Peter Huhn, John Pier, Wolf Schmid, Jörg Sc-honert (ed.), Handbook of Narratology, Berlin/ New York, Walter de Gruyter, 2009, 468 s. Son 30 yılda, anlatıyla ilgili araştırmalar, fi lolojiler başta olmak üzere dilbilim, tarih, dinbilim, sanat tarihi, psikoloji, felsefe vb. alanların yaptığı katkılar ve bu sayede ortaya çıkan orijinal çalışmalarla büyük bir gelişme kaydetmiştir. Artık anlatısal temsilin mantığı, ilkeleri ve uygulamalarıyla ilgili araştırmaları kapsayan “anlatıbilim”in tanımlanmış bir konu alanı, açık ve net modelleri ve teorileri, ken-dine has betimleyici bir terminolojisi, analitik yöntemleri ve disiplinlere özgü kurumsal bir altyapısı vardır. Bunun dışında anlatıbilimle ilgili resmi organizasyonlar; dergiler, yayın dizileri, el kitapları, sözlükler, kaynakçalar, in-ternet kaynakları gibi belirli bilgi kaynakları; ulusal, uluslararası ve disiplinlerarası araştırma projelerine iştirak eden bir bilim adamları topluluğu vardır. Liste uzatılabilir ancak son
olarak anlatıbilimin lisans ve lisansüstü düzeyde ders olarak okutulduğunu ekle-yebiliriz1.
Özellikle 1980’le-rden sonra anlatı-bilimin kapsamı, edebi anlatının öte-sine geçerek geniş-lemiş ve diğer di-siplinlerden teori ve kavramlar ithal
etmeye başlamıştır. Klasik-sonrası anlatıbilim diye ad-landırılan bu dönem, anlatıbilimsel kavramların ve teoremlerin diğer disiplinlere ihracatında büyük bir artışa sahne olmuştur. Bütün bunların sonucunda ortaya çıkan “anlatıya dönüş” (narrative turn) eğilimiyle birlikte anlatıbilimle ilgili kitapların sayısında da gözle görülür bir artış gerçekleşmiştir2. Bu bağlamda tanıtacağımız Handbook of Narratol-ogy (Anlatıbilim El Kitabı), anlatıbilimin klasik
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 4, Ekim 2011, s. 262-265
ANLATIBİLİM EL KİTABI
Bahar Dervişcemaloğlu
*HANDBOOK OF NARRATOLOGY
* Öğr. Gör. Dr., Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü.
1 Meister Jan Christophe, “Narratology”, Handbook of Narratology, Peter Huhn – John Pier – Wolf
Schmid – Jörg Schonert (ed.), Walter de Gruyter, 2009, s. 330; Monika Fludernik, An Introduction to
Narratology, Routledge, s. 10. 2 Meister, age., s. 339.
ANLATIBİLİM EL KİTABI
263
ve klasik sonrası dönemini, anlatıbilimin temel kavramlarını ve anlatıbilimindeki son eğilimleri kavramak açısından önemli bir kılavuz kitap niteliği taşımaktadır. Anlatıbilimin önde gel-en isimlerindgel-en Peter Hühn, John Pier, Wolf Schmid ve Jörg Schonert editörlüğünde Al-manya kökenli “Walter de Gruyter” yayınevinin “Narratologia”3 serisinden çıkan bu el kitabı, 32 maddeden oluşmaktadır. Bir çeşit “ansiklopedi” formatında hazırlanmış olan kitaptaki maddeler, alfabetik bir sıra gözetilerek düzenlenmiştir. Her maddede, anlatıbilimsel bir kavram, terim ya da kategori mercek altına alınmıştır. Yine her madde o konuda uzman bir araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Kitapta ele alınan mad-deler sırasıyla şunlardır: Yazar (Jörg Schönert), Karakter (Fotis Jannidis), Bilişsel Anlatıbilim (David Herman), Tutarlılık (Michael Toolan), Konuşmaya Dayalı/Sözlü Anlatma (Monika Fludernik), Diyalojizm (David Shepherd), Olay ve Olaysallık (Peter Hühn), Kurgusal ve Gerçek Anlatma (Jean-Marie Schaeffer), Odaklanma (Burkhard Niederhoff), Heteroglossia (Valerij Tjupa), Kimlik ve Anlatma (Michael Bamberg), (Estetik) Yanılsama (Werner Wolf), İma Edilen Yazar (Wolf Schmid), Aracı Olma ve Anlatısal Aracılık (Jahn Alber ve Monika Fludernik), Metalepsis (John Pier), Anlatma ve Üst-Kurmaca (Birgit Neumann ve Ansgar Nünning), Filmde Anlatma (Johann N. Schmidt), Şiirde ve Tiyatroda Anlatma (Peter Hühn ve Roy Som-mer), Çeşitli Disiplinlerde Anlatma (Norbert Meuter), Çeşitli Kitle İletişim Araçlarında An-latma (Marie-Laure Ryan), Anlatının Kuruluşu (Michael Scheffel), Anlatı Düzeyleri (Didier Coste ve John Pier), Anlatısallık (H. Porter Abbott), Anlatıbilim (Jan Christoph Meister), Anlatıcı (Uri Margolin), Edimsellik (Ute Berns), Perspektif/Bakış Açısı (Burkhard Niederhoff), Okuyucu (Gerald Prince), Şemalar (Catherine Emmott ve Marc Alexander), Mekan (Marie-Laure Ryan), Sözün Temsili (Brian McHale),
Anlatılabilirlik (Raphael Baroni).
Kitaptaki her madde (ya da makale), aynı biçimde yapılandırılmıştır: İlk önce ele alınan konunun, terimin ya da kavramın kısa ve öz bir tanımı yapılmış, ardından tarihsel gelişimi ve daha detaylı bir tasviri verilmiştir. Her madden-in sonunda, ele alınan konu ya da kavramla ilgi-li eleştirel yaklaşımların, henüz cevaplanmamış soruların, eksik kalan ya da detaylandırılması gereken noktaların vs. ele alınması, oldukça faydalı ve ufuk açıcı olmuştur. Ayrıca yine her maddenin sonunda yer alan kapsamlı kaynakça ve ayrıntılı okuma önerileri, konuya ilgi duy-an araştırmacılar için yol gösterici bir nitelik taşımaktadır.
Kitapla İlgili Bazı Eleştiriler
Handbook of Narratology (Anlatıbilim El Kitabı), yayınlandığı andan itibaren olumlu ve olumsuz eleştirilere maruz kalmıştır. Kita-pla ilgili birçok eleştiri ve tanıtma yazısı yazılmış, kitapta yer alan bazı maddelerle il-gili ciddi tartışmalar yapılmıştır. Hamburg Üniversitesi’nin öncülüğünde kurulan dijital kütüphanede de yayınlanan bu eleştirilerin başlıcalarına değinmek istiyoruz.
Öncelikle “el kitabı” olarak lanse edilen bu çalışmanın, beklentileri karşılayıp karşıla-madığı konusunda bazı soru işaretleri mev-cuttur. Zira bu çalışmada uygulamaya dönük yani söz konusu kavram ve terimlerin nasıl uygulanacağıyla ilgili bir yönlendirme söz konusu değildir. Ele alınan teorik kavramları uygulamak isteyen bir okuyucunun ya da araştırmacının, Luc Herman ve Bart Vervaeck tarafından yazılan Handbook of Narrative Anal-ysis (2005, Anlatı Analizi El Kitabı) isimli ki-taba başvurmaları daha faydalı olacaktır. Ancak daha çok anlatıbilimin teorik kısmıyla ilgilenen
3 Walter de Gruyter yayınevinin “Narratologia: Contributions to Narrative Theory” başlıklı serisinin
19. yayını olan bu el kitabı, anlatıbilim sahasında son derece etkin olan Hamburg Üniversitesi’nin “Anlatıbilim Araştırmaları Grubu” (2001-2007) ve daha sonra 2007 yılında bu grubun devamı olarak kurulan “Disiplinlerarası Anlatıbilim Merkezi”nin (Interdisciplinary Center for Narratology) araştır-malarından kaynaklanmıştır.
