Y azan : S U U IY M IA N KANI — Tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur — T efrik a n o. 173
Beşinci sultan Muradın delilikleri,
kendini elbise ile havuza atması
••ı^süPrh-Sultan Murat ağır başlı bir prens değildi. Veliaht iken içkiye dadanmıştı. Vakıa bir ara ziyade içmekten içtinap eylemiş ise de Avrupadan avdette Abdülâzizin tazy ikile Kurbağ alı dere köşkünde münzeviyane yaşamağa mecbur kalınca bu hal iptilâ derecesini bulmuş, asabına zaaf tari olmuş idi. Abdülâziz hal’ inden bir ay evvel tazyiki artırdığından o da kendini şampanya ve konyağa vermişti.
Kendisini tahta içlâs için gizlice kurulan plânın kuvveden file çı karılması mümkün olamazsa başı nın uçurulmak ihtimalini düşün dükçe korku ve dehşet içinde va kit geçiriyor, bu hal akima doku nuyordu. Nihayet gayeye vâsıl olundu.
Hal’ ve iclâsm tevlit eylediği ve him ve korku yüzünden vükelâ kodamanlarını iki, üç gece saray da alıkoymuştu.
Bursa valisi Veliyüddin paşa Sultan Muradın hususî tabibi ram Kapolyon vasıtasile daha şehza deliğinde yeni padişaha intisap peyda eylemişti. Cülus vukuunda tebrik vesilesile İstanbula celbedi- lip huzura girince Sultan Muradın sözlerini irtibattan âri, kendisini vesvese içinde bulmuştu.
Hal’ in mukarrer vaktinden ev vel vukuu, Süleyman paşanın ge lip kendisini derin uykusundan uyandırması, Hüseyin Avni paşa nın serasker kapısına götürmek istemesi gibi fevkalâdeliklerle ya nındaki kadınların müessir söz leri onda bu teşebbüslerin kendi sini ölüme sevketmek için yapıl dığı şüphesini uyandırmış, bu şüp he cümlei asabiyesine şiddetli bir tesir yapmıştı.
Uzun müddet işüişretle melûfi- yet, cülûs teheyyüçleri onda şid detlice baş ağrısı tevlit etti.
Beşinci Sultan Mehmet Reşat mahremlerine biraderi Sultan Muradın tahta cülûsunda artık ak imı oynatmış olduğunu söylerdi.
Saray nakliyatını tamamile ha» j kikat olmak üzere kabulde daima ihtiyat lâzım olmakla beraber bir padişah olmak itibarile Sultan Ra sadın:
— İşte birader böyle idi!
Diyerek anlattığı şu hadiseyi nakledelim:
Sultan Murat hırkai şerif daire sinde hırkayı mühürlerken cünüp imiş! Bundan fena heyecana ka pılmış. Biat bitip saraya girdikten sonra şu sözleri söyledi:
— Oh kurtuldum! Arkamdan kılıçlı birisi beni takip ediyordu. Şimdi çekildi, gitti!
Sultan Murat ilk cuma selâmlık resmini Ayasofyada yapmıştı. O gün camiye gitmeden evvel Top- kapı sarayında Bağdat köşküne girmişti. Elinde murassa bir çu buk olduğu halde gezinerek cebi hümayun kâtibinin şehzadeler ve sultanlar muhassesatına dair oku duğu pusulayı dinliyor, bu mu* hassesata zamlar icrasını irade ediyordu.
Selâmlıktan avdette Sultan Mu rat adamlarının neşesi büsbütün
zail olduğu görülmekte idi.
Mabeyin başkâtibi Sadullah bey Sultan Muradın kurenasmdan Se yit beyi tenha bir yere çekerek merak ile bu halin sebebini sordu.
— Canım ne olacak? Efendi miz hasta! Ben bunun sabahleyin de farkına varmıştım. Topkapı sa rayında gereği gibi anladım. Bu nun için avdette arabaya beraber bindim. Vallahi bilmiyorum am ma, kendisini cidden tedaviye muhtaç görüyorum. Bundan do layı da kan ağlıyorum.
Cevabını verdi.
Her halde Sultan Murat cülû- sundan beş, altı gün geçince cin net alâmetlerini saklanamıyacak surette göstermeğe başladı. Vüke lâdan huzuruna girenleri kucaklı yor, öpüyordu.
Abdülâzizin nefsini telef eyle diği Sultan Murada taam sofrasın da bulunduğu sırada bağteten ha ber verilmek gibi bir hata yapıldı. Sultan Murada baş dönmesi, baygınlık gibi bir hal geldi. Elin den kaşığı attı; sofradan fırladı; istifra etti.
Bu feci ölüm zaten müteheyyiç asabına felâketli bir darbe mahi yetine geçti.
