaştırmaz. Her bir yöntemin kendi içerisinde avantaj ve dezavantajları olduğundandaha doğru sonuçlara ulaş mak için birkaç yöntemin biraradakullanılmasıdahadoğru bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım biçimlerinin belli başlı önemli örnekleri şunlardır:
1. Kütüphanecinin her bir süreli yayın için bir sayısal puan vermesi olabilir. Bu sayısal puan, birçokunsuraait puanın toplamı veson şeklidir. Dikkate alına cakölçütlerekarar verildiğini düşünelim.
Süreli yayma ilişkin; • Kullanım derecesi, • Görüşler,
• Maliyet/ abone bedeli,
• Konuyla ilişkisi ve kurumsal ilgilerle ilişkisi
bunlar arasında yeralabilir. Buölçütleriçerisinde sadece abone bedelisayıla rıhazır olarak mevcuttur. Diğer gerekli verileri toplamak iseşunları gerektirir:
• Kütüphane içikullanımçalışması,
• Kullanıcı (örneğin öğretim üyesi) görüşüincelemesi,
• Süreli yayınlarave kurumsal ilgilere uygulanabilen birkonu sınıflaması bi çimi.
rekirve ondan sonra dabir süreli yayınınher bir ölçüt için kaçpuan kazandığını belirlemek gerekir. Maksimum puan 100’dür. Puanlar aşağıdaki gibi ayarlanabi lir: 1 - 50 puan 2 - 20 puan 3 - 15 puan 4 - 15puan Kullanım için Kullanıcı görüşü için
Konuvekurumsal ilgilere ilişkisi için Abonebedeli için (Lancaster,1993:94) 100 puan
2. Başkabir yaklaşımda, Broade ise kendi “seçmeme” modelinde yedi farklı ölçütü ilişkilendirerek geliştirmiştir. Bunlarve bunlar içinverilen değerler/puan-larşunlardır:
Verilen puanlar
1-Abonebedeli 13
2 - Ortalamayıllık kullanım 29
3-EF 6
4 - Süreli yayını kapsamıiçine alan dizinleme/öz çıkarma 12 hizmetlerininsayısı (indeks-öz sayısı)
5 - Başka bir yerel kütüphanede bulunabilirliği 6 6 - Yayınevinin saygınlığı, ünü 4
7 - Dersprogramı ile ilişkisi 30
100 Buyaklaşımdaki bir sorun, puanların verilmesindedir. Çeşitli ölçütler için ta yin edilecek ağırlıklargöreceli olarak değişebilir. Kütüphaneciler arasında farklı ağırlıklar verilebilecek alanlar vardır. Broadetarafından önerilen puan tahsisleri “makul”görünmektedir(Lancaster, 1993:96).
3. Flynn “beklenen/umulan her kullanım maliyeti”nin süreli yayın sağlama kararlarına uygulanabilecek bir ölçüt dile getirmiştir. Bununlaberaber, onun tah mini kullanımın nasılbulunabileceği konusunda gösterdiği tek rehberlik, bunun süreli yayının “değer”ine dayalı olması gerektiğidir (Lancaster,1993:96).
4.Johnson ve Trueswell, süreliyayın seçiminebir yaklaşımolarak ağırlık öl çütü, istatistiksel birpuanlama getirmişlerdir. Bu, bir süreli yayını puanlamada farklı biryaklaşımgetirmektedir. Süreliyayınlar “istatistikpuan ölçütü”ne göre sıralanabilmektedir. Bu ölçüt, basit bir şekilde,belirli bir süreli yayının karşıla yabildiğiölçütlerintoplamıdır(Sekiz ölçütü karşılayabilen bir süreli yayın 8 pu an almaktadır) Bir de “ağırlıklıistatistik puanölçütü” geliştirmişlerdir. Bu da bir
süreli, yayının her bir ölçütü kaç kez karşılayabildiğim hesabakatmaktadır. Bir süreliyayın herhangi bir ölçütü veyaölçütlerintümünü karşılayabilir. Bunlar; • Kütüphane içindefotokopisinin çekildiğikayıt altına alınmış bir süreli yayın
olabilir,
• Birönceki yıl sıklıkla kullanıldığı belirlenen bir süreli yayın olabilir,
• Birkişi süreli yayını bir öncekiyıl hiç kullanmadığıhalde, onu ilgi çekici bul duğunu iddia edebilir,
• Son beş yıl içindekütüphanekullanıcılarınınyayınlarınınçıktığıbir süreli ya yın olabilir,
• Kütüphane kullanıcılarının yayınlarında alıntı yaptıkları süreli yayınlardan bi riolabilir,
• Kütüphane kullanıcılarının yayınlarını alıntı/atıf olarakkullananbirsüreli ya yın olabilir.