264
BAHAR DERVİŞCEMALOĞLUbir okuyucu, öğrenci ya da araştırmacı için Handbook of Narratology oldukça kapsamlı bir fi kir vermekte, anlatıbilimin geçmişten günümüze nasıl bir evrim geçirdiğini net bir biçimde ortaya koymaktadır4.
Bir başka önemli eleştiri de, kitaptaki 32 mad-denin hangi kritere göre seçildiğiyle ilgilidir. Mesela kitapta “Bilişsel Anlatıbilim” başlıklı bir madde yer almaktadır ancak “Bağlamcı Anlatıbilim”, “Türlerarası Anlatıbilim”, “Feminist Anlatıbilim” gibi maddeler ve anlatıbilimsel yaklaşımlar yer almamaktadır. “Bakış Açısı” ve “Odaklanma” gibi birbirine fazlasıyla yakın konulara ayrı maddeler halinde yer verilirken, neden bu konu tek bir mad-deyle geçiştirilmiştir? Ayrıca kitabın editörleri, kitabın önsözünde bu konuya açıklık getirme-dikleri gibi kitapla ilgili okuyucuyu yönlendi-recek yeterli açıklamalar da yapmamışlar, ön-sözü çok kısa tutmuşlardır.
Kitabın bazı maddeleri de eleştiri konusu olmuştur. Mesela Alexander Bareis (2010), “Diyalojizm”, “Heteroglossia”, “Edimsellik”, “Anlatılabilirlik” gibi maddelerin oldukça ilgi çekici olduğunu, ancak anlatıbilimin merkez-inde yer almadıklarını, bunlar yerine “Anlatı ve Zaman”, “Ses”, “Yorumlama”, “Güvenil-mez Anlatma” gibi maddelerin daha iyi bir alternatif olacağını savunmaktadır. Ayrıca Bareis, bazı maddelerin içeriğiyle ilgili de eleştiriler yapmaktadır. Özellikle Jan Chris-toph Meister’in yazmış olduğu “Narratology” (Anlatıbilim) maddesinin bazı eksikler ve hata-lar içerdiğini, Jean-Marie Schaeffer’in yazmış olduğu “Fictional vs. Factual Narration” (Kur-gusal ve Gerçek Anlatma) maddesinin oldukça etkileyici olmakla birlikte kurmaca ve gerçekle ilgili çokça tartışılmış olan ikili görüşü (dicho-tomic view) yeniden tesis etmeye çalıştığını ifade etmektedir. Ayrıca Werner Wolf’un hazırlamış olduğu “Illusion (Aesthetic)” ([Es-tetik] Yanılsama) maddesinin de
terminolo-jik ve teorik açıdan tartışmaya açık olduğunu vurgulamaktadır.5
Le Narrateur: Introduction à la Théorie Narra-tive (2009) isimli eseriyle “anlatıcı” konusunu enine boyuna inceleyen Fransız araştırmacı Syl-vie Patron ise kitabın Uri Margolin tarafından yazılmış olan “Narrator” (Anlatıcı) maddesine çok sert eleştiriler getirmiştir. Patron, söz ko-nusu maddenin kaynakçasını, konuyu etrafl ıca ele almayışını, anlatıcının tanımı ve tarihi-yle ilgili tatmin edici bilgiler vermediğini vs. eleştirmektedir. Ayrıca anlatıcıyla ilgili ilk ve en detaylı çalışmayı kendisinin yaptığını, Margolin’in “Ayrıntılı Okuma” kısmında bu çalışmayı zikrettiği halde makalesinde kitap-tan yararlanmamış olduğunu ve bunun etik dışı olduğunu vurgulamaktadır.6
Kitabın Online Versiyonu: Living
Handbook of Narratology (Güncel
Anlatıbilim El Kitabı)
De Gruyter Yayınevi ve Hamburg Üniversit-esi’nin ortak kararı doğrultusunda Handbook of Narratology (Anlatıbilim El Kitabı), 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren The Living Handbook of Narratology (Güncel Anlatıbilim El Kitabı) ismiyle online ve herkese açık bir proje haline dönüştürülmüştür (Web adresi: http://hup.sub. uni-hamburg.de/lhn/index.php/Main_Page). Dolayısıyla kitabın editörleri ve yazarları, kita-pla ilgili yukarıda sıraladığımız eleştirileri dik-kate alıp, gerekli düzeltmeleri yapma şansına sahip olmuşlardır.
