Gazetelerde yayınlanan siyasi karikatürlerin göstergebilimsel çözümlemesi: 2011 genel seçimleri örneği

(1)

GAZETELERDE YAYINLANAN StYASi KARlKATURLERlN GOSTERGEBiLiMSEL COZUMLEMESi: 2011 GENEL SECiMLERi ORNEGi

Mehmet Ogulcan Turan*

OZET

Gazetelerde yer alan ve karikaturun bir turu olan siyasi karikaturler, gunluk siyasi geli§meleri sicagi sicagina yorumlayarak, siyaset kurumu ile kamuoyu arasinda kopru vazifesi goren bir tur siyasal ileti§im araci olarak konumlanir. Siyasi karikaturlerin dili, gazete haberlerine oranla daha oznel ve ele§tireldir. Siyasi soylemlerin sertle§tigi ve partiler arasi rekabetin en ust noktaya ta§in- digi segim donemleri, siyasi karikaturlerin igerigini belirleyen ozgul siyasi ko§ullar yaratir. Bu donemlerde siyasi karikaturlerin, hangi konulari ele aldigi, siyasi partiyi veya liderini nasil yansit- tigi daha bir onem kazanir. Bu gali§manin amaci, segim doneminde yayinlanan siyasi karikaturle- rin ideolojik duru§unu saptayarak, siyasal ve toplumsal agidan nasil islev gorduklerini ortaya koymaktir. Bu dogrultuda, segim surecinde Turkiye 'de yayinlanan gazetelerdeki karikaturlerde hangi konularin daha sik islendigine ve bu konularin nasil yorumlandigina; siyasi partilerin, tar- tismalarin ve parti soylemlerinin nasil sunulduguna bakilmistir. 12 Haziran 2011 Genel Segimleri oncesindeki 30 gunluk suregte yayinlanan 7 ulusal gazeteden (Aksam, Cumhuriyet, Haberturk, Hurriyet, Sabah, Star, Zaman) segilmis 14 siyasi karikatur uzerinde gostergebilimsel gozumleme yontemi uygulanmistir. Qozumleme ile ulasilan bulgulara gore, siyasi karikaturlerde partileri temsilen parti liderlerinin resmedildigi; segim doneminde toplumsal sorunlar yerine partiler ve liderler arasindaki rekabete, kisisel tartismalara ve soylem farkliliklarina vurgu yapildigi; siyasi karikaturlerin igerdigi yorum ve elestirilerin, yayinlandigi gazetenin ideolojik gizgisi ile yakindan ilintili oldugu sonucuna varilmistir.

Anahtar Sozcukler: Gazete, siyasi karikatur, segimler, gostergebilim.

SEMIOTIC ANALYSIS OF POLITICAL CARTOONS ON NEWSPAPERS: CASE OF GENERAL ELECTIONS 2011

ABSTRACT

Interpreting the daily political situation in the heat of the movement, political cartoons on newspapers serve as political communication media between the political institution and the public opinion. Political cartoons have a more subjective and critical language than journal news. In election periods, harsher political discourses and the rivalries between political parties create specific political conditions that determine the contents of political cartoons. In these periods, which subjects the political cartoons deal with and how they reflect the political party or the leader gain importance. The purpose of this study is to determine the ideological point of view of the political cartoons in election periods and how they function politically and socially. In this direction, which subjects were included more frequently and how they were interpreted; how political parties, arguments and party discourses were presented on political cartoons on newspapers published in Turkey in election period were analyzed. 14 political cartoons were selected from 7 national newspapers, (Aksam, Cumhuriyet, Haberturk, Hurriyet, Sabah, Star, Zaman) that were published in 30 days time before June 12, 2011 General Elections and analyzed by semiotic analysis method. According to the results, it was found that the leaders were pictured as representation of their parties in political cartoons, the parties and the rivalries, personal arguments and differences in discourses between the leader of the parties were emphasized instead of social problems and the interpretations and the critics of the political cartoons were correlated with their newspapers' ideological perspective.

Keywords: Newspaper, political cartoon, elections, semiotics.

(2)

2 GiRi§

Gunumuz dunyasinda insanlar, ya§amlarinin her anini ku§atan imgelere maruz kalmaktadir. Modern ya§amin kaginilmaz unsurlari olan sozel, gorsel ve i§itsel imgeler, ozellikle kitle ileti§im araglari vasitasiyla insanlara bilgi aktarma, eglendirme, egitme ya da tuketime yonlendirme amaglari guderek gundelik hayat pratiklerinde ba§at rolu ustlenmektedirler.

imgelerin hakimiyetindeki modern ya§amda gorsel ve sozel imgelerle olu§turulan karikaturler de insanlarin hayatina etki eden anlam yuk- lu gizgisel yapitlar olarak insanlara sunulmak- tadir. Gunumuzde karikatur gazete, televizyon, afl§, dergi, reklam ve hatta ders kitaplarinda bile ge§itli ornekleriyle kar§ila§ilabilen yaygin bir sanattir (Ozer 1994: 7). Sanat ve du§unce tarihinde nitelikli bir yere sahip olan karikaturun, gunumuzde ula§madigi cografya yok gibi- dir (Ozer 1989: 177). Dunyanin hemen her yerinde uretilen karikaturun oteki sanatlara gore kolay ve gabuk §ekilde uretilip, aninda tuketilebilme avantaji vardir. Bu ozellikleri, karikaturun guncel olaylara aninda tepki vere- bilmesini saglamaktadir. Karikaturun, surekli gunceli yakalama ve enformasyonu, kitlelere aninda ula§tirma ugra§i veren kitle ileti§im araglarindan gazete ve dergilerde yayinlanma- sinin temel sebebi budur (Alsag 2001: 62). Bu durum onun, kimi zaman guncelligini gabucak yitirmesini beraberinde getirse de; toplumsal ve siyasal baglamlardaki etkin ve onemli rolune golge du§urmez.

Her §eyden once mizah ogesiyle beraber du§u- nulmesi gereken bir anlati sanati olan karikatur, ya§anan a§m ug durumlari, kar§itlrklari, toplumsal geli§kileri, yalanlari, yanli§lan, kendine has diliyle, gogu zaman abartarak imgesel bir anlatimla verme ugra§indadir ve bu baglamda onu, "gulmeceye dayali gorsel ileti" (Arik 1998: 42) veya "abartilmi§ gizgilerle gulumse- me yaratan desenler" (Topuz 1997: 9) §eklinde tanimlamak mumkundur. Karikaturu, mizahi bir gizim sanati olarak diger sanat dallarindan ayiran bigimsel ozelliklerinden biri, insanlarin, varlik ve olaylarin, duygu, du§unce ve davra- ni§lann gulung olan taraflarini bulup gikartmak suretiyle; bunlari, kimi zaman yaziyla da des- tekleyerek kasitli olarak abartilmi§/bozulmu§ bigimlerde vermesidir. Bu §ekilde gulmece ogesinin yaratilmasi amaglanir (Alsag 2001: 61).

Halk fikralari, hiciv, latife, mani, ta§lama, fikra gibi mizah turleriyle ayni ailede yer alan karikatur, anla§ilabildigi ve okuyucuyu §a§irtabil- digi olgude etkisini arttirir (Ozer 1994: 7).

Karikatur sanatini, mizah (gulmece) ogesinden ayri du§unmenin mumkun olmadigi bir gergek- tir; ancak karikaturun mizahtan ibaret olmadi- gini da belirtmek gerekir. Mizah, karikaturun iki temel ta§indan birisidir ve igeriginin belirle- yicisi konumundadir. Bunlardan digeri ise, bigimsel agidan sahip oldugu gizgisel ozellik- lerdir. Bu iki unsurun birle§imi olarak karikatur, ikisinin uyumlu bir sentezinden olu§an ozgun bir sanat dali olarak kendini ortaya ko- yar (Arik 1998: 42-43).

Karikaturde mizah ogesi ile ele§tirellik birbirinden bagimsiz du§unulemez. Temel amaci guldurmek olan mizahin derinlerindeki dina- miklere bakildiginda, gogu zaman hakim sinif- lara, elit kesimlere, iktidari elinde bulunduran- lara yonelik toplumsal tepkinin di§a vuruldugu bir mecra oldugu gorulmektedir. Ona, gulum- seyen dfke denmesinin sebebi budur. Mizah, ya§am mucadelesinde kaybetmi§ ve yonetilen olarak konumlanmi§, ezilen ve somurulen sinif- larin, guglulere, iktidar sahiplerine kar§i kul- landiklari bir silah olarak gorulebilir. Karika- turcu mizah kullanarak olu§turdugu yapitina, kimi zaman ironi ve satir gibi anlatim ozellikle- rini de ekleyerek yapitini zenginle§tirebilmek- tedir (Arik 1998: 43-44).

ilk modern karikaturun, 17. yuzyilda italya'da ortaya giktigi ve bu ilk gizimlerin, insan sureti- nin abartili ve kasitli olarak bozulmu§ formla- rindan olu§tugu bilinmektedir. Karikatur, zaman iginde konularinda ve bigimsel ozellikle- rinde ya§adigi degi§imlerle beraber ilgi alanini geni§letmi§tir (Ozer 1994: 9). 18. yuzyilda resim ve oymabaski alanlarinda toplumsal ve siyasal ele§tiri tarzinin gorulmeye ba§lamasiyla beraber karikatur de bu yone dogru evrilmi§tir (Alsag 2001: 62). Karikaturun toplumca payla- §iminin artmasinda ve yayginla§arak genel kabul gormesinde baski makinesinin geli§imi kritik bir noktadir. Matbaadaki geli§melere ko§ut olarak gok sayida kopya uretilebilmesi mumkun olmu§; karikatur de geni§ kitlelerle bulu§ma olanagi elde etmi§tir (Ozer 2007: 45).

