k ^ j d
/ ?
-TBMM’m n 5 0 . YILDÖNÜMÜ TOPLANTISINA
BAŞKANLIK ÎÇlN YAPILAN ÇAÖRL.
Büyük Türk Milliyetçisi
et Ferit Tek
Naşit ULUG
Nisan 1970 gü
nü, Türkiye Bü
yük Millet Meclisinin
Ankara’da
kuruluşu
nun 50. yılma rastlıyor;
bu
tarih, gerçekten
millî
tarihimizin
en
mutlu günlerinden bi
ridir. «Millî, müstakil
yeni Türkiye devleti» o
gün doğmuştur.
Dün gece, T. B. M.
Meclisi Reisinin sesin
den, ellinci yıhn müs -
tesna bir törenle kutla
nacağını duyunca se
vindim ve gururlan -
dım.
Meclis’dn o günkü oturumu na, Birinci Meclis’in, bugün a- ramızda bulunan en yaşlı üye si Ahmet Ferit Beyi konuşma ya dâvet edeceğinin bildirilme si, Türk kadirbilirliğinin yeni bir tezahürü olarak gözlerimi yaşarttı. Biz lise sınıflarında iken Ahmet Ferit Tek, Türk Ocağı Reisi idi; onu orada ta nımıştık.
Renkli bir hayat
F
erit Tek’in siyaset ve memleket hizmetinde fevkalâde renkli bir hayatı vardır. Ferit Tek, rumî tarihle 23 Şubat 1293 de Bursa’da doğmuştur; bu tarih, 1877 yılma tekabül eder; 93 yaşını idrak eden Tek’e daha uzun ve me sut yıllar dilerim. Renkli, mü cadeleci hayatında onu koruyan Tanrı’ya şükran borcumuz bü yüktür; bu hayatın seyri genç nesilere örnek olacak hamleler ve ıztıraplar doludur.
Ferit Tek, ilk öğrenimini İs tanbul’da Darülfeyz’de, orta öğ renimini GUlhane Rüştiyesinde yapmış, oradan Kuleli Lisesine girmiş, Harb Okulunu 1896 de sınıfının birincisi olarak bitir diği için, Harb Akademisi sı nıfına ayrılmıştı. Genç subay, bir yıl Harb Akademisinde ça lıştıktan sonra, Sultan İkinci Abdiilhamit’in zulmüne karşı uğraşmakla itham edilerek Taş- kışla Askerî Mahkemesi tara fından askerlikten çıkarılarak, ömrünün sonuna kadar kalmak üzere Trablusgarb’a —bugünkü Libya— sürülmüştü. Orada bir yıl zindanda kalan Ferit Tek, 1898 de, diğer kader arkadaşları ile birlikte affedilerek, Trablus- garp’taki tümenin kurmay he yetinde görevlendirilmişti. Ferit Tek, burada kurmay heyetinde iki yıl çalışmış, 30. piyade tu gayını eğitmişti.
B
ir kere siyasî hayata giren insanın, ondan ayrılmasının mümkün olmadığını bilme mek mümkün mü? Ferit Tek, orada da mücadelesine devam ederek istibdat idaresi aleyhine çalışmış, Komutan Mareşal Re cep’in yaveri Şevket Beyinkı-zı ve Şevket Beyin başkanlık ettiği «Gizli İttihat ve Terakki Demeği» nin yedinci şubesine üye olmuştur.
Kurmay öğrenimi ile yetinme yip siyasi ilimler sahasında bilgisini genişletmek isteyen Fe rit Tek, 1900 da Fransa’ya ka çarak, Paris Siyasal Bilgiler O- kuluna girmiş, üç yılda bu oku lu bitirerek «Mansion Hono rable» ile diploma almıştı.
Ferit Tek, Paris’te okurken, Prens Sabahattin’in reisliğinde toplanan Jön - Türk kongresi ne çağrılmış, bu kongrenin ço ğunluğunun kabulden yana ol duğu meşrutiyetin kurulması için «Yabancı müdahalesine müracaat teklifine ilk karşı ko yan siyasetçi olarak gözleri U- zerine çekmişti. Azınlıkta ka lan grup içinde Ahmet Rıza Beyin de katılması ile mücade lesine devam etmiş ve kurulan «Şûrayı Ümmet» gazetesinde de vamlı yazı yazmıştı.