Ayrıca anlatıbilimin büyük bir hızla geliştiği düşünüldüğünde, böyle sürekli güncelle-necek bir el kitabının online ve herkese açık olarak sunulması takdire değerdir. Önemli bir nokta da her maddede “Tartışma” başlığı altında okurların eleştiri, görüş ve
önerile-4 Ronald Geerts, Handbook of Narratology, http://www.theaterforschung.de, 2010;
Alexan-der Bareis, The State of The Art: Handbook of Narratology, JLTonline, http://nbn-resolving.de/ urn:nbn:de:0222-001438, 2010.
5 Eleştirilerle ilgili ayrıntı için bk. Bareis, age., 2010.
ANLATIBİLİM EL KİTABI
265
rine yer verilmesidir. The Living Handbook of Narratology erişime açıldıktan sonra kitaba Dan Shen tarafından yazılmış “Unreliabil-ity” (Güvenilmezlik) başlıklı bir madde daha eklenmiştir. Ancak web sitesinde verilen bilg-ilerden anlıyoruz ki bu maddelerin sayısı art-maya devam edecektir. Yakın zamanda “Doğal Olmayan Anlatıbilim”, “Mimesis-Diegesis”, “Müzik Anlatıbilimi”, “Eğitimde Anlatma”, “Görsel Anlatma”, “İdeoloji ve Anlatı Söy-lemi”, “Zaman”, “Mümkün Dünyalar”, “Anlatı Söyleminde Etik”, “Bilgisayar Oyunlarında Anlatısallık”, “İma Edilen Okuyucu”, “Söy-lem-Metin Tipleri”… başlıklı maddeler online kitaba eklenecektir. Ayrıca başka maddeler ekl-emek ve böylece kitaba katkı sağlamak isteyen araştırmacılar, yine kitabın web sitesinden ger-ekli başvuruyu yapıp, editörlerle bağlantı kur-ma imkânına sahiptirler.
Sonuç olarak gerek kitabın basılı hâli gerekse sürekli güncellenecek olan online versiyonu, anlatıbilimle ilgili kısa yoldan ve genel bir bilgi sahibi olmak isteyenler için oldukça faydalı ve yeterli bir kaynak niteliği taşımaktadır.
KAYNAKLAR
Bareis, Alexander, The State of The Art: Hand-book of Narratology, JLTonline, http://nbn-re-solving.de/urn:nbn:de:0222-001438, 2010. Fludernik, Monika, An Introduction to Narra-tology, Routledge, 2009.
Geerts, Ronald, Handbook of Narratology, http://www.theaterforschung.de, 2010.
Herman, Luck - Vervaeck, Bart, Handbook of Narrative Analysis, University of Nebraska Press, 2005.
Huhn, Peter; Pier, John; Schmid, Wolf; Schon-ert, Jörg (ed.), Handbook of Narratology, Ber-lin/New York, Walter de Gruyter, 2009. –––– (ed.), The Living Handbook of Narratol-ogy, http://hup.sub.uni-hamburg.de/lhn/index. php/Main_Page, 2010.
Meister, Jan Christophe; “Narratology”, Hand-book of Narratology, Peter Huhn, John Pier, Wolf Schmid, Jörg Schonert, (ed.), Walter de Gruyter, 2009.
Patron, Sylvie, Discussion: Narrator, http:// hup.sub.uni-hamburg.de/lhn/index.php/ Talk:Narrator, 2011.