(3)

3 19. yuzyilda Fransa'da ya§anan toplumsal

hareketler, karikatur tarihinin kirilma noktala- rindan biri olarak gorulur gunku bu donemde, hayati ve siyaseti degi§tirme yonunde uretilen siyasi karikaturler, mizahin iktidar odaklarina kar§i saldirgan ve yikici bir §ekilde kullanilabi- lecegini somut bigimde gostermi§tir (Oral 2001: 17). 19. yuzyilda ya§anan geli§melere ragmen karikatur sanatinin, toplum nezdindeki onemini ve gergek anlamini 20. yuzyilda kazandigi soylenebilir. Bu gagda, iktidarlari sarsma yonunde onemli bir silah olarak kullani- labilecegi tam olarak idrak edilen karikaturun ozellikle siyasi turu, alana egemen olmu§ ve geni§ bir cografyada gizilir hale gelmi§tir. Ka- rikatur, hiciv, mizahi §iir, komedi, fikra gibi diger anlatilarla beraber toplumun guncel so- runlarindan beslenen ve toplumu yonlendiren bir arag olarak yukseli§e gegmi§tir (Ongoren 2001: 33). Bu yuzyilda karikaturun ustlendigi onemli siyasal rollere bakildiginda; her iki dunya sava§inda da sava§ kar§iti muhalif bir karikatur anlayi§inin egemen oldugu soylenebilir. Ozellikle 2. Dunya Sava§i'nin ba§lamasi ve fa§izmin guglenmesine kar§i mucadelede karikatur etkin bir rol ustlenmi§tir. 2. Dunya Sava§i ertesindeyse, dunyanin tekrar yapilanma a§a- masinda, siyaseten iki kutuplu bir dunya olu§- mu§ ve soguk sava§ donemine girilmi§tir. Bu donemden itibaren karikaturculerin, gogunlukla demokrasi ve ozgurluklerin yayginla§masi anlaminda mucadele verdikleri; sosyal adalet ve bari§in tesisini kendilerine onemli bir mis- yon olarak belirledigi gorulmektedir (Oral 2001: 18). Gazete, dergi ve sergilerde hedef kitlesine ula§maya gabalayan karikatur, 20. yuzyilin sonuna dogru ya§anan teknolojik geli§melere ko§ut olarak televizyon, bilgisayar ve internet mecralarinda da kendine yer bulur hale gelmi§tir (Ozer 2007: 45).

Turkiye'de, Bati'dakine benzer bir geli§im gizgisi izledigi gorulen karikatur, ba§langicindan bir sure sonra toplumsal ve siyasal amagla kullanilabilecek etkin bir anlati turu olarak konumlanmiijtir. Turkiye'de karikaturun geli- §im gizgisine bakildiginda ozellikle toplumun ya§adigi kritik gegi§ donemlerinde ve galkantili politik donemlerde onem kazandigi ve bir mucadele araci olarak kullanildigi anla§ilmaktadir (Arik 1998: 11). Cumhuriyet'in ilanindan sonra hareketlenen karikatur ortami, ini§ giki§lar ya§asa da ele§tirel nitelikteki gizgisini bir bigimde devam ettirebilmi§tir (Balcioglu 1983). Buna ek olarak, demokratik mucadelelerle ig ige olan tarihinde karikaturun, gogunlukla demokrasi ve ozgurlukten yana tavir aldigi soylenebilir (Tanilli 2001: 21).

"Diyojen" isimli ilk Turk mizah dergisinde 1870 yilinda yayinlanan karikatur, birgok kay-

nak tarafindan ilk Turk karikaturu olarak kabul edilmektedir (Balcioglu 1983: 5, Ozer 1994: 2). Osmanli'da basimevlerinin geli§imine ko§ut olarak uretilmeye ba§layan karikaturun (Arik 1998: 11) kisa bir sure iginde toplumsal ele§tiri i§levi kazandigi soylenebilir. 2. Abdulhamit doneminin baskici ortaminda bir sure sessizlige gomulen karikatur, 2. Me§rutiyet ile yeniden ortaya gikmi§tir (Alsag 2001: 62). Turkiye'de karikatur sanatinin, gazete mecrasinda yer almasi ise, ancak Cemal Nadir'in 1920'lerin sonlarinda karikaturu, gazeteye ta§imasiyla mumkun olmu§tur (Ozer 1994: 2). 1950'lerde tek partili donemden gok partili doneme gegi§ ve beraberinde getirdigi siyasal ve toplumsal hareketlilik, karikaturun kamu nezdindeki oneminin artmasini saglami§tir (Kayi§ 2009: 27). Ayni donemde "Markopa§a" dergisinde yayinlanan karikaturler de siyaseten sert bir gizgide geni§ bir okuyucu kitlesine ula§arak siyasi karikaturun izlenirligini arttirmi§tir (Ozer 1994: 13). Siyasi etkinligini 1960'li yillarda da devam ettiren karikaturun, bu donemde siyasal ve sosyal sorunlara deginmek konusunda daha cesur ve dolaysiz bir yakla§im sergileyerek, ele§tirelligini on plana gikardigi soylenebilir (Kayali 2001: 95-96). 1970'li ve 80'li yillar ise "Akbaba", "Girgir", "Limon" gibi dergilerin, ozellikle siyasi karikatur alanindaki uretimle- riyle anilmaktadir (Ozer 1994: 14, Arik 1998: 102-103). 1980'lerde Cumhuriyet Gazetesi sayfalarinda yer alan gundelik hayat sorgula- malarina dayanan gizimler de karikatur adina, bu donemdeki bir diger onemli uretim olmu§tur (Arik 1998: 79). Gazete sahipliginin degi§en yapisi, 1980 sonrasinda habercilik anlayi§indaki ge§itli degi§imleri beraberinde getirmi§; bu durum, karikaturu de etkilemi§tir. Arik (1998: 131)'a gore, 1980 sonrasinda degi§en basin ortamina, karikaturculer uyum saglayamami§ ve kendilerini yenileyemedikleri igin, gazetelerin diger bolumlerine oranla geri planda kalmi§lardir. 1990'li yillara gelinirken, karikatur dergilerinin genel egilimi, mizahin salt gulme eyleminin yanina aci bir gulumseyi§, acitan bir

(4)

4

gergeklik boyutu eklenmesi yonunde olmu§tur (Arik 1998: 104-105). Cizgilerinde estetik hazlar yerine siyasi ele§tiriyi esas alan karakte- riyle Leman Dergisi, 90'larda Turk Karikaturu adina onemli i§lere imza atmi§tir (Arik, 1998: 109).

Hem dunyada hem de Turkiye'de, dogu§undan kisa sure sonra banndirdigi potansiyelin farkina varilarak, siyasi kulture eklemlenen ve guncel siyasetin §ekillenmesinde ve kamuoyunu etkilemede aktif bir rol oynamaya ba§layan karikatur, kimi zaman mevcut duzeni desteklemek igin, kimi zamansa duzene muhalefet etmek adina etkin bigimde kullanilagelmi§tir. Mizahi unsurlar barindirmasindan dolayi yuk- sek bir gekicilik katsayisina sahip olan karikatur, akla ve mantiga seslenen yapisiyla okuyucuyu etkileyen, harekete gegirme potansiyeline sahip olan ve bu sebeple belli bir sayginlik kazanmi§ bir gizim sanatidir. Karikatur ile guncel siyaset birbirleriyle yakin ili§ki igindedir ve bu ili§ki surecinde siyasal igerikli karikatur, guncel siyasetten etkilenerek uretilir ve alicisiyla bulu§up dola§ima gegerek toplumu etkileme potansiyeline sahip olur. Bu agidan karikaturler uzerinde inceleme yapmanin, hem siyasal hem toplumsal gikarimlar yapmaya olanak verdigi soylenebilir.

Bu gali§ma, guncel siyasi tarti§malann segim donemlerinde, her zamankinden daha yogun, kritik ve karma§ik bir hal aldigi varsayimindan hareketle; anla§ilmasi gug siyasi sureglerin karikatur imgelemine yansimalarini okumayi amag edinmektedir. Bu amag dogrultusunda, Turkiye'de segim doneminde ulusal gazetelerde yayinlanmi§ siyasi karikaturler gozumlenmeye gali§ilmi§tir.

Cali§manin ilk bolumunde karikatur turlerinden siyasi karikaturun temel unsurlari, siyasetle ili§kisi irdelenmi§; ikinci bolumde siyasi karikaturun ozelliklerine, temel i§levleri ve toplumsal onemi baglaminda deginilmi§tir. Son bolumde ise gostergebilimsel yontem tanimla- narak, 12 Haziran 2011 Genel Segimleri oncesinde gazetelerde yer alan siyasi karikaturler gozumlenmeye gali§ilmi§ ve analizden gikan sonuglar degerlendirilmi§tir.

1. StYASi KARIKATUR

Bu bolumde karikatur turlerinden siyasi karikaturun tanimi yapilarak gazetelerde yer alan siyasi karikaturlerin genel ozelliklerine deginilmi§ ve karikatur-siyaset ili§kisi agiklanmaya gali§ilmi§tir.

Karikaturleri konularina gore be§ kategoriye ayirmak mumkundur (Arik 1998: 63-64): "Si- yasal grafik gulmece, gulmeceli grafik portre, sagma grafik gulmece, gulmece deseni ve rek- lam gulmecesi" Bunlardan siyasal grafik gul-

mece (siyasi karikatur) turundeki karikaturler, gunluk basinda duzenli ve surekli olarak yayinlanan ve guncel siyasetle baglantili konularin siklikla i§lendigi gizimlerdir. Bu turden karikaturlerin yogunlukla gazetelerde yer aldigi gorulmektedir. Bunun di§inda tuhafligi ve garip- ligiyle okuyucuda §ok etkisi yaratma amaci ta§iyan sagma grafik gulmece; komik portre giziminde dayanan gulmeceli grafik portre; gok farkli konularin i§lendigi gulmece deseni; tuke- tim odakli olan ve mu§teriyi rahatlatmayi ve yonlendirmeyi amag edinen reklam gulmecesi diger karikatur turleri olarak amaglarina uygun §ekilde farkli medya ortamlarinda kendilerine yer bulurlar (Arik 1998: 63-64).

Karikatur, siyasetten bagimsiz du§unulemeye- cek bir sanat dali olarak varligini surdurmekte- dir. Cok koklu bir gegmi§ sahip olan bu ili§ki, mekana, zamana, donemin §artlanna ve ki§ile- rine gore degi§imler gosterir. Karikatur bazen siyaseten yikici, d6nu§turucu bir etkiye sahip olabilirken; bazen de gerez olarak nitelenebile- cek, egemen olan siyaset anlayi§iyla uyumlu ve daha uysal bir kiliga burunebilir (Oral 2001: 17). Hem karikatur hem de siyasetin, geni§ kesimlere seslenme ve etkileme gabasi goster- mesi de bu ikiliyi birbirine yakla§tiran bir diger unsurdur (Alsag 2001: 62). Dolayisiyla karikaturu, siyaset kurumuyla toplum arasinda bag kuran bir siyasal ileti§im araci olarak gormek mumkundur.