Paris'te yaşamanın güçlüğü o- nu Mısır’a giderek ticaret ve çiftçilikle uğraşmaya itmiştir; Ferit Tek, 1903 sonbaharından hürriyetin ilânına kadar (23 Temmuz 1908) orada kalmıştı.
İstanbul’a dönüş
S stanbul’a dönen Ferit Tek, ■ Şûrayı Ümmet’te başyazıla-■ rina devamla birlikte, bir süre Mebusan Meclisinin Baş kâtipliğini yapmış ve sonra da ittihat ve Terakki adayı
ola-rak Kütahya’dan mebus seçil miştir.
Ferit Tek, Mecliste tek dur mamış, Fırat ve Dicle nehirle rinde deniz ulaşımının Lentz şirketinin tekeline verilmesine karşı koyduğundan, İttihat ve Terakki Partisinden çıkarılmış, Meclis’te hiçhir partiye girme yerek bağımsız olarak çalışmış tı. Mecliste maliye ve dış iliş kiler konularında çalışan, Fe rit Tek, Ziraat Bankasının ser mayesinin arttırılmasına ve teş kilâtının genişletilmesine dair teklifini geçirememiş, bütçe ten kitlerinda tasarruf ve denge is teklisi, genel politikada yumu şaklık ve anlayışlılık taraflısı ol muştu.
Ferit Tek, köylüyü ezen Aşar vergisinin tedricen Arazi vergi sine çevrilmesini savunmuştu; OsmanlI devletinin bir türlü de ğiştirip düzeltemediği bu ezi
ci ve kahredici Aşar yükünü, ancak Cumhuriyet idaresi, köy lünün sırtından kaldırmayı ba şarmıştı. Ferit Tek’irr mebus luğu Uç yıl sürmüş. Vilâyetler İdaresi Kanununu hazırlamış, bu kanun Cumhuriyet devrine kadar «muvakkat kanun» halin de tatbik edilmişti.
T
ekrar mebus seçilmeyen Fe rit Tek, bazı arkadaşları ile «Millî Meşrutiyet Partisi »ni kurmuş ve Genel Sekreterliğini üzerine almıştı. O günün şart lan içinde, meşrutî saltanat ta raflısı, iç politikada Türk - A- rap İkilisine dayanan Türk mil liyetçisi olarak çalışan Ferit Tek, dış politikada kuvvete gü venmekten fazla, diplomasiye başvurmadan yana idi ve çı karttığı «tfham» adlı gündelik gazetede bu mesleği izlemişti; Balkan savaşı ufuklarımızda gö rtlnmeye başlayınca (1912), o, barış ve diplomasi yolunun tu tulmasını savunmuştu.Balkan savaşında yedek kur may yüzbaşı olarak Çatalca'da kurmay heyetinde çalışan Ferit Tek, ateş kesildikten sonra ga zetesinin başına dönmüştü. İt tihat ve Terakki Hükümeti, ten kitçi yazılarından ötürü gazete- sini kapatmış ve kendisini Si nop Kalesine sürmüştü.
Ferit Tek, kısa bir zaman Si yasal Bilgiler Okulunda (Mül kiye) siyasî tarih okutmuş, Türk Ocağım kuranlar arasın da bulunmuş, fciı ¿d kadar da başkanlık etmişti.
Nafia Nazırlığı
B
irinci Cihan Savaşının son larına doğru, Başkonsolos olarak dış görev alan Ferit Tek, Mondros Mütarekesindenm .
■ Ahmet Ferit Tek sonra teşekkül eden kabinelerin birinde Nafia Nazırlığı etmiş, 1919 seçiminde İstanbul mebu su seçilmiş, bu Meclis dağilin- ca Ankara’ya gelerek Türkiye Büyük Millet Meclisine katıl mıştı.
istiklâl Savaşı esnasında mil lî devletin Paris’te «Diplomatik Misyonunun Başkanı» olan Fe rit Tek, Maliye Vekilliği, Bütçe Komisyonu Başkanlığı, Dahiliye Vekilliği etmiş, muhtelif büyük elçiliklerde bulunduktan sonra emekli olmuştu.
Ferit Tek, tanınmış yazar ve mütefekkir Bayan Müfide Fe rit’in eşi, yabancı dillerle Türk uygarlık ve sanatı üzerinde neş rettiği çok değerli eserleri ile tanınan Bayan Emel Esin’in babasıdır.
