ORI). PROF. HİLMİ ZİYA ÜLKEN
1901 yılında Istanlbulda doğmuştur, ilköğrenimini Özel Tefeyyüz Mektebinde, orta ve lise öğrenimini İstanbul Sul tanisi (şimdiki İstanbul Lise sinde) tamamlamıştır. Sonra 1918 yılında girdiği Mülkiye- den 1921 de pekiyi derece ile mezun olan Ülken, açılan mü sabaka sınavını kazanarak İs tanbul Fakültesi «Beşerî Coğ rafya Kürsüsü Asistanlığına» tayin edildi. Bu fakültenin Kü tüphane Memuru olan Ragıp Hulusi (özdem) o sırada Av- rupaya gönderildiği için, bir süre de Kütüphane Memurlu ğunda çalıştı ve bu arada 1922 den 1924 e kadar Edebiyat Fakültesi Felsefe Şubesine de- varr. ederek Felsefe Tarihi, Ahlâk, Sosyoloji derslerinden imtihan verip sertifika aldı.
1924 de Bursa Lisesi Coğ rafya, Ankara Lisesi Felsefe ve İçtımaiyet Muallimliklerine ve bunlara ek olarak da An kara Erkek Mulalliım Mekte bi Coğrafya Muallimliğine ter fian nakledildi. 1925 de An kara Lisesi Felsefe ve Sosyo loji Muallimliği yaptı ve ayni zamanda Maarif Vekâleti İs tatistik Şube Müdürlüğü gö
| K A Y B E T T İ
revinde bulundu. 1926 da yine esas görevine ek olarak, ayni v ekâlet özlük İşleri Şubesi ‘Müdür Vekilliğine ve yeni ku rulan Talim ve Terbiye Dai resi Tercüme Bürosu Âza..gı na gc inildi. Bu görevlerden
s -i erlik hizmetini yapmak
için kendi isteği ile ayrıldı. Bu fasıladan yararlanarak kütle psikolojisi çalışmaları için halkla temasım ve yoğun çalışmasını sağladı, ilerde ya yınlayacağı bir çok kitaplarını Yedek Subay olarak bulundu ğu Edremitte hazırlamaya başladı. 1929 da terhis edilen ve tekrar İstanbul Lisesi ( Fel- sefe) ve Çapa Kız öğretmen Okulu (Psikoloji) öğretmenli ğine atanan Ülken ; 1930 dan 1933 e kadar Galatasaray ve Kabataş Liseleri (Sosyoloji ve Felsefe), 1927 de özel İstik lâl ve 1929 da özel Fevziye
(Işık) Lisesi, Şişli Terakki Lisesi, 1932 den 1934 e kadar özel Hayriye Lisesi (Felsefe) MuaHimiklerinde bulundu.
Hilmi Ziya Ülken’in, 1932 yılında yayınladığı Umumi iç timaiyat (Genel Sosyoloji ile Türk Tefekkürü Tarih adlı ki taplarının Atatürk tarafından beğenilmesi üzerine Maarif Vekâleti hesabına Almanyaya gönderildiğini görüyoruz. Bu rada bir yıla yakın kaldıktan sonra Istanbula dönen Ülken, Edebiyat Fakültesi (Türk Ta rihi Doçentliğine) ve 1936 da ek olarak (içtimai Doktrinler Tarihi öğretim Üyeliğine) atanmış ve 1940 da o zaman İstanbul Üniversitesinde bulu nan Prof. Von Aster’ln tekli fi üzerine (Felsefe Prefesörlü- ğüne) seçilmiştir. 1941 de pro fesörlüğü tasdik edilerek eski derslerine ilâveten (Sosyoloji Kürsüsü Profesörlüğü) de kendisine verilmiş ve 1944 de Yüksek Mühendis Mektebi (Mimarlık Bölümü San’at Ta rihi Profesörlüğüyle) de gö
revlendirilmişti. Bu vazifesi 1948 de sona ermiş, ancatı 1945 - 1949 arasında Sosyoloji derslerinin yanında Değerler Nazariyesi ve buna giriş ola rak Bilgi Nazariyesi dersleri ni üstlenmiştir. Ayrıca Von Aster’ in Kürsüsüne bağlı olan Mantık Tarihi’ni okutmuştur.
Üniversitelerin özerklik kazanması üzerine, yeniden ayarlanan ders programların da kendisine (Ahlâk ve ¡Umu mi Felsefe Kürsüsü) ayrılan H. Ziya Ülken, 1951 - 1955 yıl ları arasında yalnız Sosyoloji okuttu ve 1954 de İstanbul Edebiyat Fakültesindeki Sos yoloji dersine ek olarak An kara îlâhiyat Fakültesinde
(Felsefe Profesörlüğü) yap maya başladı. 1957 de İstan bul Edebiyat Fakültesi (Or dinaryüs Profesörlüğüne) yük seltildi.
1960 yılında Millî Birlik Komitesinin çıkardığı 114 sa yılı Kanuna Hilmi Ziya Ülken de dahil edildi ve özel bir mad de ile İstanbul Üniversitesin deki Sosyoloji Dersi üzerinden alındı, yalnız Ankara ÎLâhiyet Fakültesindeki Felsefe Dersi üzerinde bırakıldı. 1962 de sözü geçen Kanunun yürür lükten kaldırılması üzerine Istanbuldaki görevine dönme yi kabul etmedi ve yanlız îlâ hiyat Fakültesi Felsefe Pro fesörlüğüne devam etti. Bu arada 1. defa 1959 da, 2. defa 1962 yılında olmak ifeere iki kez Ilâhiyet Fakültesi Dekan lığına seçildi. Fakat her iki sinde de altışar ay kaldıktan sonra istifaen ayrıldı.
6. 6. 1974 tarihinde îstan- bulda vefat etmiştir. Merhum, memleketimizin değerli fikir adamlarından biriydi, öğren cileri ve 70 civarındaki eser leriyle Türk fikir hayatına çok büyük katkıda bulunmuş tur.