Siyasi karikaturun ne oldugunu kavrayabilmek igin Fransizlar tarafindan humoristik (mizahi) desen ile karikatur arasinda yapilan ayrimin agiklanmasi gerekmektedir. Ele alinan bir konunun, estetik kaygilarin yogun bigimde goze- tilerek zarif bir bigimde anlatildigi humoristik desenden farkli olarak karikaturde kavga, §id- det, ba§kaldm havasi hissedilmekte ve estetik kaygilar geri plana atilmaktadir. Temel kaygi, ele alinan konunun, okuyucuya anla§ilir bigimde aktarilmasi olmaktadir. Karikatur, konusu itibariyle siklikla toplum duzeniyle, onu olu§turan ve guncel siyaseti yonlendiren kurum ve

(5)

5 kurulu§larla; egemen toplumsal normlarla alay

etmeyi temeline alir; okuyucu tarafindan hizli §ekilde anla§ilmasi ve tepki almasi (§a§kinlik, kahkaha gibi), onun ba§an olgutu olarak kabul edilir. Humoristik desende ise okuyucunun daha yava§ tepki vermesi beklenir gunku karikaturden farkli olarak tamamen yazisiz, gizgile- re yaslanan bir anlatima sahip olan bu turde, okuyucunun duygusal tepkiyle verdigi geribeslemeden ziyade, derin bir du§unsel aktivite igine girmesini bekler (Topuz 1997: 9). Humoristik deseni anlamak ve algilamak igin grafik sanatinin inceliklerini bilmenin yani sira, simgeleri gozebilme yetenegine de sahip olmak gerekirken; karikatur, okuyucusundan boyle nitelikler beklemeyen bir turdur. Geni§ halk kitlelerine seslenen karikaturunun her zaman agik, garpici ve esprili olmak gibi zorunlulugu oldugu soylenebilir (Topuz 2001: 44). Humoristik desenin kaliciligi ve sanatsal yani daha agir basarken; karikatur, gunceli yakalamak adina gabalayan gelip gegici bir tur olarak gorulur. Dogasi itibariyle guncel olani yakala- yip okuyucusuna aktarmayi amaglayan gazeteler ve dergiler, karikaturler igin en uygun mec- ralar olurken; humoristik desenler ise kitap ve sergi gibi mecralarda kendilerine yer bulmak- tadir (Topuz 1997: 9-10).

Fransizlarca yapilan ikili ayrim baglaminda; Turkiye'de gazete ve dergilerde yayinlanan siyasi karikaturlerin, "karikatur" olarak tanim- lanan ture tekabul ettigini soylemek mumkundur. Fransizlarin karikatur ile humoristik desen arasinda yaptigi bu ayrimin aksine, Turkiye'de karikatur denildiginde, zitti olarak konumlandi- rilan humoristik deseni de kapsayacak §ekilde geni§ bir kavram olarak algilandigi gorulmektedir. Ayrica Bati'nin aksine, Turkiye'de karikaturun tanimlanmasinda ve turlere ayrilmasi konusunda netlik saglanamadigi igin humoristik desen uzerine uretim yapan birgok sanat karikaturcusunun gazetelerde gizdigi gorulmektedir (Arik 1998: 67).

Karikaturun tarihsel geli§im gizgisinde, gazetenin ayri bir yeri bulunmaktadir. Temel form ve igerigini, mizah dergilerindeki gizimlerle kaza- nan karikatur, gunluk gazetelerin bigim ve igerik ozelliklerine uygun §ekilde evrim gegir- mi§tir. Bu, dergi ve gazetenin farkli ozelliklere sahip olmasinin getirdigi ge§itli yapisal zorun- luluklar sebebiyle ya§anan bir suregtir. Once- likle gazeteler kisa omurlu ileti§im araglaridir ve surekli yeni, guncel haberleri yakalamak ve vermek adina gundemini surekli degi§tirmek durumunda kalan araglardir. Gazetede yayinla- nacak bir karikaturden de buna uygun olarak, zamanla yari§arak gundelik yorumlar igermesi beklenir (Arik 1998: 65-66). Gazete karikaturculerinin guncel olaylari yorumlayabilme gu-

cune sahip olmalari ve halkin anlayabilecegi, sade bir dil kullanarak gizimlerini gergekle§- tirmeleri beklenir. Temel amaglari karikatur gizmekten ziyade; bir konuyu gizgilerin dilini kullanarak anlatmaktir. Arik (1998: 67), bu baglamda gazete karikaturculerinin oncelikle gazeteci olarak gorulmeleri gerektigini belirtir. Gazete karikaturculeri, haberlere getirdikleri yorumlar ve farkli baki§ agilarina, mizahi unsurlar da ekleyerek okuyucu uzerinde etkili olma firsatina sahiptirler. iyi karikaturlerin man§et ya da ba§yazi oraninda deger ta§idigi soylenebilir.

Bir "haber yorumculugu" olarak ele alindigin- da gazete karikaturlerinin, okuyucuyu sikma- yacak, ilgi uyandirici bir forma sahip olmasi beklenir. Karikaturler, aktarmak istedigi ozgun yorumu, gerektiginde kli§elere de ba§vurmak suretiyle, anla§ilir simgeler kullanarak aktarma yoluna gider; gogunlukla kolay kavranacak benze§meler ve kar§itlik ogelerini kullanir. Makalelere oranla daha dar bir alana sahip olan gazete karikaturleri, sinirliligina kar§in gorsel ogelerin verimli kullanimiyla can alici noktaya, dolaysiz bir bigimde gonderme yapabilme ozelligine sahiptir. Okuyucu adina en onemli unsurlarindan bir digeri de, anla§ilmak igin fazla zaman talep etmemesidir. Okuyucularin yuzde 90'inin ilk olarak karikature baktiklari hesaba katildiginda, gazete igin gizilen bir karikaturun, bilgiyle yogrulan yorumu aninda verebilmesi ve gundeme dair oncul bilgiyi aktarabilme yeteneginin kullanimi onem ka- zanmaktadir (Arik 1998: 68).

Gazete karikaturlerini, konularina gore sinif- landirmak mumkundur. Hunerli (aktaran Arik 1998: 68-69), "siyasi karikatur, portre karikaturu, haber konulu karikatur, eglence karikaturu, bant karikatur ve gizgi roman, reklam karikaturu" §eklinde siniflandirma yapilabilecegini belirtir. Bunlar iginde en yaygin kar§ila§ilan tur olan siyasi gazete karikaturunde, gogunlukla siyasetgiler ve guncel siyaset konu edilmektedir. Konularini siklikla gundelik siyaset alanin- dan segen siyasi gazete karikaturu, gizgi vasita-

(6)

6

siyla siyasetin gunluk aki§ini yansitmasi baki- mindan, hem Bati'da hem de Turkiye'de deger- li gorulur (Ozer 2007: 45).

Gunumuzde hala birgok gazete ve dergi, ge§itli sayfalarinda karikature yer vermektedir; ancak karikaturun okuyucu uzerinde yarattigi etki ve yonlendirme gucune bakildiginda eskiye oranla bir du§u§un oldugu soylenebilir. Buna kar§in, siyasi ve toplumsal anlamda barindirdigi po- tansiyel ile karikatur, siyasi ortamin gerildigi ve kutupla§malann arttigi donemlerde gegmi§- teki etkin rolunu oynayabilmektedir.

2. SiYASi KARiKATURUN iSLEVLERi

Siyasi karikature yonelik farkli tanimlarin ele alindigi bu bolumde, siyasi karikaturcunun nasil bir gorev ustlenmesi gerektigi ve siyasi karikaturun temel i§levinin ne oldugu agiklanmaya gali§ilmi§tir.

Siyasi karikatur, karikatur sanatinin bir turevi olarak siniflandirilmaktadir. Siyasi karikatur turunde yapitlar ureten bir karikaturcunun hangi ilkelere sahip olmasi gerektigi konusunda kati sinirlarla gizilmi§ kurallar mevcut degildir ve bu konuda farkli g6rii§ler mevcuttur. Bu farkliliklarin temelinde, karikaturun toplum ya§aminin neresinde duracagina ve hangi rolle- ri ustlenmesi gerektigi yatmaktadir.

Tanilli (2001: 21), karikaturun dogu§undan itibaren temel i§levinin politik oldugunu belirtir ve siyasi karikaturcuye, kapsayici bir baki§ agisiyla, guncel olaylari toplum adina anla§ilir hale getirmek ve gizgilerle felsefe yapmak gibi onemli gorevler yukler. Karikaturun, ozellikle 20. yuzyil siyasetinde ustlendigi siyasal rollere bakildiginda, buyuk sava§larda ve siyasi buh- ran donemlerinde demokrasiden yana tavir almasinin onemli oldugu gorulmektedir (Oral 2001: 18). Mumberson (2001: 13)'a gore, siyasi karikaturcunun temel gorevi, medyatik beya- natlarin altinda gizlenen ideolojiyi agiga gikar- tarak, bir tur gergegin te§hircisi rolunu oyna- maktir. Bununla beraber politikacilara, halk destegi kazandirmak adina uretim yapan karikaturculer de her donemde etkinlik gostermektedir. Oral (2001: 18), siyasi karikaturu tanim- larken, "gorevsellik" kavrami gergevesinde iki farkli tutumun varligina dikkat geker. Bunlar- dan gorevsel olan siyasi karikaturde; karikatur, siyasetin bir pargasi olarak i§lev gorur ve guncel gergekleri verili ve dogal olgular olarak degil; degi§tirilmesi gereken gegici siyasalar olarak ele alir. Kimseden yana olmamak ana hedeftir ve her turlu iktidara ve egemen sinifla- ra kar§i mucadele etme yoluna gidilir. Toplum adina farkindalik yaratmak gibi bir amaci vardir ve bu ugurda gogu zaman yikici ve saldirgan bir gizgi takip edilir. Gorevsel olmayan

siyasi karikatur ise, muhattabi konumundaki siyasi elitle daha yakin ili§kiler geli§tiren, mevcut gergekleri peki§tirme yolunda adimlar atan angaje bir du§unce yapisina sahiptir. Siyasetin bir pargasi olmaktan ziyade, siyaseti ve siya- setgileri kendine konu edinir. Saldirgan ve etkili olmaktan gok uysal, sevecen ve guven verici bir gizgiye sahiptir. Oral (2001: 18)'a gore, ikinci tip siyasi karikaturler, gunumuzde egemen olan anlayi§i yansitir; hafiflemi§ siyasi karikatur anlayi§i olarak bu yakla§imin, degi- §en siyasal §artlarin bir geregi olarak yerle§tigi de soylenebilir. Topuz (1997: 12)'a gore ise, bir siyasi karikaturcuden, iyi bir gazeteci gibi siyasal bir du§unceyi sahiplenmesi; karikaturunde siyasal yorum yapabilecek kapasiteye sahip olmasi; mesajini, okuyucunun anlayabilecegi netlikte ve kisa surede verebilmesi; giziminde mizahi da barindirmasi; yaptigi karikature ne zaman, nerelerde, hangi sosyal ve kulturel baglamda bakilacagini goz onunde bulun- durmasi beklenmektedir. Siyasi karikaturcunun, yansiz olmasi beklenmezken; gizimini, yaziyla desteklemek konusunda da ozgurdur. Goruldugu uzere, siyasi karikaturcu, gorevi topluma haber ta§imak olan bir muhabirden farkli olarak ve ko§e yazarina benzer §ekilde tarafli yorum yapabilme; ele aldigi guncel konu ya da haberi, du§unceleri dogrultusunda topluma dogrudan aktarabilme serbestisine sahiptir. Buna ragmen siyasi karikaturler kalicilik konusunda sikinti ya§arlar ve genellikle bir gunluk ya§amlari vardir; ancak istisnai de olsa, ansik- lopedilere ve sanat tarihine gegmi§ siyasi karikaturler mevcuttur (Topuz 1997: 13). Monard (aktaran Oral 2001: 18) basindaki siyasi karikaturun varliginin, bir ulkenin demokrasisinin i§leyi§i agisindan hayati bir unsur oldugunu belirtir. Bu dogrultuda haber ya da bilgi, karikaturcu tarafindan alayciligin ust sinirlarini zorlamak suretiyle yorumlanmali ve irdelenme- lidir.