O amcasının ölümünü bir inti hara değil, bir suikaste hamledi yordu. Bundan Hüseyin Avni pa şayı mesul tutuyor, Avrupanın bu vahşiyane harekette kendisini şe rik addedeceğinden endişe edi yor, ıztırap içinde:
— Vah, vah! Vükelâm beni hecalete düşürdüler. Ben amcama kimsenin onun hayatına dokuna- mıyacağmı temin etmiştim. Cana varlar onu öldürdüler! Ne dehşet!
Ne melânet!
Diye söylenip duruyordu.
5 haziran 1876 da Sultan Murat artık manen ölmüştü.
Bundan sonra zihni tevehhüm- den dolgun, vücudu yorgun kaldı; saatten saate fikrinde hayalât kuvvet buluyor, saray içinde dur mayıp yürüyordu.
Evvelce müsahabe i erinden hoş landığı Namık Kemal bey gibi ze vatın bile padişahın yanma gir mesine müsaade edilemiyordu.
Valide sultan kâhyası nasbolu- nan esbak hekimbaşı Salih efendi ile harem dairesinde mahrem olan Nuri Kenan paşa gibi enderun tabipleri kendisinin tebdilihava için Yıldız köşküne götürülmesini müttefikan ifade ettiler.
Cülusunun sekizinci salı günü Yıldız köşküne çıkarıldı. O gün bahçede gezerken birdenbire ken disini elbisesile havuza attı. Deli liği artık büsbütün meydana çıktı. Bin meşakkatle havuzdan çıka- rılabildiği sadnazam Rüştü, seras ker Hüseyin Avni paşalara gizlice haber verildi. İkisi de Yıldıza gel diler. Sultan Muradı bir dalgınlık ve cinnet âleminde buldular.
Rüştü paşa cinnetin taayyün et tiğini görüp Babıâlide söyledi. Mithat paşa da Yıldıza gitti ve pa dişahı cinnet halinde buldu. Vü kelâ sırrı saklamak için araların da ahdi misak ile tedaviye karar verdiler.
Doktor Kapolyon hastasının asabını teskin için evvelâ vücudu na 80 âüiük yapıştırdı; sonra sıcak banyolar tertip etti. Günlerce elli şer sülük ile kan aldı. Bu fena te davi usulü tesirini gösterdi.
Sultan Murat bazan sülükler boğazından çıkarıldıktan sonra hile hâlâ boğazında imişler gibi ağlayıp sızlıyarak çıkarılmaları için yalvarıyordu.
Zavallı hasta bazan bir sofa üs tüne atılıyor, bazan halılar üstü ne yayılıyor, hareketsiz kalıyor, bazı defa da bilâkis mukavemet edilmez bîr kuvvetle tahrik edili yormuş gibi mütevehhişane ve şiddetle yürüyordu. Bazı defa da saatlerce söz söyliyemiyor, oda sına kapanıp ağlıyordu; yahut ya tağına uzanıp uzun müddet sessiz, sadasız duruyordu.
— Ben istifamı veriyorum! Ha lefim davet edilsin! Bu tarz ha yattan bıktım! Fransa yahut İtal- yaya gidip istirahat etmek istiyo rum! Yarap! Kurtar beni! Padi şahlık istemiyorum!
Yolunda sözler söylüyordu. Sultan Muradın istiğrak hali git tikçe ağırlaştığından çerkes Ha şan vakasından haberdar edile medi. (1 )
Evvelce suikastin mahiyeti anla- şılamıyarak şayet padişaha karşı da bir hareket vaki olur diye gece vakti Yıldız köşküne tertip edil miş olan askerlerin telâş ile sara yın her tarafını sardıklarını gördü. Asabiyet ve heyecanı arttı; fakat işin mahiyetim anlıyamadı.
Yıldız köşkünde ikameti her ta rafça evhama dokunduğundan bir sabah Çırağan bahçesi içinden araba ile Beşiktaş sarayına indi rildi.
Abdülâzizi şuuru muhtel diye haPettirenler şimdi saltanat maka mında hakikaten deli bir padişah bulunmasından akıllarım oynata cak hale geliyorlardı.
Vükelâ ilk günlerde kılıç alayı nın teahhurunu padişahın teessü rüne atfediyorlardı. Günler geçin ce bu kâfi gelmedi.
Sadnazam Rüştü paşa gün ka^ zanmak için:
(Hünkâr omuzunun üstünde bü yük bir çiban çıkardı. Alay esvabı giyem iyor!)
Tevilini ortaya attı. Hakikati bilen vükelânın ağızlarını bıçak açmıyordu. (Arkası var)
[1] Miratı hakikat. Ürsö. inkılâp isa haber verildiğini yazar.