Birincisi hariç bütün bumaddelerleilgili tüm veriler kullanıcılar üzerinde bir incelemeyapmaksuretiyle toplanabilir. Bu da tüm süreci çokhantallaştırmakta- dır. Oldukça büyük bir araştırma kurumunda hayata geçirilebilir (Lancas ter, 1993:96-97).
Sonuç
Güncel bilgilere ulaşmada en önemli kaynaklarınbaşında gelensüreli yayınların, kütüphanelere sağladığı yararlar tartışılmaz niteliktedir. Araştırmacıların yürüttü ğübilimsel çalışmalara destek vermede, çok hızlı bir şekilde yeni teknolojilerin üretildiği dünyamızda bu gelişmeleritakip etmede, yenibir ürün ortaya konuldu ğunda bu ürünüen kısa zamanda duyurmada vb. çokdeğişik konularda süreli ya yınlar öncü rolüstlenmektedirler.
Her konuda değeri yüksekbilgiler veren süreli yayınlardoğal olarakkullanı cıların vazgeçemediği önemli bilgi kaynaklarıdır. Kullanıcılarbilgi gereksinim lerini gidermede büyükölçüde süreli yayınlara başvurmaktave çalışmalarınıbu yayınlar kapsamındayürütmektedirler.
Günümüzde süreli yayınların giderek artan önemlerinin yanında maliyetleri de paralel bir artışgöstermiştir.Bu da koleksiyonlarındabirçok süreli yayını bu lunduran kütüphanelerin bütçelerine oldukça ağır biryük getirmiştir. Maliyetleri devamlı artan süreli yayınları sağlamada bütçeleri yetersiz kalan kütüphaneler bir yandan kullanıcıgereksinimlerinikarşılama bir yandan da bütçe dengelerini ko ruma gibi konular arasında çapraz ateş altında kalmış,bu da süreli yayınlarlail gili yenipolitikalar belirlenmesinenedenolmuştur. Maliyetleri sürekli artan sü reli yayınlar karşısında kütüphaneler dermelerindeki yayın sayısını aynı oranda
koruyamamış bazılarının iptali gibi sorunlarla karşı karşıyakalmışlardır. Bu da süreli yayınların değerlendirme zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Değerlendirme yoluyla dermedekisüreli yayınların hangilerinin değerli olduğunu, çok fazlakul lanıldığını; hangilerinin rağbetgörmediğini,kullanıcı gereksinimlerini karşılaya madığını belirleyebiliriz. Böylece bütçedeki yetersizlikleryüzündenherhangibir süreliyayınaboneliğinin iptaline karar verileceği zamandoğru seçim yapılabilir, kullanıcılar açısından önem teşkil eden yayınların devamını sağlayabiliriz.
Bir süreli yayın dermesinideğerlendiripiptal kararlarınıkabul edilebilir veri lere dayandırabilmek için çeşitli yöntem ve teknikler kullanılır. Değerlendirme yöntem ve tekniklerini kullanarak abonelikiptallerinekarar vermek uzunvezah metli bir süreç gerektirir. Dahası bu uzun süreç sonundasağlıklıkararlara varmak da ayrı bir önem taşır. Dolayısıyla bir değerlendirme çalışmasında, tek tek ele alındığında bazı dezavantajları olan bu yöntemlerin birbirlerini tamamlayacak şekildebirkaçının birlikte kullanılmasıdaha yararlı olacakve çalışmanın sonuç larını daha nesnel bir şekilde ortaya koyabilecektir.