Siyasi karikaturler ozellikle, gunceli yakalama ugra§indaki gazetelerde kendilerine yer bula- bilmektedir. Turkiye'deki siyasi gazete karika-

(7)

7 turunun genel ozelliklerine bakildiginda; kari-

katurculerin nadiren siyasal konularda uzman- la§mi§ ki§iler olduklari ve gogu zaman bir ko§e yazari i§levi ustlenmedikleri soylenebilir. Ga- zetede yayinlanan siyasi karikaturlerin genellikle ilk sayfada, kimi zaman da ig sayfalarda yayinlanabildigi gorulmektedir (Topuz 1997: 12-13). Gitalin onemli gorulen, gundemi belirleyen olaylarinin gizgi yoluyla yorumlanmasi gibi bir i§leve sahip olan siyasi gazete karikaturlerinin gizerleri, genellikle onceden belir- lenmi§ sinirlar igerisinde kalarak, gazetenin yayin politikasinin di§ina gikmamaya gayret gosterir. Gazete karikaturculeri guncel olaylara bagimliliklari sebebiyle, oncelikle gazeteci olarak gorulebilirler; ancak onlarin, ayni za- manda imgeleri kullanarak yarattiklari eserler- le, gazetenin en sanatsal bolumunun yaraticisi olarak saygin bir konumlari da vardir (Arik

1998: 65-66).

Siyasi karikaturun i§levi, karikaturu ve siyaseti algilayi§ tarzina ko§ut olarak farkliliklar igerse de uzerinde durulan ortak noktalarin, demokrasi savunuculugu ve siyaset kurumlarina yonelik ele§tiri oldugu gorulmektedir. Ele§tiriden uzak duran bir siyasi karikaturcunun, siyasi karikaturun tarihsel mirasi dogrultusunda temel i§levini yerine getirmedigi soylenebilir.

Basin agisindan siyasi karikaturler, etkisi anla- §ilir oldugu oranda vazgegilmez hale gelmi§ ve gizildigi gazetenin kimliginin olu§umundaki onemli unsurlardan biri olmu§tur. Dolayisiyla, basinin siyasi karikaturden yoksun olmasinin ciddi bir eksiklik yaratacagini soylemek mumkundur.

3. YONTEM

Bu gali§mada 12 Haziran 2011 Genel Segimleri oncesinde gazetelerde yayinlanan siyasi karikaturler gostergebilimsel agidan gozumlenmi§tir. Cali§maya konu olan karikaturler, 12 Mayis 2011 ile 12 Haziran 2011 tarihleri arasindaki 30 gunluk suregte, ulusal gazetelerde yayinlanan karikatur evreni iginden iradi yontemle segilmi§tir. Segilen karikaturler, segim karikaturleri evrenini temsil etme iddiasini ta§ima- maktadir. Cali§ma kapsaminda 4 adet AKP, 4 adet CHP, 4 adet MHP ve 2 adet de ortak temali olmak uzere toplam 14 adet karikatur incelenmi§tir. Bu karikaturler Cumhuriyet, Haberturk, Hurriyet, Sabah, Star, Zaman, Ak- §am gazetelerinden alinmi§tir. Segim doneminde gunluk ulusal gazetelerde yayinlanmi§ olan turn karikaturlerin analizini yapmak, gali§manin kapsami agisindan mumkun olmadigi igin incelenen karikaturler, segim doneminde yayinlanan karikaturlerin genel egilimini verebilecek §ekilde segilmeye gali§ilmi§; bu segim esnasin- da, gali§mada kullanilan gostergebilimsel go-

zumleme yontemine uygunluk da karikatur segiminde bir kriter olarak gozetilmi§tir. Segi- len karikaturlerin tumu, segimle ya da segimde yari§acak partilerin durumuyla ilgili bilgi ve yorum igeren ozgun siyasi karikaturlerdir; dolayisiyla ayni donemde yayinlanan ve farkli konulari i§leyen karikaturler gali§manin kapsami di§inda birakilmi§tir. Cali§madan gikari- lan sonuglar, gostergebilimsel yontemin ve ara§tirmacinin analiz yetenegindeki sinirlilikla- ra sahiptir.

Cali§manin temel amaci, 12 Haziran 2011 Genel Segimleri oncesinde Turkiye'de yayinlanan gunluk ulusal gazetelerdeki karikaturlerde partilerin nasil sunuldugunu incelemek suretiyle; segim doneminde hangi konularin daha sik i§lendigine, bu konularin nasil yorumlandigina bakmak; yayinlandigi gazete ile karikaturun ideolojisini kar§ila§tinlmak ve segim surecinde yayinlanan karikaturlerin siyasi ve toplumsal olarak nasil bir i§lev gordugunu agiga gikarmaktir. Cali§manin amaci dogrultusunda §u sorulara cevap aranmi§tir:

- Karikaturlerde hangi konular i§lenmi§tir? - AKP, CHP, MHP ve BDP karikaturlerde nasil temsil edilmi§tir?

- Parti ve lider temsilleri olumlu mudur, olumsuz mudur?

- Partilerin segim donemindeki vaatleri ile bunlarin temsilleri arasinda nasil bir bag kurulmu§tur?

- Karikaturlerin yayinlandigi tarihte siyaset alanindaki geli§meler, karikaturlerin igerigine nasil yansimi§tir?

- Karikaturlerde partiler ne tur kar§itliklar uzerinden temsil edilmi§tir?

- Karikaturlerde hangi partiler arasinda ortakliklar kurulmu§; bu ortakliklar, hangi benzerlikler uzerinden, ne §ekilde aktanlmi§tir?

Cali§mada gostergebilimsel gozumleme yontemi tercih edilmi§tir. Cunku bu yontemin, gorsel/sozel gosterge olarak karikaturun anla-

(8)

8

mini ortaya koymada en uygun yontem oldugu du§unulmektedir. Hem sozel hem de gorsel gostergeler, katmanlardan olu§an anlam dizge- lerine sahip olmalari baglaminda, igeriklerinin ozune ula§mak her zaman gok kolay olmayabi- lir. Bu baglamda gorsel metinlerin soylemlerinin gozumlenmesinde gostergebilimsel yontem, kullanilabilecek en onemli araglardan birisidir (Yucel 2009: 289).

Dilbilim gali§malarmdan yola gikilarak olu§tu- rulmu§ bir gali§ma alani olan gostergebilim, "gostergeleri inceleyen bilim dali" ya da "gostergelerin bilimsel incelemesi" §eklinde tanim- lanabilir (Rifat 2009: 11). Gostergebilimsel gali§malarm kapsama alani, gostergenin oldugu her §eyi igerecek denli geni§tir. Bu baglamda, "kendi di§mda bir §eyi temsil eden ve dolayisiyla bu temsil ettigi §eyin yerini alabilecek nitelikte olan her ge§it bigim, nesne, olgu, vb." (Rifat 2009: 11) ogeler bu alana dahil edilerek incelenebilir. Gostergebilimin temel ara§tirma birimi gosterge iken; ilgi odagi, bir metindeki gostergelerin bir arada nasil i§ledikleridir (Erkman-Akerson 2005: 26-27). Gostergebi- limsel gozumlemede anlami ortaya gikartmak igin gosteren ve gosterilenleri ayri§tirmak ilk yapilacak i§lemdir ancak anlami ortaya gikar- mada bu yeterli degildir. Berger (aktaran Moriarty ve Shay 2007: 117)'in degindigi gibi, anlam igerikten ziyade ili§kiler tarafindan belir- lenir. Dolayisiyla, bir gostergebilimcinin yap- masi gereken, hem gosterenlerin gosterilenlerle ili§kisine bakmak hem de mesajdaki gostergeler arasindaki ili§kilere odaklanarak anlami ortaya gikarmaktir. ilk baki§ta yalin ve dogal gibi gorunen, agik anlamli oldugu sanilan bir gosterge metni, kimi zaman ideolojik bir yan anlami da igeriginde barindirabilir. Bir metnin yan anlami genellikle ikincil, belirsiz ve ideolojik bir igerige sahiptir (Barthes 1999: 236- 237). Barthes (aktaran Parsa ve Parsa 2004: 16), yan anlamlari gozumleyebilmenin gosteri- lene bakarak mumkun olabilecegini; onun, gergek dunyayla ve iginde yer aldigi siyasi ve kulturel ortamla olan ili§kisine bakilmasinin yan anlami verecegini savunur. Gosterilen kavrami, gosterenin i§aret ettigi bir nesne olarak anla§ilmamalidir; gosterilen, nesnelerin soyutlanmasindan meydana gelir ve bu suregte i§in igine gostergeyi yaratanin ideolojisi girer. Bu baglamda gali§mada inceleme nesnesi olarak segilen karikaturlerin igerdikleri sozel ve gorsel iletiler, hem kendi anlamlari agisindan, hem aralarindaki ili§kiler baglaminda, hem de siyasal ve toplumsal baglamla kurduklari ili§kiler agisindan gozumlenmeye gah§ilmi§tir. Gos- tergebilimsel gozumleme kapsaminda karikaturler §u §ekilde incelenmi§tir:

- £ozumlemenin ba§langicmda belirlenen gostergelere, i§levsel agidan onemli olan gosteren/gosterilen ayrimi uygulanmi§ ve duz anlam ile yan anlamlar ortaya konmu§tur.

- £ozumlemede gostergeler, gorsel ve sozel gosterenlerin birbirleriyle ili§kileri ve bir arada meydana getirdikleri anlamlar baglaminda gozumlenmi§tir.

- Karikaturlerde yer alan yapisal ve anlamsal benzerlikler ve kar§itliklar belirlenerek analiz edilmeye gah§ilmi§tir.

- Son olarak, gostergelerin igerdigi yan anlam- larin, gonderme yaptiklari guncel siyasetle ve segim gundemiyle nasil bir ili§kisi oldugu, karikaturlerin ideolojisini agiga gikarmak adina agiklanmaya gah§ilmi§tir.

4. BULGULAR VE YORUM

Bu bolumde, 12 Haziran 2011 Genel Segimleri oncesindeki 30 gunluk sureg igerisinde yayinlanan; Cumhuriyet, Haberturk, Hurriyet, Sabah, Star, Zaman, Ak§am gazetelerinde yer alan 4 adet AKP, 4 adet CHP, 4 adet MHP ve 2 adet de ortak temali olmak uzere toplam 14 adet karikaturun gostergebilimsel gozumlemesi yapilmi§tir.

4.1. AKP Karikaturlerinin £ozumlemesi

KARiKATUR-1

QiZMEDEN YUKARI MUSA KART

musakart@yahoo.com

(9)

9 Gosterge: AKP Karikaturu.

Gosterenler: Erdogan'in ruyasi, yuzden akan ter, deniz, yatak, televizyon, surat ifadeleri, yorgani tutu§ §ekli.

Gosterilenler: AKP-CHP rekabeti, korku, tela§, kagi§, gug farki.

Analiz: AKP'nin lideri Erdogan ile segimde

yari§tigi rakibi CHP lideri Kiligdaroglu'nun yer aldigi karikatur, Erdogan'in ruyasi §eklinde resmedilmi§tir. Erdogan'in yatakta yatiyor olu§u duz anlamda uyuma eylemine kar§ilik gelmekte; karikaturun yarisini kaplayan balon- cuk ise, Erdogan'in ruya gordugunu okuyucuya aktarmak igin resmedilmi§tir. Ruyada, Kiligdaroglu'nun denizin iginden bir televizyon goruntusu olarak giktigi ve Erdogan'in da ters istikamete yuzmeye gali§tigi gorulmektedir. Duz anlamda yuzme eylemi olarak algilanan bu eylem, yan anlam duzeyinde, Erdogan'in yatakta, yuzunden akan ter gostereniyle ve yorgani sikica tutan elleri ile birle§tirildiginde; bunun, korku ve tela§ igeren bir "kagi§" oldugu anla§ilmaktadir. Dolayisiyla Erdogan'in, ruya- sina giren Kiligdaroglu'nun televizyondaki imgesinden tela§la kagtigi §eklinde yorumlana- bilir. Sozel gosteren olan "Kagmaaa, sadece tarti§acagiz!.." sozu ile hem karikaturun anlami peki§tirilmekte; hem de Kiligdaroglu ile Erdo- gan arasinda bir gug farki oldugu aktarilmak istenmektedir. Erdogan'in, karikaturun farkli duzlemlerinde (gergek ve ruya boyutunda) resmedilen iki yuz ifadesinde de agikga gorulen tela§a kapilmi§, korkulu halinin kar§iti olarak Kiligdaroglu'nun imgesi, bir televizyon ekra- niyla korkusuzca, denizi yararak gikmi§ gibi durmakta ve gok sakin bir goruntu gizmekte; bu baglamda iki lider arasindaki gug farki so- mutla§tinlmak istenmektedir.

Yorum: Karikaturun vermek istedigi mesaj,

"Erdogan'in Kiligdaroglu ile televizyondaki bir programa katilip tarti§maktan gekindigi ve bunun, Erdogan'in kabusu haline geldigi" §eklindedir. Karikaturun temel du§uncesi, segim donemi suresince Kiligdaroglu'nun Erdogan'i televizyonda tarti§maya gagirdigi bilgisi uzerine bina edilmi§tir. Erdogan'in bu daveti kabul etmeyiijinin, Kiligdaroglu tarafindan sikga ele§tirildigi ve siyasi kampanya soyleminin bir pargasi olarak i§lev gordugu bilinmektedir.

CHP-AKP rekabetinde CHP'nin tarafinda konumlandigi gorulen karikatur, Cumhuriyet

Gazetesi'nin ideolojik duru§uyla geli§memektedir.

KARiKATUR-2

BBflflan ______________

: ________ Sal Heettcan

Gosterge: AKP Karikaturu.

Gosterenler: Balyoz, goz bandi, yanan bir ampul, haki renkte kiyafet.

Gosterilenler: Darbe plani, hirsiz, AKP, ordu.

Analiz: Karikaturde yan yana konumlandiril- mi§ ug adet kare gorulmektedir. Bu kareler, soldan saga dogru degi§imin oldugu bir eylemsel zamana i§aret etmektedir. Gosterenler baglaminda duz anlamsal duzeyde okuma yapildi- ginda, hirsiz kiligindaki bir adamin elindeki balyozla yanan bir ampulu kirmaya gali§tigi gorulmektedir. Bu eylemsel dizgenin gosterilenler baglaminda okumasina bakildiginda ise; "balyoz" darbe giri§imini, "yanan ampul" ise AKP'yi temsil etmektedir. Ampulun ne oldugunun anla§ilmasi, AKP'nin amblemi olmasi sebebiyle oldukga kolaydir. Balyozun ne oldugu ise, donemin guncel haberlerine dair on bilgiyi gerektirmektedir. Balyozun yan anlamini olu§turan bu haber, kamuoyunda "Balyoz Eylem Plani" olarak bilinen ve AKP'yi iktidardan indirmeye yonelik oldugu ve ortaya gika- rildigi soylenen ba§ansiz bir darbe giri§imdir. Karikaturde resmedilen ve duz anlamda ampulu kirma giri§imindeki ba§ansiz eylem, darbe planin ba§arisizliga ugramasinin gosterenidir. Kiyafet kodlarina bakildiginda ise ampulu kirmaya gali§an adamin askeri uniformalarin rengi olan haki renkte bir kiyafetle gizildigi gorulmekte; darbeyi planlayanlarin ordu men- suplari oldugu bu §ekilde aktarilmaktadir. Adamin gozunde takili olan ve hirsizlarin ta- ninmamak adina taktiklari bilinen goz bandi

(10)

10

ise, -hirsizligin yan anlami agisindan bakildiginda- darbe planinin "sinsice, gizlice" yapilmi§ olmasinin gostereni olarak kullanilmi^tir. ikinci karedeki "gatir" yazisi, adamin elindeki balyozla ampule vurdugunun sozel gosterenidir; ampul yerine balyozun kirilmasi ve adamin §a§kin baki^lariyla ise eylemi gergekle^tirmek igin plan yapanlarin du^tukleri sikintili duruma gonderme yapilmi§tir. Bu eylem sonucunda ampulun kirilmamasi; aksine balyozun gatla- masi, AKP'nin gucunun ve olasi bir darbeye kar§i direngli oldugunun gostereni §eklinde okunabilir. "Plan geri teper" ust ba^ligiyla bu anlam guglendirilmi^tir.

Yorum: "AKP'yi iktidardan indirmek adina planlanan Balyoz Eylem Plani, AKP'nin guglu duru§u kar^isinda ba^arisizliga ugrami^tir" §eklinde bir mesaj verilmek istenmi^tir. AKP'ye yakinligiyla bilinen Sabah Gazete- si'nin segim surecindeki yayin politikasina ko§ut olarak bu karikaturde de AKP yanlisi bir tutum gorulmektedir.

KARiKATUR-3

Kaynak: Sabah Gazetesi, 5 Haziran 2011. Gosterge: AKP Karikaturu.

Gosterenler: Kaygili yuz ifadesi, ne§eli yuz ifadesi, dergi kapagi, yazi tahtasi, yukseli§ grafigi.

Gosterilenler: AKP-CHP kar^itligi, mevcut durumdan ho^nutsuzluk, ekonomideki iyiye gidi§.

Analiz: Dikey bigimde yerle§tirilmi§, e§it bu- yuklukteki iki kareden olu§an karikaturun ust- teki karesinde "The Economist" yazili dergi kapaginda gosteren olarak kaygili bir yuz ifadesi yer alirken; alttaki karede yer alan yazi tahtasinda ne§eli bir yuz ifadesi bulunmaktadir. Bu iki kare uzerinden ge^itli kar^itliklar olu§tu-

rularak anlam uretilmesi amaglanmi^tir. Kari- katur, "CHP'ye oy verin" diyen The Economist Dergisi'nin kapaginin yer aldigi karenin kar^iti olarak, "Di Ekonomi" ba^ligiyla "AKP'ye oy verin" diyen kareyi konumlandirmaktadir. Burada Di Ekonomi gostereni, Turkiye ekono- misinin iyiye gittigi §eklinde bir yorumu barin- dirmaktadir. Karikature gore, The Economist dergisinin CHP'yi destekleyen tavrinda herhangi somut veriye yer verilmezken; alttaki karede ekonominin surekli daha iyiye gittigini gosteren bir tabloya yer verilerek AKP'nin politikalari olumlanmakta; The Economist'in CHP yanlisi tutumu ise ele^tirilmektedir. Ayri- ca ustte yer alan karedeki yuz ifadesindeki mutsuzluk ve kaygi, ingiliz dergisinin AKP iktidarindan ve bir kez daha iktidara gelme ihtimalinden duydugu ho^nutsuzlugun gostereni olarak konumlandirilmaktadir.

Yorum: "The Economist" dergisinde yer alan goru^lerin temel alinarak ele^tirildigi karikaturde, "derginin, CHP igin oy istemesi, AKP doneminde Turkiye'deki ekonominin iyiye gidi§i du^unuldugunde, hig bir mantiga dayan- mayan bir yakla^imdir" mesaji verilmektedir. Karikaturun AKP'yi olumlayan baki§i, Sabah Gazetesi'nin ideolojik duru§u ile uyumluluk gostermektedir.

Kaynak: Hurriyet Gazetesi, 18 Mayis 2011. Gosterge: AKP Karikaturu.

(11)

11 KARiKATUR-4

(12)

12

KARjKATUR-6

Kaynak: Sabah Gazetesi, 9 Haziran 2011. Gosterge: CHP Karikaturu.

Kaynak: Star Gazetesi, 8 Haziran 2011. Gosterenler: Ug adam, gay bardaklari, telefon-

lar, gulumseyen yuz ifadeleri, sozel ifadeler, ampul ve slogan.