Süreli yayınlan değerlendirme yöntemlerini incelediğimizde bunlar içinden “kullanımverileri (etiketleme)”, “alıntı (atıf) analizi” ve “etkifaktörü” yöntem lerinin önemli olduğunu söyleyebiliriz. Kendi içlerindeki bazı dezavantajlannı göz önüne aldığımızda bu yöntemlerin bir arada kullanıldığı bir değerlendirme ninyararlı sonuçlar verebileceğinisöylemek mümkündür.Böylebirdeğerlendir me çalışmasında kütüphane içindekikullanımlar ve kullanılan süreli yayınlar or tayakonulabilecek, JCRgibi otorite bir kaynaktan etki faktörüdeğerleri yüksek süreli yayınlar belirlenebilecek, SCI - SSCI -AHCI gibi önemli kaynaklardan atıf sayılan yüksek süreli yayınlar ortaya koyulabilecektir. Bunun sonucunda hem kütüphane içi veriler ortaya koyularak hem de kütüphanedışından otorite kaynaklardan yararlanarak veriler eldeedilmişolunacaktır. Bu da değerlendirme yi geniş biralana yayarak kapsamlı bir sonuç alınmasını sağlayacaktır.
Bu yöntemlerin kullanılması ile oluşacak bilgileri dermemize uygulayarak herhangi bir süreli yayının iptaline karar vermeyigerekçelendirmiş oluruz. Diğer taraftan da kaliteli süreli yayınlan dermemizde tutarak kullanıcılara yüksekdü zeyde bir hizmet vermeye devam ederiz. Ayrıca iptaline karar verilen süreli ya yınlar “coğrafi bulunabilirlik” açısındanda kontrol edilebilirse söz konusudeğer lendirme çalışmasma daha fazla olumlukatkıda bulunulmuşolunur.
Sonuçolarak günümüzün değişen koşullan toplumun herkurumunu etkiledi ği gibi kütüphaneleride etkilemektedir. Oluşan bir takım olumsuzluktan en aza indirmek, kütüphanelerin bunlardanminimumetkilenmesini sağlamakbiz kütüp hanecilerin en önemli görevlerindenbiri haline gelmiştir. Bu bakımdan değerlen dirme yöntemleri önemli derecede rol oynamaktadır.Hizmetlerin kalitesini koru ma yada artırma çalışmalanndabu yöntem ve tekniklerin kullanılması kaçınıl mazdır.
Kaynakça
Alkan, Nazlı.(1996). “Bilgi merkezlerinin yönetiminde değerlendirmenin önemi”, Türkiye’de bilgi merkezlerinin yönetimi ve sorunları sempozyumu: 7 Mart 1996 içinde (22-27). Yay.Hazl. Do ğan Atılgan, Sacit Arslantekin. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Alkan, Nazlı.(1998). “Temel ve uygulamalı bilim dallarında etki faktörü değeri en yüksek olan sü reli yayınların Ankara’daki üniversite kütüphanelerinde bulunabilirliği”, Türk Kütüphaneciliği 12 (4): 279-305.
Alkan, Nazlı.(1999). “Tıp ve sağlık bilimleri dallarının 1990’larda etki faktörü değeri en yüksek olan süreli yayınlan ve bunlann Ankara’daki ilgili kütüphanelerde bulunabilirliği”, Bilginin se rüveni: dünü, bugünü ve yarını içinde (278-300). Yay. Hazl. Özlem Bayram (ve başkaları). An- kara:Türk Kütüphaneciler Demeği.
Köprülü, Dilek.(1997). Koleksiyon değerlendirmesi ve kullanım analizi: bir araştırma”, Türk Kütüphaneciliği 11 (2): 134-157.
Lancaster, F. Wilfrid.(1993). If you want to evaluate your library. 2.ed. London: Library Association.
Özbudak, Elçin.(1994). “Süreli yayınlar için kullanımın ölçülmesi”, TürkKütüphaneciliği 8 (4): 272-287.
Özbudak, Elçin.(1995). “YÖK Dokümantasyon ve Uluslararası Bilgi Tarama Merkezi
koleksiyonundaki sanat ve beşeri bilimler konulu süreli yayınların kullanım değerlendirmesi”, Türk Kütüphaneciliği 9 (2): 113-123.