Gosterilenler: Kahvede muhabbet ortami, halkin temsili, AKP ve lideri Erdogan hakkinda olumsuz yondeki sozel ifadelerin kullanimi. Analiz: Ug adamin, gay bardaklariyla beraber gizilmesi, bulunulan ortamin kahve benzeri bir mekan oldugu bilgisini aktarmak igin kullanil- maktadir. Karikatur, gorsel gosterenlerden ziyade sozel gosterenlere dayanan bir anlatiyi tercih etmi§tir. Karikaturun altinda yer alan ampul i§areti, AKP'nin amblemi olmasi itibariyle, bu partinin konu edildiginin gosterenidir. Konu§malarda gegen sozel ifadeler, Erdogan'in "gilgin proje" olarak nitelenen kanal projesinin, halk iginde hayalden gok siradan bir muhabbete geyik malzemesi olacak nitelikte oldugunu anlatmak adina kullanilmi§tir. AKP'nin genel segimler igin segtigi, "Hayaldi, gergek oldu" slogani ise, "Hayaldi, geyik oldu!.." §eklinde degi§tirilerek, iktidar partisinin gegmi§teki icraatlerine yonelik olumsuz bir gonderme yapilmi§tir.

Yorum: AKP lideri ve AKP'nin segim kam- panyasinin beraber ele alindigi karikaturun mesaji, "Erdogan'in gilgin kanal projesinin kamuoyu nezdinde bir kar§iligi olmadigi ve AKP'nin hayal olarak nitelendirdigi projenin, segmen tarafindan alaya alindigini; halkin gergek gundeminin farkli oldugu" §eklinde okunabilir. Segim doneminde partizan bir tutum benimsemeyen Hurriyet'in karikaturunde AKP'nin segim vaatleri ele§tirilmektedir.

4.2. CHP Karikaturlerinin ^ozumlemesi

KARjKATUR-5

Gosterilenler: AKP-CHP rekabeti, ustunluk, gug farki.

Analiz: Bu karikaturde segimde rakip partiler olan AKP ve CHP liderlerinin ayni yolda yuru- dukleri gorulmektedir. Duz anlam duzeyinde bakildiginda onde yuruyen Erdogan'in ayagi- nin altindan gikan tozun Kiligdaroglu'nun oksurmesine sebebiyet verdigi gorulmektedir. Bunun yan anlami ise, Kiligdaroglu'nun politik rekabette Erdogan'in gerisinde kaldigi ve halk tabiriyle "tozunu yuttugudur." Tozunu yuttur- mak nitelemesi, onde giden ki§inin, arkasindan geleni net bigimde geride birakmasi anlamina gelen argo bir soyleyi§tir. Tozu yutturan Erdo- gan'in surat ifadesi de bu durumu destekler nitelikteyken; tozu yutan ve Erdogan'a yeti§e- meyen Kiligdaroglu sikintili bir yuz ifadesiyle oksurmektedir. Vucutlarinin duru§larina bakildiginda da Erdogan'in dik ve kendinden emin yuruyu§un kar§iti olarak Kiligdaroglu, yuru- mekte gugluk geken, daginik goruntusuyle konumlandirilmi§tir. AKP'nin segim kampan- yasinda kullandigi muzigin "Ayni yoldan gegmi§iz biz" dizesi de iki liderin mevcut durumu- nun anlatiminda ironik bigimde kullanilarak; CHP'nin, AKP'ye yakin bir politik gizgide yer alma gabasinin nafile olu§una ve siyaseten geride kalmi§ligina dair anlami guglendirmek adina tercih edilmi§tir.

Yorum: Karikaturde, "iki partinin mevcut rekabetinde CHP, AKP'nin gok gerisinde kalmi§ durumdadir" mesaji verilmek istenmektedir. Karikaturun yansittigi goru§ itibariyle AKP yaninda yer almasi, Sabah Gazetesi'nin ideolojik duru§uyla geli§memektedir.

Gosterenler: Toz bulutu, oksuruk, arka arkaya yuruyen Erdogan ve Kiligdaroglu'nun goruntusu.

(13)

13 Gosterge: CHP Karikaturu.

Gosterenler: Mikrofon, CHP yazili ko§eli kafa, basin yazili kart, asker §apkasi, yargi cuppesi, bagirarak §arki soyleyen §ekilde resmedilmi§ dort ki§i.

Gosterilenler: Sabit fikirlilik; CHP, basin, ordu ve yarginin birlik olu§u.

Analiz: Karikatur duz anlam duzeyinde, dort ki§inin bagirarak §arki soylemesini resmetmek- tedir. Cizilen figurlere dair sunulan gosterenlere gore; birisinin CHP'li, birisinin basin mensubu, birisinin asker, digerinin de hukukgu oldugu anla§ilmaktadir. §ahislar, §arki soyler- ken, kendilerinden gegmi§ bir §ekilde resme- dilmektedir. CHP'li ki§inin kafasinin ko§eli bir §ekilde sunulmasi, sabit fikirlilige i§aret etmek adina yapilmi§tir. "Biz de beraber yuruduk bu yollarda" §eklinde sozleri beraber haykiran dort ki§inin §arkisinin, AKP'nin sikga kullandigi ve halkla olan duygu butunlugune vurguyu amag- ladigi, "Beraber yuruduk biz bu yollarda" §ar- kisiyla benzerlik ta§idigi gorulmektedir. Bilin- digi gibi AKP'nin §arkisinin sozlerindeki vurgu halk ile beraber yurundugu §eklindedir. Kulla- nilan §arki sozuyle, yan anlam duzeyinde buna gonderme yapilarak, uzun zamandir bu dortlu- nun i§ birligi yaptigi ve ayni ideolojinin ta§iyi- cisi olduklari aktarilmaktadir.

Yorum: Karikaturun mesajina gore, "AKP, halkla beraber hareket ederken; CHP basinla, yargiyla ve orduyla i§birligi halindedir. AKP halkin partisiyken; CHP her zaman, burokratik elitlerin partisi olmu§tur." Star Gazetesi'nin yayin politikasina ko§ut olarak karikaturde CHP kar§itligi on plana gikmi§tir.

Gosterge: CHP Karikaturu.

Gosterenler: Ustunde yamali elbise olan bir adam, hizmetgi oldugu anla§ilan bir kadin, giri§inde sutunlar olan buyuk bir ev, evin ca- mindan gorunen CHP lideri, sozel ifadeler.

Gosterilenler: Zenginlik, cimrilik, soze guve- nilmezlik.

Analiz: "i§ soze gelince" ust-ba§likli karikatur bir dilencinin, Kiligdaroglu'nun evi olarak resmedilen mekana gelip para istemesi §eklinde bir duz anlam yapisina sahiptir. Kapiyi agan kadinin kiyafetinden ve "Kemal Bey" nitele- mesinden hizmetgi oldugu anla§ilmaktadir. Evin §atafati ve hizmetginin varligi, Kiligdaroglu'nun zenginliginin gostereni olarak okunabilir. Buna ragmen dilenciye para veril- memesi, Kiligdaroglu adina olumsuz bir kar§itlik olu§turmakta kullanilmi§tir. Karikaturde yan anlam, Kiligdaroglu'nun sarf ettigi "Soz ver gitsin" cumlesiyle olu§turulmakta; CHP liderinin, dilenciye bile para yerine soz vermesi §eklindeki abartili durum resmedilerek; CHP liderinin segim vaatlerinin (sozlerinin) degersiz olduguna ve iktidara gelmesi durumunda sozle- rini tutmayacagina vurgu yapilmaktadir.

Yorum: Kiligdaroglu'nun, iktidara geldiginde yoksullara para yardimi yapilacagina dair soz- lerinden yola gikilarak gizilen karikaturde, "CHP lideri Kiligdaroglu'nun segim vaatlerinin mantiksiz ve tutarsiz oldugu" mesaji aktarilmaktadir. Karikaturde yansitilan CHP kar§itligi, Zaman Gazetesi'nin ideolojisiyle butunluk igindedir.

Kaynak: Zaman Gazetesi, 16 Mayis 2011.

KARiKATUR-8

Kaynak: Ak§am Gazetesi, 3 Haziran 2011. KARiKATUR-7

(14)

14

Gosterge: CHP Karikaturu.

Gosterenler: Boksor eldiveni giymi§, ileriye dogru sigrayarak gelen CHP lideri ve yuzunde- ki sikintili ifade; kar§isinda konumlandirilmi§, pijama giymi§ AKP lideri ve ABD, AB yazili §apka takan insan figurleri ile birlikte ge§itli iktidar figurleri.

Gosterilenler: AKP-CHP kar§itligi, cesaret, sikinti, meydan okuma, rahatlik, sakinlik, gug farki, iktidar mucadelesi, adaletsiz bir kavga. Analiz: Karikaturde, tek adam olarak konum- landirilmi§ CHP lideri Kiligdaroglu'nun kar§i- sinda, AKP lideri Erdogan ve onun arkasinda dunyanin onemli ulkelerinin ve liderlerinin temsil edildigi buyuk bir kalabalik yer almak- tadir. Kiligdaroglu'nun kalabalik insan kitlesine dogru hareket ettigi anla§ilmaktadir. Boks hareketleriyle Erdogan'in ba§ini gektigi gruba dogru ilerleyen Kiligdaroglu'nun sikintili haline kar§in Erdogan ve beraberindeki toplulugun (onu desteklediginin gostereni olarak) sakin bir tavri vardir. Erdogan'in pijama giymi§ olmasi, onun Kiligdaroglu ile girecegi segim mucadelesinde kendine ne kadar guvendiginin gosterenidir. AKP'nin segimi kazanacagina dair guve- ninin kaynagi, segime etki edebilecek onemli figurlerin Erdogan'in arkasinda konumlandi- rilmasi ile aktanlmi§tir. Kiligdaroglu'nun ufak tefek ve tek ba§ina gosterilmesine kar§it olarak, Erdogan ve arkasindakiler buyuk boyutlarda gizilmi§ ve boylelikle adaletsiz bir kavga ortamina ve mevcut durumdaki gug farkina vurgu yapilmi§tir. Ancak karikatur, aradaki gug farki- ni ve yakla§an segimleri kaybedecegi tahmin edilen Kiligdaroglu'nun betimlenen garesizli- gine ragmen, "Sikiysa tek ba§ina gelsene!" diyerek cesaretli, meydan okuyan bir tavir gosterdigini vurgulamaktadir.

Yorum: Karikatur, CHP'nin, segimlerde galip gelemeyecegine dair bir ongorude bulunmakta; bu argumani da uluslararasi gug odaklarinin AKP'nin arkasinda yer almasina baglamakta- dir. Buna kar§in, "CHP'nin yari cesaret yari gekinceyle, segim mucadelesine girdigi" mesaji verilmek istenmektedir. Karikatur, her ne kadar CHP'nin segimden galip ayrilamayacagina dair goru§ bildirse de, CHP'yi olumladigini soylemek mumkundur.

Kaynak: Sabah Gazetesi, 20 Mayis 2011. Gosterge: MHP Karikaturu

Gosterenler: Biskuvi, video-kaset, asik yuz ifadesi.

Gosterilenler: Yanli§ kelime telaffuzu, MHP'nin kaset skandallari, sikintili ruh hali. Analiz: Karikaturde MHP Lideri Devlet Bah- geli masasinda gali§irken gorulmektedir. Asik yuz ifadesi, sikintili bir ruh halinin gostereni olarak resmedilmi§tir. Bahgeli'nin yaninda gali§an bir adam oldugu onunu iliklemesinden anla§ilan adam, ust uste duran biskuvi ve video-kasedi gostererek Bahgeli'ye, "bir iki puskevit" yemesini onermektedir. Karikaturde buyuk nesneler olarak resmedilmi§ kaset ve birkag biskuvi, MHP'nin son donemde ya§adigi olaylarin gosterenidir. Yan anlamsal duzlemde; kaset, MHP'lilerin istifasina sebep olan ve kamuoyunda seks skandallari olarak bilinen olaylarin gostereni; biskuviler ise, Bahgeli'nin bir miting sirasinda zikrettigi ve sonrasinda polemik konusu haline gelen "puskevit" olayi- nin gosterenidir. Bu sozcuk, Bahgeli'nin gali- §ani tarafindan soylenerek, konunun arka plani okuyucuya hatirlatilmaktadir. Kaset ile bisku- vilerin ust uste durmasi ise, Parti adina olum-

4.3. MHP Karikatiirlerinin Cozumlemesi

(15)

15 suz olaylarin ust uste geldigi §eklinde bir oku-

maya izin vermektedir.

Yorum: Karikaturde, "Bahgeli, partisinin onde gelenlerinin kasede gekilmi§ goruntulerinin medyaya servis edilmesiyle ortaya gikan skan- dallar ve biskuvi (puskevit §eklinde) telaffuzu yuzunden zor gunler gegirmektedir" mesaji verilmektedir. Karikatur, MHP'nin mevcut durumuna dogrudan bir ele§tiri getirmemekte; Parti'nin ya§adigi sikintili sureci betimlemek- tedir.

Kaynak: Zaman Gazetesi, 22 Mayis 2011. Gosterge: MHP Karikaturu.

Gosterenler: Cok sayida, ust uste yigilmi§ kaset; bir el tarafindan kasetlerin iginden yuk- seltilen ug hilalli bayrak.

Gosterilenler: Partinin ya§adigi kaset skandal- lari ve toplu istifalar, ayakta durma gabasi.

Analiz: Sayisiz kaset yigini, kasetler vasitasiy- la ortaya gikan skandallarin MHP'yi du§urdugu olumsuz durumun gostereni niteligindedir. Partinin arkasi kesilmeyen kaset skandallarinin altinda kaldigi betimlenmektedir. Kasetlerin iginden bir el tarafindan MHP bayraginin yuk- seltilmesi ise; hem MHP'nin kaset skandalla- riyla beraber anilan bir parti olu§una i§aret etmekte hem de tum ya§ananlara ragmen, partinin ayakta durma gabasini gostermektedir. Yorum: "MHP, ya§anan seks kaseti skandalla- riyla gok zor bir duruma du§mesine ragmen ayakta durmaya gali§maktadir" mesaji veril- Gosterge: MHP Karikaturu.

Gosterenler: Ug hilal, Bahgeli'nin onune ku- rulmu§ kapanlar, sandik, kaygili ve du§unceli baki§lar.

Gosterilenler: MHP'nin ve Bahgeli'nin sikin- tili durumu, Parti'ye kar§i hazirlanan tuzaklar, Genel Segimler.

Analiz: Sandik, 12 Haziran Genel Segimle- ri'nin gostereniyken; MHP'nin amblemi olan ug hilali gogsunde ta§ryan Parti'nin Lideri Bahgeli ile sandigin arasinda konumlandirilmi§ gok sayida kapan, MHP'nin segim surecinde ya§adigi ve Parti'yi zor duruma du§uren kaset skandallarinin ve sonrasindaki istifalarin gostereni olarak okunabilir. Parti'ye kar§i hazirlan- mi§ tuzaklarin gostereni olarak kullanilmi§ kapanlar ve MHP liderinin sandiga kaygi dolu baki§lan, yan anlamsal duzeyde; partinin iginde bulundugu durumun ne kadar zor oldugunun ve segime dogru gidilirken, partinin yara almadan (kapanlara takilmadan) yola devam etmesinin ne kadar gug oldugunun gostereni olarak okunabilir.

Yorum: Karikaturde anlatilmak istenenin, "MHP Lideri'nin, Genel Segimlere az bir sure kala, ya§anan kaset olaylari sebebiyle iginde bulundugu zor durum" oldugu soylenebilir. Karikaturde MHP'nin segime az bir sure kala ya§adigi sorunlar, tarafsiz bir §ekilde betim- lenmi§tir.

mektedir. Karikaturde MHP, du§tugu olumsuz duruma ragmen mucadele etmeye devam eder §ekilde gosterilerek olumlanmaktadir.

KARiKATUR-11

Kaynak: Ak§am Gazetesi, 26 Mayis 2011. KARiKATUR-10

(16)

16

KARlKATUR-12 komplolarin Parti'de yarattigi olumsuz hava betimlenmektedir.

4.4. Ortak Temali Karikaturler

KARlKATUR-13

Kaynak: Haberturk Gazetesi, 14 Mayis 2011. Gosterge: MHP Karikaturu.

Gosterenler: Pisuvarlar, su sensoru, ug adam.

Gosterilenler: Tuvalet, mahremiyet, ku§ku, paranoya.

Analiz: Pisuvarlar, karikaturdeki ug adamin tuvalette oldugunun duz anlamsal gosterenidir. "MHP'liler tuvalette..." ba§ligiyla da hem mekan tanimlamasi yapilmi§ hem de adamlarin MHP'li olduklari aktarilmi§tir. Tuvaletin, mah- remiyetin gostereni olarak kullanildigi soylenebilir. Sozel ifadelerle aktarilan ise, adamlar- dan birisinin su sensorunun, gizli kamera olma- sindan ku§ku duymasidir. Bu, ya§anan gizli kamera olaylarindan sonra, MHP'lilerin, hayat- larinin herhangi bir aninda kameraya gekilebi- leceklerine dair paranoyakga bir tavra sahip olduklarinin gostereni olarak okunabilir.

Yorum: Karikaturde, "Ya§anan kaset skandal- larindan dolayi, MHP'lilerin her §eye ku§kuyla yakla§tiklari ve mevcut durumda, mahremleri- nin ortaya gikmasindan anormal duzeyde kaygi duyduklari" yonunde bir mesaj verilmek istenmektedir. Segim surecinde herhangi bir partiden yana net bir tavir koymayan Haberturk'un karikaturunde MHP'ye yonelik

Kaynak: Sabah Gazetesi, 28 Mayis 2011. Gosterge: CHP-MHP-BDP Karikaturu.

Gosterenler: Stadyum, ug adam, sozel goste- renler.

Gosterilenler: Statukonun korunmasi, gizli bulu§ma, birlik olma, halktan destek gorme- mek.

Analiz: CHP, MHP ve BDP liderlerini temsil ettikleri uzerlerindeki yazilardan anla§ilan ug adamin, duvarinda "stat-uko" yazili bir statta bulu§masi resmedilmi§tir. Statta ugu di§inda kimsenin olmayi§i ve Kiligdaroglu'nun etrafi ku§kuyla gozleyi§i, bu bulu§manin gizli oldugunun gosterenidir. Farkli siyasi gizgilerde olduklari du§unulen bu ug partinin, aslinda uzun zamandir mevcut duzenin koruyuculugunu yaptiklari "Hep burada bulu§uyoruz, §uphe- lenecekler" sozuyle anlatilmak istenmektedir. Dolu olmasi beklenen stadyumda ba§ka kimsenin olmayi§i ise, statukonun koruyuculugunu yapmak konusunda halktan destek gormedikle- rinin gostereni olarak okunabilir. Karikatur, ug

(17)

17 partiyi bir araya getirirken; AKP'yi resmetme-

yerek, bu partiler ile AKP arasinda kar^itlik olu^turmak istemektedir.

Yorum: Karikaturde, "CHP, MHP ve BDP partilerinin birbirlerinden ayri politikalar ureti- yor gorunmelerine ragmen, aslinda ugunun de bir bigimde statukonun savunucusu olduklari, mevcut duzeni korumaya gali§tiklan, degiîme direndikleri ve AKP'ye kar§i birlik olduklari" mesaji verilmek isteniyor. AKP'ye yakin duran Sabah Gazetesi'nin yayin politikasina uygun §ekilde, segimlerde AKP ile yariâcak olan diger ug parti hakkinda olumsuz bir duûnceye yer verilmi^tir.

Kaynak: Zaman Gazetesi, 26 Mayis 2011. Gosterge: CHP-MHP-BDP Karikaturu.

Gosterenler: Eski model ustu agik bir otomo- bil, el i^aretleri ve bayraklar, ug adamin yaptigi tezahurat.

Gosterilenler: CHP, MHP ve BDP'nin amb- lemleri, kohne du^unceler, galibiyet co^kusu, birlik olma, ayni yolda ilerleme.

Analiz: Ug tane adamin, eski model, ustu agik bir arabada §ampiyonluk kutlamasi yapar §e- kilde gizilmesi, karikaturun duz anlam duzeyini olu^turur. Yan anlamsal duzlemde ise; CHP, MHP ve BDP'nin eski bir otomobilde olmalari, du^uncelerinin kohneligine gonderme yapilmak igin kullanilmi^tir. Hep bir agizdan dillendiri- len "oleey... oley! §ampiyoooon. §ampiyoon!" §eklindeki sozel ifadeler, futboldaki tezahurat bigiminin, partilerin ideolojik fanatizmine aktarilmasi adina tercih edilmi^tir. Ug partinin ayni §ekilde tezahurat etmeleri; onlarin temelde ayni ideolojiyi savunduklarini aktarmak adina kullanilmi^tir. Duz anlamda direksiyon ba^inda bulunan Kiligdaroglu'nun konumu, yan anlamsal agidan ug partinin ideolojik ortakliginda, CHP'nin ba§i gektigi yonunde bir goru§u yan- sitmaktadir. "§ampiyonluk turu" §eklindeki ust-ba§likla da anlam kuvvetlendirilerek, ayni gizgide bulunduguna yonelik bilgi verilen ug partinin, segimlerden birlikte kazanarak gika-

caklarina dair bir tahmini yansitmasi §eklinde okunabilir.

Yorum: Karikaturde, "birbirinden gok farkli gizgide oldugu du^unulen, CHP, MHP ve BDP partilerinin aslinda ayni ideolojik duzlemde yer aldigi ve segim surecinde, soylemleri itibariyle, AKP'ye kar§i beraber hareket ettikleri yonunde" bir mesaj aktarilmaktadir. Zaman Gazete- si'nin ideolojik gizgisi itibariyle AKP'ye yakin oldugu bilinmektedir. Karikatur de bu dogrultuda, AKP ile rekabet halindeki ug partinin siyasi soylemlerini ele^tirmektedir.

SONUC

Qali^mada, 12 Haziran Genel Segimleri oncesindeki bir aylik sureg igerisinde ulusal gazetelerde yer alan 14 siyasi karikatur incelenmi§; bu karikaturlerin, donemin siyasal soylemlerini yogun bir oznellik igeren ideolojik yorumlarla beraber ele aldiklari sonucuna ula§ilmi§tir. Siyasi karikaturun dogasinin da bunu gerektir- digi soylenebilir. Ayrica bu yorumlarda gorulen ideolojik farkliliklarin, gizerin oznel baki§i- nin diînda, genellikle mensubu olunan gazetenin duruûyla da tutarli bir butunluk iginde oldugu gorulmektedir. Ornegin Cumhuriyet'te yer alan karikaturde CHP'ye, AKP ile girdigi segim yariînda destek verilirken; Sabah, Star, Zaman gazetelerinin karikaturlerinde CHP'ye kar§i net bir tavir ortaya kondugu ve karikaturlerinin hepsinde bu partiye yonelik olumsuz goruûn sunuldugu gorulmektedir. Segim doneminde partizan bir yayin politikasini benimsemeyen Ak§am, Hurriyet ve Haberturk gazete- leri igin bu durum gegerli degildir. Yine de bu gazetelerden Ak§am ve Hurriyet'te yayinlanan karikaturlerde AKP karîtligi gorulmektedir. Karikaturlerin gozumlenmesinden gikarilabile- cek en belirgin ug izlek ise, "AKP-CHP kiyas- lamasi; MHP'nin kaset skandallari ve "puskevit" gafi sonucu yaâdigi sikintili sureg; AKP'ye kar§i CHP-MHP-BDP'nin ayni gizgide konumlandiklarina ve bir tur gizli birlik olu^turduklarina dair goru§" §eklinde siralana- bilir.

KARiKATUR-14

(18)

18 incelenen karikaturlerde, Genel Segimlere dair

kamuoyu ve medyanin beklentisine kogut olarak AKP-CHP rekabetinin siklikla yer aldigi gorulmektedir. Bu iki partinin rekabetini ele alirken; karikaturlerin, partileri temsilen liderleri kullanmasi, parti ile liderini ozdeglegtiren bir anlayiga igaret etmektedir. AKP ile CHP'nin segim surecindeki rekabeti iglenirken, partilerin segim vaatlerinin yani sira, segimlerde kullandiklan garkilar, yaratilan polemikler ve liderlerin karakterleri de karikaturlerin igerigini belirleyen unsurlar olarak goze garpmak- tadir. Sabah, Zaman ve Star gazetesindeki karikaturlerde agik bigimde AKP yanlisi bir tutum gorulurken; Cumhuriyet, Hurriyet ve Akgam'da yer alan karikaturlerin AKP'yi eleg- tiren, CHP'ye yakin bir gizgide olduklari gorulmektedir. Karikaturlerdeki temsillere bakildiginda partilerin ve liderlerin korkaklik, iki- yuzluluk, sozunde durmama ya da becerisizlik- le itham edildigi gorulmektedir. Bu gruptaki karikaturlerin birgogunda (AKP yanlisi veya kargiti olan) AKP'nin segim sonucunda iktidara gelecegine dair bir ongoru de yansitilmigtir. MHP ile ilgili karikaturlerin hemen hepsinde, segim donemi boyunca basin ve kamuoyu tarafindan yogun bigimde tartigilan kaset ve puskevit olaylarinin gizgisel yorumlarina rast- lanmaktadir. CHP ya da AKP'ye kargi sert ve saldirgan bir uslup kullanan siyasi karikaturlerin dilinin, MHP'nin yagadigi skandallara ragmen, ayni oranda sert olmadigi saptanmig; gogunlukla, partinin mevcut sikintilarinin be- timlenmesi ve Parti'nin, bu zorlu suregten gikmasinin zor olacagina dair bir goriig sun- makla yetinildigi anlagilmigtir. AKP-CHP rekabetinin aksine MHP, "ortak karikaturler" diginda, higbir partiyle rekabet halinde temsil edilmemig; parti igindeki sorunlarin konu edilmesiyle yetinilmigtir.

Ortak karikaturlerdeki temel dugunce, CHP, MHP ve BDP'nin kamuoyunda yaygin olarak bilinenin aksine, ideolojik olarak tutarli bir butunluk kurduklari ve segim surecindeki soylemleri itibariyle beraber hareket ettikleri yo- nundedir. ideolojik duruglariyla AKP'ye daha yakin oldugu bilinen Zaman ve Sabah gazetelerinde yer alan bu karikaturlerde, bu ug partinin birlegerek AKP'ye kargi mucadele verdikleri abartilarak yansitilmig; dolayisiyla iki kutuplu bir siyaset ortaminin oldugu yonunde bir dugunce yansitilmigtir.

12 Haziran Segimleri oncesinde siyasi atmosfer oldukga gerilimli bir hal almig ve partilerin soylemleri kimi zaman hakarete varan boyutta sertlegmigtir. Karikaturlerde de bu gerilimin ve partiler arasi gekigmenin izlerine rastlamak mumkundur. Parti mensuplarinin ve liderleri-

nin siyasetten ziyade kigisel boyuta taginan guncel tartigmalarinin, karikaturlere temel tegkil ettigi soylenebilir. Siyasi mucadelenin temsil boyutunda, karikaturlerin pek gogunda parti liderlerinin kavga eder halde gosterilmesi ve partilerin segim sonrasinda iktidara gelirler- se "ne yapacaklari"nin gosterilmesi yerine, birbirleriyle olan mucadelelerinde "ne soyle- dikleri"nin abartilarak aktarilmasi; karikaturlerin mevcut siyasi gerilimi azaltmak yerine arttirma ugraginda oldugunun ve toplumsal kutuplagma ve gatigma ortamini besledikleri yonunde bir yorumu mumkun kilmaktadir. Dolayisiyla, incelenen siyasi karikaturlerin, beklentinin aksine, kamuyu ilgilendiren sorunlara odaklanan elegtirel bir yaklagim sergile- medigi; bunun yerine, kisir siyasi gekigmeleri konu edindigi soylenebilir.

KAYNAKLAR

Alsag U (2001) Karikatur ve Politika, 7. Ulus- lararasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis 2001, Ankara.

Arik M B (1998) Degigen Toplum Degigen Karikatur, Turkiye Gazeteciler Cemiyeti Ya- yinlari, istanbul.

Balcioglu S (1983) Cumhuriyet Donemi Turk Karikaturu, Turkiye ig Bankasi Kultur Yayinla- ri, Ankara.

Barthes R (1999) Gostergebilimsel Seruven, Mehmet Rifat ve Sema Rifat (gev), Kaf Yayin- cilik, istanbul.

Erkman-Akerson F (2005) Gostergebilime Girig, Multilingual, istanbul.

Kayali K (2001) Siyaset Etkisini Kaybederken Karikaturun Gundelik Hayati iglemesi, 7. Ulus- lararasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis 2001, Ankara.

Kayig Y (2009) Demokrat Parti Doneminde Siyasi Karikatur, Libra Kitapgilik ve Yayinci- lik, istanbul.

Moriarty S ve Shay S (2007) Gorsel Gosterge- bilimi Kullanan Bir Niyetlenen-Alimlanan Caligmasi, Gulseren §endur Atabek ve Umit

(19)

19

Atabek (ed), Medya Metinlerini Cozumlemek, Gulseren §endur Atabek (gev), Siyasal Kitabevi, Ankara, ss. 115-130.

Mumberson S (2001) Kotu Yonetimin Hayale- ti, 7. Uluslararasi Karikatur Festivali, 4-8 Ma- yis 2001, Ankara.

Oral T (2001) Politika ve Cizerler, 7. Uluslara- rasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis 2001, Anka- ra.

Ongoren F (2001) Karikaturun Altin Cagi, 7. Uluslararasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis

2001, Ankara.

Ozer A (1989) Bir ileti§im Sanati Olan Karika- turun Reklamlarda Kullanimi, Kurgu Derg, 5, 211-237.

Ozer A (1994) ileti§imin Cizgi Dili Karikatur, Anadolu Universitesi Yayinlari, Eski§ehir.

Ozer A (2007) Karikatur Yazilari, Anadolu Universitesi Yayinlari, Eski§ehir.

Parsa S ve Parsa A F (2004) Gostergebilim Cozumlemeleri, Ege Universitesi Basimevi, izmir.

Rifat M (2009) Gostergebilimin ABC'si, Say Yayinlari, istanbul.

Tanilli S (2001) Karikaturumuzun Siyasal Cizgisi, 7. Uluslararasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis 2001, Ankara.

Topuz H (1997) Ba§langicindan Bugune Dun- ya Karikaturu, inkilap Kitabevi, istanbul.

Topuz H (2001) Ali Ulvi ve Gunluk Gazete Karikaturu, 7. Uluslararasi Karikatur Festivali, 4-8 Mayis 2001, Ankara.

Yucel H (2009) Groupe LI, Yasemin G. inceoglu ve Nebahat A. Comak (ed), Metin Cozumlemeleri, Ayrinti Yayinlari, istanbul, s. 289-311.

Calismada Kullanilan Karikaturler

Caggag M (2011) Van Minut, Haberturk Gaze- tesi, 14 Mayis 2011.

Cetinkaya D (2011) Kral ve Soytari, Zaman Gazetesi, 16 Mayis 2011.

Cetinkaya D (2011) Kral ve Soytari, Zaman Gazetesi, 26 Mayis 2011.

Demirci L (2011) Hurriyet Gazetesi, 18 Mayis 2011.

Kart M (2011) Cizmeden Yukari, Cumhuriyet Gazetesi, 2 Haziran 2011.

Kemer V (2011) Ak§am Gazetesi, 26 Mayis 2011.

Kemer V (2011) Ak§am Gazetesi, 3 Haziran 2011.

Keskin A (2011) Star Gazetesi, 8 Haziran 2011.

Kiziltug C (2011) Zaman Gazetesi, 22 Mayis 2011.

Memecan S (2011) Bizimcity, Sabah Gazetesi, 20 Mayis 2011.

Memecan S (2011) Bizimcity, Sabah Gazetesi, 28 Mayis 2011.

Memecan S (2011) Bizimcity, Sabah Gazetesi, 4 Haziran 2011.